Ռոզա Լյուքսեմբուրգ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
(Վերահղված է Ռոզա Լուքսեմբուրգից)
Jump to navigation Jump to search
Ռոզա Լյուքսեմբուրգ
լեհ.՝ Róża Luksemburg
Դիմանկար
Ծնվել էմարտի 5, 1871(1871-03-05)[1][2][3]
ԾննդավայրԶամոշչ, Q21639608?, Լուբլինի նահանգ, Լեհական թագավորություն, Ռուսական կայսրություն[4][5]
Մահացել էհունվարի 15, 1919(1919-01-15)[6][7][1][…] (47 տարեկան)
Մահվան վայրԲեռլին, Վայմարյան Հանրապետություն[6]
ԳերեզմանՖրիդրիխսֆելդի կենտրոնական գերեզմանատուն
ՔաղաքացիությունFlag of Germany (1867–1919).svg Գերմանիա[5] և Flag of Russia.svg Ռուսական կայսրություն
Կրոնաթեիզմ
ԿրթությունՑյուրիխի համալսարան
Գիտական աստիճանիրավաբանական գիտությունների դոկտոր
ԵրկերThe Accumulation of Capital? և Social Reform or Revolution?
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ, փիլիսոփա, հեղափոխական, սոցիոլոգ, տնտեսագետ, լրագրող, խմբագիր և քաղաքական տեսաբան
ԱմուսինԳուստավ Լյուբեկ և Յուլիան Մարխլևսկի[5]
Քաղաքական կուսակցությունԳերմանիայի սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (1915), Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցություն, Գերմանական անկախ սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցություն (1918), Սպարտակ միություն (1918) և Social Democracy of the Kingdom of Poland and Lithuania? (1918)
Ստորագրություն
Rosa Luxemburg (1871-1919) (cropped).jpg
Rosa Luxemburg Վիքիպահեստում
Լեհական Զամոսց քաղաքի տունը, որտեղ ապրել է Ռոզա Լյուքսեմբուրգը
Հուշատախտակ Բեռլինի Լանդվեր ջրանցքի մոտ, որտեղից հանել են Ռ. Լյուքսեմբուրգի դիակը

Ռոզա Լյուքսեմբուրգ՝ (լեհերեն՝ Róża Luksemburg, իսկական անունը՝ Rosalia Luxenburg — Ռոզալիա Լյուքսենբուրգ, կեղծանունները՝ Róża Kruszyńska, Maciej Rózga, Spartakus մարտի 5, 1871(1871-03-05)[1][2][3], Զամոշչ, Q21639608?, Լուբլինի նահանգ, Լեհական թագավորություն, Ռուսական կայսրություն[4][5] - հունվարի 15, 1919(1919-01-15)[6][7][1][…], Բեռլին, Վայմարյան Հանրապետություն[6]), մարքսիզմի լեհ տեսաբան, փիլիսոփա, տնտեսագետ, հրապարակախոս, հակապատերազմական և հեղափոխական շարժումների ակտիվ, ղեկավար մասնակից, լեհական, գերմանական և համաեվրոպական հեղափոխական՝ ձախ սոցիալ-դեմոկրատիայի առավել ազդեցիկ գործիչներից մեկը: Մասնակցել է Լեհաստանի սոցիալ-դեմոկրատիայի հիմնադրման ակունքներում կանգնած լեհ քաղաքական էմիգրանտների խմբակի աշխատանքներին, պայքարել Լեհաստանի սոցիալիստական կուսակցությունում դրսևորված ազգայնականության դեմ: Առաջին համաշխարհային պատերազմի տարիներին հակապատերազմական քարոզչություն ծավալելու համար ենթարկվել է հալածանքների՝ ընդհանուր առմամբ բանտերում անցկացնելով մոտավորապես չորս տարի: Համարվում է հակապատերազմական «Սպարտակ» միության և Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցության հիմնադիրներից մեկը: Սպարտակցիների նախաձեռնությամբ 1919 թվականի հունվարին Բեռլինի բանվորների կազմակերպած ապստամբոթյան դաժանաբար ճնշվելուց հետո կալանավորվել ու սպանվել է կուսակցական ընկերոջ՝ Կառլ Լիբկնեխտի հետ[8]:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոզալիա Լյուքսենբուրգը ծնվել է հրեա բուրժուայի ընտանիքում (հայրը զբաղվում էր փայտանյութի առևտրով): Գերազանց գնահատականներով ավարտել է Վարշավայի իգական գիմնազիան, սովորել Ցյուրիխի համալսարանում, ուսունասիրել քաղաքատնտեսություն, փիլիսոփայություն, իրավագիտություն, այնուհետև պաշտպանել դոկտորական ատենախոսությունը «Լեհաստանի արդյունաբերական զարգացումը» թեմայով և ստացել պետական իրավունքի դորտորի գիտական կոչում: Ուսմանը զուգընթաց՝ ակտիվորեն զբաղվել է քաղաքական, հեղափոխական գործունեությամբ: Ցարական Ռուսաստանի ոստիկանության հետապնդումներից խույս տալու համար 28 տարեկանում Գերմանիայի քաղաքացիություն է ստացել՝ այդ նպատակով կեղծ ամուսնություն ձևակերպելով գերմանահպատակ հեղափոխական գործիչ Գուստավ Լյուբեկի հետ: Եղել է գերմանական սոցիալ-դեմոկրատական շարժման ծայրահեղ ձախ թևի ամենաակտիվ գործիչներից մեկը, աչքի ընկել հռետորական, հրապարակախոսական տաղանդով, դարձել փիլիսոփայական, տնտեսագիտական, իրավագիտական աշխատությունների, հրապարակախոսական ելույթների, հոդվածների հեղինակ:

1915 թվականին, այն բանից հետո, երբ Գերմանիայի սոցիալիստական կուսակցությունը (SPD) հավանություն տվեց Գերմանիայի կողմից Առաջին համաշխարհային պատերազմի սանձազերծմանը, Ռոզա Լյուքսեմբուրգը և Կառլ Լիբկնեխտը դուրս եկան այդ կուսակցությունից, հիմնադրեցին հակապատերազմական «Սպարտակ» միությունը (Spartakusbund), որը հետագայում վերակազմավորվեց Գերմանիայի կոմունիստական կուսակցության: 1918–19 թվականների գերմանական հեղափոխության ժամանակաշրջանում Ռոզա Լյուքսեմբուրգը հիմնադրեց Die Rote Fahne ("Կարմիր դրոշ") լրագիրը, որը սպարտակյան շարժման կենտրոնական տպագիր օրգանն էր:

Թեև Լյուքսեմբուրգը 1919 թվականի հունվարին սպարտակյանների նախաձեռնած ապստամբությունը մեծ սխալ էր համարում [9], բայց երբ իրադարձությունները ծավալվեցին, նա ամեն կերպ աջակցեց ապստամբներին: Սակայն Ֆրիդրիխ Էբերտի գլխավորած սոցիալ-դեմոկրատական կուսակցության ձևավորած կառավարությունը ջախջախեց ապստամբությունը և Spartakusbund-ը՝ նրանց դեմ մարտի ուղարկելով Freikorps-ի՝ Առաջին համաշխարհային պատերազմի վետերաններից կազմավորված, կառավարության կողմից հովանավորվող զինավառ խմբեր, որոնք գերի վերցրին և միասին մահապատժի ենթարկեցին ապստամբության և «Սպարտակ» միության ղեկավարներ Ռոզա Լյուքսեմբուրգին ու Կառլ Լիբկնեխտին՝ այնուհետև նրանց դիակները նետելով Բեռլինի Լանդվեր ջրանցքը:

Քանի որ Ռոզա Լյուքսեմբուրգը կրքոտ կերպով քննադատում էր թե՛ լենինյաններին և թե՛ առավել չափավոր սոցիալ-դեմոկրատներին, նա հակասական գնահատականների է արժանանացել ձախաթևյան քաղաքական գործիչների ու տեսաբանների կողմից[10]: Թեև այն էլ պետք է ասել, որ Արևելյան Գերմանիայի (ԳԴՀ-ի) կոմունիստական ռեժիմի կողմից Ռոզա Լյուքսեմբուրգն ու Կառլ Լիբկնեխտը կուռքերի էին վերածվել՝ իբր կոմունիստ նահատակներ[11]: Դաշնային Գերմանիայի (ԳՖՀ-ի) Սահմանադրության պահպանության գրասենյակը նշել է, որ վերջինների վերածումը կուռքերի՝ գերմանական երդվյալ ձախերի ծայրահեղականության կարևոր ավանդույթն է դարձել[11]:

  • Ռոզա Լյուքսեմբուրգի արձանը Բեռլինում

  • Ռոզա Լյուքսեմբուրգն ու Կլարա Ցետկինը

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Gesammelte Werke, 7 Bände. Karl Dietz, Berlin (Erstausgabe: Berlin-Ost 1970–1975, 2014, 2017)
Band 1.1: 1893 bis 1905. 8. Auflage. 2007, ISBN 978-3-320-02068-2.
Band 1.2: 1893 bis 1905. 7. Auflage. 2000, ISBN 3-320-01994-5.
Band 2: 1906 bis Juni 1911. 6. Auflage. 2004, ISBN 3-320-02060-9.
Band 3: Juli 1911 bis Juli 1914. 6. Auflage. 2003, ISBN 3-320-02005-6.
Band 4: August 1914 bis Januar 1919. 6. Auflage. 2000, ISBN 3-320-01982-1.
Band 5: Ökonomische Schriften. 4. Auflage. 1990, ISBN 3-320-00458-1.
Band 6: 1893 bis 1906. 1. Auflage. 2014, ISBN 978-3-320-02301-0.
Band 7.1: 1907 bis 1918. 1. Auflage. 2017, Berlin ISBN 978-3-320-02332-4.
Band 7.2: 1907 bis 1918. 1. Auflage. 2017, Berlin ISBN 978-3-320-02333-1.
  • Gesammelte Briefe, 6 Bände. Karl Dietz, Berlin
unvollständige Erstausgabe Band 1–5: Berlin 1982–1984 (Rezension: Iring Fetscher, Die Zeit, 5. Oktober 1984).
Band 1: 1893 bis 1902. 3. Auflage. 1989, ISBN 3-320-00448-4.
Band 2: 1903 bis 1908. 3. Auflage. 1999, ISBN 3-320-01911-2.
Band 3: 1909 bis 1910. 2. Auflage. 1984, ISBN 3-320-00450-6.
Band 4: 1911 bis 1914. 3. Auflage. 2001, ISBN 3-320-01995-3.
Band 5: August 1914 bis Januar 1919. 2. Auflage. 1987, ISBN 3-320-00452-2.
Band 6: Sammlung Briefe 1891 bis 1918. 1. Auflage. 1993, ISBN 3-320-01825-6.
  • Die industrielle Entwickelung Polens. Duncker & Humblot, Leipzig 1898.Digitalisat
  • Sozialreform oder Revolution? Mit einem Anhang: Miliz und Militarismus. Verlag der Leipziger Volkszeitung, Leipzig 1899.
  • Massenstreik, Partei und Gewerkschaften. Erdmann Dubber, Hamburg 1906.
  • Die Akkumulation des Kapitals. Ein Beitrag zur ökonomischen Erklärung des Imperialismus. Vorwärts, Berlin 1913.
  • Militarismus, Krieg und Arbeiterklasse. Rosa Luxemburg vor der Frankfurter Strafkammer; ausführlicher Bericht über die Verhandlung am 20. Februar 1914. Buchhandlung Volksstimme, Maier, Frankfurt am Main 1914.
  • Die Krise der Sozialdemokratie. Anhang: Leitsätze über die Aufgaben der internationalen Sozialdemokratie. Unionsdruckerei, Bern 1916 Digitalisat
  • Was will der Spartakusbund? Die Rote Fahne, 14. Dezember 1918 (online)
  • Rede zum Programm. Gehalten auf dem Gründungsparteitag der Kommunistischen Partei Deutschlands (Spartakusbund) vom 29.–31. Dez. 1918 zu Berlin (31. 12.). Die Rote Fahne, Berlin 1919.
  • Die russische Revolution. Eine kritische Würdigung. Aus dem Nachlass. Herausgegeben und eingeleitet von Paul Levi. Gesellschaft und Erziehung, Berlin-Fichtenau 1922. Digitalisat
  • Luise Kautsky (Hrsg.): Briefe an Karl und Luise Kautsky. E. Laub, Berlin 1923.
  • Gesammelte Werke. Vereinigte Internationale Verlags-Anstalten, Berlin 1923–1928.

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Luise Kautsky: Rosa Luxemburg. Ein Gedenkbuch. E. Laubsche Verlagsbuchhandlung, Berlin 1929.
  • Henriette Roland Holst-Van der Schalk: Rosa Luxemburg: ihr Leben und Wirken. Jean Christophe-Verlag, Zürich 1937.
  • Paul Frölich: Rosa Luxemburg: Gedanke und Tat. (Paris 1939) Neuausgabe: Europäische Verlagsanstalt, Hannover 1991, ISBN 3-434-45036-X.
  • Peter Nettl: Rosa Luxemburg. (1965) Kiepenheuer & Witsch, Köln / Berlin 1967.
  • Helmut Hirsch: Rosa Luxemburg in Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. (1969) 21. Auflage, Rowohlt, Reinbek 2004, ISBN 3-499-50158-9.
  • Harry Wilde: Rosa Luxemburg. Ich war, ich bin, ich werde sein. (1970) Heyne, München 1986, ISBN 3-453-55144-3.
  • Annelies Laschitzka, Günter Radczun: Rosa Luxemburg. Ihr Wirken in der deutschen Arbeiterbewegung. Dietz Verlag, Berlin 1971.
  • Norman Geras: Rosa Luxemburg. Kämpferin für einen emanzipatorischen Sozialismus. Olle & Wolter, Berlin 1979.
  • Frederik Hetmann: Rosa L. Die Geschichte der Rosa Luxemburg und ihrer Zeit. Fischer, Frankfurt am Main 1979, ISBN 3-596-22132-3.
  • Ernest Mandel, Karl Radek: Rosa Luxemburg. Leben – Kampf – Tod. isp-Verlag, Frankfurt 1986, ISBN 3-88332-110-9.
  • Giselher Schmidt: Rosa Luxemburg. Sozialistin zwischen Ost und West. Muster-Schmidt, Göttingen 1988, ISBN 3-7881-0132-6.
  • Elzbieta Ettinger: Rosa Luxemburg. Ein Leben. Dietz, Bonn 1990, ISBN 3-8012-0148-1.
  • Max Gallo: „Ich fürchte mich vor gar nichts mehr.“ Rosa Luxemburg. (1993) Econ, Berlin 2001, ISBN 3-548-60124-3.
  • Kristine von Soden (Hrsg.): Rosa Luxemburg. Elefanten Press, Berlin 1995, ISBN 3-88520-570-X.
  • Annelies Laschitza: Im Lebensrausch, trotz alledem. Rosa Luxemburg. Eine Biographie. (1996) Aufbau, Berlin 2002, ISBN 3-7466-1648-4.
  • Dietmar Dath: Rosa Luxemburg. Suhrkamp, Frankfurt 2010, ISBN 978-3-518-18235-2.
  • Jason Schulman (Hrsg.): Rosa Luxemburg: Her Life and Legacy. Palgrave Macmillan, 2013.
  • Mathilde Jacob: Rosa Luxemburg: An Intimate Portrait. Lawrence & Wishart Limited, 2000, ISBN 0-85315-900-9. (englisch)
  • Donald E. Shepardson: Rosa Luxemburg and the Noble Dream. Peter Lang, New York 1996, ISBN 0-8204-2739-X. (englisch)
  • Richard Abraham: Rosa Luxemburg. A life for the International. Berg, Oxford 1989, ISBN 0-85496-182-8. (englisch)
  • Aleksander Kochanski: Róza Luksemburg. Warschau 1976. (polnisch)
  • Gilbert Badia: Rosa Luxemburg. Journaliste, Polémiste, Révolutionaire. Paris 1975. (französisch) (Rezension).
  • Inessa Jashborowskaja (Jažborowskaja), R. J. Jewserow: Rosa Luxemburg. Biographische Skizze. Moskau 1974. (russisch)
  • Feliks Tych: Luksemburg (Rosalia). In: Polski Slownik Biograficzny, Teil III/1, Wroclaw 1973. (polnisch)
  • Gilbert Badia: Rosa Luxemburg. Dietz, 1951.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Itaú Cultural https://enciclopedia.itaucultural.org.br/pessoa486837/rosa-luxemburgo (порт.) — São Paulo: Itaú Cultural, 1987. — ISBN 978-85-7979-060-7
  3. ↑ 3,0 3,1 Historische Lexikon der Schweiz, Dictionnaire historique de la Suisse, Dizionario storico della Svizzera (գերմ.) — Bern: 1998.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 German National Library, Berlin State Library, Bavarian State Library, Austrian National Library Record #118575503 // Общий нормативный контроль (GND) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 https://www.wechanged.ugent.be/wechanged-database/
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Айзин Б. А. Люксембург Роза // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1974. — Т. 15 : Ломбард — Мезитол. — С. 110—112.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  8. ↑ Люксембург Роза / Айзин Б. А. // Ломбард — Мезитол. — М. : Советская энциклопедия, 1974. — С. 110—112. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 15).
  9. ↑ Frederik Hetmann: Rosa Luxemburg. Ein Leben für die Freiheit, p. 308
  10. ↑ Leszek Kołakowski ([1981], 2008), Main Currents of Marxism, Vol. 2: The Golden Age, W. W. Norton & Company, Ch III: "Rosa Luxemburg and the Revolutionary Left"
  11. ↑ 11,0 11,1 Gedenken an Rosa Luxemburg und Karl Liebknecht – ein Traditionselement des deutschen Linksextremismus։ BfV-Themenreihe։ Cologne: Federal Office for the Protection of the Constitution։ 2008։ Արխիվացված է օրիգինալից դեկտեմբերի 13, 2017-ին 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Ֆոտո, վիդեո և աուդիո
Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ռոզա_Լյուքսեմբուրգ&oldid=7520425» էջից