Գլխի վնասվածք

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գլխի վնասվածք
Head injury
1862 թվականի սեպտեմբերի 17-ի Էնտիտեմի ճակատամարտի ժամանակ վիրավորված զինվոր
ՏեսակՈւղեղի ցնցում Սալջարդ Գլխի թափանցող վնասվածք Գանգի հիմի կոտրվածք Գանգուղեղային վնասվածք
Հիվանդության ախտանշաններԳլխուղեղի կամ գանգի վնասվածք
Վնասում էՄարդու գլխի անատոմիա
ՀՄԴ-9800 և 879
ՀՄԴ-10S09
Անվանվել էԳլխի վնասվածք
ԲարդություններՀիդրոցեֆալիա,Ուղեղի այտուց,Ներգանգային արյունազեղումներ,Կաթված,Կոմա,Նեյրոնային համակարգի վնասվածք,Լուծանք,Մահ
 Injuries to the head Վիքիպահեստում

Գլխի վնասվածք ` գանգի կամ գլխուղեղի տրավմայի հասցնող ցանկացած վնասվածք։ Ուղեղի տրավմատիկ վնասվածք և գլխի վնասվածք տերմինները բժշկական գրականության մեջ հավասար գործածություն ունեն[1]։ Գլխի վնասվածքներն ընդգրկում են վնասվածքների բավականին լայն շրջանակ։ Գլխի վնասվածքի հանգեցնող պատճառները շատ են՝ վթարներ, վայր ընկնելը, ֆիզիկական հարձակումներ կամ ավտովթարներ։

Ամեն տարի ԱՄՆ-ում գրանցվում է 1,7 միլիոն նոր դեպք, որոնց մոտ 3 %-ն ավարտվում է մահացու ելքով։ Մեծահասակները վայր ընկնելու, ավտովթարների, որևէ օբյեկտի բախելու կամ հարձակման ենթարկվելու հետևանքով գլխի վնասվածքներ, որպես կանոն,  ստանում են շատ ավելի հաճախ, քան մնացած տարիքային խմբերը։ Ինչ վերաբերում է երեխաներին, ապա գլխի վնասվածքներ նրանք կարող են ստանալ պատահաբար վայր ընկնելու կամ էլ դիտավորյալ հասցված վնասվածքների (ինչպես օրինակ, հարվածի կամ ցնցման) հետևանքով և նման դեպքերում նույնիսկ կարող են հիվանդանոցում հայտնվել[1] :Գլխուղեղի ձեռբերովի վնասվածքը տերմին է, որն օգտագործվում է մարդու՝ կենսագործունեությոն ընթացքում ձեռք բերված վնասվածքները բնածին վնասվածքներից, գենետիկ հիվանդություններից կամ բնածին արատներից տարբերելու համար[2]։

Ի տարբերություն ոսկրերի կոտրվածքի, որի դեպքում ֆիզիկական վնասվածքի ախտանշանները, որպես կանոն, պարզ նկատելի են, գլխի վնասվածքները կարող են լինել և՛ նկատելի, և՛ աննկատ։ Գլխի բաց վնասվածքի դեպքում գանգի կոտրվածք առաջանում է որևէ առարկայի՝ գխուղեղին անմիջականորեն բախվելու հետևանքով։ Սրա հետևանքով սկսվում է արյունահոսության։ Որոշ այլ ակնհայտ ախտանիշներ կարող են նյարդաբանական բնույթ ունենալ։ Մարդու մոտ կարող է  նկատվել քնկոտություն, տարիօրինակ պահվածք, գիտակցության կորուստ, փսխում, սուր գլխացավ, բիբերի անհավասար չափեր և / կամ մարմնի որոշ մասերի շարժունակության կորուստ։ Չնայած վերոնշյալ ախտանիշները, որպես կանոն, գլխի վնասվածք ստանալուն պես սկսում են արտահայտվել, որոշ խնդիրներ, այնուամենայնիվ, կարող են ավելի ուշ դրսևորվել։ Ալցհեյմերի հիվանդության առաջացման հավանականությանը, օրինակ, մեծ է հենց գլխի վնասվածք ստացած մարդկանց մոտ[3]:Գլխուղեղի վնասվածքը (գլխուղեղի բջիջների քայքայումը կամ դեգեներացիան) գլխի վնասվածք ունեցող անձանց համար միանգամայն սովորական երևույթ է։ Նեյրոոտոքսիկությունը, որը, որպես կանոն, վերաբերում է նեյրոնների/ գլխուղեղի՝  քիմիական ճանապարհով ձեռք բերված վնասվածքներին, գլխուղեղի վնասվածքի առաջացման ևս մեկ պատճառ է։

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխի վնասվածքների մեջ մտնում են ինչպես գլխուղեղի, այնպես էլ գլխի այլ մասերի վնասվածքներ, այդ թվում ՝ գլխամաշկի ու գանգի։ Գլխի վնասվածքները լինում են բաց կամ փակ։ Գլխի փակ վնասվածքի դեպքում ուղեղի կարծր թաղանթն անվնաս է մնում։ Կարող է առաջ գալ գանգի կոտրվածք, բայց ոչ միշտ։ Գլխի թափանցող վնասվածքն առաջանում է այն ժամաակ, երբ որևէ առարկա խոցում է գանգն ու ուղեղի կարծր թաղանթի վնասվածք առաջացնում։ Գլխուղեղի վնասվածքներն իրենց բնույթով կարող են լինել դիֆուզային (տարածման լայն շրջանակ ընդգրկել) կամ օջախային (ընդգրկել տարածման կոնկրետ շրջանակ)։ Գլխի վնասվածքը կարող է հանգեցնել գանգի կոտրվածքի, ինչը, սակայն, ոչ միշտ է վկայում գլխուղեղի վնասվածքի մասին։ Որոշ հիվանդների մոտ կարող են առկա լինել գանգի գծային կամ սեղմված ճաքեր։ Ներգանգային արյունազեղման դեպքում գանգում առաջացած հեմատոման կարող է ճնշում գործադրել գլխուղեղի վրա։ Ներգանգային արյունազեղման տեսակներ են սուբդուրալ, սուբարախնոիդ, էքստրադուրալ և ինտրացերեբրալ հեմատոմաները։ Տրեպանացիոն վիրահատությունների նպատակը նման դեպքերում արյունառության միջոցով մարդու ճնշումը նվազեցնելն է։

Գլխուղեղի վնասվածքը սովորաբար առաջանում է արտաքին գործոնի ազդեցությանը ենթարկված հատվածում, բայց կարող է առաջաալ նաև գանգի հակառակ կողմում՝ հենց այդ հատվածում հասցված հարվածի անմիջական ներգործությամբ (գլխին հասցված հարվածը կարող է հանգեցնել գանգի ներսում գլխուղեղի շարժման, ինչը հետևանքով գլխուղեղը կարող է վնաս հասցնել նաև գանգի՝ վնասված հատվածի հակառակ կողմի ներքին բաժնին)։ Ստացած վնասվածքը կարող է էլ ավելի խորանալ բոլոր այն դեպքերում, երբ արտաքին գործոնի ազդեցությամբ գլուխը սկսում է շարժվել, քանզի դրա հետևանքով գլխուղեղը գանգի ներսում կարող է այս ու այն կողմ տատանվել` այդ կերպ հանգեցնելով նորանոր վնասվածքների, կամ էլ գղծուղեղը (իներցիայի շնորհիվ) կարող է համեմատաբար անշարժ դիրքում մնալ, բայց բախվել շարժման մեջ գտնվող գանգին (երկուսն էլ գանգի հակառակ կողմին հասցված հարվածի ազդեցությամբ առաջացած վնասվածքներ են)։

Գլխին հասցված վնասվածքներն ուղեկցվում են հետևյալ բարդացումներով[4][5][6]՝։

  • Գանգի կոտրվածք,
  • Գլխամաշկի վրա առաջացած բաց վերքեր և դրա հետևանքով՝ մաշկի արյունահոսություն,
  • Վնասվածքային սուբդուրալ հեմատոմա, ուղեղի կարծր թաղանթի ստորին հատվածում արյունահոսության առկայություն, որը կարող է և զարգանալ աստիճանաբար, ժամանակի ընթացքում,
  • Վնասվածքային էքստրադուրալ կամ էպիդուրալ հեմատոմա, ուղեղի կարծր թաղանթի և գանգի միջև արյունահոսության առկայություն,
  • Վնասվածքային սուբարախնոիդ արյունազեղում,
  • Գլխուղեղի սալջարդ, գլխուղեղի կապտում,
  • Գլխուղեղի ցնցում, վնասվածքի հետևանքով գլխուղեղի կենսական գործառույթների կորուստ,
  • Քրոնիկ տրավմատիկ էնցեֆալոպաթիա կամ «բռունցքներով հարբած սինդրոմ », որն առաջացել է գլխի կրկնվող վնասվածքներով, օրինակ ՝ բռնցքամարտում կամ շփման այլ մարզաձեւերում վնասվածքը կարող է հանգեցնել կոմայի կամ մահվան,
  • Թափահարված մանկական համախտանիշ - երեխաների չարաշահման մի տեսակ։

Ուղեղի ցնցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Ուղեղի ցնցում
Ուղեղի ցնցում

Ուղեղի ցնցումը ուղեղի տրավմատիկ վնասվածքի (TBI) մեղմ տեսակ է։ Այս վնասվածքը, որպես կանոն, առաջանում է գլխին հասցված հարվածից  և  կարող է մարդու ֆիզիկական, կոգնիտիվ, հուզական անկանոն վարքագծի պատճառ դառնալ։ Կարող են դսրևորվել հետևյալ ախտանիշները․ցրվածություն,  գերհոգնածություն, խառնաշփոթ, սրտխառնոց, աղոտ տեսողություն, գլխացավեր և այլն[7]:Նույնիսկ ուղեղի թեթև ցնցումները հետագայում կարող են լուրջ բարդացումների  պատճառ դառնալ[8]։ Խստությունը չափվում է ցնցումների գնահատման տարբեր համակարգերի միջոցով։ Ուղեղի ցնցման ծանրության աստիճանը գնահատվում է  ամենատարբեր սանդղակների միջոցով։

Համեմատաբար ավելի ծանր վնասվածքները կարող են ինչպես անտերոգրադ, այնպես էլ ռետրոգրադ ամնեզիայի առաջացման պատճառ դառնալ։ (վնասվածքի առաջացմանը նախորդած կամ հաջորդած իրադարձությունները մտաբերելու անկարողություն)։ Ամնեստիկ խանգարման տևողությունը կախված է վնասվածքի ծանրության աստիճանից։ Ուղեղի ցնցում ստացած հիվանդների մոտ, որպես կանոն, առաջանում է հետցնցումային համախտանիշ, որն արտահայտվում է հիշողության հետ կապված խնդիրների, գլխապտույտի, հոգնածության զգացումների, թուլության և դեպրեսիայի տեսքով։ Ուղեղի ցնցումը երեխաների մոտ առաջացող գլխի վնասվածքներից ամենատարածվածն է[9]։:

Ներգանգային արյունազեղում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված ՝ Ներգանգային արյունազեղումներ

Տարբերում են ներգանգային արյունազեղման 2 տեսակներ՝ ինտրաաքսիալ և էքստրաաքսիալ։ Արյունազեղումը համարվում է ուղեղի օջախային վնասվածք, այսինքն այն առաջանում է մեկ կոնկրետ տեղում և չի ախտահարում հարակից հյուսվածքները[10]։

Հեմատոմայի տեսակը Էպիդուրալ Սուբդուրալ
Արյունազեղման շրջան Գանգի և  ուղեղի կարծր թաղանթի ներքին մենինգիալ շերտի միջև կամ ուղեղի կարծր թաղանթի արտաքին էնդոստեալ և ներքին մենինգիալ շերտի միջև Ուղեղի կարծր թաղանթի  մենինգիալ շերտերի և ոստայնային թաղանթի միջև
Արյունազեղման անոթ Քունքագագաթային շրջան (հիմնականում)- Միջին

մենինգիալ շնչերակ

Ճակատային շրջան-առաջային էթմոիդալ շնչերակ

Ծոծրակային շրջան-լայնակի կամ սիգմոիդային երակածոցեր

Գագաթային շրջան -վերին սագիտալ երակածոց

Կամրջող երակներ
Ախտանշանները (կախված ծանրությունից) Գիտակցության վերականգնում կարճ ժամանակով, որից հետո առաջանում է գիտակցության մթագնում։ Հետզհետե սրվող գլխացավ և խառնաշփություն
Համակարգչային շերտագրություն Կրկնակի ուռուցիկ ոսպնյակ Կիսաշրջանաձև

Էքստրաաքսիալ արյունազեղումը, որը տեղի է ունենում գանգի ներսում, բայց ուղեղային հյուսվածքներից դուրս, բաժանվում է երեք ենթատեսակի.

  • Էպիդուրալ արյունազեղումը (էքստրադուրալ արյունազեղում), որը տեղի է ունենում ուղեղի կարծր թաղանթի (ծայրամասային ուղեղաթաղանթ) և գանգի միջև, առաջանում է վնասվածքի արդյունքում։ Վնասվածք իր հերթին կարող է առաջանալ զարկերակի պատռվածքից (հիմնականում՝ միջին մենինգեալ զարկերակի պատռվածքից)։ Սա վնասվածքի շատ վտանգավոր տեսակ է, քանզի արյունազեղումը տեղի է ունենում բարձր ճնշման համակարգում, իսկ ներգանգային ճնշման կտրուկ աճը կարող է հանգեցնել մահվան։ Պետք է նշել, որ էպիդուրալ արյունազեղումը մենինգեալ արյունազեղման ամենաքիչ տարածված տեսակն է, որին բաժին է ընկնում գլխի վնասվածքների ընդհանուր դեպքերի թվի 1-3 %-ը:։
    • Հիվանդների մոտ տեղի է ունենում գիտակցության կորուստ (ԳԿ), ապա որոշ ժամանակով գիտակցության վերկանգնում, կտրուկ վատթարացում (փսխում, անհանգստություն, ԳԿ) ։ Գլխի համակարգչային շերտագրությունը ուռուցիկ ոսպնյակի դեֆորմացիա է ցույց տալիս:։ Սուբդուրալ արյունազեղումն առաջանում է սուբդուրալ շրջանում՝ ուղեղի կարծր և  ոստայնային թաղանթների միջև:։
    • Գլխի hամակարգչային շերտագրությունը  կիսաշրջանաձև դեֆորմացիա է  ցույց տալիս:։
  • Ենթաոստայնային արյունազեղումը, ինչպես և ներուղեղային արյունազեղումը, տեղի է ունենում ոստայնային և գլխուղեղի փափուկ մենինգիալ շերտերի միջև, կարող է առաջանալ որևէ վնասվածքի, անևրիզմի պատռվածքի կամ էլ զարկերակաերակային մալֆորմացիայի արդյունքում։  Արյունն սկսում է շերտավորվել գլխուղեղի ակոսներում  և ճեղքվածքներում կամ էլ լցվում է գլխուղեղի փափուկ թաղանթի խոռոչները (հիմնականում սուպրասելյար խոռոչը, ինչը պայմանավորված է  Վիլիզի շրջանի անոթների և այդտեղ տեղակայված ճյուղավորման կետի առկայությամբ)։ Ենթաոստայնային արյունազեղման մասին վկայող դասական ախտանշանը սուր գլխացավի հանկարծակի առաջացումն է (կայծակնային գլխացավ)։ Այսպիսի գլխացավը կարող է բերել շատ վտանգավոր բարդացումների, ուստի նման դեպքերում պահանջում է նյարդավիրաբուժական զննման անհապաղ իրականցում և երբեմն  նույնիսկ բժշկական շտապ միջամտություն։

Գլխուղեղի սալջարդ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված ՝ Գլխուղեղի սալջարդ

Գլխուղեղի սալջարդը գլխուղեղի հյուսվածքի ճզմումն է։ Սալջարդի դեպքում, ի տարբերություն պատռվածքների, գլխուղեղի փափուկ թաղանթի վնասվածք առկա չի լինում։ Սալջարդների մեծ մասն առաջանում է ճակատային և քունքային բլթակներում։ Բարդացումները կարող են արտահայտվել գլխուղեղի այտուցի և գանգային ճողվածքի առաջացմամբ։ Նման դեպքերում բուժման նպատակը պետք է լինի բարձր ներգանգային ճնշման կարգավորումը։ Ընդ որում, բժշկական կանխորոշման տվյալները պետք է խիստ գաղտնի պահվեն։

Դիֆուզիոն աքսոնային վնասվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դիֆուզալ աքսոնալ վնասվածքը  (ԴԱՎ) հիմնականում առաջանում է օրգանիզմի կենսագործունեության արագացման կամ դանդաղեցման արդյունքում և ոչ միշտ՝ որևէ արտաքին գործոնի ազդեցության։ Աքսոնները ձգվում և վնասվում են, երբ խտության գլխուղեղի՝ տարբեր խտության հատվածները սահում ընկնում են մեկը մյուսի վրա։ Բժշկական կանխորոշման արդյունքները խիստ տարբերվում են և մեծ մասամբ կախված են ստացած վնասվածքի ծանրության աստիճանից։

Գլխի բարդացած վնասվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխի պատռվածքները և փափուկ հյուսվածքների քայքայումը գանգի ճեղքվածքների  հետ միասին «գլխի բարդացած վնասվածք» են առաջացնում։ Այսպիսի վնասվածքը բնորոշվում է վարակի տարածման համեմատաբար ավելի բարձր տեմպով, նյարդաբանական ոչ բարենպաստ ելքով, նոպաներով, մահացության բարձր մակարդակով և բուժման երկարատևությամբ[11]։

Ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբերում են գլխուղեղի վնասվածքների ծանրության երեք աստիճան․ թեթև, միջին կամ ծանր։

Գլխուղեղի թեթև վնասվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխուղեղի թեթև վնասվածքի ախտանշաններն են գլխացավերը, խառնաշփոթությունը, ականջների աղմուկը, գերհոգնածությունը, քնի ռեժիմի խանգարումը, տրամադրության կամ պահվածքի փոփոխությունը։ Գլխուղեղի թեթև վնասվածքի մասին վկայող այլ ախտանշաններ են հիշողության, ուշադրության կենտրոնացման կամ մտավոր գործընթացի հետ կապված խնդիրները։ Մտավոր գերհոգնածությունը ֆիզիկական հյուծվածության հանգեցնող երևույթ է և ոչ միշտ է պայմանավորված հիվանդի հետ տեղի ունեցած որևէ պատահարով։ Նարկոլեպսիան և քնի ռեժիմի խանգարումները հիվանդներին հաճախ տրվող սխալ ախտորոշումներ են։

Գլխուղեղի միջին / ծանր վնասվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կոգնիտիվ ախտանշանների թվին են պատկանում խառնաշփոթությունը, ագրեսիվ, տարօրինակ պահվածքը, ոչ հստակ խոսքը,կոման կամ գիտակցության այլ խանգարումները։ Ֆիզիկական ախտանշաններն են շարունակական գլխացավերը, որոնք էլ ավելի են սրվում, փսխումը կամ սրտխառնոցը, ցնցումները կամ նոպաները, բբերի արտասովոր լայնացումը, քնից արթնանալու անկարողությունը, վերջույթներում թուլության զգացումը և կոորդինացիայի կորուստը։ Գլխուղեղի ծանր վնասվածքների դեպքում բավականին մեծ է որոշ օրգանների ֆիզիոլոգիական խանգարումների առաջացման հավանականությունը․ նյարդակոգնիտիվ խանգարումներ, զառանցանք և հալյուցինացիաներ (ավելի կոնկրետ՝ մոնոթեմատիկ զառանցանքները), խոսքի կամ շարժումների հետ կապված խնդիրներ և մտավոր հետամնացություն։ Կարող են դրսևորվել նաև անձնային փոփոխություններ։ Առավել ծանր դեպքերը հանգեցնում են կոմայի կամ նույնիսկ վեգետատիվ կայուն վիճակի[12]

Ախտանշաններ երեխաների մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երեխաների մոտ դրսևորվող ախտանշաններից են սննդային սովորությունների փոփոխությունը, մշտական դյուրագրգռությունը կամ տխրության զգացումը, ուշադրության, ինչպես նաև քնի ռեժիմի խանգարումը կամ խաղալիքների նկատմամբ հետաքրքրության կորուստը[12]։

Դրսևորման ձևը մեծապես կախված է վնասվածքի տեսակից։ Գլխի վնասվածք  ունեցող հիվանդներից ոմանց վիճակը կայունանում է, մյուսներինն էլ, ընդհակառակը, էլ ավելի է վատթարանում։ Հիվանդի մոտ նյարդաբանական խանգարումներ կարող են և՛ դրսևորվել, և՛ չդրսևորվել։ Ուղեղի ցնցում ստացած հիվանդների մոտ կարող է գրանցվել մի քանի վայրկյանից մինչև մի քանի րոպե տևողությամբ գիտակցության կորուստ, ապա` գիտակցության վերականգնում։ Տեսողական և կոորդինացիոն խանգարումներ նույնպես կարող են նկատվել։ Գլխի վնասվածքերի դեպքում դրսևորվող հիմանկան ախտանշաններն են` կոման, խառնաշփոթությունը, քնկոտությունը, անձնային փոփոխությունները, նոպաները, սրտխառնոցը և փսխումը, գլխացավերը և հստակ գիտակցության կարճատև վերականգնումը, որից հետո հիվանդի վիճակը կտրուկ վատանում է[13]։

Գանգի կոտրվածքի ախտանշաններն են․

Եվ քանի որ գլխուղեղի նման վնասվածքները կարող են վտանգել մարդկանց կյանքը, նույնիսկ թեթև վնասվածքներ ունեցող անձինք, որոնց մոտ արտահայտված ախտանշաններ և գանգատներ չկան, մանրազնին հետազոտություն են պահանջում․ հարկ է նշել, որ նրանց մոտ ևս մեծ է հետագայում ծանր ախտանշանների զարգացումը։ Հիվանդանոցից դուրս գրված, թեթև վնասվածքներ ունեցող հիվանդներին խնամողներին սովորաբար խորհուրդ են տալիս ախտանշանների վատթարացման աստիճանը գնահատելու համար հաջորդ 12- 24 ժամվա ընթացքում մի քանի անգամ արթնացնել հիվանդին։

Գլազգոյի կոմայի սանդղակը (ԳԿՍ)  գիտակցության կորստի աստիճանը չափելու և, հետրևաբար, նաև վնասվածքի ծանրության մակարդակը որոշելու արդյունավետ գործիք է։ Գլազգոյի կոմայի սանդղակն օգտագործվում է նաև մանկահասակ երեխաների մոտ կոմայի առաջացման դեպքում։ Լայնորեն օգտագործվող PECARN (Մանկաբուժական շտապ օգնության տրամադրմանն ուղղված կիրառական հետազոտությունների ցանց) մանկական ուղեղային վնասվածքների / տրավմայի ալգորիթմը օգնում է բժիշկներին, հաշվի առնելով հիվանդի վերաբերյալ առկա բազմաթիվ գործոններ (այդ թվում՝ վնասվածքի բնույթը և վերջինիս տեղակայման հատվածը, հիվանդի տարիքը, աղիների բորբոքային հիվանդությունների (ԱԲՀ) ծանրության աստիճանը),  որոշել կլինիկական պայմաններում վիզուալիզացիայի իրականացման ռիսկի և ստանալիք օգուտի հարաբերակցությունը[14]։

Գլխուղեղի վնասվածքի տեղակայման վայրից կախված ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուղեղի վնասվածքի ախտանշանների դրսևորմումը կարող է կախված լինել նաև վնասվածքի տեղակայման շրջանից, որպես արդյունք ատաջ են գալիս գլխուղեղի տվյալ բաժնի վնասվածքի մասին վկայող կոնկրետ խանգարումներ տվյալ։ Որպես կանոն, առաջացած վնասվածքի չափից է կախված վերջինիս ծանրության աստիճանի ճիշտ գնահատումը, անհրաժեշտ բուժման տևողության որոշումը։ Ուղեղի վնասվածքների արդյունքում շատ հաճախ առաջ են գալիս ծանրության տարբեր աստիճանի խանգարումներ և հաշմանդամություն։

Ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ ուղեղի վնասվածքի և լեզվի, խոսքի, ինչպես նաև վնասվածքի տվյալ կատեգորիային բնորոշ խանգարումների առաջացման միջև հստակ կապ կա։ Վերնիկի աֆազիան ուղեկցվում է անոմիայով, բառերի   (նորաբանությունների) ակամա ստեղծմամբ և ընկալողունակության հետ կապված խնդիրների առաջացմամբ։ Վերնիկեի աֆազիայի ախտանիշներն ի հայտ են գալիս վերին քունքային ակոսի հետին բաժնի վնասվածքի արդյուքնում[15][16]։

Բրոկայի գոտու վնասվածքի արդյունքում, որպես կանոն,  ի հայտ են գալիս այնպիսի ախտանշաններ, ինչպիսիք են ֆունկցիոնալ բառերի բացթողումը, հնչյունային արտաբերման խանգարումները (ագրամատիզմ), դիսլեքսիան, դիսոգրաֆիան, ինչպես նաև ընկալողունակության և և արդյունավետության հետ կապված խնդիրները։.[17]: Բրոկայի աֆազիան պայմանավորված է գլխուղեղի ետին ստորին ճակատային ակոսի վնասվածքի առաջացմամբ։

Գլխուղեղի որև բաժնի վնասվածքի արդյունքում առաջացած խանգարումը ոչ միշտ է վկայում այն մասին, որ կոգնիտիվ գործընթացի խանգարումը լիովին պայմանավորված է հենց տվյալ հատվածի վնասմամբ։ Օրինակ՝ մաքուր ալեքսիայի դեպքում կարդալու կարողության խանգարումը պայմանավորված է ինչպես ձախ տեսողական դաշտի, այնպես էլ  աջ տեսողական դաշտի և լեզվական կարողությունների համար պատասխանատու բաժնի միջև կապը խաթարող վնասվածքի առաջացմամբ (Բրոկայի դաշտ և Վերնիկեի դաշտ)[18]։ : Սակայն սա բոլորովին չի նշանակում, թե մաքուր ալեքսիայով տառապող անձնը անկարող է ընկալելու խոսքը․ այս անձանց դեպքում պարզապես կապ չի հաստատվում նրանց գործող տեսողական կեղևի և լեզվական կարողությունների համար պատասխանատու բաժինների միջև․ մաքուր ալեքսիայով տառապողները կարող են գրել, խոսել և նույնիսկ ընդունակ են նամակներ արտագրել՝ առանց դրանց իմաստը հասկանալու։ Իլիկաձև ակոսի վնասվածքի արդյունքում հաճախ պրոզոպագնոզիա է առաջանում (դեմքերը և այլ բարդ առարկաները միմյանցից տարբերելու անկարողություն)[19]։Կաղապար:Mcn: Նշիկաձև մարմնում առաջացած վնասվածքները, իբրև պաշտոպանական ռեակցիա, կասեցնում են ծոծրակային բաժնի և իլիկաձև տեսողական նյարդի ակտիվությունը։ Նշիկաձև մարմնի վնասվածքի արդյունքում ակտիվացած ֆունկցիոնալ ազդակները նշիկաձև մարմնից հեռու տեղակայված բաժիններում փոխակերպվում են էմոցիոնալ ազդակների։  

Տեսողական կեղևի այլ վնասվածքները, կախված վնասվածքի տեղակայման հատվածից, կարող են տարբեր հետևանքներ ունենալ։ Օրինակ, տեսողական կեղևի հիմնական հատվածների (v1) վնասվածքները, կախված տվյալ վնասվածքի չափից և տեսողական ակոսի նկատմամբ վերջինիս ունեցած հեռավորությունից,  կարող են գլխուղեղի տարբեր հատվածներում կուրություն առաջացնել[20]։ : Տեսողական կեղևի v4 հատվածի վնասվածքի արդյունքում կարող է դալթոնիզմ առաջանալ[21], իսկ քունքային միջին տեսողական դաշտի (MT) V5 հատվածի երկկողմանի վնասվածքները կարող են շարժման ընկալման խանգարումների հանգեցնել։ Գագաթային բլիթների վնասվածքի արդյունքում կարող է ագնոզիա առաջանալ։ Պարիետալ բլթակների վնասվածքները կարող են հանգեցնել ագնոզիայի (բարդ առարկաները, դրանց ձևն ու չափերը, հոտերը տարբերելու անկարողություն) կամ ամորֆոսինթեզի (մարմնի որևէ կողմի զգայունության կորուստ)։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխի վնասվածքները կարող են առաջանալ ամենատարբեր պատճառներով։ Գլխի վնասվածքների վերոնշյալ բոլոր պատճառները բաժանվում են երկու խմբի․ արտաքին որևէ գործոնի ազդեցությամբ (հարվածներից) և ուժգին ցնցումների հետևանքով առաջացած[22]։ Գլխի վնասվածքների առաջացման ամենատարածված արտաքին պատճառներն են ավտովթարները, կենցաղաղում և աշխատանքային միջավայրում տեղի ունեցած պատահարները, վայր ընկնելը, հարձակումները, ինչպես նաև սպորտային բնույթի պատահարները։ Նորածինների և երեխաների շրջանում գլխի վնասվածքները մեծ մասամբ առաջանում են ցնցումների հետևանքով[23]։

Ըստ Միացյալ Նահանգների Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնի (ՀՎԿԿ) տվյալների՝ գլխուղեղի տրավմատիկ վնասվածքների 32% -ը (գլխի վնասվածքների շատ ավելի ճշգրիտ տերմին) առաջանում է վայր ընկնելու, 10% -ը հարձակումների, 16,5% -ը որևէ առարկայի բախվելու, 17% -ը՝ տրանսպորտային վթարների և 21% -ը ՝ այլ / անհայտ հետևանքներով։ Ընդ որում՝ վնասվածքների առաջացման ամենաբարձր ցուցանիշը 0-14 տարեկան երեխաների, ինչպես նաև 65 և ավելի բարձր տարիքի անձանց շրջանում է գրանցվել[24]։ Գլխուղեղի ամենատարբեր խանգարումների հանգեցնող վնասվածքները կարող են առաջանալ նաև թունավոր քիմիկատների անմիջական ներգործությամբ, թթվածնի պակասի, ուռուցքների, վարակների և կաթվածի հետևանքով[25]։ Գլխուղեղի զգալի վնասվածքների առաջացման հնարավոր պատճառներից են նաև բնածին հիպօքսիան (թթվածնի պակաս), երկարատև հիպօքսիան, տերատոգենային թունավորումը (այդ թվում ալկոհոլը), ամենատարբեր վարակները և նյարդաբանական հիվանդությունները։ Գլխուղեղի այտուցները կարող են ներգանգային ճնշման բարձրացման պատճառ դառնալ՝ այդ կերպ զգալի վնաս հասցնելով գլխուղեղին։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն ունի գլխի վնասվածքի ախտորոշման մի քանի մեթոդ։ Բուժաշխատողը, որպես կանոն, հիվանդին տալիս է ստացած վնասվածքի վերաբերյալ հարցեր, այդ թվում պարզելու համար, թե վերջինս օրգանիզմի կենսագործունեության վրա ինչպես է անդրադառնում։ Առողջապահության հիվանդին կտա վնասվածքի շուրջ պտտվող հարցեր, ինչպես նաև հարցեր, որոնք կօգնեն պարզել, թե վնասվածքն ինչ եղանակով է ազդում գործառույթի վրա։ Բացի այդ, ստացած վնասվածքի ծանրության աստիճանը որոշելու նպատակով բուժաշխատողը կարող է ստուգել նաև տվյալ անձի տեսողությունը, լսողությունը, գնահատել վերջինիս ռեֆլեքսները[24]։ Գլխի միջին կամ ծանր վնասվածք ստացած անձինք պետք է անհապաղ  համակարգչային ոչ կոնտրաստային տոմոգրաֆիկ հետազոտություն անցնեն։ Համակարգչային շերտագրությունը (ՀՇ) վիզուալիզացիայի մեթոդ է, որը թույլ է տալիս բժիշկներին առանց վիրահատական միջոցների հետազոտելու հիվանդի գլխի ներսը պարզելու համար` արդյոք գլխուղեղում առկա է ներքին արյունահոսության կամ ուռուցքային գոյացություն[26]։Իր ճշգրտության, հուսալիության, անվտանգ բնույթի և մատչելիության շնորհիվ համակարգչային տոմոգրաֆիան (ՀՏ) դարձել է գլխի վնասվածքների ախտորոշման ամենանախընտրելի մեթոդը։ Գլխի վնասվածք ստանալուն պես միկրոշրջանառության մեջ սկսում են փոփոխություններ նկատվել, խանգարվում է օրգանիզմի ինքնակարգավորման գործառույթը, առաջանում են ուղեղի ուռուցք և աքսոնալ ախտահարում, միառժամանակ առաջ են գալիս կլինիկական, կենսաքիմիական  և ճառագայթաբանական փոփոխություններ[27]։Մագնիսառեզոնանսային տոմոգրաֆիա (ՄՌՏ) են իրականացվում է նաև պարզելու համար, թե արդյոք հիվանդի գլխուղեղում առկա են անոմալ գոյացություններ կամ ուռուցքներ, ինչպես նաև որոշելու համար՝ վերջինս նախկինում կաթված ստացել է, թե ոչ[28]։։

Գլազգոյի կոմայի սանդղակը (ԳԿՍ) գլխուղեղի վնասվածքի ծանրության աստիճանի գնահատման ամենալայն կիրառությունն ունեցող համակարգն է։ Այս մեթոդը հիմնված է հատուկ գծերի օբյեկտիվ դիտումների վրա ուղեղի վնասվածքի ծանրությունը որոշելու համար։ Գլխուղեղի վնասվածքի ծանրության աստիճանի գնահատումը այս մեթոդով իրականացվում է որոշակի ախտանշանների օբյեկտիվ հետազոտման միջոցով։ Գլազգոյի կոմայի սանդղակը հիմնված է երեք հիմնական առանձնահատկությունների ուսումնասիրության վրա․ աչքերի բացվածքի ձևի, վերբալ հաղորդակցության, ինչպես նաև շարժական (մոտոր) ռեակցիաների։ Այն հիմնված է աչքերի բացման, բանավոր արձագանքի և շարժիչ արձագանքի երեք հատկությունների վրա, վերջիններիս գնահատման գործընթացը նկարագրված է ստորև։ Գլազգոյի կոմայի սանդղակում առանձնացվում են ծանրության հետևյալ աստիճանները․ գլխուղեղի ծանր վնասվածքներ (միավորը՝ 3-8), գլխուղեղի միջին վնասվածքները (միավորը՝ 9-12) և թեթև, միավորը՝ 13-15:

Գոյություն ունի գլխուղեղի վնասվածքի ախտորոշման և վերջինիս չափի գնահատման գործընթացին զգալիորեն նպաստող վիզուալիզացիայի մի քանի մեթոդ․ Համակարգչային տոմոգրաֆիկ (ՀՏ) հետազոտություն, Մագնիսառեզոնանսային սպոկտրոսկոպիա (ՄՌՍ), Դիֆուզային տենզորային ՄՌՏ, Պոզիտրոն-էմիսիոնային տոմոգրաֆիա (ՊԷՏ), Միաֆոտոն էմիսիոն տոմոգրաֆիա (ՄԷՏ)։ Համակարգչային տոմոգրաֆիան  (ՀԸ) և մագնիսառեզոնանսային շերտագրությունը (ՄՇ) ամենալայն կիրառությունն ունեն և համարվում են ամենաարդյունավետը; ՀՏ-ն ցույց է տալիս հնարավոր է տեսնել ուղեղի արյունահոսությունը, գանգի կոտրվածքները, գլխուղեղում հեղուկի կուտակումը, վերջիննս կարող է ներգանգային ճնշման բարձրացման հանգեցնել։ ՄՌՏ-ն փոքր վնասվածքների, գլխուղեղի ներսում առկա խանգարումների, դիֆուզային աքսոնալ հիվանդության, ինչպես նաև գլխուղեղի ցողունի, հետին գանգային խոռոչի, ենթաքունքային և ենթաճակատային հատվածների հիվանդությունների հայտաբերման հարցում շատ ավելի արդյունավետ է։ Հարկ է նշել, որ սրտի արհեստական ռիթմավար սարք սրտի խթանիչ սարքերով, մետաղական իմպլանտ կամ իրենց մարմնում մետաղական այլ սարքավորումներ կրողները ՄՌՏ հետազոտություն անցնել չեն կարող։ Ինչ վերաբերում է վիզուալիզացիայի մյուս մեթոդներին, ապա դրանք, որպես կանոն, իրենց թանկ և ոչ հասանելի արժեքի պատճառով կլինիկական պայմաններում չեն կիրառվում։

Ցուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տես նաև ՝ Գանգուղեղային վնասվածք և բուժում, Գլխուղեղի ձեռքբերովի վնասվածք և բուժում։

Գլխի վնասվածքները մեծ մասամբ բարորակ բնույթ ունեն և ցավազրկող դեղամիջոցներից բացի (ինչպիսին, օրինակ, ացետամինոֆիլն է) ուրիշ բուժում չեն պահանջում։ Արգելվում է օգտագործել ցավազրկող այնպիսի դեղամիջոցներ, ինչպիսին, օրինակ,  Իբուպրոֆենն է,  քանի որ դրանք կարող են արյունահոսության վատթարացում առաջացնել։ Գլխուղեղի՝ նույնսիկ թեթև վնասվածքների պարագայում, որպես կանոն,  առաջացող այնպիսիս բարդացումներից, ինչպիսին ներգանգային արյունահոսությունն է, խուսափելու համար, հիվանդին մանրակրկիտ զննության են ենթարկում։ Գլխուղեղին՝ տրավմայի հետևանքով հասցված լուրջ վնասի դեպքում նյարդաբուժական զննությունը կարող է բավականին օգտակար ու արդյունավետ լինել։Կարող են օգտագործել նաև ներգանգային բարձր ճնշմումը կարգավորող դեղամիջոցներ։ Այդ թվում՝ ցավազրկողներ,պարալիտիկ, ինչպես նաև ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկը կարգավորող դեղամիջոցներ։ Այլընտրանքային մեթոդներ են դեկոմպրեսիվ քրանիէկտոմիան (այս մեթոդի շնորհիվ պեդիատրիկ հիվանդների 65 %-ի մոտ դրական արդյունքներ են գրանցվում), արհեստական կոմա, աղի հիպերտոնիկ լուծույթ և հիպոթերմիա։ Չնայած վերոնշյալ բոլոր մեթոդների դեպքում էլ կարող է որոշակի բարելավում գրանցվել, այնուամենայնիվ դեռևս այլընտրանքային ոչ մի հետազոտություն դրական միանշանակ արդյունքներ ցույց չի տվել։

Բժիշկ-կլինիցստները հաճախ են հաշվի առնում այնպիսի ընդհանուր կանոններ, ինչպիսիք են Գլխի ՀՏ-ի կանադական կանոնը կամ էլ Նոր Օռլեանի գլխի վնասվածքներին/ տրավմաներին վերաբերող կանոնը՝ որոշելու համար՝ արդյոք տվյալ հիվանդը մագնիսառեզոնանսային հետազոտության կարիք դեռևս ունի, թե նրան միայն բժշկական զննություն է անհրաժեշտ։ Հետազոտական բազմաթիվ խմբեր մի խումբ հիվանդների հետ միասին (հնարավորինս ճշգրիտ արդյունքներ ստանալու նպատակով) մանրակրկիտ ուսումնասիրության են ենթարկում նման կանոնները՝ միառժամանակ հաշվի առնելով ուսումնասիրության տվյալ ոլորտում կողմնակի հնարավոր ազդեցությունների առաջացման ռիսկը[29]։

Գլխուղեղի վնասվածքների ուսումնասիրությանն ուղղված բժշկության ոլորտում գոյություն ունի մասնագիտացված սերտիֆիկացիոն համակարգ, որտեղ տեղ են գտնում  գլխուղեղի վնասվածքի բուժման ոլորտում իրականացված փորձերի արդյունքները[29]։

Կանխորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանխորոշումը կամ հիվանդության հնարավոր զարգացումը կախված է գլխուղեղի վնասվածքի բնույթից, տեղակայման հատված և վերջինիս առաջացման պատճառներից (տես նաև՝ Գանգուղեղային վնասվածք, Գլխուղեղի օջախային և դիֆուզալ վնասվածք, Գլխուղեղի առաջնային և երկրորդային վնասվածք։

Գլխուղեղի թեթև, բարդացումներով չուղեկցվող վնասվածքներ ունեցող երեխաների մոտ ներգանգային արյունահոսության առաջացման վտանգը վնասվածքի ստացմանը հաջորդող մեկ տարվա ընթացքում շատ փոքր է՝ 1 միլիոն երեխայի բաժին է ընկնում արյունահոսության առաջացման 2 դեպք[30]։

Որոշ դեպքերում կարող են առաջ գալ մի քանի րոպեից մինչև մի քանի ժամ տևողությամբ նյարդաբանական ժամանակավոր խանգարումներ։ Կայուն հիվանդների մոտ վնասվածքի ստացումից որոշ ժամանակ անց հանկարծակի կարող է գլխուղեղի հետվնասվածքային չարորակ ուռուցք և նոպաներ առաջանալ։ Նյարդաբանական դեֆիցիտ ունեցող երեխաների մոտ վերականգնողական գործընթացը կարող է տարբեր կերպ ընթանալ։ Նյարդաբանական դեֆիցիտ ունեցող երեխաների մոտ, որոնց վիճակը օրեցօր բարելավվում է, առողջանալու հավանականությունն ավելի մեծ է, քան նրանք, որոնց մոտ ամիսներով շարունակում է կայուն վեգետատիվ վիճակը։ Դեֆիցիտ չունեցող հիվանդների մեծ մասը, որպես կանոն,  լիովին ապաքինվում է:Մինչդեռ մեկ ժամ և ավելի տևողությամբ անգիտակից վիճակի պատճառ դարձած գլխուղեղի տրավմայի ենթարկված անձանց մոտ կրկնակի մեծ է հետագայում Ալցեյմերի հիվանդության զարգացման հավանականությունը.[31]:

Գլխի վնասվածքը կարող է հանգեցնել նաև պարանոցի վնասվածքի առաջացման։ Մեջքի կամ պարանոցի կապտուկները, ցավերը պարանոցի շրջանում կամ դեպի ձեռքերը տարածվող ցավերը ողնաշարի պարանոցային հատվածի վնասվածքի ախտանշաններ են։ Նման դեպքերում պետք է բժշկական կորսետի կամ ողնաշարի տակ փայտ դնելու միջոցով  անհապաղ անշարժացնել այն։ Եթե նյարդաբանական զննության արդյունքները նորմալ են, ապա իրավիճակը բավականին հուսադրող է։ Վերազննության իրականացումն անհրաժեշտ է բոլոր այն դեպքերում, երբ դրսևորվում են հետզհետե սրվող գլխացավեր, նոպաներ, միակողմանի թուլություն կամ շարունակական սրտխառնոց։ Ներգանգային արյունահոսության հանգեցնող գլխի ՀՏ հետազոտության չափից դուրս հաճախակի իրականացումը կանխելու համար, որի կիրառման դեպքում հիվանդներն անիմաստ ճառագայթահարվում են, ստիպված են լինում երկար ժամանակ անցկացնել հիվանդանոցում և հետազոտություն անցնելու համար բավականին մեծ գումար վճարել, մշակվել են որոշման կայացման ընդհանուր կլինիկական կանոններ, որոնք կոչված են ուղղորդելու բժիշտ-կլինիցիստներին հիվանդին տոմոգրաֆիայի ենթարկելու  վերաբերյալ ճիշտ որոշում կայացնելու հարցում։ Վերոնշյալ ընդհանուր կանոնների թվին են պատկանում  Գլխի ՀՏ-ի կանադական կանոնը, PECARN (Մանկաբուժական շտապ օգնության տրամադրմանն ուղղված կիրառական հետազոտությունների ցանց) ուղեղային վնասվածքների / տրավմայի ալգորիթմը և Նոր Օռլեանի գլխի վնասվածքներին/ տրավմաներին վերաբերող կանոնը։ Նշված կանոններն օգնում են բժիշկ-կլինիցիստներին  ստացված տվյալների և ոչ ինվազիվ մեթոդների հիման վրա ճիշտ որոշումներ կայացնելու հարցում։

Շատ դժվար է կանխորոշել գլխուղեղի վնասվածքների հետևանքները։ Կանխորոշման հավանականությունը պարզելու նպատակով փորձարկումների անցկացման  համար շատ մասնագետներ են պետք։ Ուղեղի թեթև վնասվածք ստացած անձանց մոտ որոշ դեպքերում հնարավոր է կողմնակի խիստ հյուծիչ ազդեցությունների առաջացումը։ Գլխուղեղի վնասվածքի դեպքում դրսևորվող կողմնակի ազդեցությունների բնույթը կախված է վնասվածքի տեղակայման հատվածից և այդ վնասվածքի նկատմամբ մարմնի ռեակցիայից։ Նույնիսկ գլխուղեղի թեթև ցնցումը կարող է հանգեցնել կողմնակի երկարաժամկետ ազդեցություների առաջացման, որոնք կարող են շարունակական բնույթ կրել։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու վարքագծի և գլխուղեղի վնասվածքի առկայության փոխադարձ կապը հասկանալու հիմքը, կարելի է ասել, դրվել է Փոլ Բրոկայի կողմից՝ վերջինիս կողմից  Ֆինեաս Գեյջի հայտնի դեպքի ուսումնասիրության ժամանակ։ Վերջինիս գլխուղեղի վնասվածքի ուսումնասիրությունը պատմության մեջ հայտնի դեպքերից ամենաապշեցուցիչն է։ 1848 թ.-ին Ֆինեաս Գեյջը երկաթուղային ճանապարհի նոր գծերի կառուցմամբ էր զբաղված, երբ տեղի ունեցավ պատահական պայթյուն, որի արդյունքում երկաթե տոփանը մխրճվեց վերջինիս ճակատային բլթի մեջ։ Գեյջի մտավոր կարողությաւններին որևէ վնաս չէր հասցվել, սակայն սկսել էր վարքագծային հետվնասվածքային դեֆիցիտ դրսևորվել․ այդ թվում՝ անկայուն բնավորության դրսևորում, անհարգալից, չափացանց անվայել վերաբերմունք մյուս աշխատակիցների նկատմամբ։ 1860 թվականի փետրվարին Գեյջի մոտ նոպաներ սկսվեցին, վերջինս մահացավ 4 ամիս անց՝ 1860 թվականի մայիսի 21-ին[32]։

Տասը տարի անց Փոլ Բրոկան զննության ենթարկեց երկու հիվանդի, որոնց մոտ ճակատային բլթի վնասվածքի պատճառ խոսքի խանգարումներ էին առաջ եկել։ Բրոկայի առաջին հիվանդի մոտ վերարտադրողական խոսքի խանգարումներ կային։ Այս փաստը թույլ տվեց Բրոկային, որ վնասվածքի տեղայնացման և լեզվական տեղայնացման միջև փոխադարձ կապ կա։ Կապն այս հաստատվեց միայն Լեբորնի մահից հետո (վերջինս հայտնի էր «թուխ» մականունով), երբ Բրոկան  դիահերձման ժամաբակ ճակատային բլթի վնասվածք հայտնաբերեց։ Երկրորդ հիվանդը ուներ խոսքի նմանատիպ խանգարումներ, ինչը լեզվական տեղայնացման վերաբերյալ Բրոկայի ունեցած տվյալների ճշգրտությանը հավաստող ևս մեկ փաստ էր։ Երկու դեպքերի ուսումնասիրության արդյունքներն էլ խոսքի և գլխուղեղի ձախ կիսագնդի միջև գոյություն ունեցող փոխադարձ կապի մասին վկայող վառ ապացույցը դարձան։ Գլխուղեղի վերոնշյալ վնասված հատվածքներ այսօր հայտնի են Բրոկայի Դաշտ և Բրոկայի Աֆազիա անուններով[33]։

Մի քանի տարի անց գերմանացի նյարդաբան Կարլ Վերնիկեն կաթված ստացած մի հիվանդի զննեց։ Հիվանդը չուներ ոչ խոսքի, ոչ էլ լսողության, սակայն վերջինիս մոտ գլխուղեղի մի քանի դեֆիցիտ էր առաջ եկել․ այդ թվում՝ բանավոր և գրավոր խոսքն ընկալելու անկարողություն։ Հիվանդի մահից հետո Վերնիկեն ուսումնասիրեց նրա դիահերձման արդյունքները․  վերջինիս մոտ քունքային ձախ շրջանի վնասվածք էր հայտնաբերվել։ Վերոնշյալ հատվածն այսօր հայտնի է Վերնիկեի շրջան անունով։ Հետագայում Վերնիկեն Վերնիկեի և Բրոկայի շրջանների միջև կապի առկայության վերաբերյալ տեսություն առաջ քաշեց, ինչը ևս ապացուցվեց[34]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գլխի վնասվածքները շատ երկրներում մարդկանց մահվան հիմնական պատճառն են[35]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Hardman S, Rominiyi O, King D, Snelson E (2019 թ․ մայիս). «Is cranial computed tomography unnecessary in children with a head injury and isolated vomiting?». BMJ. 365: l1875. doi:10.1136/bmj.l1875. PMID 31123100. S2CID 163165272.
  2. ↑ Elbaum J (2007 թ․ ապրիլի 13). Counseling Individuals Post Acquired Brain Injury. Springer New York. էջեր 259–274. ISBN 9780387375748. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  3. ↑ Proskuriakova NA, Kasendeeva MK (1975 թ․ սեպտեմբեր). «[Importance of Co35 in the treatment of secondary hypochromic anemia in young children]». Zdravookhranenie Kirgizii (5): 44–8. PMID 1942.
  4. ↑ Daisley A, Kischka U, Tams R (2008). Head Injury. Oxford: OUP Oxford. ISBN 9780191578717.
  5. ↑ Macfarlane R, Hardy DG (1997). Outcome after Head, Neck and Spinal Trauma: a medicolegal guide. Oxford: Reed Educational and Professional Publishing Ltd. ISBN 978-0-7506-2178-6.
  6. ↑ Powell T (2004). Head Injury: A Practical Guide (2nd ed.). United Kingdom: Speech mark publishing Ltd. ISBN 978-0-86388-451-1.
  7. ↑ «Concussion - Symptoms and causes». Mayo Clinic (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 16-ին.
  8. ↑ Rao V, Syeda A, Roy D, Peters ME, Vaishnavi S (2017 թ․ մարտ). «Neuropsychiatric aspects of concussion: acute and chronic sequelae». Concussion. 2 (1): CNC29. doi:10.2217/cnc-2016-0018. PMC 6094361. PMID 30202570.
  9. ↑ Arciniegas DB, Anderson CA, Topkoff J, McAllister TW (2005 թ․ դեկտեմբեր). «Mild traumatic brain injury: a neuropsychiatric approach to diagnosis, evaluation, and treatment». Neuropsychiatric Disease and Treatment. 1 (4): 311–27. PMC 2424119. PMID 18568112.
  10. ↑ Seidenwurm DI (2007). «Introduction to brain imaging». In Brant WE, Helms CA (eds.). Fundamentals of Diagnostic Radiology. Philadelphia: Lippincott, Williams & Wilkins. էջ 53. ISBN 978-0-7817-6135-2. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 17-ին.
  11. ↑ Dhandapani, S; et, al. (2015 թ․ նոյեմբեր). «Validation of a New Clinico-Radiological Grading for Compound Head Injury: Implications on the Prognosis and the Need for Surgical Intervention». World Neurosurg. 84 (5): 1244–50. doi:10.1016/j.wneu.2015.05.058. PMID 26054870.
  12. ↑ 12,0 12,1 Meschia JF (2014 թ․ փետրվար). «Traumatic brain injury and stroke». Mayo Clinic Proceedings. 89 (2): 142–3. doi:10.1016/j.mayocp.2013.12.006. PMID 24485126.
  13. ↑ Atianzar K, Casterella P, Zhang M, Sharma R, Gafoor S (2017). «Update on the Management of Patent Foramen Ovale in 2017: Indication for Closure and Literature Review». US Cardiology Review. 11 (2): 75. doi:10.15420/usc.2017:18:1. ISSN 1758-3896.
  14. ↑ Kuppermann N, Holmes JF, Dayan PS, Hoyle JD, Atabaki SM, Holubkov R, և այլք: (2009 թ․ հոկտեմբեր). «Identification of children at very low risk of clinically-important brain injuries after head trauma: a prospective cohort study». Lancet. 374 (9696): 1160–70. doi:10.1016/S0140-6736(09)61558-0. PMID 19758692. S2CID 43075627.
  15. ↑ «DNALC Internet Sites: Dolan DNA Learning Center». Choice Reviews Online. 47 (6): 47–3137–47–3137. 2010 թ․ փետրվարի 1. doi:10.5860/choice.47-3137.
  16. ↑ «Wernicke-Lichtheim Model of Aphasia». Springer Reference. Springer-Verlag. 2011. doi:10.1007/springerreference_183699. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  17. ↑ Kean ML (2003 թ․ հոկտեմբեր). «Syntactic deficits in aphasia: Was Wernicke right after all?». Brain and Language. 87 (1): 27–28. doi:10.1016/s0093-934x(03)00180-9. S2CID 54407724.
  18. ↑ Wilkes KV (1980 թ․ հոկտեմբեր). «More Brain Lesions». Philosophy. 55 (214): 455–470. doi:10.1017/s0031819100049482.
  19. ↑ Corrow SL, Dalrymple KA, Barton JJ (2016 թ․ սեպտեմբերի 26). «Prosopagnosia: current perspectives». Eye and Brain. Eye Brain. 8: 165–175. doi:10.2147/EB.S92838. PMC 5398751. PMID 28539812.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  20. ↑ Celesia GG (2010 թ․ հունվար). «Visual Perception and Awareness». Journal of Psychophysiology. 24 (2): 62–67. doi:10.1027/0269-8803/a000014.
  21. ↑ Jaeger W, Krastel H, Braun S (1988 թ․ դեկտեմբեր). «[Cerebral achromatopsia (symptoms, course, differential diagnosis and strategy of the study). I]». Klinische Monatsblätter für Augenheilkunde (գերմաներեն). 193 (6): 627–34. doi:10.1055/s-2008-1050309. PMID 3265459.
  22. ↑ Alberts J, Cherian N (2014). Headaches, Traumatic Brain Injury, and Concussion. Springer International Publishing. էջեր 341–352. doi:10.1007/978-3-319-04072-1_24. ISBN 9783319040714. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  23. ↑ Åstrand R, Romner B (2012). Classification of Head Injury. Management of Severe Traumatic Brain Injury. Springer Berlin Heidelberg. էջեր 11–16. doi:10.1007/978-3-642-28126-6_2. ISBN 9783642281259.
  24. ↑ 24,0 24,1 «Traumatic Brain Injury | Signs, Symptoms, & Diagnosis». www.alz.org. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 22-ին.
  25. ↑ «TBI | Traumatic Brain Injury | Traumatic Brain Injury Resources | Brain Injury Support | Brain Injury Information». www.traumaticbraininjury.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 22-ին.
  26. ↑ «NICE». NICE (բրիտանական անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 22-ին.
  27. ↑ Hariqbal S (2011). Cross-sectional imaging made easy. New Delhi: Jaypee Brothers Medical Pub. ISBN 9789350251959. OCLC 913381359.
  28. ↑ «Traumatic Brain Injury (TBI)». Springer Reference (անգլերեն). Springer-Verlag. 2011. CiteSeerX 10.1.1.229.2264. doi:10.1007/springerreference_183102. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  29. ↑ 29,0 29,1 Stiell IG, Clement CM, Rowe BH, Schull MJ, Brison R, Cass D, Eisenhauer MA, McKnight RD, Bandiera G, Holroyd B, Lee JS, Dreyer J, Worthington JR, Reardon M, Greenberg G, Lesiuk H, MacPhail I, Wells GA (2005 թ․ սեպտեմբեր). «Comparison of the Canadian CT Head Rule and the New Orleans Criteria in patients with minor head injury». JAMA. 294 (12): 1511–8. doi:10.1001/jama.294.12.1511. PMID 16189364.
  30. ↑ Hamilton M, Mrazik M, Johnson DW (2010 թ․ հուլիս). «Incidence of delayed intracranial hemorrhage in children after uncomplicated minor head injuries». Pediatrics. 126 (1): e33–9. doi:10.1542/peds.2009-0692. PMID 20566618. S2CID 27724892.
  31. ↑ Small GW (2002 թ․ հունիս). «What we need to know about age-related memory loss». BMJ. 324 (7352): 1502–5. doi:10.1136/bmj.324.7352.1502. PMC 1123445. PMID 12077041.
  32. ↑ Haas LF (2001 թ․ դեկտեմբեր). «Phineas Gage and the science of brain localisation». Journal of Neurology, Neurosurgery, and Psychiatry. 71 (6): 761. doi:10.1136/jnnp.71.6.761. PMC 1737620. PMID 11723197.
  33. ↑ Dronkers NF, Plaisant O, Iba-Zizen MT, Cabanis EA (2007 թ․ մայիս). «Paul Broca's historic cases: high resolution MR imaging of the brains of Leborgne and Lelong». Brain. 130 (Pt 5): 1432–41. doi:10.1093/brain/awm042. PMID 17405763.
  34. ↑ Guenther K (2013 թ․ նոյեմբեր). «The disappearing lesion: sigmund freud, sensory-motor physiology, and the beginnings of psychoanalysis*» (PDF). Modern Intellectual History (անգլերեն). 10 (3): 569–601. doi:10.1017/S147924431300022X.
  35. ↑ Debas HT, Donkor P, Gawande A, Jamison DT, Kruk ME, Mock CN (2015). Debas HT, Donkor P, Gawande A, Jamison DT, Kruk ME, Mock CN (eds.). Essential Surgery. Vol. 1 (3rd ed.). Washington, DC: World Bank. doi:10.1596/978-1-4648-0346-8. hdl:10986/21568. ISBN 978-1-4648-0346-8. PMID 26740991. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գլխի վնասվածք» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Microsoft: 2777975874 · NKC: ph297135
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գլխի_վնասվածք&oldid=9569950» էջից