Մարդու գլխի անատոմիա
| Մարդու գլխի անատոմիա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | անատոմիական կառուցվածքների դաս |
| Ենթադաս | գլուխ, human anatomical structure?, անատոմիական շրջան[1] և անհատական անատոմիական կառուցվածք |
| Մասն է | մարդու մարմին |
| Կազմված է | Քիթ (մարդ), Մարդու գլխուղեղ, Մարդու աչք, human ear?, Բերանի խոռոչ և այտ |
| Տաքսոն | H. sapiens? |
| MeSH | A01.456 |
| Foundational Model of Anatomy | 7154 |
| Terminologia Anatomica 98 | A01.1.00.001 |
| Նկարագրված է | Գրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)[2], Metropolitan Museum of Art Tagging Vocabulary? և The Domestic Encyclopædia; Or, A Dictionary Of Facts, And Useful Knowledge? |
 Human heads Վիքիպահեստում | |
Մարդու անատոմիայում գլուխը գտնվում է մարմնի վերին մասում։ Այն աջակցում է դեմքին և պահպանվում է գանգի կողմից, որն ինքնին պարփակում է ուղեղը։
Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդու գլուխը բաղկացած է արտաքին՝ մկանային մասից, որը շրջապատում է ոսկրային գանգը։ Ուղեղը փակված է գանգի մեջ։ Մարդու գլխում կա 22 ոսկոր։ Գլուխը հենվում է պարանոցի վրա, և պարանոցային յոթ ողերը պահում են այն։ Մարդու գլուխը սովորաբար կշռում է 2,3-ից մինչև 5 կիլոգրամ (5,1 և 11,0 lb): Մարդկանց ավելի քան 98%-ը պատկանում է այս միջակայքին։ Եղել են տարօրինակ դեպքեր, երբ մարդիկ ունեն աննորմալ փոքր կամ մեծ գլուխներ։ Զիկա վիրուսը 2000-ականների սկզբին պատճառահետևանքային կապ ուներ էր թերզարգացած գլուխների համար։
Դեմքը գլխի առաջային մասն է, որտեղ գտնվում են աչքերը, քիթը և բերանը։ Բերանի երկու կողմերում այտերն ապահովում են բերանի խոռոչի մսոտ եզրագիծը։ Ականջները գտնվում են գլխի երկու կողմերում։
Արյունամատակարարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գլուխը արյունամատակարարում է ստանում ներքին և արտաքին քնային զարկերակների միջոցով։ Սրանք ապահովում են գանգի արտաքին հատվածի (արտաքին քնային զարկերակ) և գանգի ներսի (ներքին քնային զարկերակ) արյունամատակարարումը։ Գանգի ներսում գտնվող տարածքը նույնպես արյան մատակարարում է ստանում ողնաշարային զարկերակներից, որոնք անցնում են պարանոցային ողերի միջով։
Նյարդավորում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տասներկու զույգ գանգուղեղային նյարդերը ապահովում են գլխի նյարդավորման մեծ մասը։ Դեմքի նյարդավորումը ապահովում են եռանկյուն նյարդի՝ հինգերորդ գանգուղեղային նյարդի ճյուղերը։ Գլխի այլ հատվածների նյարդավորումը ապահովվում է պարանոցային նյարդերի միջոցով։
Ժամանակակից գրականությունը համաձայնվում է այն մասին, թե մաշկի որ հատվածներն են սպասարկվում նյարդերի կողմից, սակայն որոշ մանրամասների մեջ կան աննշան տատանումներ։ Գրեյի անատոմիայի 1918 թվականի հրատարակության գծապատկերներով նշված սահմանները նման են, բայց ոչ նույնական, ինչ ընդհանուր ընդունված է այսօր։
Գլխի մաշկի նյարդավորումը կատարվում է՝
- Տեսողական նյարդ (կանաչ)
- Վերին ծնոտային նյարդ (վարդագույն)
- Ստորին ծնոտային նյարդ (դեղին)
- Պարանոցային առաջային հյուսակ (մանուշակագույն)
- Պարանոցային ն յարդի հետին ճյուղերը (կապույտ)
Գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գլխում գտնվում են զգայական օրգաններ՝ երկու աչք, երկու ականջ, քիթ և լեզու։ Այստեղ նաև տեղավորվում է ուղեղը։ Այս օրգանները միասին գործում են որպես օրգանզիմի մշակման կենտրոն՝ զգայական տեղեկատվությունը փոխանցելով ուղեղին։ Մարդիկ կարող են ավելի արագ մշակել տեղեկատվություն՝ ունենալով այս կենտրոնական նյարդային կլաստերը։
Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդկանց համար գլխի առջևի հատվածը՝ դեմքը, տարբեր մարդկանց միջև հիմնական տարբերակիչ հատկանիշն է՝ շնորհիվ իր հեշտությամբ նկատելի հատկանիշների, ինչպիսիք են աչքերի և մազերի գույնը, զգայական օրգանների ձևերը և կնճիռները։ Մարդիկ հեշտությամբ տարբերում են դեմքերը, քանի որ ուղեղը հակված է դեմքի ճանաչմանը։ Համեմատաբար անծանոթ տեսակը դիտարկելիս բոլոր դեմքերը գրեթե նույնական են թվում։ Մարդկանց նորածինները կենսաբանորեն ծրագրավորված են ճանաչելու մարդաբանական դեմքի հատկությունների նուրբ տարբերությունները[3]։
Մարդիկ, ովքեր միջինից բարձր ինտելեկտ ունեն, երբեմն մուլտֆիլմերում պատկերվում են որպես ավելի մեծ գլուխներ՝ որպես մտավոր կերպով ցույց տալու, որ նրանք ունեն «ավելի մեծ ուղեղ»։ Բացի այդ, գիտաֆանտաստիկ գրականության մեջ մեծ գլուխ ունեցող այլմոլորակայինը հաճախ բարձր ինտելեկտի խորհրդանիշ է։ Չնայած այս պատկերմանը, նյարդակենսաբանության առաջընթացը ցույց է տվել, որ ուղեղի ֆունկցիոնալ բազմազանությունը նշանակում է, որ ուղեղի ընդհանուր չափի տարբերությունը միայն թեթև կամ չափավոր է կապված երկու մարդկանց ընդհանուր ինտելեկտի տարբերությունների հետ[4][5]։
Հին հույները սեռական գրավչության գնահատման մեթոդ ունեին ոսկե հարաբերակցության չափումներ, որի մի մասը ներառում էր գլխի չափումները[6]։
Գլխի որսը մարդուն սպանելուց հետո մարդու գլուխը վերցնելու և պահպանելու պրակտիկան է։ Գլխի որսը հազարամյակներ շարունակ կիրառվել է Ամերիկայում, Եվրոպայում, Ասիայում և Օվկիանիայում.[7]
Հագուստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.jpg)
Գլխի հագուստի կտորները կարող են նշանակել կարգավիճակ, ծագում, կրոնական/հոգևոր համոզմունքներ, սոցիալական խմբավորում, թիմային պատկանելություն, զբաղմունք կամ նորաձևության ընտրություն։
Շատ մշակույթներում գլուխը ծածկելը դիտվում է որպես հարգանքի նշան։ Հաճախ սուրբ վայրեր կամ աղոթքի վայրեր մտնելիս գլխի մի մասը կամ ամբողջը պետք է ծածկված լինի։ Շատ դարեր շարունակ Եվրոպայում, Մերձավոր Արևելքում և Հարավային Ասիայում կանայք իրենց գլխի մազերը ծածկում էին՝ ի նշան համեստության։ Այս միտումը կտրուկ փոխվել է Եվրոպայում 20-րդ դարում, թեև դեռևս նկատվում է աշխարհի այլ մասերում։ Բացի այդ, մի շարք կրոններ տղամարդկանցից պահանջում են հատուկ գլխի հագուստ կրել, օրինակ՝ իսլամական թաքիա, հրեական յարմուլքեն կամ սիկհական չալմա։ Նույնը վերաբերում է մուսուլմանական հիջաբով կամ քրիստոնյա միանձնուհու սովորությամբ կանանց։
Գլխարկը գլուխը ծածկելու միջոց է, որը կարող է ծառայել տարբեր նպատակների։ Գլխարկները կարող են կրվել որպես համազգեստի մաս կամ օգտագործվել որպես պաշտպանիչ սարք, օրինակ՝ կոշտ գլխարկ, կամ նորաձևության աքսեսուար։ Գլխարկները կարող են նաև ցույց տալ աշխարհի որոշ շրջաններում սոցիալական կարգավիճակը։
Անթրոպոմետրիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չնայած կան բազմաթիվ գծապատկերներ, որոնք մանրամասնում են նորածինների և երեխաների գլխի չափերը, շատերը չեն չափում գլխի միջին շրջագիծը 21 տարեկանից հետո։ Մեծահասակների գլխի շրջագծի վերաբերյալ տեղեկատու գծապատկերները նույնպես սովորաբար պարունակում են միատարր նմուշներ և չեն հաշվի առնում հասակը և քաշը[8]։
Միացյալ Նահանգներում կատարված մեկ ուսումնասիրություն գնահատել է, որ մարդու գլխի միջին շրջագիծը տղամարդկանց մոտ կազմում է 57 սանտիմետր (22 1⁄2 դյույմ), իսկ կանանց մոտ` 55 սանտիմետր (21 3⁄4 դյույմ)[9]։ Նյուքասլի համալսարանի կողմից անցկացված բրիտանացի ուսանողների կատարած հետազոտությունը ցույց է տվել, որ միջին չափը 57,2 սմ է տղամարդկանց համար և 55,2 սմ՝ կանանց համար, որոնց միջին չափը տատանվում է ըստ հասակի[10]։
Մակրոցեֆալիան կարող է լինել քաղցկեղի որոշ տեսակների աճող ռիսկի ցուցիչ այն անհատների մոտ, ովքեր կրում են գենետիկ մուտացիա, որն առաջացնում է Քաուդենի համախտանիշ։ Մեծահասակների համար սա վերաբերում է տղամարդկանց 58 սանտիմետրից ավելի գլխի չափերին կամ կանանց մոտ 57 սանտիմետրից մեծ չափերին[11][12]։
Գլխի միջին չափերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստորև բերված աղյուսակում որոշ արժեքներ կարող են ճիշտ չլինել։ Մասնավորապես, բիոկուլյար (կենսաբանական) լայնության պատահական չափումը ցույց է տվել 101,6 մմ արժեք միջին չափահաս տղամարդու համար։ Ստորև բերված առաջին տոկոսային արժեքը 110 մմ է չափահաս տղամարդու համար։ Մեկ այլ օգտատեր նաև նշել է, որ մոտ 100 մմ-ը միջին արժեք է կենսաբանական լայնության համար։ Հետևաբար, կենսական լայնության արժեքներն ավելացել են մոտ 22 մմ-ով։
| Չափում | Պատկեր | Նկարագրություն | Սեռ | Տոկոսներ (սանտիմետր) | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1-ին | 5-րդ | 50-րդ | 95-րդ | 99-րդ | ||||
| Գլխի լայնությունը | 1 | Գլխի առավելագույն լայնությունը, սովորաբար ականջների վերևում և հետևում։ | Տղամարդիկ | 13.9 | 14.3 | 15.2 | 16.1 | 16.5 |
| Կանայք | 13.3 | 13.7 | 14.4 | 15.0 | 15.8 | |||
| Միջբբային լայնությունը | 2 | Աչքերի բբերի կենտրոնների միջև հեռավորությունը՝ ուղիղ առաջ նայելով։ | Տղամարդիկ | 5.7 | 5.9 | 6.5 | 7.1 | 7.4 |
| Կանայք | 5.5 | 5.7 | 6.0 | 6.9 | 7.0 | |||
| Դեմքի լայնություն (բիզիգոմատիկ) | 3 | Դեմքի լայնությունը՝ չափված այտոսկրերի առավել կողային ելուստներով (զիգոմատիկ կամարներով)։ | Տղամարդիկ | 12.8 | 13.2 | 14.0 | 15.0 | 15.4 |
| Կանայք | 12.1 | 12.3 | 12.8 | 14.0 | 15.4 | |||
| Դեմքի երկարություն | 4 | Ուղղահայաց հեռավորությունը կզակի ծայրից (մենտոն) մինչև աչքերի միջև ընկած քթի արմատի ամենախորը կետը (սելյոն)։ | Տղամարդիկ | 10.8 | 11.2 | 12.2 | 13.3 | 13.7 |
| Կանայք | 10.1 | 10.4 | 11.3 | 12.4 | 12.9 | |||
| Կենսաբանական լայնություն | 5 | Հեռավորությունը աչքերի արտաքին անկյուններից (աջ և ձախ էկտոկանտի)։ | Տղամարդիկ | 11.0 | 11.3 | 12.2 | 13.1 | 13.6 |
| Կանայք | 10.8 | 11.1 | 11.6 | 12.9 | 13.3 | |||
| Բիտրագիոն լայնություն | 6 | Գլխի լայնությունը աջ տրագիոնից դեպի ձախ։ Տրագիոնը ականջի առջևի աճառային մասն է։ | Տղամարդիկ | 13.1 | 13.5 | 14.5 | 15.5 | 15.9 |
| Կանայք | 12.5 | 12.8 | 13.3 | 14.3 | 15.0 | |||
| Գլաբելլաից դեպի
գլխի հետևի մաս |
7 | Հորիզոնական հեռավորությունը ճակատի ամենաառաջնային կետից հոնքերի ծայրերի միջև (գլաբելլա) մինչև գլխի հետևը։ | Տղամարդիկ | 18.3 | 18.8 | 20.0 | 21.1 | 21.7 |
| Կանայք | 17.5 | 18.0 | 19.1 | 20.2 | 20.7 | |||
| Մենտոն-կրինիոնի երկարությունը | 15 | Ուղղահայաց հեռավորությունը կզակի ներքևից (մենտոն) մինչև ճակատային հատվածի մազի գծի միջին կետը (կրինիոն)։ | Տղամարդիկ | 16.6 | 17.4 | 19.1 | 20.9 | 21.6 |
| Կանայք | 15.5 | 16.1 | 17.7 | 19.2 | 19.9 | |||
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
- ↑ http://www.bartleby.com/107/279.html
- ↑ «Infants process faces long before they recognize other objects, Stanford vision researchers find». Stanford University (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
- ↑ Brain Size and Intelligence
- ↑ Lakoff and Johnson 1980, 1999
- ↑ Pallett PM, Link S, Lee K (January 2010). «New "golden" ratios for facial beauty». Vision Research. 50 (2): 149–54. doi:10.1016/j.visres.2009.11.003. PMC 2814183. PMID 19896961.
- ↑ Christine Quigley (2005 թ․ հոկտեմբերի 13). The Corpse: A History. McFarland. էջեր 249–251. ISBN 978-0-7864-2449-8.
- ↑ Nguyen, A.K.D (2012). «Head Circumference in Canadian Male Adults: Development of a Normalized Chart». International Journal of Morphology. 30 (4): 1474–1480. doi:10.4067/s0717-95022012000400033.
- ↑ TECHNICAL BRIEF - Relationship Between Head Mass and Circumference in Human Adults. Date: July 20, 2007. Principal Investigator: Randal P. Ching, Ph.D. Institution: University of Washington. Applied Biomechanics Laboratory.
- ↑ Bushby KM, Cole T, Matthews JN, Goodship JA (October 1992). «Centiles for adult head circumference». Archives of Disease in Childhood. 67 (10): 1286–7. doi:10.1136/adc.67.10.1286. PMC 1793909. PMID 1444530.
- ↑ Cowden Syndrome Detection Will Allow For Early Discovery of Cancerous Polyps. Date: December 7, 2010. Principal Investigator: Charis Eng, MD, PhD. Institution: Cleveland Clinic Genomic Medicine.
- ↑ Mester JL, Tilot AK, Rybicki LA, Frazier TW, Eng C (July 2011). «Analysis of prevalence and degree of macrocephaly in patients with germline PTEN mutations and of brain weight in Pten knock-in murine model». European Journal of Human Genetics. 19 (7): 763–8. doi:10.1038/ejhg.2011.20. PMC 3137495. PMID 21343951.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարդու գլխի անատոմիա» հոդվածին։ |
| ||||||||||
