Դյուկ Էլինգտոն
Դյուկ Էլինգտոն, ծնյալ Էդվարդ Քենեդի Էլինգտոն (անգլ.՝ Edward Kennedy „Duke” Ellington, ապրիլի 29, 1899[1][2][2][…], Վաշինգտոն, Կոլումբիայի շրջան, ԱՄՆ[3] - մայիսի 24, 1974[1][2][2][…], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[3]), ամերիկացի նշանավոր երաժիշտ, ջազային նվագախմբի ղեկավար, կոմպոզիտոր[5], որի երաժշտական բեղուն գործունեությունը ձգվել է ավելի քան վեց տասնամյակ[6]։ Ըստ լայնորեն տարածված կարծիքի՝ նա առաջատար, առանցքային դեր է խաղացել համաշխարհային ջազի պատմության մեջ։ Ինքն անձամբ համարել է, որ իր երաժշտությունը «որևէ կատեգորիայից դուրս է» և պարզապես մաս է կազմում ավելի ընդգրկուն հասկացություն համարվող ամերիկյան երաժշտության[7][8]։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է Վաշինգտոնում (օկրուգ Կոլումբիա), 1899 թվականի ապրիլի 29-ին։ Ծնողները շնորհալի երաժիշտներ էին, դաշնակահարներ։ Դեռ վաղ հասակից Էդվարդն աչքի է ընկել ազնվաբարո վարքուբարքով, և ընկերը՝ Էդգար Մեքենտրին, նրան կնքել է «Դյուկ» (անգլերենից թարգմանած՝ նշանակում է «դուքս») մականունով[9]։ Դյուկը յոթ տարեկանից դաշնամուր նվագել է սովորել, միաժամանակ նկարչության դասեր է առել։ 15 տարեկանում ստեղծագործել է իր առաջին երաժշտական կոմպոզիցիան՝ Soda Fountain Rag-ը։ Նկարչության բնագավառում նույնպես հաջողությունների է հասել, արժանացել Բրուքլինի ինստիտուտում կերպարվեստ ուսումնասիրելու համար տրվող դրամաշնորհի, սակայն գերադասել է խորանալ երաժշտության մեջ։ 17 տարեկանից երաժշտական կատարումներով հանդես է եկել ակումբներում[8]։
Անձնական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դյուկն ամուսնացել է դպրոցական իր ընկերուհու՝ 19-ամյա Էդնա Թոմփսոնի հետ։ Հարսանիքից ոչ տևական ժամանակ անց՝ ծնվել է նրանց զավակը՝ Մերսերը[8]։
Մահը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծահամբավ երաժիշտը մահացել է 1974 թվականի մայիսի 24-ին՝ 75 տարեկան հասակում թոքախտից (տառապել է նաև թոքերի քաղցկեղից)[10]։ Թաղվել է Նյու Յորքի Բրոնքս թաղամասի Վուդլոուն (Woodlawn) գերեզմանատանը[11]։ Նրա հուղարկավորությանը մասնակցել է ավելի քան 12.000 մարդ[8]։
Ստեղծագործությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1919 թվականից Դյուկ Էլինգտոնն իրեն նվիրել է պրոֆեսիոնալ երաժշտական գործունեության։ Ընդամենը չորս տարի անց լայն համբավ է ձեռք բերել իր ղեկավարած «Վաշինգտոն դենս» նվագախմբով, և դրանից հետո հռչակն ու փառքը անընդհատ ուղեկցել են նրան[5]։ 1926 թվականից իր նվագախմբի հետ համերգներով շրջագայել է Ամերիկայով ու Եվրոպայով, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո՝ ողջ աշխարհով[8]։
Երաժշտական իր գործունեության ընթացքում Դյուկ Էլինգտոնը ձգտել է դասական երաժշտությանն ու ջազը մոտեցնել միմյանց՝ երաժշտություն հորինելիս մտցնելով բազմաթիվ նորամուծություններ[9]։ Նա ստեղծել է ավելի քան 1500 երաժշտական կոմպոզիցիա, որոնք աչքի են ընկնում հնարամիտ գյուտերի առատությամբ, վառ երևակայությամբ, առանձնահատուկ ոճով։ Միաժամանակ հանդես է եկել որպես դաշնակահար՝ սիմֆոնիկ նվագախմբի հետ[5]։ Ի տարբերություն մեկ ուրիշ մեծահամբավ ջազմենի՝ Լուի Արմսթրոնգի, Էլինգտոնը մեծ ուշադրություն է նվիրել երաժշտություն հորինելուն, նվագախմբային կատարումներին յուրահատուկ երանգավորում հաղորդելուն։ Նա համարվում է ջազում նվագախմբի ինքնատիպ ոճի ստեղծողներից մեկը[5][8]։
Դյուկ Էլինգտոնի ամենանշանավոր ստեղծագործություններից են Solitude-ը, Sophisticated Lady-ն, Mood Indigo-ն։ Նա գրել է նաև կոնցերտներ, բալետային երաժշտություն, մյուզիքլներ, երաժշտություն կինոյի և թատրոնի համար։ Իր ստեղծագործություններում մշակել ու զարգացրել է ինքնատիպ մի ոճ, որ հայտնի է Ellington soundանվանումով[8]։
Պարգևներ և պատիվներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1960, Հոլիվուդի փառքի ճեմուղում անվանական աստղի բացում
- 1966, Grammy Lifetime Achievement Award՝ ստեղծագործական ողջ կյանքի ընթացքում ձեռք բերած նվաճումների համար
- 1969, Ազատության նախագահական մեդալ (ոչ ռազմական՝ քաղաքացիական աշխատանքի համար ԱՄՆ-ում տրվող բարձրագույն պետական պարգևը)
- 1971, Բերքլիի երաժշտական քոլլեջի պատվավոր դոկտորի կոչում
- 1973 Պատվո լեգեոնի շքանշան (ոչ ռազմական՝ քաղաքացիական աշխատանքի համար Ֆրանսիայում տրվող բարձրագույն պետական պարգևը)
- 1999, Պուլիցերյան հատուկ մրցանակ (հետմահու)՝ ստեղծագործական ողջ կյանքի ընթացքում երաժշտության և մշակույթի ասպարեզներում ներդրած ավանդի համար
ԱՄՆ-ի մայրաքաղաք Վաշինգտոնում Դյուկ Էլինգտոնի անունն են կրում մեկական զբոսայգի [12] և կամուրջ[13]։ Նյու Յորքի կենտրոնական զբոսայգում կա Դյուկ Էլինգտոնի անվան հրապարակ, որտեղ կանգնեցված է մեծահամբավ երաժիշտի հուշարձանը[14]։ Մանհեթենյան այն շենքը, որտեղ գտնվել է նրա բնակարանը, նույնպես կոչվել է նրա անունով և ստացել է պատմամշակութային հուշարձանի կարգավիճակ[15]։
«Գրեմի» մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դյուկ Էլինգտոնը 24 անգամ առաջադրվել է «Գրեմի» մրցանակի, 14 անգամ հաղթող է ճանաչվել ստեղծագործական մրցույթում և արժանացել այդ հեղինակավոր մրցանակին (ընդ որում՝ 3 անգամ՝ հետմահու)։
| Դյուկ Էլինգտոնի Գրեմի մրցանակների պատմությունը[16] | ||||
|---|---|---|---|---|
| Տարին | Անվանակարգը | Ստեղծագործ. վերնագիրը | Ժանրը | Արդյունքը |
| 1999 | Historical Album | The Duke Ellington Centennial Edition RCA Victor Recordings (1927–1973) |
Ջազ | Հաղթանակ |
| 1979 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում, բիգ բենդ | Duke Ellington At Fargo, 1940 Live | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1976 | Լավագույն ջազային կատարում նվագախմբով՝ բիգ բենդով | The Ellington Suites | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1972 | Լավագույն ջազային կատարում նվագախմբով՝ բիգ բենդով | Togo Brava Suite | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1971 | Լավագույն ջազային կատարում նվագախմբով՝ բիգ բենդով | New Orleans Suite | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1971 | Լավագույն գործիքային կոմպոզիցիա | New Orleans Suite | Կոմպոզիցիա/Գործիքավորում | Առաջադրված |
| 1970 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով, նաև մենակատարներով | Duke Ellington - 70th Birthday Concert | Ջազ | Առաջադրված |
| 1968 | Trustees Award | National Trustees Award - 1968 | Հատուկ մրցանակներ | Հաղթանակ |
| 1968 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով | ...And His Mother Called Him Bill | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1967 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով | Far East Suite | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1966 | Bing Crosby Award - (1982 թվականից մրցանակը վերանվանվել է GRAMMY Lifetime Achievement Award) | Հատուկ մրցանակներ | Հաղթանակ | |
| 1966 | Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա | "In The Beginning God" | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1966 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով | Concert Of Sacred Music (Album) | Ջազ | Առաջադրված |
| 1965 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով | Ellington '66 | Ջազ | Հաղթանակ |
| 1965 | Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա | Virgin Islands Suite | Ջազ | Առաջադրված |
| 1964 | Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա | Night Creature | Ջազ | Առաջադրված |
| 1964 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ մեծ խմբով | First Time! (Album) | Ջազ | Առաջադրված |
| 1961 | Երգի մեղեդու լավագույն գործիքային կատարում | Paris Blues | Կոմպոզիցիա/Գործիքավորում | Առաջադրված |
| 1961 | Լավագույն սաունդթրեքային ալբոմ | Paris Blues (Motion Picture) (Album) | Երաժշտություն վիզուալ մեդիայի համար | Առաջադրված |
| 1960 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ փոքր խմբով | Back To Back - Duke Ellington And Johnny Hodges Play The Blues | Ջազ | Առաջադրված |
| 1960 | Լավագույն ջազային ինքնատիպ կոմպոզիցիա՝ 5 րոպեից ավել տևողությամբ | Idiom '59 | Ջազ | Առաջադրված |
| 1959 | Պարային նվագախմբի լավագույն կատարում | Anatomy of a Murder | Փոփ | Հաղթանակ |
| 1959 | Առաջին անգամ ձայնագրված լավագույն երաժշտական կոմպոզիցիա 1959 թ. թողարկված (5 րոպեից ավել տևողությամբ) |
Anatomy of a Murder | Կոմպոզիցիա | Հաղթանակ |
| 1959 | Լավագույն սաունդթրեքային ալբոմ | Anatomy of a Murder | Կոմպոզիցիա | Հաղթանակ |
| 1959 | Լավագույն ջազային գործիքային կատարում՝ խմբով | Ellington Jazz Party (Album) | Ջազ | Առաջադրված |
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դյուկ Էլինգտոնի անվան զբոսայգին Վաշինգտոնում
Դյուկ Էլինգտոնի անվան կամուրջը Վաշինգտոնում
- Duke Ellington Circle jeh.JPG
Դյուկ Էլինգտոնի արձանը Նյու Յորքի կենտրոնական զբոսայգումում
Շենքը, որտեղ գտնվել է Դյուկ Էլինգտոնի բնակարանը Մանհեթենում
Դյուկ Էլինգտոնի շիրիմը Բրոնքսի Վուդլոուն գերեզմանատանը
Հատընտիր սկավառակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Masterpieces By Ellington (1950)
- Ellington at Newport-Complete (1999; реставрація запису 1956 р. з фестивалю в Ньюпорті)
- Such Sweet Thunder (1957)
- Indigos (1957)
- Ella Fitzgerald Sings the Duke Ellington Songbook (1957)
- Newport Jazz Festival (1958)
- Festival Session (1959)
- Blues in Orbit (1959)
- Anatomy of a Murder (Soundtrack album) (1959)
- Duke Ellington and Johnny Hodges: Back to Back (1959)
- Duke Ellington and Johnny Hodges: Side by Side (1959)
- Piano in the Foreground (1961)
- Louis Armstrong & Duke Ellington (1961)
- Duke Ellington & John Coltrane (1962)
- Duke Ellington meets Coleman Hawkins (1962)
- Money Jungle (1962)
- Afro-Bossa (1962)
- The Great Paris Concert (1963, released 1973)
- Ella at Duke's Place (1965)
- The Symphonic Ellington (1965; 1985 reissue)
- Ella and Duke at the Cote D'Azur (1966)
- The Far East Suite (1966)
- …And His Mother Called Him Bill (1967)
- Francis A. & Edward K. (1968)
- Latin American Suite (1968)
- 70th Birthday Concert (1969)
- New Orleans Suite (1970)
- The Afro-Eurasian Eclipse (1971)
- Yale Concert (1968, issued 1973)
- Live at the Whitney (1972, issued 1995)
- Duke's Big 4 (1973)
Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1929 : Black and Tan
- 1930 : Check and Double Check
- 1933 : A Bundle of Blues
- 1934 : Murder at the Vanities
- 1934 : Belle of the Nineties
- 1935 : Symphony in Black (Great Jazz Bands of the 30's)
- 1937 : A Day at the Races
- 1938 : Jazz and Jive
- 1941 : Cotton Tail, clip de Joseph Berne
- 1942 : Jam Session, clip de Joseph Berne sur C Jam Blues
- 1943 : Cabin in the Sky de Vincente Minnelli et Busby Berkeley
- 1943 : Reveille with Beverly
- 1944 : Norman Granz Presents : Improvisation - Charlie Parker, Ella Fitzgerald and More
- 1955 : Masquerade Party / Jazz Festival / Rock 'N Roll Revue
- 1947 : Date with Duke
- 1956 : Jazz Ball
- 1958 : Timex All-Star Jazz Show
- 1959 : Anatomy of a Murder / Jazz on a Summer's Day
- 1961 : Jazz Concert 1 : Louis Armstrong & Duke Ellington
- 1962 : Newport Jazz Festival / Goodyear Jazz Concert with Duke Ellington
- 1964 : Duke Ellington : Montréal 1964
- 1965 : Harold Arlen : An All-Star Tribute
- 1966 : Ella Fitzgerald in Concert
- 1971 : Duke Ellington : Live at the Tivoli Gardens / The Lou Rawls Show with Duke Ellington
- 1972 : All-Star Swing Festival
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 2,9 Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Archivio Storico Ricordi — 1808.
- ↑ 4,0 4,1 Montreux Jazz Festival Database
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 «Времеплов (24. мај 2017): 1974. - Умро Дјук Елингтон...»։ РТС։ 24. мај 2017։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ «Biography»։ DukeEllington.com (Official site)։ 2008։ Վերցված է January 26, 2012
- ↑ Tucker 1993, էջ. 6 writes: "He tried to avoid the word 'jazz' preferring 'Negro' or 'American' music. He claimed there were only two types of music, 'good' and 'bad' ... And he embraced a phrase coined by his colleague Billy Strayhorn – 'beyond category' – as a liberating principle."
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 «Duke Ellington Biography»։ The Biography.com website։ A&E Television Networks։ 14. 1. 2020։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ 9,0 9,1 Milanović Biljana (15. april 2016)։ «DŽEZOLOGIJA ZA POČETNIKE: DUKE ELLINGTON – INDIGOS (1958)10 ESENCIJALNIH ALBUMA (2. DIO):»։ KulturKokoška։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ Jones Jack (May 25, 1974)։ «From the Archives: Jazz Great Duke Ellington Dies in New York Hospital at 75»։ Los Angeles Times։ Վերցված է January 31, 2017
- ↑ Bradbury David (October 12, 2005)։ Duke Ellington։ Haus Publishing։ էջ 129։ ISBN 9781904341666 – via Google Books
- ↑ «Transforming an underutilized park to a sustainable gathering place»։ Golden Triangle։ The Golden Triangle Business Improvement District։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ «DUKE ELLINGTON (CALVERT STREET) BRIDGE – WASHINGTON DC»։ The Living New Deal։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ «Duke Ellington Circle»։ Foursquare City Guide։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ «Ellington (Edward Kennedy "Duke") Residence»։ National Historic Landmarks։ Արխիվացված է օրիգինալից 5. 6. 2011-ին։ Վերցված է 1. 9. 2020
- ↑ «Entertainment Awards Database»։ Los Angeles Times։ Վերցված է February 2, 2013
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Africville Genealogy Society. The Spirit of Africville. Halifax: Formac Publishing, 2010. 978-0-88780-925-5
- Cohen, Harvey G. Duke Ellington's America. Chicago: University of Chicago Press, 2010. 978-0-226-11263-3
- Ellington, Duke. Music Is My Mistress. New York: Da Capo, 1976 0-7043-3090-3
- Ellington, Mercer. Duke Ellington in Person. Boston: Houghton Mifflin, 1978. 0-395-25711-5.
- Green, Edward. The Cambridge Companion to Duke Ellington. Cambridge, UK: Cambridge University Press. 2015. 978-1-316194133
- Hajdu, David, Lush Life: A Biography of Billy Strayhorn. New York: Farrar, Straus & Giroux, 1996. 978-0-86547-512-0.
- Hasse, John Edward. Beyond Category: The Life and Genius of Duke Ellington. New York: Da Capo, 1995. 0-306-80614-2
- Lawrence, A. H. Duke Ellington and His World: A Biography. New York& London: Routledge, 2001. 0-415-93012-X
- Schuller, Gunther. Early Jazz: Its Roots and Musical Development. New York: Oxford University Press, 1986. 978-0-19-504043-2. Especially pp. 318–357.
- Schuller, Gunther. The Swing Era: The Development Of Jazz, 1930–1945. New York: Oxford University Press, 2005. 978-0-19-507140-5. Esp. pp. 46–157.
- Stratemann, Klaus. Duke Ellington: Day by Day and Film by Film. Copenhagen: JazzMedia, 1992. 87-88043-34-7 Covers all of Duke's travels and films from the 1929 short film Black and Tan onwards.
- Teachout Terry (2015)։ Duke։ New York: Gotham Books։ ISBN 978-1592-40749-1
- Terkel, Studs. Giants of Jazz (2nd ed.), New York: The New Press,2002 978-1-56584-769-9.
- Tucker, Mark. Ellington, The Early Years, University of Illinois Press, 1991. 0-252-01425-1
- Tucker, Mark (ed.). The Duke Ellington Reader. New York: Oxford University Press, 1993 978-0-19-509391-9 .
- Ulanov, Barry. Duke Ellington, Creative Age Press, 1946.
- Weisbard, Eric, ed.. This Is Pop: In Search of the Elusive at Experience Music Project. Cambridge: Harvard University Press, 2004. 0-674-01344-1.
- Williams, Iain Cameron Underneath a Harlem Moon: The Harlem to Paris Years of Adelaide Hall Archived 2021-02-26 at the Wayback Machine.. Bloomsbury Publishers, 0-8264-5893-9.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Art Pilkington collection relating to Duke Ellington, 1919-1974, Music Division, Library of Congress, https://lccn.loc.gov/2016570577}}
- Jerry Valburn Collection on Duke Ellington, 1924-1974, Music Division, Library of Congress, https://lccn.loc.gov/2013572123}}
- www.DukeEllington.com/home.html Դյուկ Էլինգտոն պաշտոնական կայք
- Դյուկ Էլինգտոն-ը Բրիտանիկա հանրագիտարանում
- Duke Ellington in Grove Music Online (by subscription)
- Duke Ellington Oral History collection at Oral History of American Music
- Duke Ellington Legacy Big Band & Duke Ellington Legacy Band – official website of the family organization Duke Ellington Legacy
- Duke Ellington Internet Movie Database կայքում
- Art Pilkington collection relating to Duke Ellington, 1919-1974 at the Library of Congress
- Duke Ellington and Billy Strayhorn: Jazz Composers – April–June 2009 exhibition at NMAH
- Ellingtonia.com – "Duke Ellington Complete Discography"
- The Duke Ellington Society, TDES, Inc
- Duke Ellington: 20th International Conference, London, May 2008
- Duke on the Web, The illustrated encyclopedia of Duke Ellington's records
- Duke Ellington Orchestra at Wenig-LaMonica Associates
- FBI file on Edward Kennedy Duke Ellington
- Kennedy "Duke" Ellington on WikiTree
- Image of Wayne King, Count Basie, Duke Ellington and Bill Elliot at Big Band Festival at Disneyland, Anaheim, 1964. Los Angeles Times Photographic Archive (Collection 1429). UCLA Library Special Collections, Charles E. Young Research Library, University of California, Los Angeles.
- Duke Ellington recordings at the Discography of American Historical Recordings.
| ||||||
| ||||||||||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 4, էջ 36)։ 
|
- Ապրիլի 29 ծնունդներ
- 1899 ծնունդներ
- Վաշինգտոն քաղաքում ծնվածներ
- Մայիսի 24 մահեր
- 1974 մահեր
- Նյու Յորք քաղաքում մահացածներ
- Արվեստի և գրականության ամերիկյան ակադեմիայի անդամներ
- Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Ազատության նախագահական մեդալով պարգևատրվածներ
- Անձինք այբբենական կարգով
- Երաժիշտներ այբբենական կարգով
- Ամերիկացի երաժիշտներ
- Ամերիկացի դաշնակահարներ
- Ամերիկացի կոմպոզիտորներ
- Ամերիկացի երաժշտական պրոդյուսերներ
- Պուլիտցերյան մրցանակակիրներ
- Պատվո լեգեոնի շքանշանի ասպետներ
- «Գրեմմի» մրցանակի դափնեկիրներ