Բրոնխոլայնիչներ

Բրոնխոլայնիչը կամ բրոնխոլիտիկը նյութ է, որը լայնացնում է բրոնխները կամ բրոնխիոլները՝ նվազեցնելով օդի նկատմամբ շնչառական ուղիների դիմադրողականությունը և մեծացնելով նրա հոսքը դեպի թոքեր։ Բրոնխոլայնիչները առաջանում են օրգանիզմում, բայց կան նաև համանման ազդեցությամբ դեղամիջոցներ, որոնք օգտագործում են շնչառական դժվարությունների բուժման նպատակով և դրանք սովորաբար ընդունվում են ինհալացիոն ճանապարհով։ Դեղամիջոցները առավել օգտակար են թոքի օբստրուկտիվ հիվանդությունների դեպքում, որոնցից ամենատարածվածները ասթման և թոքի քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդություններն են։ Թեև սա որոշ չափով հակասական է, քանի որ նրանք կարող են օգտակար լինել բրոնխիոլիտի և բրոնխոէկտազի դեպքում։ Նրանք հաճախ նշանակվում են թոքի ռեստրիկտիվ հիվանդությունների դեպքում, բայց նրանց նշանակությունը ապացուցված չէ^[1]։

Բրոնխոլայնիչները լինում են երկարատև և կարճատև ազդեցության։ Կարճատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները ապահովում են արագ և «փրկարար» ազդեցություն սուր բրոնխոսպազմի դեպքում։ Երկարատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները օգնում են վերահսկել և կանխել ախտանիշները։ Բրոնխոլայնիչների երեք խմբերն են՝ β₂ ադրենընկալիչերի ագոնիստները (երկարատև և կարճատև ազդեցության), հակախոլիներգիկ (երկարատև և կարճատև ազդեցության) դեղերը և թեոֆիլինը (երկարատև ազդեցության)։

Կարճատև ազդեցության β₂ ադրենընկալիչների ագոնիստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրանք արագ հանգստացնող կամ «փրկող» դեղամիջոցներ են, որոնք արագ, բայց ժամանակավոր ազատում են ասթմայի ախտանիշներից կամ բռնկումներից։ Այս դեղամիջոցները սովորաբար սկսում են ազդել մոտ 20 րոպեի ընթացքում կամ ավելի քիչ, և ազդեցությունը տևում է մոտ 4-6 ժամ։ Այս ինհալացիոն դեղամիջոցները լավագույնն են ասթմայի հանկարծակի և ծանր ախտանիշները բուժելու համար։ Դեղամիջոցները ժամանակին ընդունելու դեպքում կարող են նաև կանխել ասթմայի ախտանիշները, որոնք առաջանում են վարժությունների կամ սառը օդի ազդեցության հետևանքով։ Որոշ կարճատև ազդեցության դեղամիջոցներ, որոնցից է սալբուտամոլը՝ β2 ադրենընկալիչների ագոնիստը, կարող են թեթևացնել բրոնխոսպազմը՝ առանց սրտի վրա անցանկալի կողմնակի ազդեցություններ թողնելու, որոնք հատուկ են ոչ սպեցիֆիկ β ադրենընկալիչների ագոնիստներին, որոնցից են՝ էֆեդրինը և էպինեֆրինը։ Այն հիվանդները, ովքեր պարբերաբար պետք է ընդունեն կարճատև ազդեցության β₂ ադրենընկալիչների ագոնիստներ, պետք է խորհրդակցեն բուժող բժշկի հետ, քանի որ դեղի ոչ ճիշտ կիրառումը կարող է հանգեցնել անվերահսկելի ասթմայի, և կիրառվող դեղամիջոցները կարող են անօգտակար լինել։

Երկարատև ազդեցության β₂ ադրենընկալիչների ագոնիստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրանք երկարաժամկետ ազդեցության դեղամիջոցներ են, որոնք պարբերաբար ընդունվում են՝ բրոնխոսպազմը վերահսկելու և կանխելու համար։ Արագ ազդեցություն ստանալու համար նրանք չեն կիրառվում։ Այս դեղամիջոցների ազդեցության համար պահանջվում է ավելի երկար ժամանակ, բայց թեթևացնում են բրոնխոսպազմը մինչև 12 ժամ տևողությամբ։ Սովորաբար նրանք ընդունվում են հակաբորբոքային դեղամիջոցների հետ օրական 2 անգամ և ապահովում են շնչուղիների անցանելիությունը, կանխում են ասթմայի նոպաները, հատկապես գիշերը։

Սալմետերոլը և ֆորմոտերոլը դրանց օրինակներն են։

Հակախոլիներգիկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հակահոլիներգիկների որոշ օրինակներ են թիոտրոպիումը (Spiriva) և իպրատրոպիում բրոմիդը։

Թիոտրոպիումը (Spiriva) երկարատև՝ մոտ 24-ժամյա ազդեցության հակախոլիներգիկ բրոնխոլայնիչ միջոց է, որն օգտագործվում է թոքերի քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդության (ԹՔՕՀ) բուժման համար։

Միայն որպես ինհալացիոն դեղամիջոց հասանելի իպրատրոպիում բրոմիդը օգտագործում են ասթմայի և ԹՔՕՀ բուժման համար։ Որպես կարճատև ազդեցության հակախոլիներգիկ միջոց՝ այն բարելավում է թոքերի աշխատանքը և նվազեցնում սրացման վտանգը սիմպտոմատիկ ասթմա ունեցող մարդկանց մոտ^[2]։ Այնուամենայնիվ, այն չի դադարեցնում ասթմայի նոպան, որն արդեն ընթացքի մեջ է։ Դեղամիջոցը չի ազդում ասթմայի ախտանիշների վրա միայնակ օգտագործման դեպքում և հաճախ զուգորդվում է կարճատև ազդեցության β2 ադրենընկալիչների ագոնիստներ հետ։ Թեև այն համարվում է հանգստացնող դեղամիջոց, սակայն ազդեցության մեկնարկի համար կարող է պահանջվել մոտ 1 ժամ։ Այդ իսկ պատճառով այն երկրորդային դեր է ունի ասթմայի բուժման մեջ։ Կոկորդի չորությունը հիմնական կողմնակի ազդեցությունն է։ Եթե դեղորայքը շփվում է աչքերի հետ, ապա այն կարող է կարճաժամկետ մշուշոտ տեսողության պատճառ դառնալ։

Ապացուցված է, որ հակախոլիներգիկ դեղամիջոցների օգտագործումը կարճատև ազդեցության β2-ադրենընկալիչների ագոնիստների հետ համատեղ նվազեցնում է ասթմայի սրացումներով երեխաների և մեծահասակների հոսպիտալացումները^[3]^[4]։

Այլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օրալ և ներերակային ընդունման համար հասանելի թեոֆիլինը, երկարատև ազդեցության բրոնխոլայնիչ է, որը կանխարգելում է ասթմայի նոպաները։ Այն պատկանում է մեթիլքսանթինների քիմիական դասին (կոֆեինի հետ միասին)։ Այն նշանակում են ասթմայի ծանր կամ դժվար կառավարվող դեպքերում։ Դեղը պետք է ընդունել օրական 1-4 անգամ, և չափաբաժինները չի կարելի բաց թողնել։ Արյան թեստերը իրականացվում են բուժումը վերահսկելու և դեղաչափի փոփոխման անհրաժեշտությունը պարզելու համար։ Կողմնակի ազդեցությունները կարող են ներառել սրտխառնոց, փսխում, փորլուծություն, ստամոքսի ցավ և գլխացավ, արագ և անկանոն սրտի կծկումներ, մկանային ջղաձգություն, նյարդային խանգարումներ և հիպերակտիվություն։ Այս ախտանիշները կարող են ազդարարել դեղորայքի ճշգրտման անհրաժեշտության մասին։ Այն կարող է նպաստել թթվային ռեֆլյուքսի, որը հայտնի է որպես գաստրոէզոֆագալ ռեֆլյուքս և առաջանում է կերակրափողային ստորին սֆինկտերի մկանների թուլացման պատճառով։ Որոշ դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են հակախոցային դեղամիջոցները և էրիթրոմիցին պարունակող հակաբիոտիկները, կարող են խանգարել թեոֆիլինի աշխատանքին։ Սուրճը, թեյը, կոլաները, ծխելը և վիրուսային հիվանդությունները կարող են ազդել թեոֆիլինի ազդեցության վրա և փոխել դրա արդյունավետությունը։ Բացի այդ, որոշ հոգեմետ դեղամիջոցներ, որոնք ունեն ամֆետամինի նման ազդեցության մեխանիզմ, ինչպիսիք են ամֆետամինը^[5], մետամֆետամինը և կոկաինը^[6], ունեն բրոնխոլայնիչ ազդեցություն և օգտագործում էին ասթմայի դեպքում՝ որպես բրոնխոլայնիչ, բայց այժմ հազվադեպ են կիրառում։

Ընդհանուր բրոնխոլայնիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրոնխոլայնիչները բաժանվում են կարճատև և երկարատև ազդեցության խմբերի։ Կարճատև ազդեցության բրոնխոլայնիչ միջոցները օգտագործում են բրոնխոսպազմը թեթևացնելու համար, մինչդեռ երկարատևազդեցության դեղերը՝ կանխարգելման համար։

Կարճատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները ներառում են՝

Սալբուտամոլ/ալբուտերոլ (Proventil կամ Ventolin)
Լևոսալբուտամոլ/լևալբուտերոլ (Xopenex)
Պիրբուտերոլ (Maxair)
Էպինեֆրին (պրիմատենային մառախուղ)
Ռասեմիկ էպինեֆրին (ասթմանեֆրին, պրիմատենային մառախուղի փոխարինում)
Էֆեդրին (Bronkaid)
Տերբուտալին

Երկարատև ազդեցության բրոնխոլայնիչները ներառում են՝

Փորձարարական բրոնխոլայնիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

6000 միացություններից, որոնք թուլացնում են շնչուղիների հարթ մկանային բջիջները և բացում շնչուղիները ասթմատիկ թոքային հյուսվածքներում, հետազոտողները հայտնաբերել են TSG12 կոչվող դեղամիջոցը։ TSG12-ը հատուկ տրանսգելին-2 (TG2)-ագոնիստ է, որը հանգստացնում է շնչուղիների հարթ մկանային բջիջները և նվազեցնում ասթմատիկ թոքային հյուսվածքի դիմադրությունը օդի նկատմամբ։ Հեղինակները պնդում են, որ TSG12-ը և՛ ոչ թունավոր է, և՛ ավելի արդյունավետ թոքային դիմադրությունը նվազեցնելու համար, քան ներկայիս բրոնխոլայնիչները և կարող է խոստումնալից թերապևտիկ մոտեցում լինել ասթմայի բուժման համար^[7]^[8]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Sathe NA, Krishnaswami S, Andrews J, Ficzere C, McPheeters ML (July 2015). «Pharmacologic Agents That Promote Airway Clearance in Hospitalized Subjects: A Systematic Review» (PDF). Respiratory Care. 60 (7): 1061–70. doi:10.4187/respcare.04086. PMID 25944943. S2CID 7017557.
↑ Price D, Fromer L, Kaplan A, van der Molen T, Román-Rodríguez M (July 2014). «Is there a rationale and role for long-acting anticholinergic bronchodilators in asthma?». npj Primary Care Respiratory Medicine. 24 (1): 14023. doi:10.1038/npjpcrm.2014.23. PMC 4373380. PMID 25030457.
↑ Rodrigo GJ, Castro-Rodriguez JA (September 2005). «Anticholinergics in the treatment of children and adults with acute asthma: a systematic review with meta-analysis». Thorax. 60 (9): 740–6. doi:10.1136/thx.2005.040444. PMC 1747524. PMID 16055613.
↑ Griffiths B, Ducharme FM (December 2013). «Combined inhaled anticholinergics and short-acting beta2-agonists for initial treatment of acute asthma in children». Paediatric Respiratory Reviews. 14 (4): 234–5. doi:10.1016/j.prrv.2013.08.002. PMID 24070913.
↑ Amphetamine is listed as having medical uses as bronchodilator. Medic8
↑ Streatfeild D (2003 թ․ հունիսի 17). Cocaine: An Unauthorized Biography. Macmillan. էջ 110. ISBN 978-0-312-42226-4. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 14-ին.
↑ New drug therapy could lead to more effective treatment for millions with asthma
↑ Yin, Lei-Miao; Xu, Yu-Dong; Peng, Ling-Ling; Duan, Ting-Ting; Liu, Jia-Yuan; Xu, Zhijian; Wang, Wen-Qian; Guan, Nan; Han, Xiao-Jie; Li, Hai-Yan; Pang, Yu; Wang, Yu; Chen, Zhaoqiang; Zhu, Weiliang; Deng, Linhong; Wu, Ying-Li; Ge, Guang-Bo; Huang, Shuang; Ulloa, Luis; Yang, Yong-Qing (2018). «Transgelin-2 as a therapeutic target for asthmatic pulmonary resistance». Science Translational Medicine. 10 (427). doi:10.1126/scitranslmed.aam8604. PMC 6310021. PMID 29437149.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Drug information

[SatheKrishnaswami2015-1] Sathe NA, Krishnaswami S, Andrews J, Ficzere C, McPheeters ML (July 2015). «Pharmacologic Agents That Promote Airway Clearance in Hospitalized Subjects: A Systematic Review» (PDF). Respiratory Care. 60 (7): 1061–70. doi:10.4187/respcare.04086. PMID 25944943. S2CID 7017557.

[2] Price D, Fromer L, Kaplan A, van der Molen T, Román-Rodríguez M (July 2014). «Is there a rationale and role for long-acting anticholinergic bronchodilators in asthma?». npj Primary Care Respiratory Medicine. 24 (1): 14023. doi:10.1038/npjpcrm.2014.23. PMC 4373380. PMID 25030457.

[3] Rodrigo GJ, Castro-Rodriguez JA (September 2005). «Anticholinergics in the treatment of children and adults with acute asthma: a systematic review with meta-analysis». Thorax. 60 (9): 740–6. doi:10.1136/thx.2005.040444. PMC 1747524. PMID 16055613.

[4] Griffiths B, Ducharme FM (December 2013). «Combined inhaled anticholinergics and short-acting beta2-agonists for initial treatment of acute asthma in children». Paediatric Respiratory Reviews. 14 (4): 234–5. doi:10.1016/j.prrv.2013.08.002. PMID 24070913.

[5] Amphetamine is listed as having medical uses as bronchodilator. Medic8

[6] Streatfeild D (2003 թ․ հունիսի 17). Cocaine: An Unauthorized Biography. Macmillan. էջ 110. ISBN 978-0-312-42226-4. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 14-ին.

[7] New drug therapy could lead to more effective treatment for millions with asthma

[8] Yin, Lei-Miao; Xu, Yu-Dong; Peng, Ling-Ling; Duan, Ting-Ting; Liu, Jia-Yuan; Xu, Zhijian; Wang, Wen-Qian; Guan, Nan; Han, Xiao-Jie; Li, Hai-Yan; Pang, Yu; Wang, Yu; Chen, Zhaoqiang; Zhu, Weiliang; Deng, Linhong; Wu, Ying-Li; Ge, Guang-Bo; Huang, Shuang; Ulloa, Luis; Yang, Yong-Qing (2018). «Transgelin-2 as a therapeutic target for asthmatic pulmonary resistance». Science Translational Medicine. 10 (427). doi:10.1126/scitranslmed.aam8604. PMC 6310021. PMID 29437149.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

Կարճատև ազդեցության β2 ադրենընկալիչների ագոնիստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկարատև ազդեցության β2 ադրենընկալիչների ագոնիստներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]