«Սալահ ադ-Դին»–ի խմբագրումների տարբերություն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1. Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ Անձ}}
{{Տեղեկաքարտ Միապետ
|անուն = Սալահ ադ-Դին Յուսուֆ <br> {{lang-ar|صلاح الدين يوسف بن أيوب}}
[[Պատկեր:Flickr - Gaspa - Cairo, museo militare (8).jpg|մինի|ձախից|200px|Սալադինի արձանը [[Կահիրե]]ում]]
|լրիվ անուն = Ան-Նասիր Սալահ ադ-Դին Յուսուֆ իբն Այյուբ
'''Սալահ ադ Դին Յուսուֆ Իբն Այուբ''' ({{ԱԾ}}), [[Արևմուտք (քաղաքականություն)|արևմտյան աշխարհում]] առավել հայտնի որպես '''Սալադին''', արաբացած մուսուլման, ծագումով հայ կամ քուրդ, Հայաստանի [[Դվին]] քաղաքից{{փաստ}}։ [[Եգիպտոս]]ի և [[Սիրիա]]յի առաջին սուլթանը, Այուբյան դինաստիայի հիմնադիրը։ Իշխանության է եկել Նուր ադ-Դինի մահվանից հետո։ Եգիպտոսի իշխանության տակ միավորել է Սիրիան և Միջագետքի մի մասը։ Եղել է մուսուլմանական զորքերի առաջնորդը խաչակրաց 3-րդ արշավանքի ժամանակ։
|տիտղոս = Ալ-մալիք ան-Նասիր
|պատկեր =Z Karak Old Town Saladin 12.jpg
|պատկերի նկարագրում = Սալադինի արձանը Դամասկոսում
|իշխանություն = 1174 թվական-մարտի 4, 1193 թվական
|թագադրում = 1174 թվական, [[Կահիրե]]
|հաջորդող = {{plainlist|
*Ալ-Ազիզ Օսման (Եգիպտոս)
*Ալ-Աֆդալ իբն Սալահ ադ-Դին (Սիրիա)}}
| թագուհի= Իսմաթ ադ-Դին խաթուն
| հայր = Նաջմ ադ-Դին Այյուբ
| կրոն = [[Սուննի իսլամ]](շաֆիականություն)<ref>{{cite book|last=Spevack|first=Aaron|title=The Archetypal Sunni Scholar: Law, Theology, and Mysticism in the Synthesis of Al-Bajuri|publisher=State University of New York Press|year=2014|isbn=978-1-4384-5371-2|page=44|origyear=2008}}</ref><ref>{{cite book|last=Lēv|first=Yaacov|title=Saladin in Egypt|date=1999|publisher=Brill|isbn=9004112219|page=131}}</ref><ref>{{cite book|last1=Halverson|first1=Jeffry R.|last2=Corman|first2=Steven R.|last3=Goodall Jr.|first3=H. L.|title=Master Narratives of Islamist Extremism|date=2011|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=0230117236|page=201}}</ref>
| ծնունդ = 1137 թվական
| ծննդավայր = Թիքրիթ, [[Ջեզիրե]], [[Աբբասյան խալիֆայություն]]
| մահ = Մարտի 4, 1193 թվական
| վախճանի վայր = [[Դամասկոս]], [[Սիրիա]], [[Այյուբյան սուլթանություն]]
| թաղման վայր = [[Օմայանների մզկիթ]], Դամասկոս
}}


'''Ան-Նասիր Սալահ ադ-Դին Յուսուֆ իբն Այյուբյան''' ({{lang-ar|صلاح الدين يوسف بن أيوب}} ''(Ṣalāḥ ad-Dīn Yūsuf ibn Ayyūb),'' {{lang-ku|سەلاحەدینی ئەییووبی}} ''(Selahedînê Eyûbî)'', հայտնի է նաև որպես Սալահ ադ-Դին կամ Սալադին ({{IPAc-en|ˈ|s|æ|l|ə|d|ɪ|n}}; 1137 թվական-1193 թվականի մարտի 4), [[Եգիպտոս|Եգիպտոսի]] և [[Սիրիա|Սիրիայի]] առաջին սուլթան<ref>Eddé, Anne-Marie "Saladin" trans. Jean Marie Todd Harvard University Press, 2011, p. 17, {{ISBN|978-0-674-28397-8}}, "Syria, all the territory of present day Syria, Lebanon, Jordan, Palestine and Israel".</ref> և [[Այյուբյան սուլթանություն|Այյուբյան դինաստիայի]] հիմնադիր։ [[Քրդեր|Քրդական ծագմամբ]] [[Սուննի իսլամ|սուննի մուսուլման]] Սալադինը<ref name="Minorsky">A number of contemporary sources make note of this. The biographer [[Ibn Khallikan]] writes, "Historians agree in stating that [Saladin's] father and family belonged to Duwin <nowiki>[</nowiki>[[Dvin (ancient city)|Dvin]]<nowiki>]</nowiki>.&nbsp;... They were Kurds and belonged to the Rawādiya (sic), which is a branch of the great tribe al-Hadāniya": Minorsky (1953), p. 124. The medieval historian [[Ibn Athir]], also a Kurd, relates a passage from another commander: "...&nbsp;both you and Saladin are Kurds and you will not let power pass into the hands of the Turks": Minorsky (1953), p. 138.</ref><ref>{{cite book |first=R. Stephen |last=Humphreys |title=From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193–1260 |location= |publisher=State University of New York Press |year=1977 |page=29 |isbn=0-87395-263-4 |quote=Among the free-born amirs the Kurds would seem the most dependent on Saladin's success for the progress of their own fortunes. He too was a Kurd, after all&nbsp;... }}</ref><ref name="Encyclopedia of World Biography on Saladin">{{cite web|url=http://www.bookrags.com/biography/saladin/|title=Encyclopedia of World Biography on Saladin|accessdate=20 August 2008}}</ref> ղեկավարել է [[Լևանտ|Լևանտում]] [[Խաչակրաց պետություններ|խաչակրաց պետությունների]] դեմ ռազմական արշավանքը։ Իր իշխանության գագաթնակետին նրա սուլթանությունն ընդգրկել է Եգիպտոսը, Սիրիան, [[Ջեզիրե|Ջեզիրեն]] (Վերին Միջագետք), [[Հիջազ|Հիջազը]], [[Եմեն|Եմենը]] և [[Հյուսիսային Աֆրիկա|Հյուսիսային Աֆրիկայի]] այլ շրջաններ։
Կռվել է ֆրանկների և եվրոպացի [[խաչակիր]]ների դեմ [[Լևանտ]]ում։ [[1187]] թ. հոկտեմբերի 2-ին գրավել է [[Երուսաղեմ]]ը։ Սուլթան դառնալուց հետո Սալադինի տիրապետության տակ էին գտնվում [[Եգիպտոս]]ը, [[Սիրիա]]ն, [[Միջագետք]]ը, [[Քրդստան]]ը, [[Հիջազ]]ը և [[Եմեն]]ը։ Մահացել է 1193 թվականին՝ իշխանությունը բաժանելով չորս մասի և հանձնելով չորս որդիներին՝ գահակալական կռիվներից խուսափելու համար, այնուամենայնիվ նրա մահվանից հետո գահակալական կռիվներ են տեղի ունենում նրա որդիների և եղբոր միջև, որտեղ եղբայրն իր իշխանության տակ է միավորում ամբողջ Եգիպտոսը։

[[Պատկեր:Graf Saladin Damascus.JPG|մինի|աջից|200px|Սալադինի դամբարանը [[Դամասկոս]]ում ([[Սիրիա]])]]
Սալադինը սկզբնապես 1164 թվականին իր հորեղբայր Շիրքուհի հետ, ով [[Զանգիների ամիրայություն|Զանգիների ամիրայության]] զորավարներից էր, ուղարկվել է [[Ֆաթիմյան խալիֆայություն]] [[Սելջուկներ|Սելջուկյանների]] [[աթաբեկ]] Նուր ադ-Դինի հրամանով՝ աջակցելու Շավարին դեռահաս ֆաթիմյան խալիֆ ալ-Ադիդի հետ [[Վեզիր|վեզիրի]] պաշտոնի համար պայքարում։ Սալադինը արագորեն բարձրացել է ֆաթիմյան կառավարության պաշտոններով խաչակիրների նկատմամբ ունեցած ռազմական հաջողությունների և ալ-Ադիդի հետ ունեցած անձնական կապերի շնորհիվ։ 1169 թվականի Շավարի սպանությունից և նույն տարում Շիրուքի բնական մահից հետո ալ-Ադիդը Սալադինին նշանակել է վեզիր․ սուննի մուսուլմանի նշանակումը նման պաշտոնում բացառիկ երևույթ էր [[Շիա իսլամ|շիա]] [[Իսմայիլականություն|իսմայիլական]] խալիֆայության համար։ Որպես վեզիր պաշտոնավարման ընթացքում Սալադինը սկսել է թուլացնել ֆաթիմյան կառույցը և 1171 թվականին ալ-Ադիդի մահից հետո նա վերացրել է Ֆաթիմյան խալիֆայությունը և կրկին հարաբերություն հաստատել սուննիական [[Աբբասյան խալիֆայություն|Աբբասյան խալիֆայության]] հետ, որի կենտրոնը [[Բաղդադ|Բաղդադն]] էր։

Հաջորդ տարիներին նա խաչակիրների դեմ արշավանքներ է կատարել դեպի [[Պաղեստին]], ապա գրավել է [[Եմեն|Եմենը]], ճնշել պրոֆաթիմյան ապստամբությունը Վերին Եգիպտոսում։ 1174 թվականին Նուր ադ-Դինի մահից կարճ ժամանակ անց Սալադինը սկսել է Սիրիայի նվաճումը՝ խաղաղությամբ մտնելով Դամասկոս։ Մինչև 1175 թվականի կեսերը Սալադինը գրավել է [[Համա|Համան]] և [[Հոմս|Հոմսը]]՝ առաջացնելով Սիրիայի տարբեր շրջանների փաստացի ղեկավարների՝ Զանգիների զայրույթը։ Շուտով Սալադինը Համայի ճակատամարտում պարտության է մատնել Զանգիների զորքին, այնուհետև Աբբասյան խալիֆ ալ-Մուսթադին նրան հռչակել է «Եգիպտոսի և Սիրիայի սուլթան»։ Ապա Սալադինը գրավել է հյուսիսային Սիրիան և Ջեզիրեն՝ այդ ընթացքում խուսափելով [[Ասսասիններ|Ասսասինների]] կողմից կազմակերպված երկու մահափորձից։ 1177 թվականին վերադարձել է Եգիպտոս՝ որոշ խնդիրներ լուծելու։ Մինչև 1182 թվականը [[Հալեպ|Հալեպի]] գրավումից հետո Սալադինը ավարտին է հասցրել Սիրիայի նվաճումը, սակայն նրան չի հաջողվել գրավել Զանգիների ամիրայության հենակետերից [[Մոսուլ|Մոսուլը]]<ref>Eddé, Anne-Marie, "Saladin" trans. Jean Marie Todd Harvard University Press, 2011, p. 382, {{ISBN|978-0-674-05559-9}}.</ref>։

Սալադինի հրամանատարությամբ Այյուբյան զորքը պարտության է մատնել խաչակիրներին 1187 թվականին [[Հաթթինի ճակատամարտ|Հաթթինի ճակատամարտում]], դրանից հետո խաչակիրներից խլել է Պաղեստինի, այդ թվում Երուսաղեմ քաղաքի, վերահսկողությունը․ խաչակիրները այս տարածքները գրավել են 88 տարի առաջ։ Չնայած Երուսաղեմի խաչակրաց թագավորությունը պահպանվել է մինչև 13-րդ դարը՝ Հաթթինում կրած պարտությունը շրջադարձային պահ է եղել տարածաշրջանում մուսուլմանական ուժերի հետ ունեցած հակամարտության մեջ։ Սալադինը մահացել է Դամասկոսում 1193 թվականին՝ իր ունեցվածքի մեծ մասը թողնելով իր ենթականերին։ Նա թաղված է [[Օմայանների մզկիթ|Օմայանների մզկիթի]] մոտակայքում գտնվող [[Դամբարաններ|դամբարանում]]։ Սալադինը նշանավոր գործիչ է մուսուլմանական, [[Արաբական մշակույթ|արաբական]], [[Թուրքիայի մշակույթ|թուրքական]] և [[Քրդական մշակույթ|քրդական մշակույթներում]]<ref>''Moors' Islamic Cultural Home souvenir III, 1970–1976'' Islamic Cultural Home, 1978, p. 7.</ref>, նրան նաև համարում են պատմության մեջ ամենահայտնի քուրդը<ref>{{cite book|author1=Carole Hillenbrand|authorlink1=Carole Hillenbrand|title=The Crusades: Islamic Perspectives|date=1999|publisher=Psychology Press|isbn=9781579582104|page=594|edition=illustrated}}</ref><ref>{{cite book|author1=Michael M. Gunter|authorlink1=Michael M. Gunter|title=Historical Dictionary of the Kurds|date=2010|publisher=Scarecrow Press|isbn=9780810875074|page=xxiii|edition=2}}</ref><ref>{{cite book|author1=Christopher Catherwood|authorlink1=Christopher Catherwood|title=Making War In The Name Of God|date=2008|publisher=Kensington Publishing Corp.|isbn=9780806531670|page=36}}</ref><ref>{{cite book|author1=James F. Dunnigan|authorlink1=Jim Dunnigan|title=A Quick & Dirty Guide to War: Briefings on Present and Potential Wars|date=1991|publisher=Quill/W. Morrow|isbn=9780688100339|page=174|edition=3, illustrated, revised}}</ref>։


== Ծանոթագրություններ ==
== Ծանոթագրություններ ==

16:26, 18 փետրվարի 2019-ի տարբերակ

Սալահ ադ-Դին Յուսուֆ
արաբ․՝ صلاح الدين يوسف بن أيوب‎‎
Ալ-մալիք ան-Նասիր
Իշխանություն1174 թվական-մարտի 4, 1193 թվական
Թագադրում1174 թվական, Կահիրե
Լրիվ անունԱն-Նասիր Սալահ ադ-Դին Յուսուֆ իբն Այյուբ
Ծնվել է՝1137 թվական
ԾննդավայրԹիքրիթ, Ջեզիրե, Աբբասյան խալիֆայություն
Մահացել է՝Մարտի 4, 1193 թվական
Վախճանի վայրԴամասկոս, Սիրիա, Այյուբյան սուլթանություն
Թաղվել է՝Օմայանների մզկիթ, Դամասկոս
Օմայանների մզկիթ
Ազգությունքուրդ
Հաջորդող
  • Ալ-Ազիզ Օսման (Եգիպտոս)
  • Ալ-Աֆդալ իբն Սալահ ադ-Դին (Սիրիա)
ՈւղեկիցԻսմաթ ադ-Դին խաթուն
ՏոհմԱյյուբյան սուլթանություն
ռազմական գործիչ և ռազմական հրամանատար
ՀայրՆաջմ ադ-Դին Այյուբ
ՄայրՍիթ ալ-Մուլկ-Խաթուն
Երեխաներալ-Աֆդալ իբն Սալահ ալ-Դին, ալ-Ազիզ Օսման և ալ-Զահիր Ղազի
ՀավատքՍուննի իսլամ(շաֆիականություն)[1][2][3]

Ան-Նասիր Սալահ ադ-Դին Յուսուֆ իբն Այյուբյան (արաբ․՝ صلاح الدين يوسف بن أيوب‎‎ (Ṣalāḥ ad-Dīn Yūsuf ibn Ayyūb), քրդ.՝ سەلاحەدینی ئەییووبی (Selahedînê Eyûbî), հայտնի է նաև որպես Սալահ ադ-Դին կամ Սալադին (/ˈsælədɪn/; 1137 թվական-1193 թվականի մարտի 4), Եգիպտոսի և Սիրիայի առաջին սուլթան[4] և Այյուբյան դինաստիայի հիմնադիր։ Քրդական ծագմամբ սուննի մուսուլման Սալադինը[5][6][7] ղեկավարել է Լևանտում խաչակրաց պետությունների դեմ ռազմական արշավանքը։ Իր իշխանության գագաթնակետին նրա սուլթանությունն ընդգրկել է Եգիպտոսը, Սիրիան, Ջեզիրեն (Վերին Միջագետք), Հիջազը, Եմենը և Հյուսիսային Աֆրիկայի այլ շրջաններ։

Սալադինը սկզբնապես 1164 թվականին իր հորեղբայր Շիրքուհի հետ, ով Զանգիների ամիրայության զորավարներից էր, ուղարկվել է Ֆաթիմյան խալիֆայություն Սելջուկյանների աթաբեկ Նուր ադ-Դինի հրամանով՝ աջակցելու Շավարին դեռահաս ֆաթիմյան խալիֆ ալ-Ադիդի հետ վեզիրի պաշտոնի համար պայքարում։ Սալադինը արագորեն բարձրացել է ֆաթիմյան կառավարության պաշտոններով խաչակիրների նկատմամբ ունեցած ռազմական հաջողությունների և ալ-Ադիդի հետ ունեցած անձնական կապերի շնորհիվ։ 1169 թվականի Շավարի սպանությունից և նույն տարում Շիրուքի բնական մահից հետո ալ-Ադիդը Սալադինին նշանակել է վեզիր․ սուննի մուսուլմանի նշանակումը նման պաշտոնում բացառիկ երևույթ էր շիա իսմայիլական խալիֆայության համար։ Որպես վեզիր պաշտոնավարման ընթացքում Սալադինը սկսել է թուլացնել ֆաթիմյան կառույցը և 1171 թվականին ալ-Ադիդի մահից հետո նա վերացրել է Ֆաթիմյան խալիֆայությունը և կրկին հարաբերություն հաստատել սուննիական Աբբասյան խալիֆայության հետ, որի կենտրոնը Բաղդադն էր։

Հաջորդ տարիներին նա խաչակիրների դեմ արշավանքներ է կատարել դեպի Պաղեստին, ապա գրավել է Եմենը, ճնշել պրոֆաթիմյան ապստամբությունը Վերին Եգիպտոսում։ 1174 թվականին Նուր ադ-Դինի մահից կարճ ժամանակ անց Սալադինը սկսել է Սիրիայի նվաճումը՝ խաղաղությամբ մտնելով Դամասկոս։ Մինչև 1175 թվականի կեսերը Սալադինը գրավել է Համան և Հոմսը՝ առաջացնելով Սիրիայի տարբեր շրջանների փաստացի ղեկավարների՝ Զանգիների զայրույթը։ Շուտով Սալադինը Համայի ճակատամարտում պարտության է մատնել Զանգիների զորքին, այնուհետև Աբբասյան խալիֆ ալ-Մուսթադին նրան հռչակել է «Եգիպտոսի և Սիրիայի սուլթան»։ Ապա Սալադինը գրավել է հյուսիսային Սիրիան և Ջեզիրեն՝ այդ ընթացքում խուսափելով Ասսասինների կողմից կազմակերպված երկու մահափորձից։ 1177 թվականին վերադարձել է Եգիպտոս՝ որոշ խնդիրներ լուծելու։ Մինչև 1182 թվականը Հալեպի գրավումից հետո Սալադինը ավարտին է հասցրել Սիրիայի նվաճումը, սակայն նրան չի հաջողվել գրավել Զանգիների ամիրայության հենակետերից Մոսուլը[8]։

Սալադինի հրամանատարությամբ Այյուբյան զորքը պարտության է մատնել խաչակիրներին 1187 թվականին Հաթթինի ճակատամարտում, դրանից հետո խաչակիրներից խլել է Պաղեստինի, այդ թվում Երուսաղեմ քաղաքի, վերահսկողությունը․ խաչակիրները այս տարածքները գրավել են 88 տարի առաջ։ Չնայած Երուսաղեմի խաչակրաց թագավորությունը պահպանվել է մինչև 13-րդ դարը՝ Հաթթինում կրած պարտությունը շրջադարձային պահ է եղել տարածաշրջանում մուսուլմանական ուժերի հետ ունեցած հակամարտության մեջ։ Սալադինը մահացել է Դամասկոսում 1193 թվականին՝ իր ունեցվածքի մեծ մասը թողնելով իր ենթականերին։ Նա թաղված է Օմայանների մզկիթի մոտակայքում գտնվող դամբարանում։ Սալադինը նշանավոր գործիչ է մուսուլմանական, արաբական, թուրքական և քրդական մշակույթներում[9], նրան նաև համարում են պատմության մեջ ամենահայտնի քուրդը[10][11][12][13]։

Ծանոթագրություններ

  1. ↑ Spevack, Aaron (2014) [2008]. The Archetypal Sunni Scholar: Law, Theology, and Mysticism in the Synthesis of Al-Bajuri. State University of New York Press. էջ 44. ISBN 978-1-4384-5371-2.
  2. ↑ Lēv, Yaacov (1999). Saladin in Egypt. Brill. էջ 131. ISBN 9004112219.
  3. ↑ Halverson, Jeffry R.; Corman, Steven R.; Goodall Jr., H. L. (2011). Master Narratives of Islamist Extremism. Palgrave Macmillan. էջ 201. ISBN 0230117236.
  4. ↑ Eddé, Anne-Marie "Saladin" trans. Jean Marie Todd Harvard University Press, 2011, p. 17, 978-0-674-28397-8, "Syria, all the territory of present day Syria, Lebanon, Jordan, Palestine and Israel".
  5. ↑ A number of contemporary sources make note of this. The biographer Ibn Khallikan writes, "Historians agree in stating that [Saladin's] father and family belonged to Duwin [Dvin]. ... They were Kurds and belonged to the Rawādiya (sic), which is a branch of the great tribe al-Hadāniya": Minorsky (1953), p. 124. The medieval historian Ibn Athir, also a Kurd, relates a passage from another commander: "... both you and Saladin are Kurds and you will not let power pass into the hands of the Turks": Minorsky (1953), p. 138.
  6. ↑ Humphreys, R. Stephen (1977). From Saladin to the Mongols: The Ayyubids of Damascus, 1193–1260. State University of New York Press. էջ 29. ISBN 0-87395-263-4. «Among the free-born amirs the Kurds would seem the most dependent on Saladin's success for the progress of their own fortunes. He too was a Kurd, after all ...»
  7. ↑ «Encyclopedia of World Biography on Saladin». Վերցված է 20 August 2008-ին.
  8. ↑ Eddé, Anne-Marie, "Saladin" trans. Jean Marie Todd Harvard University Press, 2011, p. 382, 978-0-674-05559-9.
  9. ↑ Moors' Islamic Cultural Home souvenir III, 1970–1976 Islamic Cultural Home, 1978, p. 7.
  10. ↑ Carole Hillenbrand (1999). The Crusades: Islamic Perspectives (illustrated ed.). Psychology Press. էջ 594. ISBN 9781579582104.
  11. ↑ Michael M. Gunter (2010). Historical Dictionary of the Kurds (2 ed.). Scarecrow Press. էջ xxiii. ISBN 9780810875074.
  12. ↑ Christopher Catherwood (2008). Making War In The Name Of God. Kensington Publishing Corp. էջ 36. ISBN 9780806531670.
  13. ↑ James F. Dunnigan (1991). A Quick & Dirty Guide to War: Briefings on Present and Potential Wars (3, illustrated, revised ed.). Quill/W. Morrow. էջ 174. ISBN 9780688100339.

Արտաքին հղումներ

{{{alt}}} Սա անձի մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սալահ ադ-Դին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սալահ_ադ-Դին&oldid=6177093» էջից