Jump to content

Մարաղա (քաղաք)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Այս հոդվածը Իրանի քաղաքի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Մարաղա (այլ կիրառումներ)։
Քաղաք
Մարաղա
պարս.՝ مراغه
ԵրկիրԻրան Իրան
ՕսթանԱրևելյան Ադրբեջան
ՇահրեստանՄարաղա
ՀամայնքԿենտրոնական բախշ
ԲԾՄ1456 մետր
Բնակչություն272 400 մարդ[1][2]
Հեռախոսային կոդ041
Պաշտոնական կայքmaraghe.com
Մարաղա (քաղաք) (Իրան)##
Մարաղա (քաղաք) (Իրան)

Մարաղա (պարս.՝ مراغه), քաղաք Իրանի հյուսիս-արևմուտքում` Արևելյան Ադրբեջան օսթանում, Մարաղա շահրեստանի վարչական կենտրոնը։ Վերջին մարդահամարի տվյալներով քաղաքի բնակչությունը կազմում է 272 400 մարդ[1][2]։

Աշխարհագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքը գտնվում է Սահանդի լեռնազանգվածից հարավ` Սուֆի չայ գետի բարեբեր հովտում, Ուրմիա լճի հարավ-արևելյան մասից մոտ 30 կմ արևելք։ Գտնվում է Արևելյան Ադրբեջանի վարչական կենտրոն Թավրիզից ուղիղ գծով մոտ 75 կմ հարավ` բաժանված լինելով վերջինից Սահանդի լեռնազանգվածով[3]։

Կլիման համեմատաբար մեղմ է և խոնավ, ջրի առատությունը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում գյուղատնտեսության համար։ Քաղաքը շրջապատված է պտղատու այգիներով, այստեղ աճեցվող մրգերը հայտնի են ողջ Իրանում, նաև արտահանվում են Ռուսաստան[3]։

Բնակչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը 2016 թվականի մարդահամարի տվյալներով կազմում էր 175 255 մարդ, որոնք կազմում էին 54 958 տնտեսություն։ Մարաղան Արևելյան Ադրբեջանի բնակչությամբ երկրորդ ամենախոշոր քաղաքն է օսթանի վարչական կենտրոն Թավրիզից հետո[4]։ Քաղաքի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում բերված է աղյուսակում ստորև.

Տարի 1956 1966 1991 1996 2006 2011 2016
Բնակիչ 36 551[5] 54 106[6] 117 388[7] 132 318[7] 149 929[8] 162 275[9] 175 255[10]

Բնակիչները հիմնականում իրանական ադրբեջանցիներ են[3], որոնք գերազանցապես շիա իսլամի հետևորդներ են։

Որոշ պատմաբաններ գտնում են, որ Մարաղան համապատասխանում է հունա-հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվող Ատրպատականի մայրաքաղաք Փրաասպա/Փրաատային։ IX-X դարերի արաբական աղբյուրները նշում են, որ քաղաքը նախկինում կոչվել է Աքրա-ռուդ կամ Աֆրա-ռուդ, ինչը հիշեցնում է անվանման հունա-հռոմեական տարբերակները[3]։

Մարաղան Ատրպատականի այլ քաղաքների հետ մեկտեղ գրավվել է արաբների կողմից 643 թվականին։ Օմայյան արքայազն Մրվան իբն Մուհամմեդը այցելել է քաղաք դեպի Գիլան և Մուղան կատարած արշավանքներից հետո, իրականացրել որոշակի շինարարական աշխատանքներ։ Այս շրջանում է, որ քաղաքը ստացել է Մարաղա անունը[3]։ VIII-IX քաղաքն ամրացվել է պարիսպներով և հանդիսացել Ատրպատականի կուսակալների ամառային նստավայրը[3]։

Մոնղոլական տիրապետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քաղաքը գրավվել է մոնղոլների կողմից 1231 թվականին։ 1258 թվականին Բաղդադը գրավելուց հետո մոնղոլական առաջնորդ Հուլավու խանը (իշխել է 1256-1265 թվականներին) Մարաղան դարձրել է իր նստավայրը։ Նրա հրամանով և Նասր ալ-Դին Թուսիի ղեկավարության տակ քաղաքից արևմուտք կառուցվել է Մարաղայի աստղադիտարանը։ Քաղաքից դեպի արևմուտք գտնվող Ուրմիա լճի Շահի կղզու վրա Հուլավուն կառուցել է տվել ամրոց, որտել էլ թաղվել է մահվանից հետո[3]։

Հուլավուի մահվանից հետո նրա ստեղծած իլխանության մայրաքաղաքը տեղափոխվել է Թավրիզ, սակայն քաղաքը շարունակել է կարևոր դեր խաղալ և շարունակաբար հիշատակվում է իլխանության պատմության տարբեր դրվագների հետ կապված։ 1304 թվականին այստեղ Օլջեյթուն (իշխել է 1304-1316 թվականներին) ընդունել է Չինաստանից դեսպաններին, աստղադիտարանի ղեկավարությունը հանձնել Նասր ալ-Դին Թուսիի որդուն։ 1312 թվականին քաղաքի ղեկավարությունը հանձնվել է Հալեպի նախկին ամիրա Ղարա-Սունքուրին, որն իշխել է մինչև 1328 թվականը։ Այս վերջին իրադարձության մասին գրում է պատմիչ Իբն Բատուտան, որն ավելացնում է, որ Մարաղան այդ ժամանակներում հայտնի էր որպես «Փոքր Դամասկոս»[3]։

Համդալլահ Ղազվինին 1340 թվականին նկարագրում է Մարաղան որպես Ադրբեջանի հարավային մասն ընդգրկող թումանի մայրաքաղաք։ Այս թումանը հյուսիսից սահմանակից էր Թավրիզի, արևմուտքից` Խոյի թումաններին, հարավից` Քրդստանին, արևելքից` այսպես կոչված պարսկական Իրաքին։ Բնակչությունն այստեղ խոսում էր պահլավերենի տարբերակներից մեկով[3]։

Սեֆյանների տիրապետություն և նորագույն ժամանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1501 թվականից Մարաղան մասն է կազմել Սեֆյան Պարսկաստանի։ 1578-1590 թվականների թուրք-պարսկական պատերազմի ժամանակ քաղաքը ողջ Ատրպատականի հետ մեկտեղ գրավվել է Օսմանյան Թուրքիայի կողմից։ Շահ Աբբասը 1603-1618 թվականների թուրք-պարսկական պատերազմի արդյունքում հետ է գրավել Ատրպատականը և 1610 թվականին Մարաղայի կառավարիչ նշանակել թյուրքական մուղադդամների ցեղի ներկայացուցիչ Աղա Խան Մուղադդամին։ Դրանով իսկ հիմնվել է Մարաղայի խանությունը, որը հիմնականում ղեկավարվել է Մուղադդամների տոհմի կողմից և պահպանել կիսաանկախ գոյությունը մինչև Ղաջարների դինաստիայի անկումը 1925 թվականին։

1720-ական թվականներին Սեֆյանների իշխանության թուլացման արդյունքում 1725 թվականին Մարաղան և ողջ Ատրպատականը կրկին անգամ գրավվել են Օսմանյան Թուրքիայի կողմից, սակայն 1729 թվականին Նադիր շահը պարտության է մատնել օսմաններին և հետ գրավել քաղաքը[3]։

1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտին մոտ` 1828 թվականի հունվարի 15-ին քաղաքը գրավվել է ռուսական զորքերի կողմից, սակայն Թուրքմենչայի պայմանագրով հետ է վերադարձվել Պարսկաստանին[3]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,0 1,1 http://fna.ir/3gi6bf (перс.)
  2. 2,0 2,1 https://borna.news/008VHI (перс.)
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 V. Minorsky (1978). «MARAGHA». The Encyclopaedia of Islam, Volume VI (Իսլամի հանրագիտարան, 6-րդ հատոր). Leiden: E.J. Brill. էջեր 498–503. ISBN 90-04-08114-3.
  4. «IRAN: East Azerbaijan» (անգլերեն). City Populations.
  5. «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1956 թ.» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2024 թ. փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2024 թ. մարտի 1-ին.
  6. «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1966 թ.» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2024 թ. փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2024 թ. մարտի 1-ին.
  7. 7,0 7,1 «Islamic Republic of Iran» (անգլերեն).
  8. «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1385 (2006)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2011 թ. սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. սեպտեմբերի 25-ին.
  9. «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1390 (2011)» (Excel) (պարսկերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
  10. «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1395 (2016)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2020 թ. նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարաղա (քաղաք)» հոդվածին։