Մարաղա (քաղաք)
Այս հոդվածը Իրանի քաղաքի մասին է։ Այլ գործածությունների համար այցելեք Մարաղա (այլ կիրառումներ)։
| Քաղաք | ||
|---|---|---|
| Մարաղա | ||
| պարս.՝ مراغه | ||
 | ||
| Երկիր |  Իրան | |
| Օսթան | Արևելյան Ադրբեջան | |
| Շահրեստան | Մարաղա | |
| Համայնք | Կենտրոնական բախշ | |
| ԲԾՄ | 1456 մետր | |
| Բնակչություն | 272 400 մարդ[1][2] | |
| Հեռախոսային կոդ | 041 | |
| Պաշտոնական կայք | maraghe.com | |
| ||
Մարաղա (պարս.՝ مراغه), քաղաք Իրանի հյուսիս-արևմուտքում` Արևելյան Ադրբեջան օսթանում, Մարաղա շահրեստանի վարչական կենտրոնը։ Վերջին մարդահամարի տվյալներով քաղաքի բնակչությունը կազմում է 272 400 մարդ[1][2]։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքը գտնվում է Սահանդի լեռնազանգվածից հարավ` Սուֆի չայ գետի բարեբեր հովտում, Ուրմիա լճի հարավ-արևելյան մասից մոտ 30 կմ արևելք։ Գտնվում է Արևելյան Ադրբեջանի վարչական կենտրոն Թավրիզից ուղիղ գծով մոտ 75 կմ հարավ` բաժանված լինելով վերջինից Սահանդի լեռնազանգվածով[3]։
Կլիման համեմատաբար մեղմ է և խոնավ, ջրի առատությունը նպաստավոր պայմաններ է ստեղծում գյուղատնտեսության համար։ Քաղաքը շրջապատված է պտղատու այգիներով, այստեղ աճեցվող մրգերը հայտնի են ողջ Իրանում, նաև արտահանվում են Ռուսաստան[3]։
Բնակչություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բնակչությունը 2016 թվականի մարդահամարի տվյալներով կազմում էր 175 255 մարդ, որոնք կազմում էին 54 958 տնտեսություն։ Մարաղան Արևելյան Ադրբեջանի բնակչությամբ երկրորդ ամենախոշոր քաղաքն է օսթանի վարչական կենտրոն Թավրիզից հետո[4]։ Քաղաքի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում բերված է աղյուսակում ստորև.
| Տարի | 1956 | 1966 | 1991 | 1996 | 2006 | 2011 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բնակիչ | 36 551[5] | 54 106[6] | 117 388[7] | 132 318[7] | 149 929[8] | 162 275[9] | 175 255[10] |
Բնակիչները հիմնականում իրանական ադրբեջանցիներ են[3], որոնք գերազանցապես շիա իսլամի հետևորդներ են։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Որոշ պատմաբաններ գտնում են, որ Մարաղան համապատասխանում է հունա-հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվող Ատրպատականի մայրաքաղաք Փրաասպա/Փրաատային։ IX-X դարերի արաբական աղբյուրները նշում են, որ քաղաքը նախկինում կոչվել է Աքրա-ռուդ կամ Աֆրա-ռուդ, ինչը հիշեցնում է անվանման հունա-հռոմեական տարբերակները[3]։
Մարաղան Ատրպատականի այլ քաղաքների հետ մեկտեղ գրավվել է արաբների կողմից 643 թվականին։ Օմայյան արքայազն Մրվան իբն Մուհամմեդը այցելել է քաղաք դեպի Գիլան և Մուղան կատարած արշավանքներից հետո, իրականացրել որոշակի շինարարական աշխատանքներ։ Այս շրջանում է, որ քաղաքը ստացել է Մարաղա անունը[3]։ VIII-IX քաղաքն ամրացվել է պարիսպներով և հանդիսացել Ատրպատականի կուսակալների ամառային նստավայրը[3]։
Մոնղոլական տիրապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքը գրավվել է մոնղոլների կողմից 1231 թվականին։ 1258 թվականին Բաղդադը գրավելուց հետո մոնղոլական առաջնորդ Հուլավու խանը (իշխել է 1256-1265 թվականներին) Մարաղան դարձրել է իր նստավայրը։ Նրա հրամանով և Նասր ալ-Դին Թուսիի ղեկավարության տակ քաղաքից արևմուտք կառուցվել է Մարաղայի աստղադիտարանը։ Քաղաքից դեպի արևմուտք գտնվող Ուրմիա լճի Շահի կղզու վրա Հուլավուն կառուցել է տվել ամրոց, որտել էլ թաղվել է մահվանից հետո[3]։
Հուլավուի մահվանից հետո նրա ստեղծած իլխանության մայրաքաղաքը տեղափոխվել է Թավրիզ, սակայն քաղաքը շարունակել է կարևոր դեր խաղալ և շարունակաբար հիշատակվում է իլխանության պատմության տարբեր դրվագների հետ կապված։ 1304 թվականին այստեղ Օլջեյթուն (իշխել է 1304-1316 թվականներին) ընդունել է Չինաստանից դեսպաններին, աստղադիտարանի ղեկավարությունը հանձնել Նասր ալ-Դին Թուսիի որդուն։ 1312 թվականին քաղաքի ղեկավարությունը հանձնվել է Հալեպի նախկին ամիրա Ղարա-Սունքուրին, որն իշխել է մինչև 1328 թվականը։ Այս վերջին իրադարձության մասին գրում է պատմիչ Իբն Բատուտան, որն ավելացնում է, որ Մարաղան այդ ժամանակներում հայտնի էր որպես «Փոքր Դամասկոս»[3]։
Համդալլահ Ղազվինին 1340 թվականին նկարագրում է Մարաղան որպես Ադրբեջանի հարավային մասն ընդգրկող թումանի մայրաքաղաք։ Այս թումանը հյուսիսից սահմանակից էր Թավրիզի, արևմուտքից` Խոյի թումաններին, հարավից` Քրդստանին, արևելքից` այսպես կոչված պարսկական Իրաքին։ Բնակչությունն այստեղ խոսում էր պահլավերենի տարբերակներից մեկով[3]։
Սեֆյանների տիրապետություն և նորագույն ժամանակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1501 թվականից Մարաղան մասն է կազմել Սեֆյան Պարսկաստանի։ 1578-1590 թվականների թուրք-պարսկական պատերազմի ժամանակ քաղաքը ողջ Ատրպատականի հետ մեկտեղ գրավվել է Օսմանյան Թուրքիայի կողմից։ Շահ Աբբասը 1603-1618 թվականների թուրք-պարսկական պատերազմի արդյունքում հետ է գրավել Ատրպատականը և 1610 թվականին Մարաղայի կառավարիչ նշանակել թյուրքական մուղադդամների ցեղի ներկայացուցիչ Աղա Խան Մուղադդամին։ Դրանով իսկ հիմնվել է Մարաղայի խանությունը, որը հիմնականում ղեկավարվել է Մուղադդամների տոհմի կողմից և պահպանել կիսաանկախ գոյությունը մինչև Ղաջարների դինաստիայի անկումը 1925 թվականին։
1720-ական թվականներին Սեֆյանների իշխանության թուլացման արդյունքում 1725 թվականին Մարաղան և ողջ Ատրպատականը կրկին անգամ գրավվել են Օսմանյան Թուրքիայի կողմից, սակայն 1729 թվականին Նադիր շահը պարտության է մատնել օսմաններին և հետ գրավել քաղաքը[3]։
1826-1828 թվականների ռուս-պարսկական պատերազմի ավարտին մոտ` 1828 թվականի հունվարի 15-ին քաղաքը գրավվել է ռուսական զորքերի կողմից, սակայն Թուրքմենչայի պայմանագրով հետ է վերադարձվել Պարսկաստանին[3]։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Սուրբ Հովհաննես եկեղեցի, Մարաղա
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 http://fna.ir/3gi6bf (перс.)
- ↑ 2,0 2,1 https://borna.news/008VHI (перс.)
- ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 V. Minorsky (1978). «MARAGHA». The Encyclopaedia of Islam, Volume VI (Իսլամի հանրագիտարան, 6-րդ հատոր). Leiden: E.J. Brill. էջեր 498–503. ISBN 90-04-08114-3.
- ↑ «IRAN: East Azerbaijan» (անգլերեն). City Populations.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1956 թ.» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2024 թ. փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2024 թ. մարտի 1-ին.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1966 թ.» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2024 թ. փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2024 թ. մարտի 1-ին.
- ↑ 7,0 7,1 «Islamic Republic of Iran» (անգլերեն).
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1385 (2006)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2011 թ. սեպտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. սեպտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1390 (2011)» (Excel) (պարսկերեն). Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
- ↑ «Իրանի Իսլամական Հանրապետության մարդահամար, 1395 (2016)» (պարսկերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (Excel) 2020 թ. նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2022 թ. դեկտեմբերի 19-ին.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Maragheh in Enc. Britannica
- The Columbia Encyclopedia Արխիվացված 2008-06-05 Wayback Machine
- Photography of Gunbad-i-Qabud Արխիվացված 2007-09-28 Wayback Machine
- Astronomy and Astrophysics Research Center of Maragha Արխիվացված 2019-12-28 Wayback Machine
- Biography of A'bd alqader ibn Ghaibi al Hafiz al Maraghi Արխիվացված 2007-06-29 Wayback Machine
- Maragheh photos
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարաղա (քաղաք)» հոդվածին։ |
| ||||||
