Ռոզա Լյուքսեմբուրգ

Ռոզա Լյուքսեմբուրգ լեհ.՝ Róża Luksemburg
Ծնվել է	մարտի 5, 1871(1871-03-05)
Ծննդավայր	Զամոշչ, Q21639608?, Lublin Governorate, Լեհական թագավորություն, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	հունվարի 15, 1919(1919-01-15) (47 տարեկանում)
Մահվան վայր	Բեռլին, Վայմարյան Հանրապետություն
Քաղաքացիություն	Գերմանիա Ռուսական կայսրություն
Կրոն	աթեիզմ
Կրթություն	Ցյուրիխի համալսարան
Գիտական աստիճան	իրավաբանական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ, փիլիսոփա, հեղափոխական, սոցիոլոգ, տնտեսագետ և լրագրող
Ամուսին	Գուստավ Լյուբեկ
Քաղաքական կուսակցություն	Գերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն, Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցություն, Գերմանական անկախ սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն, Սպարտակ միություն և Social Democracy of the Kingdom of Poland and Lithuania
Rosa Luxemburg Վիքիպահեստում

Լեհական Զամոսց քաղաքի տունը, որտեղ ապրել է Ռոզա Լյուքսեմբուրգը

Հուշատախտակ Բեռլինի Լանդվեր ջրանցքի մոտ, որտեղից հանել են Ռ. Լյուքսեմբուրգի դիակը

Ռոզա Լյուքսեմբուրգ՝ (լեհերեն՝ Róża Luksemburg, իսկական անունը՝ Rosalia Luxenburg — Ռոզալիա Լյուքսենբուրգ, կեղծանունները՝ Róża Kruszyńska, Maciej Rózga, Spartakus մարտի 5, 1871(1871-03-05), Զամոշչ, Q21639608?, Lublin Governorate, Լեհական թագավորություն, Ռուսական կայսրություն - հունվարի 15, 1919(1919-01-15), Բեռլին, Վայմարյան Հանրապետություն), մարքսիզմի լեհ տեսաբան, փիլիսոփա, տնտեսագետ, հրապարակախոս, հակապատերազմական և հեղափոխական շարժումների ակտիվ, ղեկավար մասնակից, լեհական, գերմանական և համաեվրոպական հեղափոխական՝ ձախ սոցիալ-դեմոկրատիայի առավել ազդեցիկ գործիչներից մեկը: Մասնակցել է Լեհաստանի սոցիալ-դեմոկրատիայի հիմնադրման ակունքներում կանգնած լեհ քաղաքական էմիգրանտների խմբակի աշխատանքներին, պայքարել Լեհաստանի սոցիալիստական կուսակցությունում դրսևորված ազգայնականության դեմ: Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին հակապատերազմական քարոզչություն ծավալելու համար ենթարկվել է հալածանքների՝ ընդհանուր առմամբ բանտերում անցկացնելով մոտավորապես չորս տարի: Համարվում է հակապատերազմական «Սպարտակ» միության և Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցության հիմնադիրներից մեկը: Սպարտակցիների նախաձեռնությամբ 1919 թվականի հունվարին Բեռլինի բանվորների կազմակերպած ապստամբոթյան դաժանաբար ճնշվելուց հետո կալանավորվել ու սպանվել է կուսակցական ընկերոջ՝ Կառլ Լիբկնեխտի հետ:

Պատմություն

Ռոզալիա Լյուքսենբուրգը ծնվել է հրեա բուրժուայի ընտանիքում (հայրը զբաղվում էր փայտանյութի առևտրով): Գերազանց գնահատականներով ավարտել է Վարշավայի իգական գիմնազիան, սովորել Ցյուրիխի համալսարանում, ուսունասիրել քաղաքատնտեսություն, փիլիսոփայություն, իրավագիտություն, այնուհետև պաշտպանել դոկտորական ատենախոսությունը «Լեհաստանի արդյունաբերական զարգացումը» թեմայով և ստացել պետական իրավունքի դորտորի գիտական կոչում: Ուսմանը զուգընթաց՝ ակտիվորեն զբաղվել է քաղաքական, հեղափոխական գործունեությամբ: Ցարական Ռուսաստանի ոստիկանության հետապնդումներից խույս տալու համար 28 տարեկանում Գերմանիայի քաղաքացիություն է ստացել՝ այդ նպատակով կեղծ ամուսնություն ձևակերպելով գերմանահպատակ հեղափոխական գործիչ Գուստավ Լյուբեկի հետ: Եղել է գերմանական սոցիալ-դեմոկրատական շարժման ծայրահեղ ձախ թևի ամենաակտիվ գործիչներից մեկը, աչքի ընկել հռետորական, հրապարակախոսական տաղանդով, դարձել փիլիսոփայական, տնտեսագիտական, իրավագիտական աշխատությունների, հրապարակախոսական ելույթների, հոդվածների հեղինակ:

1915 թվականին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի սոցիալիստական կուսակցությունը (SPD) հավանություն տվեց Գերմանիայի կողմից Առաջին համաշխարհային պատերազմի սանձազերծմանը, Ռոզա Լյուքսեմբուրգը և Կառլ Լիբկնեխտը դուրս եկան այդ կուսակցությունից, հիմնադրեցին հակապատերազմական «Սպարտակ» միությունը (Spartakusbund), որը հետագայում վերակազմավորվեց Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցության: 1918–19 թվականների գերմանական հեղափոխության ժամանակաշրջանում Ռոզա Լյուքսեմբուրգը հիմնադրեց Die Rote Fahne ("Կարմիր դրոշ") լրագիրը, որը սպարտակյան շարժման կենտրոնական տպագիր օրգանն էր:

Թեև Լյուքսեմբուրգը 1919 թվականի հունվարին սպարտակյանների նախաձեռնած ապստամբությունը մեծ սխալ էր համարում , բայց երբ իրադարձությունները ծավալվեցին, նա ամեն կերպ աջակցեց ապստամբներին: Սակայն Ֆրիդրիխ Էբերտի գլխավորած սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության ձևավորած կառավարությունը ջախջախեց ապստամբությունը և Spartakusbund-ը՝ նրանց դեմ մարտի ուղարկելով Freikorps-ի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի վետերաններից կազմավորված, կառավարության կողմից հովանավորվող զինավառ խմբեր, որոնք գերի վերցրին և միասին մահապատժի ենթարկեցին ապստամբության և «Սպարտակ» միության ղեկավարներ Ռոզա Լյուքսեմբուրգին ու Կառլ Լիբկնեխտին՝ այնուհետև նրանց դիակները նետելով Բեռլինի Լանդվեր ջրանցքը:

Քանի որ Ռոզա Լյուքսեմբուրգը կրքոտ կերպով քննադատում էր թե՛ լենինյաններին և թե՛ առավել չափավոր սոցիալ-դեմոկրատներին, նա հակասական գնահատականների է արժանանացել ձախաթևյան քաղաքական գործիչների ու տեսաբանների կողմից: Թեև այն էլ պետք է ասել, որ Արևելյան Գերմանիայի (ԳԴՀ-ի) կոմունիստական ռեժիմի կողմից Ռոզա Լյուքսեմբուրգն ու Կառլ Լիբկնեխտը կուռքերի էին վերածվել՝ իբր կոմունիստ նահատակներ: Դաշնային Գերմանիայի (ԳՖՀ-ի) Սահմանադրության պահպանության գրասենյակը նշել է, որ վերջինների վերածումը կուռքերի՝ գերմանական երդվյալ ձախերի ծայրահեղականության կարևոր ավանդույթն է դարձել:

• 

  Ռոզա Լյուքսեմբուրգի արձանը Բեռլինում

• 

  Ռոզա Լյուքսեմբուրգն ու Կլարա Ցետկինը

Աշխատություններ

• Gesammelte Werke, 7 Bände. Karl Dietz, Berlin (Erstausgabe: Berlin-Ost 1970–1975, 2014, 2017)

Band 1.1: 1893 bis 1905. 8. Auflage. 2007, ISBN 978-3-320-02068-2.

Band 1.2: 1893 bis 1905. 7. Auflage. 2000, ISBN 3-320-01994-5.

Band 2: 1906 bis Juni 1911. 6. Auflage. 2004, ISBN 3-320-02060-9.

Band 3: Juli 1911 bis Juli 1914. 6. Auflage. 2003, ISBN 3-320-02005-6.

Band 4: August 1914 bis Januar 1919. 6. Auflage. 2000, ISBN 3-320-01982-1.

Band 5: Ökonomische Schriften. 4. Auflage. 1990, ISBN 3-320-00458-1.

Band 6: 1893 bis 1906. 1. Auflage. 2014, ISBN 978-3-320-02301-0.

Band 7.1: 1907 bis 1918. 1. Auflage. 2017, Berlin ISBN 978-3-320-02332-4.

Band 7.2: 1907 bis 1918. 1. Auflage. 2017, Berlin ISBN 978-3-320-02333-1.

• Gesammelte Briefe, 6 Bände. Karl Dietz, Berlin

unvollständige Erstausgabe Band 1–5: Berlin 1982–1984 (Rezension: Iring Fetscher, Die Zeit, 5. Oktober 1984).

Band 1: 1893 bis 1902. 3. Auflage. 1989, ISBN 3-320-00448-4.

Band 2: 1903 bis 1908. 3. Auflage. 1999, ISBN 3-320-01911-2.

Band 3: 1909 bis 1910. 2. Auflage. 1984, ISBN 3-320-00450-6.

Band 4: 1911 bis 1914. 3. Auflage. 2001, ISBN 3-320-01995-3.

Band 5: August 1914 bis Januar 1919. 2. Auflage. 1987, ISBN 3-320-00452-2.

Band 6: Sammlung Briefe 1891 bis 1918. 1. Auflage. 1993, ISBN 3-320-01825-6.

• Die industrielle Entwickelung Polens. Duncker & Humblot, Leipzig 1898.Digitalisat
• Sozialreform oder Revolution? Mit einem Anhang: Miliz und Militarismus. Verlag der Leipziger Volkszeitung, Leipzig 1899.
• Massenstreik, Partei und Gewerkschaften. Erdmann Dubber, Hamburg 1906.
• Die Akkumulation des Kapitals. Ein Beitrag zur ökonomischen Erklärung des Imperialismus. Vorwärts, Berlin 1913.
• Militarismus, Krieg und Arbeiterklasse. Rosa Luxemburg vor der Frankfurter Strafkammer; ausführlicher Bericht über die Verhandlung am 20. Februar 1914. Buchhandlung Volksstimme, Maier, Frankfurt am Main 1914.
• Die Krise der Sozialdemokratie. Anhang: Leitsätze über die Aufgaben der internationalen Sozialdemokratie. Unionsdruckerei, Bern 1916 Digitalisat
• Was will der Spartakusbund? Die Rote Fahne, 14. Dezember 1918 (online)
• Rede zum Programm. Gehalten auf dem Gründungsparteitag der Kommunistischen Partei Deutschlands (Spartakusbund) vom 29.–31. Dez. 1918 zu Berlin (31. 12.). Die Rote Fahne, Berlin 1919.
• Die russische Revolution. Eine kritische Würdigung. Aus dem Nachlass. Herausgegeben und eingeleitet von Paul Levi. Gesellschaft und Erziehung, Berlin-Fichtenau 1922. Digitalisat
• Luise Kautsky (Hrsg.): Briefe an Karl und Luise Kautsky. E. Laub, Berlin 1923.
• Gesammelte Werke. Vereinigte Internationale Verlags-Anstalten, Berlin 1923–1928.

Ֆիլմագրություն

• Ernst Thälmann – Sohn seiner Klasse, DEFA, Regie: Kurt Maetzig, Johannes Arpe, 1954
• Solange Leben in mir ist, DEFA, Regie: Günter Reisch, 1965 (erster Teil der Karl-Liebknecht-Filmbiografie)
• Trotz alledem!, DEFA, Regie: Günter Reisch, 1972 (zweiter Teil der Karl-Liebknecht-Filmbiografie)
• Der Mord, der nie verjährt, DEFA, Regie: Wolfgang Luderer, 1967
• Der Fall Luxemburg-Liebknecht, BRD, Regie: Dieter Ertel, 1969
• Sprechen Sie zur Sache, Angeklagte, DFF, Regie: Wolfgang Luderer, 1970 (in der Fernsehserie Fernsehpitaval)
• Rosa Luxemburg (Film), BRD, Regie: Margarethe von Trotta, 1986

Գրականություն

• Luise Kautsky: Rosa Luxemburg. Ein Gedenkbuch. E. Laubsche Verlagsbuchhandlung, Berlin 1929.
• Henriette Roland Holst-Van der Schalk: Rosa Luxemburg: ihr Leben und Wirken. Jean Christophe-Verlag, Zürich 1937.
• Paul Frölich: Rosa Luxemburg: Gedanke und Tat. (Paris 1939) Neuausgabe: Europäische Verlagsanstalt, Hannover 1991, ISBN 3-434-45036-X.
• Peter Nettl: Rosa Luxemburg. (1965) Kiepenheuer & Witsch, Köln / Berlin 1967.
• Helmut Hirsch: Rosa Luxemburg in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. (1969) 21. Auflage, Rowohlt, Reinbek 2004, ISBN 3-499-50158-9.
• Harry Wilde: Rosa Luxemburg. Ich war, ich bin, ich werde sein. (1970) Heyne, München 1986, ISBN 3-453-55144-3.
• Annelies Laschitzka, Günter Radczun: Rosa Luxemburg. Ihr Wirken in der deutschen Arbeiterbewegung. Dietz Verlag, Berlin 1971.
• Norman Geras: Rosa Luxemburg. Kämpferin für einen emanzipatorischen Sozialismus. Olle & Wolter, Berlin 1979.
• Frederik Hetmann: Rosa L. Die Geschichte der Rosa Luxemburg und ihrer Zeit. Fischer, Frankfurt am Main 1979, ISBN 3-596-22132-3.
• Ernest Mandel, Karl Radek: Rosa Luxemburg. Leben – Kampf – Tod. isp-Verlag, Frankfurt 1986, ISBN 3-88332-110-9.
• Giselher Schmidt: Rosa Luxemburg. Sozialistin zwischen Ost und West. Muster-Schmidt, Göttingen 1988, ISBN 3-7881-0132-6.
• Elzbieta Ettinger: Rosa Luxemburg. Ein Leben. Dietz, Bonn 1990, ISBN 3-8012-0148-1.
• Max Gallo: „Ich fürchte mich vor gar nichts mehr.“ Rosa Luxemburg. (1993) Econ, Berlin 2001, ISBN 3-548-60124-3.
• Kristine von Soden (Hrsg.): Rosa Luxemburg. Elefanten Press, Berlin 1995, ISBN 3-88520-570-X.
• Annelies Laschitza: Im Lebensrausch, trotz alledem. Rosa Luxemburg. Eine Biographie. (1996) Aufbau, Berlin 2002, ISBN 3-7466-1648-4.
• Dietmar Dath: Rosa Luxemburg. Suhrkamp, Frankfurt 2010, ISBN 978-3-518-18235-2.

• Jason Schulman (Hrsg.): Rosa Luxemburg: Her Life and Legacy. Palgrave Macmillan, 2013.

• Mathilde Jacob: Rosa Luxemburg: An Intimate Portrait. Lawrence & Wishart Limited, 2000, ISBN 0-85315-900-9. (englisch)
• Donald E. Shepardson: Rosa Luxemburg and the Noble Dream. Peter Lang, New York 1996, ISBN 0-8204-2739-X. (englisch)
• Richard Abraham: Rosa Luxemburg. A life for the International. Berg, Oxford 1989, ISBN 0-85496-182-8. (englisch)
• Aleksander Kochanski: Róza Luksemburg. Warschau 1976. (polnisch)
• Gilbert Badia: Rosa Luxemburg. Journaliste, Polémiste, Révolutionaire. Paris 1975. (französisch) (Rezension).
• Inessa Jashborowskaja (Jažborowskaja), R. J. Jewserow: Rosa Luxemburg. Biographische Skizze. Moskau 1974. (russisch)
• Feliks Tych: Luksemburg (Rosalia). In: Polski Slownik Biograficzny, Teil III/1, Wroclaw 1973. (polnisch)
• Gilbert Badia: Rosa Luxemburg. Dietz, 1951.

Արտաքին հղումներ

• Workerscontrol.net (deutsche Abteilung): Texte zu Rosa Luxemburg
• Tony Cliff: Studie über Rosa Luxemburg (1959; 2. Auflage 1968)
• Bernd Faulenbach (Institut für soziale Bewegungen 29/2003): Rosa Luxemburg als Mythos? Zur Bedeutung der historischen Rosa Luxemburg für die heutige Sozialdemokratie (PDF; 96 kB).
• Bundesstiftung Aufarbeitung: Luxemburg, Rosa. In: {{
• Rosa Luxemburg-Stiftung Berlin
• Monographien über Rosa Luxemburg (PDF; 163 kB)
• Rosa-Luxemburg-Institut Wien
• Internationale Rosa-Luxemburg-Gesellschaft
• Audio-Feature über Rosa Luxemburg, 77 Min., Uraufführung: 5. März 2011, kostenloser MP3-Download