Գանգի հիմի կոտրվածք

Գանգի հիմի կոտրվածք;
Տեսակ	մահվան պատճառ
Բժշկական մասնագիտություն	անհետաձգելի բժշկություն
ՀՄԴ-9	801.1
ՀՄԴ-10	S02.1

Գանգի հիմի կոտրվածք, գանգի հիմային հատվածում ոսկրային կոտրվածք^[1]։ Ախտանշաններից են կապտուկները ականջի հետևում, աչքերի շուրջ և թմբկաթաղանթի հետևում առկա արյունազեղումը ^[1]։ Ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի (ՈՒՈՀ) արտահոսք դիտվում է դեպքերի 20 %-ում և կարող է առաջանալ քթից կամ ականջից հեղուկի արտահոսքի պատճառով^[1]։ Մենինգիտը, որպես բարդություն, առաջանում է 14% դեպքերում^[2]։ Այլ բարդություններից են գանգային նյարդի կամ արյունատար անոթի վնասումը^[1]։

Այս ախտաբանական վիճակն առաջանալու համար անհրաժեշտ է որոշակի աստիճանի վնասվածք^[1]։ Կոտրվածքը առաջանում է հետևյալ ոսկրերից առնվազն մեկում՝ քունքոսկր, ծոծրակոսկր, սեպոսկր, ճակատոսկր կամ մաղոսկր^[1]։ Այս կոտրվածքները լինում են առաջային գանգափոսի, միջին գանգափոսի և հետին գանգափոսի կոտրվածքներ^[1]։ Դիմային կոտրվածքները նույնպես հաճախ են հանդիպում^[1]։ Ախտորոշումը սովորաբար դրվում է ՀՇ հետազոտությամբ^[1]։

Բուժումը հիմնականում կախված է գանգի խոռոչում առկա կառուցվածքների վնասման աստիճանից^[1]։ Վիրահատությունը կատարվում է ՈւՈՀ-ի չդադարող արտահոսքի, արյունատար անոթի կամ նյարդի վնասման դեպքում^[1]։ Հակաբիոտիկների կանխարգելիչ օգտագործման ապացուցողական փաստեր չկան^[2]^[3]։ Այն առաջանում է ծանր գանգուղեղային վնասվածքների 12% դեպքերում^[1]:

Նշաններ և ախտանշաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկկողմանի ակնոցի ախտանիշ

Բաթլի նշան – քունքոսկրի պտկաձև ելունի հատվածում կապտուկ
Ակնոցի ախտանիշ – կապտուկ աչքերի շուրջ, այլ կերպ՝ «սև աչքեր»
Ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի քթահոսություն (ռինոլիկվոռեա)
Գանգային նյարդի պարեզ
Քթային (երբեմն առատ) և ականջային արյունահոսություն
Արյունազեղում թմբկաթաղանթում
Հաղորդչական կամ զգայական խլություն, նիստագմ, փսխում
1-10% դեպքերում առաջանում է տեսանյարդի ճնշում^[4]։ Տեսանյարդը կարող է սեղմվել կոտրված գանգի ոսկրերով՝ բերելով տեսողության աղավաղման։
Ծանր դեպքերը կարող են մահվան պատճառ դառնալ։

Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՀՇ հետազոտությամբ երևում է գանգի հիմի կոտրվածքը

Դիագրամում ներկայացված են ոսկրերը, որոնք կարող են ընդգրկված լինել գանգի հիմի կոտրվածքի մեջ։

Գանգի հիմի կոտրվածքներն ընդգրկում են հետին գանգափոսի կամ առաջային գանգափոսի կոտրվածքներ։ Հետին գանգափոսն ընդգրկում է ծոծրակոսկրը, քունքոսկրը և սեպոսկրի որոշ մասը, իսկ առաջայինը՝ սեպոսկրի վերին մասը և մաղոսկրը։ Քունքոսկրի կոտրվածքը դիտվում է գանգի հիմի կոտրվածքների 75% դեպքում և կարող է լինել երկայնաձիգ, լայնաձիգ կամ խառը, կախված կոտրվածքի գծի հարաբերությունից բրգի երկայնական առանցքին^[5]։

Ոսկրերը կարող են կոտրվել մեծ անցքի շրջանում՝ անցք գանգի հիմային հատվածում, որի միջով դուրս է գալիս ուղեղի ցողունը վերածվելով ողնուղեղի, և պայմանավորում դուրս եկող արյունատար անոթների և նյարդերի վնասման ռիսկը^[6]։

Գանգային նյարդերի մոտ դասավորության պատճառով, հնարավոր է նրանց վնասում^[4]։ Արդյունքում կարող է զարգանալ դիմանյարդի կամ ակնաշարժ նյարդի ֆունկցիայի կորուստ կամ լսողության կորուստ պայմանավորված 8-րդ նյարդի վնասմամբ^[4]։

Վարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի արտահոսքի առկայությանը՝ կանխարգելիչ առումով հակաբիոտիկների օգտագործումը չունի ապացուցողական հիմք^[2]^[3]։

Կանխատեսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առանց տեղաշարժ կոտրվածքները սովորաբար լավանում են առանց որևէ միջամտության։ Գանգի հիմի կոտրվածքով հիվանդները մենինգիտի առաջացման մեծ ռիսկ ունեն^[7]։ Դժբախտաբար, կանխարգելիչ հակաբիոտիկների արդյունավետությունը անհայտ է^[8]։

Քունքոսկրի կոտրվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներքին քնային զարկերակի սուր վնասումը (քնային զարկերակի շերտազատում, խցանում, կեղծ անևրիզմայի առաջացում) կարող է լինել ասիմպտոմատիկ կամ բերել կյանքին վտանգ սպառնացող արյունահոսության։ Քնային խողովակի վնասման դեպքում զարկերակը գրեթե միշտ ամբողջությամբ հետազոտվում է, չնայած նրան, որ քնային խողովակի կոտրվածքների միայն փոքր մասն է բերում անոթի վնասման։ Քնային խողովակի վնասման դեպքում վիմային մասի ընդգրման պարագայում քնային զարկերակի վնասման հավանականությունը համեմատաբար ավելի բարձր է^[9]։

Հասարակություն և մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գանգի հիմի կոտրվածքները մահվան հաճախ հանդիպող պատճառ են մեքենաների մրցավազքի ժամանակ ։ Գանգի հիմի կոտրվածքնեից մահացած հայտնի վարորդներից են Ֆորմուլա Մեկի վարորդներ Ռոլանդ Ռացենբերգերը և Այրտոն Սեննան, IndyCar-ի վարորդներ Բիլլ Վուկովիչը, Թոնի Բեթթենհաուզենը, Ֆլոյդ Ռոբերտսը և Սկոտտ Բրայտոնը, NASCAR-ի վարորդներ Դեյլ Էարնհարդտը, Ադամ Փեթթին, Թոնի Րոփերը, Քեննի Իրվինը, Նեյլ Բոննետտը, Ջոն Նեմեչեկը, Ջ․Դ․ ՄակԴաֆֆին և Րիչի Էվանսը, CART-ի վարորդներ Ջովի Մարսելոն, Գրեգ Մուրը և Գոնսալո Ռոդրիգեսը, և ARCA-ի վարորդներ Բլեյս Ալեքսանդրը և Սլիք Ջոնսոնը։

Այս վնասման կանխարգելման համար շատ մրցավազքային սպորտաձևերում մարզիկներին տրամադրվում են գլխի և պարանոցի անվտանգությունն ապահովող սաղավարտներ, ինչպիսին է HANS սարքը^[10]^[11]^[12]։ HANS սարքը բազմաթիվ անգամներ է ցուցադրել իր կյանքեր փրկող հատկությունները, ներառյալ Ջեֆֆ Գորդոնի դեպքը 2006-ի Պոկոնո 500-ում, Մայքլ ՄակԴոուելլը Թեքսասի մրցավազքում (2008թ․)^[13], Ռոբերտ Կուբիկան 2007-ի Կանադական Գրան Պրի-ում և Էլիոթ Սեդլերը 2010-ի Պոկոնո կարմիր խաչ 500-ում^[14]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Baugnon KL, Hudgins PA (August 2014)։ «Skull base fractures and their complications»։ Neuroimaging Clinics of North America 24 (3): 439–65, vii–viii։ PMID 25086806։ doi:10.1016/j.nic.2014.03.001
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Nellis JC, Kesser BW, Park SS (January 2014)։ «What is the efficacy of prophylactic antibiotics in basilar skull fractures?»։ The Laryngoscope 124 (1): 8–9։ PMID 24122671։ doi:10.1002/lary.23934
↑ ^3,0 ^3,1 Ratilal Bernardo O, Costa João, Pappamikail Lia, Sampaio Cristina, Ratilal Bernardo O (2015)։ «Antibiotic prophylaxis for preventing meningitis in patients with basilar skull fractures»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 4 (4): CD004884։ PMID 25918919։ doi:10.1002/14651858.CD004884.pub4
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Head Trauma 907273, բաժին Pediatric Head Trauma(անգլ.) EMedicine կայքում
↑ Fracture 248108, բաժին Skull Fracture(անգլ.) EMedicine կայքում
↑ «About Brain Injury»։ Brain Injury Association of America։ October 12, 2012
↑ Dagi T.Forcht, Meyer Frederick B., Poletti Charles A. (1983)։ «The incidence and prevention of meningitis after basilar skull fracture»։ The American Journal of Emergency Medicine 1 (3): 295–8։ PMID 6680635։ doi:10.1016/0735-6757(83)90109-2
↑ Butler John։ «Antibiotics in base of skull fractures»։ BestBets։ Վերցված է 2014-03-22
↑ Resnick Daniel K., Subach Brian R., Marion Donald W. (1997)։ «The Significance of Carotid Canal Involvement in Basilar Cranial Fracture»։ Neurosurgery 40 (6): 1177–81։ PMID 9179890։ doi:10.1097/00006123-199706000-00012
↑ «NASCAR mandates HANS for 3 series»։ The Washington Times։ The Washington Times LLC։ հոկտեմբերի 18, 2001։ Վերցված է հունվարի 2, 2018
↑ «MSA confirms Motor Sports Council decisions regarding Frontal Head Restraints»։ MSA։ Motor Sports Association։ Վերցված է հունվարի 2, 2018
↑ «Head and Neck Restraints Mandatory!»։ NNJR SCCA։ Sports Car Club of America։ Վերցված է հունվարի 2, 2018
↑ ANDERSON LARS։ «HOW SAFE IS RACING?»։ SI.com։ Վերցված է 2018-04-04
↑ «Sadler: Sunday's crash hardest in Cup history»։ ESPN.com։ 2010-08-03։ Վերցված է 2018-04-04

[Bau2014-1] 1,00 ^1,01 ^1,02 ^1,03 ^1,04 ^1,05 ^1,06 ^1,07 ^1,08 ^1,09 ^1,10 ^1,11 Baugnon KL, Hudgins PA (August 2014)։ «Skull base fractures and their complications»։ Neuroimaging Clinics of North America 24 (3): 439–65, vii–viii։ PMID 25086806։ doi:10.1016/j.nic.2014.03.001

[Nel2014-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Nellis JC, Kesser BW, Park SS (January 2014)։ «What is the efficacy of prophylactic antibiotics in basilar skull fractures?»։ The Laryngoscope 124 (1): 8–9։ PMID 24122671։ doi:10.1002/lary.23934

[Ra2015-3] 3,0 ^3,1 Ratilal Bernardo O, Costa João, Pappamikail Lia, Sampaio Cristina, Ratilal Bernardo O (2015)։ «Antibiotic prophylaxis for preventing meningitis in patients with basilar skull fractures»։ The Cochrane Database of Systematic Reviews 4 (4): CD004884։ PMID 25918919։ doi:10.1002/14651858.CD004884.pub4

[singh-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Head Trauma 907273, բաժին Pediatric Head Trauma(անգլ.) EMedicine կայքում

[5] Fracture 248108, բաժին Skull Fracture(անգլ.) EMedicine կայքում

[BAIUSA-6] «About Brain Injury»։ Brain Injury Association of America։ October 12, 2012

[Dagi-7] Dagi T.Forcht, Meyer Frederick B., Poletti Charles A. (1983)։ «The incidence and prevention of meningitis after basilar skull fracture»։ The American Journal of Emergency Medicine 1 (3): 295–8։ PMID 6680635։ doi:10.1016/0735-6757(83)90109-2

[8] Butler John։ «Antibiotics in base of skull fractures»։ BestBets։ Վերցված է 2014-03-22

[Resnick-9] Resnick Daniel K., Subach Brian R., Marion Donald W. (1997)։ «The Significance of Carotid Canal Involvement in Basilar Cranial Fracture»։ Neurosurgery 40 (6): 1177–81։ PMID 9179890։ doi:10.1097/00006123-199706000-00012

[10] «NASCAR mandates HANS for 3 series»։ The Washington Times։ The Washington Times LLC։ հոկտեմբերի 18, 2001։ Վերցված է հունվարի 2, 2018

[11] «MSA confirms Motor Sports Council decisions regarding Frontal Head Restraints»։ MSA։ Motor Sports Association։ Վերցված է հունվարի 2, 2018

[12] «Head and Neck Restraints Mandatory!»։ NNJR SCCA։ Sports Car Club of America։ Վերցված է հունվարի 2, 2018

[13] ANDERSON LARS։ «HOW SAFE IS RACING?»։ SI.com։ Վերցված է 2018-04-04

[14] «Sadler: Sunday's crash hardest in Cup history»։ ESPN.com։ 2010-08-03։ Վերցված է 2018-04-04

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]