Ղրիմի պատկանելության խնդիր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ղրիմի թերակղզի

Ղրիմի պատկանելության խնդիր, Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև տարաձայնությունները կապված են Ղրիմի թերակղզու տարածքների պատկանելության հետ, որոնք գտնվում են Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլ քաղաքի վարչական սահմաններում։

Խնդիրն առաջացել է ԽՍՀՄ փլուզման հետևանքով, որի արդյունքում անկախ Ուկրաինայի կազմում հայտնվեց մի տարածաշրջան, որի բնակչության մեծամասնությունը էթնիկ ռուսներ էին[1], որտեղ ավանդաբար ուժեղ են ռուսամետ տրամադրությունները և տեղակայված է ՌԴ Սևծովյան նավատորմը։ 1990-ական թվականների ընթացքում թերակղզու կարգավիճակի փոփոխության հարցը բարձրացվել է ինչպես Ղրիմի իշխանությունների, այնպես էլ Ռուսաստանի օրենսդիր մարմինների կողմից, սակայն դա չի հանգեցրել Ղրիմի պետական պատկանելության փոփոխման։ 1997 թվականին Ռուսաստանն ու Ուկրաինան բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիր են ստորագրել, որով պարտավորվել են հարգել միմյանց տարածքային ամբողջականությունը, իսկ 2003 թվականին՝ պետական սահմանի մասին պայմանագիրը։ Ըստ համանախագահների՝ նման զարգացումը նաև կխոչընդոտի տարածաշրջանային ակնհայտ կարևորություն ունեցող միասնական խորհրդարանական ընթացակարգերում Ադրբեջանի խորհրդարանի անդամների ձայնը լսելի դարձնելու գործընթացը[2]։ Ղրիմի պատկանելության իրավական ասպեկտները ընդհուպ մինչև 2014 թվականը Ռուսաստանը Ղրիմը դիտարկել է որպես Ուկրաինայի մաս և դրա փոխանցման վերաբերյալ որևէ պահանջ չի հայտարարել[3][4], թեև բաց է մնացել երկու պետությունների ջրատարածքների և Տուզլի կղզու իրավական կարգավիճակի միջև սահմանների հարցը[5]։

2014 թվականին Ղրիմը միացվել Է Ռուսաստանի Դաշնությանը Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի կազմ 2014 թվականին, որի դիրքորոշման համաձայն Ղրիմը և Սևաստոպոլը 2014 թվականի մարտի 18-ից հանդիսանում են Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտներ[6][7], որոնց պատկանելության հարցը չի կարող քննարկվել և սկզբունքորեն բացակայում է[8][9][10]։ Ուկրաինան, սակայն, չի ճանաչել Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին և թերակղզին համարում է իր տարածքը, որը Ռուսաստանը ժամանակավորապես օկուպացրել է[11]։

ՄԱԿ-ի անդամ երկրների մեծ մասը չի ճանաչում Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին[12][13], ինչն իր արտացոլումն է գտել Ղրիմի հանրաքվեն չճանաչելու և դրա վրա հիմնված Ղրիմի կարգավիճակի փոփոխությունների մասին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բանաձևում։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ղրիմի հարցը» ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում մինչև 2014 թվական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի պատմություն

1921 թվականի հոկտեմբերի 18-ին ՌԽՖՍՀ կազմում կազմավորվեց Ղրիմի բազմազգ ԽՍՀ-ն։ 1939 թվականին Ղրիմի ԽՍՀ բնակչությունը կազմում էր (ռուսներ 49,6 %, Ղրիմի թաթարներ 19,4%, ուկրաինացիներ 13,7%, հրեաներ 5,8 %, գերմանացիներ 4,5%[14])։

1944 թվականի մայիս-հունիս ամիսներին Ղրիմի թաթարների, հայերի, բուլղարացիների, հույների, գերմանացիների և այլ ժողովուրդների ներկայացուցիչների արտաքսումից հետո, որին հաջորդեց ՌԽՖՍՀ-ի և Ուկրաինական ԽՍՀ-ի տարբեր շրջանների մի քանի տասնյակ հազարավոր բնակիչների վերաբնակեցումը Ղրիմի տարածք, Ղրիմի ԽՍՀ-ն 1945 թվականի հունիսի 30-ին վերածվեց Ղրիմի մարզի[15]։

ԽՍՀՄ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագիրը Ղրիմի մարզը ՌՍՖՍՀ կազմից ԽՍՀՄ կազմի մեջ փոխանցելու մասին

1954 թվականի ապրիլին Ղրիմի մարզն Ուկրաինական ԽՍՀ-ի[16] կազմ հանձնվեց հետևյալ ձևակերպմամբ՝ «հաշվի առնելով տնտեսության ընդհանրությունը, տարածքային մոտիկությունը և սերտ տնտեսական և մշակութային կապերը Ղրիմի մարզի և Ուկրաինական ԽՍՀ-ի միջև»[17]։ Որոշ ռուս հետազոտողների և քաղաքական գործիչների կարծիքով, Սևաստոպոլը 1954 թվականին պաշտոնապես չի փոխանցվել Ուկրաինական ԽՍՀ-ին Ղրիմի մարզի կազմում, քանի որ 1948 թվականից եղել Է ՌԽՖՍՀ-ի հանրապետական ենթակայության քաղաքը։ Այդ դիրքորոշմանը հավատարիմ էր նաև Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն խորհուրդը, երբ 1993 թվականի հուլիսի 9-ին որոշում էր ընդունել «Սևաստոպոլ քաղաքի կարգավիճակի մասին»։ Ընդ որում, սակայն, 1978 թվականին ԽՍՀ Սահմանադրության 77-րդ հոդվածում Սևաստոպոլը, ինչպես և Կիևը, անվանվել է հանրապետական ենթակայության քաղաք[18][19], իսկ ՌԽՖՍՀ Սահմանադրության մեջ Սևաստոպոլի մասին հիշատակումներ չեն եղել 1978 թվականին[20][21]։

1989 թվականին Ղրիմի թաթարների արտաքսումը ԽՍՀՄ Գերագույն Խորհրդի կողմից ճանաչվել է անօրինական և հանցավոր[22]։ Ղրիմի թաթարներին թույլատրվել է բնակվել Ղրիմում։ Սկսվել է Ղրիմի թաթարների ժողովրդի զանգվածային վերադարձը պատմական հայրենիք, որը զգալիորեն սրեց թերակղզում սոցիալական և էթնիկ հակասությունները[23]։

1990 թվականի նոյեմբերին բարձրացվեց Ղրիմի ՀԽՍՀ-ի՝ որպես ԽՍՀ Միության սուբյեկտի և միութենական պայմանագրի մասնակցի վերականգնման հարցը[24]։ 1991 թվականի հունվարի 20-ին Ղրիմի մարզում հանրաքվե անցկացվեց Ղրիմի ինքնավարության վերաստեղծման վերաբերյալ։ Հանրաքվեին մասնակցել է ղրիմցիների 81,37 %-ը, որոնք ընդգրկված են քվեարկության ցուցակներում։ Ղրիմի ՀԽՍՀ-ի վերստեղծման օգտին արտահայտվել է հանրաքվեին մասնակցած քաղաքացիների 93,26 %-ը[25]։

1991 թվականի փետրվարի 12-ին Ուկրաինական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունեց Ղ«րիմի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության վերականգնման մասին» օրենքը»[26]։ 1-ին հոդվածում ասվում էր․

«Ղրիմի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունը վերականգնել Ղրիմի մարզի տարածքում՝ Ուկրաինական ԽՍՀ կազմում»։

Նույն թվականի հունիսի 19-ին վերականգնված Ինքնավար Հանրապետության մասին հիշատակումն ընդգրկվեց Ուկրաինական ԽՍՀ Սահմանադրության մեջ[27]։

1992 թվականի մայիսին Ղրիմի Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի կողմից ընդունվել է պետական ինքնուրույնության հռչակման մասին ակտ, հաստատվել Է Ղրիմի Հանրապետության Սահմանադրությունը և որոշում է ընդունվել 1992 թվականի օգոստոսի 2-ին անկախության մասին համաղրիմյան հանրաքվե անցկացնելու մասին։ Սակայն Ուկրաինայի Գերագույն Խորհուրդն ի պատասխան որոշում է կայացրել, որը Ղրիմի Հանրապետության Գերագույն խորհրդին հանձնարարել է չեղարկել պետական ինքնուրույնության հռչակման և համաղրիմյան հանրաքվեի անցկացման մասին ակտը այն պատճառով, որ այն հակասում է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը։ 1995 թվականի մարտի 17-ին Ուկրաինայի Գերագույն խորհուրդն օրենք ընդունեց «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Սահմանադրության և որոշ օրենքների վերացման մասին»։ Նույն թվականին ընդունվել Է «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության մասին» օրենքը, որը պետականությունից Ղրիմի կարգավիճակը փոխել է վարչատարածքային ինքնավարության[28]։

Ղրիմում, ինչպես և ԽՍՀՄ շատ այլ շրջաններում, ակտիվացել է անկախ հասարակական կազմակերպությունների գործունեությունը, որոնց մի շարք կազմակերպություններ ի սկզբանե հայտարարել են իրենց նպատակը թերակղզու ռուս բնակչության ազգային-մշակութային, պատմական և լեզվական ինքնության պաշտպանությունն է։ 1989 թվականին Ղրիմում սկսել է գործել «ժողովրդավարական Տավրիդա» կազմակերպությունը, որը, մասնավորապես, առաջադրել է ԽՍՀՄ կազմում Ղրիմի Հանրապետության ստեղծման և դրա տարածքում ռուսաց լեզվի կարգավիճակի ամրագրումը որպես պետական։ Ավելի ուշ «Ժողովրդավարական Տավրիդայի» մի շարք ականավոր գործիչների մասնակցությամբ ստեղծվել է նոր կառույց՝ «Ղրիմի Հանրապետական շարժում» (ՂՀԿ)[23]։

1991 թվականի դեկտեմբերի 1-ին համաուկրաինական հանրաքվեին Ղրիմի ՀԽՍՀ-ի և Սևաստոպոլի քվեարկությանը մասնակցած բնակիչների 54 %-ը և 57 %-ը պաշտպանել են Ուկրաինայի անկախությունը։ Քվեարկությանը մասնակցել է այդ վարչական միավորների բնակիչների ընդհանուր թվի համապատասխանաբար 67,5%-ը և 64%-ը[29]։

1990-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1992 թվականի փետրվարի 26-ին ինքնավարության Գերագույն Խորհրդի որոշմամբ Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն վերանվանվեց Ղրիմի Հանրապետություն[30], իսկ նույն թվականի մայիսի 6-ին ընդունվեց Ղրիմի Սահմանադրությունը, որը հաստատեց այդ անվանումը, ինչպես նաև սահմանեց Ղրիմի՝ Ուկրաինայի կազմի մեջ մտնելը պայմանագրային հարաբերություններում[31]։

1992-1994 թվականներին ռուսամետ քաղաքական ուժերը փորձեր էին ձեռնարկում Ղրիմը Ուկրաինայից անջատելու համար, օրինակ, 1992 թվականի մայիսի 5-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհուրդը որոշում ընդունեց Ղրիմի Հանրապետության անկախության և պետական ինքնուրույնության հարցով համաղրիմյան հանրաքվե անցկացնելու մասին[32], որը հետագայում չեղարկվել էր Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի միջամտության արդյունքում։

1992 թվականի մայիսի 21-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն Խորհուրդը ընդունեց իր սեփական որոշումը, որով ճանաչեց ՌԽՖՍՀ Գերագույն Խորհրդի նախագահության 1954 թվականի փետրվարի 5-ի «Ղրիմի մարզը ՌԽՖՍՀ կազմից Ուկրաինական ԽՍՀ կազմ փոխանցելու մասին» որոշումը «իրավաբանական ուժ չունեցող» այն բանի պատճառով, որ այն ընդունվել Է ՌԽՖՍՀ Սահմանադրության (հիմնական օրենքի) և օրենսդրական ընթացակարգի խախտմամբ[33]։ Դրա հետ մեկտեղ Ռուսաստանի խորհրդարանը ճշտել է, որ Ղրիմի մարզի փոխանցման փաստի[34] և Ուկրաինայի և Ռուսաստանի միջև 1990 թվականի նոյեմբերի 19-ի պայմանագրի սահմանադրականության կապակցությամբ, որում կողմերը հրաժարվում են տարածքային հավակնություններից, ինչպես նաև ԱՊՀ-ի պետությունների միջև պայմանագրերում և համաձայնագրերում տվյալ սկզբունքի ամրագրման կապակցությամբ, նա անհրաժեշտ է համարում Ղրիմի մասնակցությամբ Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջպետական բանակցությունների միջոցով Ղրիմի մասին հարցը կարգավորել[33] և նրա բնակչության կամքի արտահայտման հիման, դեմ՝ 18, 20 ձեռնպահ[35]։ Ի պատասխան այդ որոշման, Ուկրաինայի Գերագույն ռադան 1992 թվականի հունիսի 2-ին որոշեց Ղրիմի վերաբերյալ ՌԴ ԶՈՒ որոշումը դիտարկել որպես «իրավաբանական նշանակություն չունեցող», իսկ Ուկրաինայի կազմում Ղրիմի կարգավիճակի հարցում ելնել նրանից, որ այն չի կարող միջպետական բանակցությունների առարկա լինել[36], իսկ հաջորդ օրը հանդես եկավ իր դիրքորոշումը հիմնավորող հայտարարությամբ[37]։

1993 թվականի հուլիսի 9-ին Ռուսաստանի Դաշնության Գերագույն Խորհուրդը Ռուսլան Խասբուլատովի նախագահությամբ ընդունել է «Սևաստոպոլ քաղաքի կարգավիճակի մասին» որոշումը, որը հաստատել է «Սևաստոպոլ քաղաքի Ռուսաստանի Դաշնային կարգավիճակը քաղաքային օկրուգի վարչատարածքային սահմաններում 1991 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ»[38], որոշման օգտին քվեարկել է 166 պատգամավոր, մեկը ձեռնպահ է մնացել և ոչ ոք դեմ չի քվեարկել[39]։ Ռուսաստանի նախագահ Բորիս Ելցինը բացասաբար է արձագանքել Գերագույն Խորհրդի գործողություններին[40][41][42]։ 1994 թվականին Ուկրաինայում աշխատանքն է սկսել ԵԱՀԿ առաքելությունը, որի գլխավոր խնդիրը Ղրիմի թերակղզում իրավիճակի կայունացմանն աջակցելն էր[43]։ 1999 թվականին իր մանդատի կատարման կապակցությամբ Ուկրաինայում ԵԱՀԿ առաքելությունն ավարտել է իր աշխատանքը[44]։

1993 թվականին «Ղրիմի Հանրապետական շարժումը» վերակազմավորվել է քաղաքական կազմակերպության՝ Ղրիմի Հանրապետական կուսակցության։ Նրա ղեկավարները շատ արմատական բնույթի մի շարք կարգախոսներ են առաջ քաշել՝ Ղրիմի Հանրապետությունը Ռուսաստանի հետ մերձեցնելու ուղեգիծը, ընդհուպ մինչև լիակատար միացումը, Ռուսաստանի հետ ռազմաքաղաքական միության եզրակացությունը, Ղրիմի բնակիչներին ռուսական քաղաքացիություն տրամադրելը[23]։

1994 թվականի սկզբին արձանագրվեց Ղրիմի ռուսամետ շարժման բարձրագույն հաջողությունը. հունվարին հայտնի հասարակական գործիչ Յուրի Մեշկովը ընտրվեց Ղրիմի Հանրապետության նախագահ, իսկ ինքնավարության Գերագույն Խորհրդում մեծամասնությունը նվաճեց Ղրիմի Հանրապետական կուսակցության և Ղրիմի Ժողովրդական կուսակցության աջակցությամբ ստեղծված «Ռուսաստան» դաշինքը[23]։ Սակայն ընտրություններում համոզիչ հաղթանակից հետո Ղրիմի նոր ղեկավարությունը բախվեց իրական ինքնավարության ապահովման համար ֆինանսական, տնտեսական, կառավարչական բազայի բացակայության, ինչպես նաև հենց Ռուսաստանի կողմից աջակցության բացակայության հետ, որի ղեկավարությունը փորձում էր այդ ժամանակ մերձենալ Արևմուտքին և դրա համար էլ արտասահմանում ռուսամետ գործիչների ակտիվությունը դիտարկում էր որպես տհաճ խոչընդոտ, որը կարող է Արևմուտքում վերակենդանացնել Ռուսաստանի «չսպիացած կայսերական հավակնությունների» վերաբերյալ կասկածները[23]։

1994 թվականի սեպտեմբերին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ղրիմի ՀԽՍՀ-ն վերանվանեց Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետություն[45], իսկ 1995 թվականի մարտին միակողմանիորեն չեղյալ հայտարարեց Ղրիմի Հանրապետության 1992 թվականի Սահմանադրությունը և, համապատասխանաբար, վերացրեց Հանրապետության նախագահի պաշտոնը[46]։ Իր պաշտոնից զրկված Յուրի Մեշկովը մեկնել է Ռուսաստան և կարողացել է վերադառնալ միայն 2014 թվականի մարտին։ Ղրիմի մի շարք կուսակցություններ լուծարվել են (մասնավորապես, «Ռոսիա» դաշինքի կազմում ընդգրկված կուսակցությունները)։

1998 թվականին Ղրիմում ռուսամետ քաղաքական ուժերը, որոնք թուլացան քաղաքական ճգնաժամով, պարտություն կրեցին Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի ընտրություններում։ 1998 թվականի հոկտեմբերի 21-ին Ղրիմի խորհրդարանը նոր Սահմանադրություն է ընդունել, որը համապատասխանեցվել է Ուկրաինայի Սահմանադրությանը[47]։

Որոշ ժամանակով ռուսամետ կազմակերպությունների գործունեության մեջ բուն քաղաքական բաղադրիչը երկրորդ պլան է մղվել, ընդ որում՝ ավելի կարևոր դեր են սկսել խաղալ ռուսաց լեզվի, կրոնի, մշակույթի, պատմական ինքնագիտակցության, պատմական հայրենիքի հետ կապերի պահպանման հարցերը[23]։ 1995-1996 թվականներից առաջին պլան է դուրս եկել «Ղրիմի ռուսական համայնքը», որը ստեղծվել է դեռևս 1993 թվականի հոկտեմբերին ՌԴԿ/ՔԱԿ առաջնորդների որոշմամբ՝ որպես հասարակական կազմակերպություն, որն իր գործունեության մեջ կողմնորոշված է ռուսական Ղրիմի և բոլոր ղրիմցիների շահերի և իրավունքների պաշտպանությամբ, որոնք ռուսերենն ու ռուսական մշակույթը հարազատ են համարում։

Սևծովյան նավատորմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո ռուս-ուկրաինական հարաբերությունների առանձնահատուկ խնդիր դարձավ ԽՍՀՄ ՌԾՈՒ Սևծովյան նավատորմի ճակատագիրը, որը բաժանվեց երկրների միջև 1994 թվականին[48]։ 1990-ական թվականների առաջին կեսին խորհրդային նավատորմի բաժանման ժամանակ ուկրաինական և ռուսական նավատորմի զինծառայողների հարաբերությունները, ինչպես նշում են աղբյուրները, ժամանակ առ ժամանակ լարված էին մնում՝ երբեմն հասնելով նրանց միջև ֆիզիկական դիմակայության[49]։ 1993-1994 թվականներին ստեղծված իրավիճակը թերակղզում գտնվում էր Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև զինված հակամարտության եզրին[50][51]։ 1994-1997 թվականների ընթացքում Ռուսաստանի և Ուկրաինայի նախագահները մի շարք երկկողմ պայմանագրեր են ստորագրել, որոնք կոչված են կարգավորելու Սևծովյան նավատորմի հետ կապված իրադրությունը[52]։ Նավատորմի բաժանման շուրջ բանակցությունների արդյունքում ուկրաինական կողմին բաժին է հասել 30 մարտական նավ և մոտորանավակ, մեկ սուզանավ, հատուկ նշանակության 6 նավ, ինչպես նաև ապահովման 28 նավ (ընդամենը՝ 67 միավոր), 90 մարտական ինքնաթիռ։ Ռուսաստանը ստացել է 338 նավ և նավ, ինչպես նաև 106 ինքնաթիռ և ուղղաթիռ[53][54][55][56][57]։

2000-ական թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսամետ կազմակերպությունների քաղաքական գործունեության աշխուժացումը նկատվել է 2002 թվականին, երբ ՌԴԿ/ՔԱԿ-ի մասնակցությամբ ստեղծված «Ղրիմի ռուսական համայնք» կազմակերպությունը և «Ռուսկի բլոկ» կուսակցությունը կարողացել են իրենց պատգամավորներին անցկացնել Ղրիմի Գերագույն խորհուրդ, իսկ 2006 թվականին ընդլայնել են իրենց ներկայացուցչությունը հերթական ընտրությունների արդյունքներով[23]։ 2003 թվականին «Ղրիմի ռուսական համայնքը» գլխավորել Է Սերգեյ Ցեկովը[58][59]։

Ռուսամետ հասարակական կազմակերպությունների ակտիվացմանը նպաստել է «Նարնջագույն հեղափոխությունը» (2004), որի բազմաթիվ կարգախոսներ խիստ թշնամական են ընկալվել թերակղզու բնակչության զգալի մասի կողմից։ 2004-2005 թվականներին «Ղրիմի ռուսական համայնքը» հանդես է եկել Ղրիմում հիմնական հասարակական-քաղաքական ուժերից մեկը, որը քաղաքական դիմադրություն է ցույց տվել «Նարնջագույն հեղափոխությանը»։ Հայտարարելով նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլի վերաքվեարկության ոչ լեգիտիմ լինելու մասին՝ «Ղրիմի ռուսական համայնքը» Սիմֆերոպոլում բազմահազարանոց հանրահավաքների կազմակերպիչն է «երկրում իրավաքաղաքական բեսպրեդելի և Վիկտոր Յուշչենկոյի իշխանության ապօրինի գալու դեմ»[60]։ 2006 թվականին «Ղրիմի ռուսական համայնքը» մասնակցել է «հանուն Յանուկովիչի» ընտրական դաշինքի ձևավորմանը՝ «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության» տեղական ընտրություններում։ Դրա շնորհիվ հաջողվել է ապահովել համայնքի ակտիվիստների պատկառելի ներկայացուցչությունը Ղրիմի խորհրդարանում՝ ինքնավարության տեղական խորհուրդներում։ «Ղրիմի ռուսական համայնքի» նախագահ Սերգեյ Ցեկովն ընտրվել է Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալ։

2009 թվականի դեկտեմբերին Ղրիմի ռուսական համայնքը Ղրիմի քաղաքացիական ակտիվի հետ համատեղ հանդես եկավ որպես «ռուսական միասնություն» Համաղրիմյան շարժման ստեղծման նախաձեռնող։ Այս նախաձեռնությունը աջակցում է բազմաթիվ այլ ռուսական հասարակական կազմակերպությունների. «Ռուսական միասնություն» շարժման համանախագահներ են ընտրվել Սերգեյ Ցեկովն ու Սերգեյ Ակսյոնովը։

2010 թվականին ռուսական կազմակերպությունները, որոնք մասնակցել են «ռուսական միասնություն» Համաղրիմյան շարժման ստեղծմանը, հանգել են այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է ձևավորել Ուկրաինայի ռուսական կուսակցություն։ Այս կուսակցությունը, որը, ինչպես և համանուն շարժումը, ստացել է «ռուսական միասնություն» անվանումը, ստեղծվել և պաշտոնապես գրանցվել է 2010 թվականի սեպտեմբերին։ «Ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ է դարձել Սերգեյ Ակսյոնովը, այն ժամանակ՝ «Ղրիմի ռուսական համայնքի» նախագահի առաջին տեղակալը[61]։

Ղրիմի նոր հակամարտության առաջացման հնարավորությունը, կապված աշխարհի նոր վերափոխման հետ, բարձր է համարվել արդեն 2000-ական թվականների սկզբին[62]։

2003 թվականի աշնանը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հակամարտություն էր բորբոքվել Կերչի նեղուցում Տուզլա կղզու շուրջ, որը պայմանավորված էր Կերչի նեղուցի և Ազովի ծովի կարգավիճակի կարգավորման հարցում առաջընթացի բացակայությամբ[63]։ ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո նեղուցի նավագնացային մասը ամբողջությամբ հայտնվել է Ուկրաինայի տարածքային ջրերում։ Կերչենի նեղուցի ռուսական մասը մանրացած էր և հարմար էր միայն փոքր ձկնորսական նավակների համար[64]։ 2003 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Կրասնոդարի երկրամասի իշխանությունները, չկանխելով ուկրաինական կողմին, ձեռնամուխ եղան Թաման թերակղզուց դեպի Թուզլա սահմանային կղզի պատնեշի կառուցմանը՝ դա պատճառաբանելով Թամանի թերակղզու և հյուսքի առափնյա շերտի լղոզումը կանխելու անհրաժեշտությամբ, տարածաշրջանում վերականգնել էկոլոգիական հավասարակշռությունը, պահպանել և վերականգնել ձկան պաշարները և այլ կենսառեսուրսներ[65][66]։ Կիևը շինարարությունը գնահատել է որպես «ոտնձգություն երկրի տարածքային ամբողջականության նկատմամբ»[67]։ Ի պատասխան ուկրաինական կողմը կղզի է տեղափոխել մի քանի հարյուր սահմանապահների և հրետանային նավակներ ուղարկել Կերչի նեղուց[68]։ Շուտով երկու կողմերն էլ սկսեցին մեծացնել իրենց ռազմական ներկայությունը տարածաշրջանում։ Հոկտեմբերի 23-ին պետական սահմանի գծից 102 մետր հեռավորության վրա կանգնեցվել է պատնեշի շինարարությունը (Ուկրաինայի կողմից միակողմանի հռչակված[69])՝ նախագահներ Պուտինի և Կուչմայի հանդիպումից հետո, որոնք 2003 թվականի դեկտեմբերին ստորագրել էին «Ազովի ծովի և Կերչենի նեղուցի օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին պայմանագիրը»[70], սակայն Տուզլայի կարգավիճակը, ինչպես նաև Կերչենի նեղուցի կարգավիճակը, այդպես էլ վերջնականապես չկարգավորվեց կողմերի կողմից[71]։

Յուշչենկոյի նախագահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայում 2005 թվականին Վիկտոր Յուշչենկոյի իշխանության գալուց հետո ռուս-ուկրաինական հարաբերությունները կտրուկ վատացել են[72]։ Մոսկվան բացասաբար է գնահատել ինչպես Նարնջագույն հեղափոխությունը, այնպես էլ նոր Ուկրաինայի նախագահի քաղաքականությունը լեզվական հարցի, Գոլոդոմորի և ուկրաինական ապստամբական բանակի պատմության մեկնաբանությունների, ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու նրա ուղեգծի վերաբերյալ[73][74]։ Յուշչենկոյի քաղաքականությունը աջակցություն չի գտել նաև Ղրիմի թերակղզու բնակիչների մեծամասնության մոտ[75]։

2006 թվականին Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել էր, որ Ուկրաինան կպահպանի Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի կարգավիճակի և պայմանների մասին համաձայնագրի դրույթները միայն մինչև 2017 թվականը[76]։ Յուշչենկոն հայտարարել է, որ Ուկրաինայի Սահմանադրությունը չի նախատեսում ուկրաինական տարածքում օտարերկրյա պետությունների ռազմակայանների գտնվելու հնարավորությունը[77][78], ուստի Ուկրաինայի նախագահը հանձնարարել է նախապատրաստվել 2017 թվականից հետո ռուսական նավատորմի դուրսբերմանը[79]։

ՌԴ-ի և Ուկրաինայի միջև ևս մեկ վիճելի հարց է դարձել Ղրիմի մայակների շուրջ հակամարտությունը, որը սկսվել է 2005 թվականի վերջին։ Այդ ժամանակ Ուկրաինան հայտարարել է անցկացնելու անհրաժեշտության մասին գույքագրման բոլոր օբյեկտները, որոնք օգտագործվում են ռուսական նավատորմի. Սակայն օբյեկտների օգտագործման ստուգման ցանկացած փորձ կանխվել է ռուսական կողմի կողմից[80]։ Կիևը ձգտում էր իր իրավազորությանը հանձնել նավիգացիոն-հիդրոգրաֆիական օբյեկտները[81]։ Ուկրաինական կողմը պնդում էր, որ 1997 թվականի պայմանագիրը սահմանում է այն օբյեկտների և հրապարակների ցանկը, որոնք Սևծովյան նավատորմին են փոխանցվել 20 տարով ժամանակավոր օգտագործման համար, այլ օբյեկտներ, այդ թվում՝ փարոսները, պետք է վերադարձվեին Ուկրաինային[82]։ Սակայն 1997 թվականին կողմերը նաև պայմանավորվել են մշակել նավիգացիոն-հիդրոգրաֆիական ապահովման միջոցների վերաբերյալ լրացուցիչ համաձայնագիր, ինչը չի արվել[83]։ Ուկրաինական նավերի որոշումներով կարգադրված է եղել առգրավել Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի նավիգացիոն-հիդրոգրաֆիական օբյեկտները և դրանք փոխանցել ուկրաինական կողմին[84][85]։ Ռուսաստանի ռազմածովային նավատորմի գլխավոր հրամանատարությունը պնդում էր, որ երկու երկրների միջև փարոսների պատկանելության շուրջ վեճը կլուծվի Ուկրաինայի և Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարությունների միջև բանակցությունների միջոցով[81]։ «Ուսանողական եղբայրություն» հասարակական կազմակերպության ուկրաինացի ներկայացուցիչների փորձերից հետո[86] ռուսական նավատորմի վերահսկողության տակ գտնվող նավիգացիոն-հիդրոգրաֆիական կառույցների տարածք[87] ներթափանցել ռուսական կողմը ուժեղացնում է այդ օբյեկտների ռազմական հսկողությունը[88]։

Ի պատասխան Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն կոչ է արել Ռուսաստանին չխախտել Ուկրաինայի տարածքում ՌԴ Սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին համաձայնագրի դրույթները[89]։

Ցուցապաստառներ Թեոդոսիայում ՆԱՏՕ-ի դեմ բողոքի ակցիաների ժամանակ, 2006 թվականի նոյեմբերի 6

2006 թվականին Ղրիմի թերակղզին ընդգրկում է ՆԱՏՕ-ին Ուկրաինայի անդամակցության դեմ բողոքի ալիք[90]։ Գարնանը բազմահազարանոց բողոքի ակցիաներ են ընթանում Թեոդոսիայում ՆԱՏՕ-ի զորավարժությունների դեմ, որոնց ընթացքում ցուցարարներն արգելափակել են ամերիկյան բեռնատար նավի բեռնաթափումը առևտրային նավահանգստում, ինքնաթիռում եղել են բեռներ նախատեսված զորավարժությունների համար[91]։ Բողոքի ակցիաներ են տեղի ունեցել նաև Սիմֆերոպոլի օդանավակայանում, որտեղ վայրէջք է կատարել դաշինքի ինքնաթիռը[92], և Ալուշտան, որտեղ 140 ամերիկացի մասնագետներ արգելափակվել են «Բարեկամություն» առողջարանում[93]։ 2006 թվականի հունիսի 6-ին Ղրիմի Գերագույն Խորհուրդը որոշում էր կայացրել թերակղզին հայտարարել «առանց ՆԱՏՕ-ի տարածք»։ Այս հայտարարությանը կողմ է քվեարկել տեղական խորհրդարանի 78 պատգամավորներից 61-ը[94]։ Ղրիմում նախագահի ներկայացուցիչ Գենադի Մոսկալը որոշումը Սահմանադրությանը հակասող է անվանել։ Հակամարտության ֆոնին Ռեգիոնների կուսակցության առաջնորդներից մեկն այդ պահին Տարաս Չերնովոլը հայտարարել է. «Գերագույն ռադան համաձայնություն չի տվել Ուկրաինա ամերիկացի զինվորականների ժամանելուն։ մենք պետք է հասկանանք, թե ինչ է տեղի ունենում Ուկրաինայում»։ ՆԱՏՕ-ի դեսանտի ժամանումը Թեոդոսիա, միջազգային իրավունքի նորմերի համաձայն, կարող է որակվել կամ որպես ագրեսիա, կամ ուկրաինական կառավարության, զինվորականների և սահմանապահների կողմից համաձայնության դեպքում, որպես «պետական դավաճանություն»[95]։ 2006 թվականի հունիսի 11-12-ը ամերիկացի զինվորականները լքել են Ղրիմը՝ այդպես էլ չմասնակցելով թերակղզում անցկացվող զորավարժություններին[96][97]։

2008 թվականի օգոստոսին, Հարավային Օսիայում զինված հակամարտության սկսվելուց հետո, Ուկրաինան դարձավ ԱՊՀ միակ երկիրը, որը բացահայտորեն կանգնեց Վրաստանի կողմը և Ռուսաստանից պահանջեց անհապաղ դուրս բերել զորքերը նրա տարածքից[98][99]։ Օգոստոսի 10-ին Ուկրաինան ռուսական կողմին նախազգուշացրել էր հակամարտությանը Սևծովյան նավատորմի նավերի մասնակցությունից, հակառակ դեպքում սպառնալով թույլ չտալ նավերի վերադարձը Ղրիմ[100][101]։ Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յուշչենկոն հայտարարել է, որ նավերի պատճառով Ուկրաինան ներքաշվում է ռազմական հակամարտության մեջ՝ չցանկանալով դա[102][103]։ Օգոստոսի 13-ին Ուկրաինայի նախագահը ՌԴ Սևծովյան նավատորմի նավերի կողմից ուկրաինական սահմանը հատելու նոր կարգ է սահմանել, որի համաձայն ՉՖ ուժերը կարող էին հատել Հանրապետության սահմանը միայն Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի շտաբի կողմից առնվազն 72 ժամվա ընթացքում իրենց գործողությունների մասին ծանուցմամբ[104][105]։ Սեպտեմբերի 5-ին Յուշչենկոն ՌԴ Սևծովյան նավատորմը սպառնալիք է համարում Ուկրաինայի անվտանգության համար[106]։ Ղրիմում, սակայն, բնակչության մեծամասնությունը պաշտպանել Է Ռուսաստանի դիրքորոշումը հակամարտության հարցում[107]։ Սեպտեմբերի 17-ին «Ղրիմի ռուսական համայնքի» առաջնորդ Սերգեյ Ցեկովը դարձել է ԱՀ Գերագույն խորհրդի՝ Ուկրաինայի Գերագույն ռադային ուղղված դիմումի նախաձեռնողը՝ կոչ անելով ճանաչել Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի անկախությունը[23][108]։

Այս ֆոնին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Օգրիզկոն նույնիսկ մեղադրել Է ՌԴ իշխանություններին «Ղրիմի բնակիչներին ռուսական անձնագրեր գաղտնի բաժանելու» մեջ[109]։ Ռուսաստանը չի ընդունել այդ մեղադրանքները[23][110]։

2008 թվականի պատերազմից հետո Վրաստանում մի շարք փորձագետներ ենթադրում էին, որ Եվրոպայում հաջորդ հակամարտությունը կդառնա Ղրիմի հակամարտությունը Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև[111][112][113][114]։

Ռուսալեզու բնակչության մեծամասնությունը և ուկրաինական էլիտաների քաղաքականությունը որոշ հետազոտողներին թույլ են տվել արդեն 2010 թվականին ենթադրել, որ Ուկրաինայում քաղաքական պառակտումը կարող է հանգեցնել Ղրիմում Ռուսաստանին միանալու վերաբերյալ հանրաքվեի անցկացմանը[115]։

Յանուկովիչի նախագահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի ընտրությամբ ռուս-ուկրաինական հարաբերություններն էապես փոխվել են[116][117]։ Պետության ղեկավարի պաշտոնը ստանձնելու պահին Յանուկովիչը ռուսամետ քաղաքական գործիչ էր[118], որը դեմ էր հանդես գալիս ՆԱՏՕ-ի հետ Ուկրաինայի մերձեցմանը, ռուսերենին՝ որպես երկրի երկրորդ պետական լեզու, այլ հայացքներ ուներ Գոլոդոմորի վերաբերյալ[119], քան նրա նախորդը՝ Յուշչենկոն։

2010 թվականի ապրիլի 21-ին Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի և Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչի միջև Խարկովում ստորագրվեցին պայմանավորվածություններ, որոնց համաձայն Ուկրաինան գազի զեղչ էր ստանում յուրաքանչյուր հազար խորանարդ մետրի համար 100 դոլարի չափով, իսկ ռուսական Սևծովյան նավատորմը Ղրիմում մնաց մինչև 2042 թվականը[120]։ Պայմանագիրը խիստ ոչ միանշանակ է ընդունվել ուկրաինական հասարակության մեջ[121], ընդդիմությունը Յանուկովիչին մեղադրել Է ազգային շահերը դավաճանելու մեջ, ընդհուպ մինչև Ղրիմի թերակղզու նկատմամբ Ռուսաստանի ինքնիշխանության հանձնումը[122], իսկ Գերագույն ռադայում համաձայնագրերի վավերացումը ուղեկցվել է խորհրդարանի պատգամավորների միջև զանգվածային բախումներով[123][124]։

Միևնույն ժամանակ, չլուծված են մնացել մի քանի առանցքային հարցեր, որոնք վերաբերում են ուկրաինական տարածքում Սևծովյան նավատորմի տեղակայմանը։ Նախ և առաջ մնում էր Ղրիմում տեղակայված ստորաբաժանումների սպառազինության և տեխնիկայի արդիականացման խնդիրը։ Մոսկվայի համար դա առանցքային հարցերից մեկն էր, քանի որ տեխնիկայի ֆիզիկական և բարոյական հնացումը սպառնում էր մոտ ապագայում նավատորմի մարտունակության կորստին։ Ուկրաինայի իշխանությունները պատրաստ էին համաձայնել Ղրիմում ՌԴ ռազմածովային նավատորմի ժամանակակից նավերի հայտնվելուն, սակայն պնդում էին, որ ռազմական տեխնիկայի թարմացման մասին համաձայնագրում Ուկրաինայի հետ պարտադիր համաձայնեցման կետ արձանագրվի, ինչը կտրականապես անընդունելի էր Ռուսաստանի ղեկավարության համար։ Մեկ այլ վիճելի հարց է դարձել ուկրաինական կողմի մտադրությունը՝ ռուսական նավատորմի կարիքների համար ներմուծվող բոլոր ապրանքներից մաքսատուրքեր հավաքել։ Մոսկվայում դրա հետ բացարձակապես համաձայն չէին, ավելին, Ռուսական կողմը փորձում էր հասնել այն բոլոր հարկերի չեղարկմանը, որոնք գործում էին բեռների համար, որոնք ներկրվում էին ռուսական նավատորմի գործունակությունը ապահովելու համար[125]։ Չլուծված է մնացել նաև Ռուսաստանի Սևծովյան նավատորմի մոտ գտնվող փարոսների խնդիրը[126]։ 2011 թվականին Ուկրաինայի պաշտպանության նախարարությունը ռուսական կողմից պահանջել էր վերադարձնել փարոսները[127]։ Ընդ որում, Ուկրաինայի ԱԳՆ ներկայացուցիչ Օլեգ Վոլոշինը հայտարարել է. «Մենք չենք ցանկանում մայակների հարցը վերածել կոնֆլիկտային իրավիճակի»՝ հավելելով, որ փոխզիջման որոնումները կշարունակվեն ռուս-ուկրաինական աշխատանքային խմբի նիստում[128]։

2011 թվականի հուլիսի 2-ին Թեոդոսիայում տեղի է ունեցել ռուսական կազակական կազմակերպությունների և ուկրաինական միլիցիայի ակտիվիստների զանգվածային բախում[129]։ Հակամարտությունը բորբոքվել է այն բանից հետո, երբ դատարանը կազակներին արգելել է պաշտամունքային խաչ տեղադրել քաղաքի մուտքի մոտ, քանի որ այն առաջացրել է Ղրիմի թաթարական Մեջլիսի դժգոհությունը[130][131]։

2011 թվականի հուլիսին Ղրիմ է վերադարձել Ղրիմի Հանրապետության նախկին նախագահ Յուրի Մեշկովը թերակղզում 16 տարվա բացակայությունից հետո[132]։ Սակայն այն բանից հետո, երբ Մեշկովը կոչ է արել «վերականգնել Ղրիմի ինքնիշխանությունը», Ղրիմի շրջանային վարչական դատարանը հուլիսի 13-ին հավանություն է տվել Ուկրաինայի տարածքից իրեն վտարելու և հինգ տարի ժամկետով մուտքի արգելքի մասին Ուկրաինայի Անվտանգության խորհրդին ներկայացնելուն[133][134][135]։ Գերագույն ռադայի Ռեգիոնների կուսակցությունից պատգամավոր, «Ուկրաինայի ռուս հայրենակիցների կազմակերպությունների համակարգող խորհրդի» ղեկավար Վադիմ Կոլեսնիչենկոն այն ժամանակ ասել էր, որ «Մեշկովը մարդ է, որը հսկայական վնաս է հասցրել Ղրիմին, Ղրիմի պետականությանը, ղրիմցիներին։ Հետևաբար, դա ճիշտ է»[136]։

Հռչակելով ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման ուղղությունը՝ Վիկտոր Յանուկովիչը սկսել է արագորեն կորցնել աջակցությունը Ուկրաինայի հարավի և Արևելքի ընտրազանգվածի շրջանում։ Եթե 2010 թվականի փետրվարին արևելյան շրջաններում նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլում Յանուկովիչը հավաքել է ձայների 71-ից մինչև 90 %-ը, հարավայինում՝ 60-ից մինչև 78 %-ը, ապա 2013-ի մայիսին, Կիևի սոցիոլոգիայի միջազգային ինստիտուտի հարցման տվյալներով, գործող նախագահի օգտին իրենց ձայնը տալ պատրաստ էին ուկրաինացիների 26 %-ը՝ երկրի արևելքում և 21 %-ը՝ հարավում։ Փորձագետները նշել են, որ Յանուկովիչն իր նախագահության երեք տարիների ընթացքում փչացրել է հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ, ռուսերենը չի դարձրել երկրորդ պետական լեզու և չի պայմանավորվել գազի ավելի ցածր գնի մասին, ինչը խաթարել է ռուսամետ ընտրազանգվածի աջակցությունը նախագահին[137]։ Սակայն երկրում գլխավոր խնդիրները կոռուպցիայի բարձր մակարդակն ու բնակչության սոցիալական անպաշտպանությունն էին[138][139][140]։

Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը 2014 թվականին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանի Դաշնությանը

2014 թվականի փետրվար-մարտ ամիսներին Ռուսաստանի Դաշնությունը միացրեց Ղրիմի թերակղզու տարածքը։ Այդ իրադարձությանը անմիջականորեն նախորդել են Ուկրաինայում բազմամսյակային հակամրցակցային և հակակառավարական ակցիաները (Եվրոմայդան)։  2013 թվականի դեկտեմբերից սկսած Ղրիմում ընթանում էին Եվրամայդանի հակառակորդների և ընդհանուր առմամբ Մայդանի կողմնակիցների սակավաթիվ բողոքի ցույցերը[141]։ Քաղաքացիական դիմակայությունը սրվել է 2014 թվականի փետրվարին Ուկրաինայում իշխանափոխությունից հետո. նոր իշխանության մի շարք որոշումներ (Պետական լեզվական քաղաքականության հիմունքների մասին օրենքի վերացման մասին Գերագույն ռադայի քվեարկությունը, լյուստրացիայի մասին օրենքի պատրաստումը) նպաստել են Ուկրաինայի նոր իշխանությունների դեմ էթնիկ ռուսների զգալի քանակի մոբիլիզացմանը, ինչն ուժեղացել է տեղի ունեցող իրադարձությունների տեղեկատվական լուսաբանմամբ և մի շարք քաղաքական գործիչների արմատական կոչերով[141]։ Հատուկ դիրք է գրավել Ղրիմի թաթարների Մեջլիսը, որը հավակնում է Ղրիմի թաթարների ներկայացուցչական մարմնի դերին։ Փետրվարի 21-23-ին նա զանգվածային ակցիաներ էր կազմակերպել՝ ի պաշտպանություն ուկրաինական նոր իշխանությունների։

Փետրվարի 22-ի լույս 23-ի գիշերը ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի կարգադրությամբ հատուկ գործողություն է իրականացվել Ուկրաինայի նախագահ Վիկտոր Յանուկովիչին և նրա ընտանիքի անդամներին Ղրիմի տարածքում անվտանգ վայր տարհանելու ուղղությամբ։ Փետրվարի 23-ի առավոտյան Պուտինը, սեփական խոսքով, ուժային գերատեսչությունների ղեկավարների առջև խնդիր է դրել «սկսել Ղրիմը Ռուսաստանի կազմ վերադարձնելու աշխատանքը»[142]։

Փետրվարի 23-24-ը ռուսամետ ակտիվիստների ճնշման ներքո իրականացվել է Սևաստոպոլի իշխանության գործադիր մարմինների փոփոխություն։ Փետրվարի 26-ին մեջլիսը հանրահավաք էր կազմակերպել Ղրիմի Գերագույն Խորհրդի շենքի մոտ[143]՝ «ինքնավարության իրադրության ապակայունացմանն ուղղված որոշումների» ընդունումը թույլ չտալու նպատակով և արգելափակել Ղրիմի խորհրդարանի աշխատանքը[144]։ Փետրվարի 27-ի վաղ առավոտյան ռուսական հատուկ նշանակության ջոկատը գրավել Է Ղրիմի իշխանության մարմինների շենքերը, որից հետո Ղրիմի Գերագույն խորհրդի պատգամավորները, որոնք հավաքվել էին խորհրդարանի շենքում, պաշտոնաթող են արել Անատոլի Մոգիլևի կառավարությունը և որոշում են ընդունել մայիսի 25-ին Ուկրաինայի կազմում թերակղզու ինքնավարության ընդլայնման վերաբերյալ համաղրիմյան հանրաքվե անցկացնելու մասին[142][145][146][147]։ Ղրիմի նոր կառավարությունը գլխավորել է «ռուսական միասնություն» կուսակցության առաջնորդ Սերգեյ Ակսյոնովը, որը հայտարարել Է Ուկրաինայի նոր ղեկավարության չճանաչման մասին[148] և դիմել է Ռուսաստանի ղեկավարությանը «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության տարածքում խաղաղության և հանգստության ապահովման հարցում աջակցության» համար[149]։

Մարտի 1-ին ՌԴ Դաշնության խորհուրդը բավարարել է նախագահ Վլադիմիր Պուտինի պաշտոնական դիմումը Ուկրաինայի տարածքում ռուսական զորքերի օգտագործման թույլտվության մասին[150][151], թեև այդ ժամանակ դրանք այնտեղ արդեն փաստացի օգտագործվել են[142]։ Ռուս զինծառայողները կամավորների ջոկատների հետ միասին շրջափակել են Ուկրաինայի զինված ուժերի բոլոր օբյեկտներն ու զորամասերը թերակղզու տարածքում, որոնց հրամանատարությունը հրաժարվել է ենթարկվել Ղրիմի կառավարությանը[152]։

Մարտի 6-ին հանրաքվեի դրվող հարցի ձևակերպումը փոխվեց։ Ուկրաինայի սահմանադրության[153] շրջանցմամբ քվեարկության է դրվել Ղրիմը Ռուսաստանին միացնելու հարցը[154]։ Մարտի 11-ին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը և Սևաստոպոլի քաղաքային խորհուրդը Անկախության հռչակագիր են ընդունել[155][156]։

Մարտի 16-ին անցկացվել Է Ղրիմի կարգավիճակի վերաբերյալ հանրաքվե, որի պաշտոնական արդյունքներով քվեարկածների մեծամասնությունը կողմ է արտահայտվել Ռուսաստանին միանալուն[157][158]։ Մարտի 17-ին, որի արդյունքների հիման վրա միակողմանիորեն հռչակվեց Ղրիմի անկախ Հանրապետությունը, իսկ մարտի 18-ին նա Ռուսաստանի հետ ստորագրեց ՌԴ կազմի մեջ մտնելու մասին պայմանագիրը[159][160]։ Ապրիլի 11-ին Ղրիմի Հանրապետությունը և Սևաստոպոլի դաշնային նշանակության քաղաքը ներառվել են Ռուսաստանի Սահմանադրության մեջ ՌԴ սուբյեկտների ցանկում[161][162][163]։

Ուկրաինան և ՄԱԿ-ի մյուս անդամ երկրների[164] մեծ մասը չեն ճանաչել Ղրիմի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը՝ շարունակելով թերակղզին դիտարկել որպես Ուկրաինայի մաս[12][165]։

Իրավական դիրքորոշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանի դիրքորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանի պաշտոնական դիրքորոշման համաձայն՝ «Ղրիմի ժողովուրդների ազատ և կամավոր կամարտահայտությանը» համապատասխան՝ 2014 թվականի մարտի 16-ի համաղրիմյան հանրաքվեում և 2014 թվականի մարտի 18-ի Ղրիմի Հանրապետությունը «Ռուսաստանի Դաշնություն ընդունելու մասին պայմանագրին համապատասխան» Ղրիմի թերակղզում տեղակայված են Ռուսաստանի Դաշնության սուբյեկտներ՝ Ղրիմի Հանրապետությունը և դաշնային նշանակության քաղաք Սևաստոպոլը, որոնք հանդիսանում են «Ռուսաստանի Դաշնության անբաժանելի մասը»[6][7]։

Ռուսաստանի ղեկավարությունը, հիմնավորելով Ղրիմի միացումը, վկայակոչում Է ՄԱԿ-ի կանոնադրությունը և 1970 թվականի հռչակագիրը միջազգային իրավունքի սկզբունքների մասին, որոնք ամրագրում են ժողովուրդների ինքնորոշման իրավունքը, այդ թվում՝ «ազատ միացումը անկախ պետությանը կամ նրա հետ միավորումը», որը, ՌԴ-ի կարծիքով, իրագործվել է «Ուկրաինայի շրջանակներում ինքնորոշման իրավունքի իրացման անհնարինության ծայրահեղ պայմաններում, որոնք խորացել են իշխանության գալով անօրինական իշխանությունների կողմից, որոնք չեն ներկայացնում Ուկրաինայի ողջ», ինչպես նաև Կոսովոյի անկախության միակողմանի հռչակումը ճանաչելու նախադեպի[166]։

Ուկրաինայի դիրքորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի դիրքորոշման համաձայն՝ Ղրիմի թերակղզում տեղակայված են Ուկրաինայի վարչական միավորները Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը և Սևաստոպոլի հատուկ կարգավիճակով քաղաքը։ 1991 թվականին Խորհրդային Միության փլուզման պահին Ղրիմը ԽՍՀՄ կազմի մեջ էր մտնում, ուստի Ուկրաինայի կազմից Ղրիմի միակողմանի դուրս գալը տարածքային ամբողջականության սկզբունքի խախտում է։ 2014 թվականի ապրիլի 15-ին Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ղրիմը և Սևաստոպոլը հայտարարեց «ժամանակավորապես օկուպացված տարածքներ»։

Ուկրաինայի սահմանադրությունը, ինչպես և Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրությունը, չի նախատեսում սեցեսիայի իրավունք, համապատասխանաբար, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության և Սևաստոպոլի դուրս գալը Ուկրաինայի կազմից հակասում է Ուկրաինայի հիմնական օրենքին։ Դրա համաձայն՝ Ուկրաինայի սահմանների փոփոխման հարցը պետք է լուծվի միայն Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի կողմից նշանակված համաուկրաինական հանրաքվեով[167]։ Ուկրաինայի Սահմանադրական դատարանը 2014 թվականի մարտի 20-ին Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն Խորհրդի որոշումը հակասահմանադրական ճանաչեց և հայտարարեց դրա անվավերության մասին, քանի որ, Ուկրաինայի Սահմանադրության 137-137-րդ հոդվածների համաձայն, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության զինված ուժերը լիազորություններ չունի լուծելու Հանրապետության տարածքային կառուցվածքի, սահմանադրական կարգի և պետական ինքնիշխանության հարցերը[167][168]։ Սահմանադրական դատարանի կարծիքով՝ Ղրիմի տարածքում ինքնորոշման իրավունքն իրացրել են նրա բնակիչները՝ ամբողջ ուկրաինացի ժողովրդի հետ համատեղ 1991 թվականի դեկտեմբերի 1-ի համաուկրաինական հանրաքվեի ժամանակ, որի արդյունքում Ուկրաինայի Գերագույն ռադան Ուկրաինայի բոլոր ազգությունների քաղաքացիների անունից 1996 թվականի հունիսի 28-ին ընդունել Է Ուկրաինայի Սահմանադրությունը, որում հռչակվել է նրա տարածքային ամբողջականության սկզբունքը[167]։ Բացի այդ, Ուկրաինայի կազմից Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության դուրս գալը հակասում է Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության 1998 թվականի Սահմանադրությանը, որի համաձայն՝ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունը Ուկրաինայի անբաժանելի բաղկացուցիչ մասն է, ընդ որում, Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Սահմանադրության մեջ կատարվող ցանկացած փոփոխություն պետք է հաստատվի Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի կողմից[169]։

Ուկրաինայի ղեկավարությունը, բացի այդ, Ղրիմի միացմանն ուղղված Ռուսաստանի գործողությունները դիտարկում է որպես Բուդապեշտի հուշագրի ուղղակի խախտում, որով Ռուսաստանը, Մեծ Բրիտանիան և ԱՄՆ-ն Ուկրաինային հաստատեցին իրենց պարտավորությունը՝ ԵԱՀԽ-ի եզրափակիչ ակտի սկզբունքներին համապատասխան հարգել Ուկրաինայի անկախությունը, ինքնիշխանությունն ու գոյություն ունեցող սահմանները, բարեկամության, համագործակցության և գործընկերության մասին պայմանագիրը, որով ՌԴ-ն և Ուկրաինան պարտավորվել են հարգել միմյանց ամբողջականությունը և ճանաչել նրանց միջև գոյություն ունեցող սահմանները, ըստ որի՝ Ղրիմը ճանաչվում է Ուկրաինայի անբաժանելի մաս[170][171][172][173][174]։

Միջազգային կազմակերպությունների դիրքորոշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան 2014 թվականի մարտի 27-ին Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության մասին բանաձև է ընդունել։ Փաստաթղթի օգտին քվեարկել է ՄԱԿ-ի 193 անդամ երկրներից 100-ը, դեմ՝ 11-ը, ձեռնպահ՝ 58-ը[175]։ Բանաձևում ընդգծվում է, որ «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունում և Սևաստոպոլում 2014 թվականի մարտի 16-ին անցկացված հանրաքվեն, չունենալով օրինական ուժ, չի կարող հիմք հանդիսանալ Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության կամ Սևաստոպոլի քաղաքի կարգավիճակի ցանկացած փոփոխության համար»[176][177]։ ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բանաձևերը խորհրդատվական բնույթ ունեն և պարտադիր չեն կատարման համար[176], միևնույն ժամանակ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Պան Գի Մունը հայտարարել Է, որ Միավորված ազգերի կազմակերպությունը կառաջնորդվի փաստաթղթի դրույթներով[178]։ 2016 թվականի դեկտեմբերի 19-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեան Ղրիմում մարդու իրավունքների վերաբերյալ բանաձև է ընդունել, որի նախաբանում Ղրիմը անվանել է «ժամանակավորապես օկուպացված տարածք» և «հաստատել է թերակղզու» անեքսիայի չճանաչումը[179]։ Փաստաթղթի օգտին քվեարկել է 70 երկիր, դեմ՝ 26, 77 երկիր ձեռնպահ է մնացել, և 20 երկիր չի քվեարկել[180], և քվեարկությունն անցկացվել է կրկին 2017 թվականին, բայց այս անգամ 25-ը դեմ է քվեարկել[181]։

ԵԱՀԿ Խորհրդարանական վեհաժողովը 2014 թվականի հուլիսի 2-ին հավանություն է տվել Ուկրաինայի նկատմամբ Ռուսաստանի Դաշնության գործողությունները դատապարտող բանաձևի նախագծին։ Համապատասխան որոշմանը կողմ է քվեարկել 92 պատվիրակ 323-ից, դեմ՝ 30-ը, ձեռնպահ՝ 27-ը[182]։ Վեհաժողովը Ղրիմում 2014 թվականի մարտի 16-ին կայացած հանրաքվեն անվանել է «ոչ լեգիտիմ»[183] և ԵԱՀԿ-ի բոլոր մասնակից պետություններին կոչ է արել հրաժարվել Ռուսաստանի Դաշնության կողմից Ղրիմի «բռնազավթումը» ճանաչելուց, ընդ որում քվեարկության ընթացքում ուղղվել է «Ուկրաինայի տարածքի օկուպացիան» դատապարտող ուղղումը[184], որը, սակայն, ուղղակիորեն չի մատնանշում Ղրիմը։ 2015 թվականի հուլիսի 9-ին ընդունված «Հելսինկյան հռչակագրում» ԵԱՀԿ ԽՎ-ն դատապարտել է Ռուսաստանի Դաշնության կողմից Ղրիմի թերակղզու շարունակվող օկուպացիան[185]։

Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեն 2014 թվականի ապրիլի 2-3-ին կայացած հանդիպմանը որոշում է ընդունել, որում ընդգծել է, որ «Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետությունում և Սևաստոպոլում 2014 թվականի մարտի 16-ին անցկացված անօրինական հանրաքվեն և Ռուսաստանի Դաշնության կողմից [Ղրիմի] հետագա անօրինական բռնակցումը» չեն կարող հիմք հանդիսանալ արկի և Սևաստոպոլի կարգավիճակի ցանկացած փոփոխության համար[186]։ Նման դիրքորոշմամբ հանդես է եկել Եվրոպայի Խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողովը, որը 2014 թվականի ապրիլի 10-ին ընդունել է բանաձև՝ դատապարտելով Ղրիմի միացմանը Ռուսաստանի գործողությունները և այդպիսիք չճանաչելու մասին հայտարարությունը։ Բանաձևին կողմ են քվեարկել ԵԽԽՎ-ի 318 պատվիրակ, դեմ՝ 26-ը, այդ թվում՝ Ռուսաստանի, Սերբիայի և Հայաստանի ներկայացուցիչները, իսկ 14-ը ձեռնպահ են մնացել[187][188]։ 2015 թվականի հունիսի 25-ին ԵԽԽՎ-ն Ուկրաինայի հակամարտության ընթացքում անհետ կորածների մասին բանաձև է ընդունել, որում Ղրիմը ճանաչվել է «օկուպացված»։ Կողմ է քվեարկել 58 պատգամավորներից 54-ը, դեմ՝ 1-ը, երեքը ձեռնպահ են մնացել[189][190][191]։

ԲՐԻԿՍ-ը չեզոք դիրք է զբաղեցնում[192][193][194]։ Բրազիլիան, Չինաստանը, Հնդկաստանը և ՀԱՀ-ն ձեռնպահ են մնացել ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայում Ղրիմի հարցով քվեարկությունից[195]։ Ընդ որում, Չինաստանը նաև ձեռնպահ է մնացել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում քվեարկելուց[196], սակայն հանդես է եկել Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականության օգտին[197]։

ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենը 2014 թվականի մարտի 18-ին հայտարարել էր, որ Ղրիմի ընդգրկումը Ռուսաստանի Դաշնության կազմում անօրինական է, և ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցները չեն ճանաչի այն[198]։

Եվրոպական միության խորհրդի նախագահ Հերման Վան Ռոմպոյը և Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ Ժոզե Մանուել Բարոզուն 2014 թվականի մարտի 18-ին հանդես են եկել համատեղ հայտարարությամբ, որում նշել են, որ «Ուկրաինայի ինքնիշխանությունը, տարածքային ամբողջականությունը և անկախությունը պետք է հարգվեն» և Եվրամիությունը չի ճանաչում ոչ Ղրիմի հանրաքվեն, ոչ դրա արդյունքը՝ Ղրիմի և Սևաստոպոլի միացումը Ռուսաստանի Դաշնությանը[199][200]։ 2014 թվականի ապրիլի 17-ին ընդունված բանաձևում Եվրախորհրդարանն ընդգծել է «օկուպացված տարածքում բոլոր քաղաքացիական անձանց պաշտպանության նկատմամբ Ռուսաստանի Դաշնության պատասխանատվությունը»[201]։ Բանաձևին կողմ է քվեարկել 437 պատգամավոր, 49-ը՝ դեմ[202]։

ՍՏՀԿ-ի Մշտական միջազգային քարտուղարության քարտուղար Մայքլ Խրիստիդիսը, 2016 թվականի ապրիլի 13-15-ը Կիև կատարած այցի ընթացքում, հայտարարել է, որ «ՍՏՀԿ-ն ելնում է Ուկրաինայի տարածքային ամբողջականությունը հարգելու և միջազգային հանրության կողմից ճանաչված սահմանները հարգելու դիրքորոշումից՝ Ղրիմը դիտարկելով որպես Ուկրաինայի անբաժանելի մաս»[203]։

Միջազգային քրեական դատարանի դատախազի գրասենյակը Ղրիմի իրադրությունը դիտարկում է որպես Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև միջազգային զինված հակամարտություն, որը ծագել է 2014 թվականի փետրվարի 26-ից ոչ ուշ և, նախնական գնահատմամբ, միջազգային զինված հակամարտությունների իրավունքը կիրառելի է համարում նաև Ռուսաստանի կազմ Ղրիմի Հանրապետության ընդունման մասին պայմանագրի ստորագրումից հետո, քանի որ Ղրիմում և Սևաստոպոլում փաստացի պահպանվում է «օկուպացիայի վիճակը»[204]։

Միևնույն ժամանակ, Մերկելը (Գերմանիա) հայտարարել է, որ Ղրիմի նկատմամբ «անեքսիա» տերմինը կիրառելի չէ, իսկ իրադարձությունը պետք է անվանել «Սեցեսիա»[205][206]։

Պետությունների դիրքորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2019 թվականի օգոստոսին Ղրիմը Ռուսաստանի մաս է ճանաչել Աֆղանստանը, Վենեսուելան, Կուբան, Նիկարագուան, Սիրիան, Սուդանը և ԿԺԴՀ-ն[207][208]։ Մի շարք փորձագետներ և քաղաքական գործիչներ Ղրիմի միացումը Ռուսաստանին և այն երկրներին են դասում, որոնք պարբերաբար իրենց ձայնը տալիս են ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի բանաձևին՝ ի պաշտպանություն այդ հարցի Ուկրաինայի[207]։

2014 թվականի մարտի 24-ին Բելառուսի նախագահ Ալեքսանդր Լուկաշենկոն հայտարարել էր. «ճանաչել կամ չճանաչել այդ փաստը, ոչինչ չի փոխվի»[209]։ 2018 թվականի սեպտեմբերի 3-ին Բելառուսի արտաքին գործերի նախարար Վլադիմիր Մակեյն ասել է, որ երկիրը փորձում է չեզոք դիրքորոշում որդեգրել այդ հարցի շուրջ[210]։ 2018 թվականի հունիսի 15-ին Հանրապետության ֆինանսների նախարարությունը Ղրիմի բնակչի դրամական պարտքի վերաբերյալ դատական հայց է ներկայացրել Ռուսաստանի արբիտրաժային դատարան, այլ ոչ թե Ուկրաինայի, ինչը իրավաբանորեն կարող է հիմք հանդիսանալ թերակղզու միացման ճանաչման համար[211]։

Աշխարհագրական քարտեզների հրատարակիչների դիրքորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • ԱՄՆ-ի ազգային աշխարհագրական հասարակությունը բխում է իրականության լավագույն պատկերի սկզբունքից։ Դրա համար էլ նրա քարտեզներում Ղրիմը որպես տարածք, որը պաշտոնապես կցված է Ռուսաստանին, նման կլինի հատուկ կարգավիճակով մարզին, մոխրագույն գույնով ներկված՝ տարածքային հակամարտության առկայության մասին հատուկ ծանոթագրությամբ[212]։
  • Google-ի քարտեզներում Ղրիմը երկրների մեծամասնության համար նշանակված է դե յուրե սահմանի բացակայությամբ, բայց դե ֆակտո սահմանի առկայությամբ[213]։ Ռուսական և ուկրաինական տարբերակներում Ղրիմը համարվում է Ռուսաստանի և Ուկրաինայի մի մասը, համապատասխանաբար[213][214]։ Ընկերության տարածած հայտարարության համաձայն՝ որոշումներն ընդունվում են աղբյուրների համակողմանի ուսումնասիրության հիման վրա[215]։
  • OpenStreetMap-ը Ղրիմը ներկայացնում է որպես վիճելի տարածք, որը վերաբերում է թե Ռուսաստանին, թե Ուկրաինային[216]։
  • Bing Maps-ը[217] ցույց է տալիս, որ Ղրիմը Ուկրաինայի մի մասն է[213]։
  • Քարտեզների վրա Mail.Ru[213][218] և Եվրասիական տնտեսական հանձնաժողովի կայքում Ղրիմը պատկանում է Ռուսաստանին։

Ներկայումս Ղրիմ այցելելու իրավական ռեժիմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղրիմի Հանրապետության տարածքը գտնվում է Ռուսաստանի իշխանությունների փաստացի վերահսկողության տակ և դիտարկվում է որպես ՌԴ տարածքի մի մաս, իսկ Ռուսաստանի քաղաքացիների ուղևորությունները Ղրիմի Հանրապետություն և Սևաստոպոլ քաղաք` որպես ներքին։ Նման ուղևորություններն իրականացվում են առանց սահմանային վերահսկողության անցնելու և նույնքան ազատ, որքան Ռուսաստանի այլ տարածքներում տեղաշարժերը։

Սակայն Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից այդ նույն տարածքը դիտարկվում է որպես ժամանակավոր բռնազավթված. Կիևի վերահսկողության տակ գտնվող վայրերից ուկրաինական քաղաքացիություն չունեցող անձինք Ղրիմ են մուտք գործում միայն հատուկ թույլտվության առկայության դեպքում։ Ուկրաինայի իշխանությունները անօրինական են համարում մուտքը Ղրիմ և դրա համար վարչական և քրեական պատասխանատվություն են սահմանել։ Առանձին քաղաքացիների նկատմամբ այդ օրենքի գործնական կիրառման մասին տեղեկություններ չկան, սակայն հայտնի են Ուկրաինայի իշխանությունների կողմից օտարերկրյա առևտրային ծովային նավերի ձերբակալման դեպքերը, որոնք մտել են Ղրիմի նավահանգիստներ, և այդ կապակցությամբ քրեական գործերի հարուցումը։

Ուկրաինայի դիրքորոշմանը սատարող երկրները կարող են մի շարք սահմանափակումներ դնել Ղրիմ այցելելու վրա[219][220][221]։ Մասնավորապես, ԵՄ-ի Խորհրդի կողմից արգելված է ծառայությունների մատուցումը, որոնք «ուղղակիորեն կապված են Ղրիմում և Սևաստոպոլում զբոսաշրջության հետ» և նավերի մուտքը Ղրիմի նավահանգիստներ (բացի արտակարգ դեպքերից)[222]։

Դատական գործընթացներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղրիմի՝ Ռուսաստանին միանալուց գրեթե անմիջապես հետո ուկրաինական իշխանությունները հայտարարել էին միջազգային դատարաններում Ղրիմի տարածքում գտնվող ձեռնարկությունների կորստի համար փոխհատուցում պահանջելու մտադրության մասին։ 2014 թվականի ապրիլին արդարադատության նախարար Պավել Պետրենկոն Ուկրաինայի կողմից Ղրիմի կորստից վնասը գնահատել էր 950 միլիարդ գրիվնա։ Հուլիսի սկզբին նա նշել է արդեն 1080 միլարդ 352 միլիոն գրիվեն գումար։ Ուկրաինայի վարչապետ Արսենի Յացենյուկը 2014 թվականի հունիսի 2-ին հայտարարել էր, որ Ուկրաինան մտադիր է միջազգային դատարաններով Ռուսաստանից պահանջել ավելի քան 1 տրիլիոն գրիվնայի չափով փոխհատուցում։ Փորձագետները, սակայն, թերահավատորեն են գնահատում հեռանկարները նման հայցերի. 2014 թվականի ընթացքում Ռուսաստանի դեմ Ուկրաինայի ոչ մի գույքային հայց չի ներկայացվել։ Արդարադատության նախարարությունը 2015 թվականի փետրվարին հայտնել էր Ռուսաստանի Դաշնության կողմից մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին 1950 թվականի Կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքների խախտման մասին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան միայն երեք դիմումների մասին[223]։ 2017 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինան դիմել էր Միջազգային քրեական դատարան՝ Ղրիմում Ռուսաստանի ունեցվածքի բռնագրավման դեմ բողոքելով՝ վնասը գնահատելով 1 տրիլիոն գրիվեն[224]։

2014 թվականի ապրիլի 25-ին Ուկրաինան դիմել էր Միջազգային քրեական դատարան՝ բողոքելով Ղրիմում և Արևելյան Ուկրաինայում տեղի ունեցած իրադարձությունների ժամանակ տեղի ունեցած հանցագործությունների դեմ։ 2016 թվականին ՄՔԴ-ի դատախազի գրասենյակը Ղրիմում և Սևաստոպոլում իրադրությունը որակել է որպես Ուկրաինայի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև միջազգային զինված հակամարտություն, որը սկսվել է 2014 թվականի փետրվարի 26-ից ոչ ուշ[225][226]։

2015 թվականի հունիսի 29-ին ՌԴ մի խումբ քաղաքացիներ՝ սպառողների իրավունքների պաշտպանության "հանրային վերահսկողություն" ընկերության նախագահ Միխայիլ Անշակովի գլխավորությամբ, դիմել են Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրական դատարան՝ Ղրիմի և Սևաստոպոլի՝ Ռուսաստանի կազմի մեջ մտնելու մասին օրենքի սահմանադրականությունը ստուգելու հայցով։ Հարցումն իրականացնողների կարծիքով՝ այդ Դաշնային սահմանադրական օրենքը չի համապատասխանում Սահմանադրության 15-րդ (4-րդ մաս) և 16-րդ (2-րդ մաս) հոդվածներին[227]։ Հուլիսի 16-ին ՌԴ ՍԴ-ն բողոքը մերժեց, քանի որ, մասնավորապես, դիմումատուները «փաստացի դնում են Ռուսաստանի Դաշնության կազմում Ղրիմի Հանրապետության գտնվելու մասին Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության 65-րդ հոդվածի սահմանադրականության ստուգման հարցը» (ինչը, ինչպես ասված է որոշման մեջ, չի համաձայնվում ՍԴ-ի՝ որպես «իր ամբողջ տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության գերակայությունն ու անմիջական գործողությունը ապահովող մարմնի» իրավասությանը) և ըստ էության վիճարկում են նաև ՌԴ ՍԴ-ի, «ՌԴ Սահմանադրական դատարանի մասին» դաշնային սահմանադրական օրենքի 79-րդ հոդվածի պատճառով վերջնական բողոքարկման ենթակա չէ[228]։

Ղրիմի պատկանելությունը չի դարձել Ուկրաինայի հայցն ընդդեմ Ռուսաստանի ՄԱԿ-ի Միջազգային դատարան, որը ներկայացվել է 2017 թվականին։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի պարզաբանումների համաձայն՝ Ռուսաստանը չի պատասխանել Ղրիմի պատկանելության հարցով ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի իրավասությունը ճանաչելու առաջարկին[229]։

2018 թվականին մի շարք ուկրաինական ընկերություններ ներդրումների կորստի հարցով միջազգային արբիտրաժում շահել են Ռուսաստանի դեմ հայցերը[230]։ Օստադբանկն 2018 թվականի նոյեմբերին հայտարարել էր Ղրիմում ակտիվների կորստի կապակցությամբ Ռուսաստանից 1,3 միլիարդ դոլար բռնագանձելու մասին միջազգային արբիտրաժի որոշման մասին[231]։ 2019 թվականին «Ուկրաինայի Նավթոգազը» Հաագայի Միջնորդ դատարանի մշտական պալատին կից դատարան է ներկայացրել Ռուսաստանի դեմ 5,2 միլիարդ դոլարի հայց. այդ գումարի չափով «Նաֆտոգազ Ուկրաինան» գնահատել է Ռուսաստանի վերահսկողության տակ անցած Ղրիմում իր ակտիվների օտարումից կորուստները[232]։

Թերակղզու պատկանելություն և նավարկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղրիմի՝ Ռուսաստանին միանալու արդյունքում Ռուսաստանի և Ուկրաինայի շահերի բախման գոտի է դարձել Ազովի ծովը։ Երկու պետություններն էլ պահպանել են նրա ելքը, բայց Ազովի ծով «կլյուչը» Սև ծովից (Կերչ-Ենիկալսկի ջրանցք, և Կերչենի նեղուցը, ընդհանուր առմամբ,) հայտնվել է ռուսական ձեռքերում[233], և Ռուսաստանը դադարել է վճարել Ուկրաինային Կերչի նեղուցով ռուսական նավեր անցնելու համար (միջինում Կերչ-Ենիկալսկի ջրանցքով անցնելու համար ռուսական նավերը տարեկան մոտ 15 միլիոն դոլար էին վճարում[234][235])։ Փոխհամաձայնեցված հիմքի վրա ծովի տարանջատումը (ինչպես նաև Ղրիմից դեպի արևմուտք ջրերի և մայրցամաքային շելֆի սահմանազատման վերաբերյալ նոր ծագած հարցերի լուծումը) անհնար է դարձել, քանի որ փոխվել են ծովային սահմաններով ելակետային դիրքերը՝ Ուկրաինան չէր ցանկանում Ղրիմը ճանաչել ռուսական տարածք[236], իսկ Ռուսաստանը կտրականապես մերժում է Կերչենի նեղուցի տարանջատումը, քանի որ դա կասկածի տակ կդներ Ղրիմի նկատմամբ նրա ինքնիշխանությունը[237][238]։

Նեղուցի շուրջ լարվածությունն աճել է 2018 թվականին, երբ ուկրաինացի սահմանապահները ձերբակալել են Ղրիմի «Նորդ» ձկնորսական նավը, Ղրիմի սահմանը հատելու Ուկրաինայի սահմանած կարգը խախտելու համար, իսկ Ռուսաստանը ի պատասխան Ուկրաինային մեղադրել է «պետական ծովահենության» մեջ և «Նորդի» ձերբակալությունից հետո ուժեղացրել Է Կերչի նեղուցով անցնող նավերի զննումը՝ պաշտոնապես պատճառաբանելով դա «Ռուսաստանի նկատմամբ ծայրահեղականներից բխող սպառնալիքներով» և «ուկրաինական որսագողերի» դեմ պայքարով։ 2018 թվականի նոյեմբերին նեղուցում տեղի է ունեցել զինված սահմանապահ հակամարտություն, որի ընթացքում ՌԴ Զինված ուժերը և Ռուսաստանի ԱԴԾ Սահմանապահ ծառայության առափնյա պահպանության նավերը զենքի կիրառմամբ ձերբակալել են Ուկրաինայի ռազմածովային ուժերի մի խումբ նավերի, որոնք փորձում էին նեղուցով Օդեսայից Մարիուպոլ անցնել։

Բնական ռեսուրսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ղրիմի ափամերձ շրջանների ռեսուրսային ներուժը «Չեռնոմորնեֆտեգազը» գնահատում է գրեթե 4 տրիլիոն մ³, նավթի պաշարները՝ ավելի քան 430 միլիոն տոննա[239]։

Սևծովյան նավատորմի բազավորում։ Խարկովի համաձայնագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի մարտի 28-ին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը Պետական դումա առաջարկ է ներկայացրել միջպետական համաձայնագրերի գործողությունը դադարեցնելու մասին․

  • Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 1997 թվականի մայիսի 28-ի Սևծովյան նավատորմի բաժանման պարամետրերի մասին համաձայնագիր
  • Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու կարգավիճակի և պայմանների մասին 1997 թվականի մայիսի 28-ի համաձայնագիր
  • Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության և Ուկրաինայի կառավարության միջև 1997 թվականի մայիսի 28-ին Ուկրաինայի տարածքում Սևծովյան նավատորմի բաժանման և Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հետ կապված փոխհաշվարկների մասին համաձայնագիր
  • Ռուսաստանի Դաշնության և Ուկրաինայի միջև 2010 թվականի ապրիլի 21-ի Ուկրաինայի տարածքում Ռուսաստանի Դաշնության Սևծովյան նավատորմի գտնվելու հարցերի վերաբերյալ համաձայնագիր[240][241]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Всеукраїнський перепис населення 2001 | Результати | Основні підсумки | Національний склад населення | Автономна Республіка Крим:». 2001.ukrcensus.gov.ua. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 24-ին.
  2. ↑ П.П. Кремнев. Концепция «крымского права» // Вестник Московского университета. Серия 11. Право. — 2015. — № 3. — С. 143—148. — ISSN 0130-0113. — «Согласно установленной Договором линии прохождения государственной границы (ст. 2 Приложения 1,2) Крымский полуостров признан сторонами частью государственной территории Украины»
  3. ↑ Севастопольский марш и демарш // Российская газета, 13.05.2008
  4. ↑ «Интервью Председателя В.В.Путина Первому каналу телевидения Германии «АРД»». Архив сайта Председателя Правительства РФ В.В.Путина 2008-2012. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 25-ին.
  5. ↑ «Комментарий Департамента информации и печати МИД России в связи с заявлением МИД Украины о принадлежности острова Тузла - Министерство иностранных дел Российской Федерации». www.mid.ru. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 24-ին.
  6. ↑ 6,0 6,1 Комментарий Департамента информации и печати МИД России в связи с высказываниями МИД Украины по вопросу правового статуса ядерных объектов в новых субъектах Российской Федерации — Республике Крым и г. Севастополь
  7. ↑ 7,0 7,1 «Комментарий МИД России в связи с ответной нотой Министерства иностранных дел России Министерству иностранных дел Украины». Министерство иностранных дел Российской Федерации. 2015 թ․ օգոստոսի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  8. ↑ «Песков: вопроса о принадлежности Крыма не существует, поэтому он не может обсуждаться». ТАСС. 2016 թ․ հունվարի 21.
  9. ↑ «Медведев: «вопрос Крыма для России закрыт навсегда»». Euronews. 2016 թ․ փետրվարի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 15-ին.
  10. ↑ Лавров: Вопрос Крыма закрыт раз и навсегда | Российская газета
  11. ↑ Депутаты защитили права украинцев в оккупированном Крыму // Сегодня, 15.04.2014
  12. ↑ 12,0 12,1 «Crimea» (անգլերեն). The Columbia Encyclopedia, 6th ed. 2015. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 4-ին.
  13. ↑ Disputed Territories // The Territories of the Russian Federation 2015 / Europa Publications. — Routledge, 2015. — P. 307. — 346 p. — (Europa territories of the world series). — ISBN 1317445139, ISBN 9781317445135
  14. ↑ Численность и этнический состав населения Крыма
  15. ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР от 30 июня 1945 года «О преобразовании Крымской АССР в Крымскую область в составе РСФСР»
  16. ↑ Закон СССР от 26 апреля 1954 года «Об утверждении Указов Президиума Верховного Совета СССР» // Заседания Верховного Совета СССР четвертого созыва. Первая сессия (20—2 апреля 1954 г.). — М.: Издание Верховного Совета СССР, 1954. — С. 545—550. — 580 с.
  17. ↑ Наука права. Электронная библиотека
  18. ↑ Конституция Украинской ССР (1978)
  19. ↑ «Город республиканского подчинения». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  20. ↑ Так чей всё-таки Севастополь?
  21. ↑ Конституция РСФСР (1978)
  22. ↑ Декларация Верховного Совета СССР «О признании незаконными и преступными репрессивных актов против народов, подвергшихся насильственному переселению, и обеспечении их прав»
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 23,4 23,5 23,6 23,7 23,8 Полунов А. Ю. Общественные организации русского Крыма: политическая деятельность, стратегии взаимоотношений с властью Արխիվացված 2019-12-02 Wayback Machine. Государственное управление. Выпуск № 21. Декабрь 2009 года.
  24. ↑ ДЕКЛАРАЦИЯ О ГОСУДАРСТВЕННОМ И ПРАВОВОМ СТАТУСЕ КРЫМА
  25. ↑ Первый советский плебисцит — всекрымский референдум 1991 года. Справка | РИА Новости
  26. ↑ ЗАКОН О восстановлении Крымской АССР
  27. ↑ s:Закон УССР от 19.06.1991 № 1213-XII
  28. ↑ Цыкунов Григорий Александрович Историко-правовые основы вхождения Крыма в состав Российской Федерации (Русский) // Известия Иркутской государственной экономической академии. — 2015. — Т. 25. — № 3. — С. 550—555.
  29. ↑ Відомість про результати Всеукраїнського референдуму, 1 грудня 1991 р. // ЦДАВО України. — Ф. 1. — Оп. 28. — Спр. 144. — Арк. 6. Արխիվացված 2015-09-23 Wayback Machine
  30. ↑ О Республике Крым как официальном названии демократического государства Крым
  31. ↑ Конституция Республики Крым от 06.05.1992 № 76/а-1
  32. ↑ Постановление Верховного Совета Крыма от 05.05.1992 № 73-I «О проведении общекрымского референдума»
  33. ↑ 33,0 33,1 Постановление ВС России «О правовой оценке решений высших органов государственной власти РСФСР по изменению статуса Крыма, принятых в 1954 году»
  34. ↑ Закон РСФСР от 02.06.1954 «О внесении изменений и дополнений в статью 14 Конституции (Основного Закона) РСФСР»
  35. ↑ Russia Votes to Void Cession of Crimea to Ukraine
  36. ↑ Про Постанову Верховної Ради Російської Федерації «Про правову оцінку рішень вищих органів державної влади РРФСР щодо зміни статусу Криму, прийнятих у 1954 році»
  37. ↑ Про Заяву Верховної Ради України стосовно рішень Верховної Ради Росії з питання про Крим
  38. ↑ Фёдоров А. Б. Правовой статус Крыма. Правовой статус Севастополя.
  39. ↑ Lawmakers Add to Defiance of Yeltsin
  40. ↑ ««Известия» / Учредитель: журналистский коллектив «Известий». — 1993. — 13 июля, вторник. — № 129 (23984)». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  41. ↑ Записка Председателя Совета Безопасности Արխիվացված 2015-06-26 Wayback Machine
  42. ↑ МИД: Россия стала олицетворением угрозы международному миру и безопасности в 21 веке
  43. ↑ Совещание по безопасности и сотрудничеству в Европе. Ежегодный доклад. 1994 год
  44. ↑ «Організація з безпеки і співробітництва в Європі (ОБСЄ) і Україна». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  45. ↑ Про внесення змін і доповнень до Конституції (Основного… | від 21.09.1994 № 171/94-ВР
  46. ↑ Конституция Крыма 1992 года. Справка
  47. ↑ З А К О Н У К Р А Ї Н И Про затвердження Конституції Автономної Республіки Крим
  48. ↑ История раздела Черноморского флота. Справка
  49. ↑ Холодна війна за Крим
  50. ↑ Евгений МАРЧУК: «Крым можно вернуть»
  51. ↑ «КРИМ 94. Частина 5 «За крок до війни…»». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  52. ↑ Статус Черноморского флота РФ
  53. ↑ Соглашение между Российской Федерацией и Украиной о параметрах раздела Черноморского флота
  54. ↑ Второй «раздел» Черноморского флота: Украина сохранила 10 кораблей из 61 (фото)
  55. ↑ Двусторонние российско-украинские документы по Черноморскому флоту
  56. ↑ Состав Черноморского флота ВМФ России. Инфографика
  57. ↑ Угода між Україною і Російською Федерацією про статус та умови перебування Чорноморського флоту Російської Федерації на території України
  58. ↑ «Портал русского народа Крыма | | Председатель Русской общины Крыма». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  59. ↑ Перечень общественных формирований(չաշխատող հղում)
  60. ↑ Русская община Крыма и КРО партии «Русский блок» считают нелегитимными итоги переголосования второго тура президентских выборов.
  61. ↑ «Сергей Аксенов избран первым заместителем лидера Русской общины Крыма». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  62. ↑ Киселёв С. Н., Киселёва Н. В. Геополитические аспекты истории Крыма Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine. // Учёные записки Таврического национального университета, серия «География» 17 (56). — 2004, № 3. — С. 74—81.
  63. ↑ День в истории. Конфликт за остров Тузла — РФ впервые попыталась захватить крымскую землю
  64. ↑ 2003-й: Конфликт вокруг Тузлы и атипичная пневмония
  65. ↑ Конфликт в Керченском проливе: просвета пока не видно
  66. ↑ Конфликт вокруг острова Тузла: 10 лет спустя
  67. ↑ БОМБОЙ ПО ДАМБЕ Между Россией и Украиной начался полномасштабный дипломатический конфликт Արխիվացված 2012-08-18 Wayback Machine
  68. ↑ Нашла коса на остров. Как Россия и Украина в Керченском проливе «воевали»
  69. ↑ «Украина: Дамба в Керченском проливе вредит экологии». Росбалт. 2005 թ․ մարտի 14. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 20-ին.
  70. ↑ Конфликт вокруг Тузлы: строительство дамбы приостановлено
  71. ↑ Украина и Россия в 2003-м воевали за Тузлу
  72. ↑ Фиаско Кремля. Как Россия и Украина президента выбирали
  73. ↑ Что ждет Крым и Севастополь?
  74. ↑ Россия. Украина. НАТО. Крым
  75. ↑ Крым-2006: Акция антиНАТО в Феодосии, крымско-татарские «самозахваты», «Прорыв» и птичий грипп
  76. ↑ Ющенко пообещал не трогать российский флот в Крыму до 2017 года
  77. ↑ Ющенко хочет освободить Крым от Черноморского флота России к 2017 году
  78. ↑ Ющенко: Оставить флот России в Севастополе после 2017 года не позволит украинская конституция
  79. ↑ Ющенко приговорил Черноморский флот
  80. ↑ Янукович пошел по стопам Ющенко — суды опять отбирают маяки у российских военных
  81. ↑ 81,0 81,1 «Скандал вокруг маяков — это продолжение газовой войны» — мнение экспертов
  82. ↑ На Украине считают, что маяки в Крыму надо было вернуть ещё в 1997 году
  83. ↑ Ничего не вижу, ничего не слышу
  84. ↑ владения Минобороны России нескольких навигационно-гидрографических объектов и передаче их украинскому Минтрансу
  85. ↑ У российского флота отняли крымские маяки
  86. ↑ Яценко, Олег — Лидер организации «Студенческое братство»
  87. ↑ Замаячило. Киев прибирает к рукам объекты Черноморского флота РФ
  88. ↑ На крымские маяки переброшены дополнительные силы ЧФ
  89. ↑ Украина запрещает россиянам ездить по Крыму на бронетехнике
  90. ↑ Крымчане сказали НАТО «нет»
  91. ↑ Феодосия без НАТО
  92. ↑ Акция протеста в аэропорту Симферополя: там сел самолёт НАТО
  93. ↑ Американцев увезли из санатория в Алуште в неизвестном направлении
  94. ↑ Крым объявлен «территорией без НАТО»
  95. ↑ В Феодосии продолжается борьба за «Крым без НАТО»
  96. ↑ США продолжат подготовку к учениям Sea Breeze 2006 на Украине
  97. ↑ У Феодосії коммуністи спалили прапор США з нагоди річниці перемоги над НАТО
  98. ↑ Украина прикроет Грузию морем Пообещав не пустить корабли ЧФ РФ обратно
  99. ↑ «Frankfurter Allgemeine»: «Лукашенко поджал хвост, когда российские ВВС бомбили цели возле Тбилиси»
  100. ↑ Украина предостерегает Россию от участия кораблей ЧФ в конфликте вокруг Южной Осетии — заявление МИД
  101. ↑ Украина обещает не пустить корабли ЧФ из Грузии обратно в Крым
  102. ↑ Ющенко: Украина «втягивается в военные конфликты, не желая того»
  103. ↑ Ющенко объяснил, что из-за кораблей ЧФ Украина втягивается в войну
  104. ↑ Ющенко ограничил передвижения Черноморского флота РФ
  105. ↑ МИД РФ расценивает указ Ющенко о ЧФ как новый антироссийский шаг
  106. ↑ «В.Ющенко: Черноморский флот РФ — угроза безопасности Украины». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  107. ↑ Крым: расколотый полуостров, российский флот и украинская гордость
  108. ↑ «Верховный Совет Крыма выразил поддержку народам Абхазии и Южной Осетии в их праве на самоопределение!». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  109. ↑ Киев обвинил Россию в раздаче паспортов крымчанам
  110. ↑ Россия: «раздачи паспортов» в Крыму нет
  111. ↑ Ждать ли нам новой Крымской войны?
  112. ↑ Следующая война в Европе — между Россией и Украиной?
  113. ↑ Российская проблема Украины
  114. ↑ Pifer, Steven (2009-07). «Crisis Between Ukraine and Russia» (PDF). Center for Preventive Action of the Council on Foreign Affairs.
  115. ↑ Tatiana Buba. Russo-Ukrainian Relations: Sevastopol and the Black Sea Fleet Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine. // GWU International Affairs Review, Vol. XIX, No. 1: Spring/Summer 2010.(անգլ.)
  116. ↑ Новая эпоха в украинской политике. Виктор Янукович об отношениях с Россией и будущем правительстве
  117. ↑ «Путин: Янукович кардинально изменил отношения между Украиной и Россией». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  118. ↑ История одного бывшего. Какой путь проделал экс-президент Украины Виктор Янукович
  119. ↑ Янукович — депутатам ПАСЕ: «Голодомор — не геноцид, а Бандера — не герой»
  120. ↑ Харківські угоди: від миру до війни
  121. ↑ Украина и Грузия: такие разные судьбы революции
  122. ↑ Наливайченко: У Генпрокуратуры есть все возможности передать дело Кучмы в суд
  123. ↑ Верховна Рада ратифікувала харківські угоди
  124. ↑ Конфетка для Медведева, или Янукович сдал Крым
  125. ↑ Харьковские соглашения президентов России и Украины — два года спустя
  126. ↑ Украина опять отбирает маяки у российских военных
  127. ↑ Минобороны хочет вернуть из аренды Черноморского флота свои маяки
  128. ↑ Украина и Россия снова делят крымские маяки раздора
  129. ↑ Массовое столкновение казаков со спецназом в Крыму: ранены 15 человек
  130. ↑ Казаки протестуют, татары ропщут
  131. ↑ В Крыму русские казаки устроили массовую драку с украинским спецназом из-за православного креста (ВИДЕО)
  132. ↑ Экс-президент Крыма вернулся на полуостров после 16 лет изгнания
  133. ↑ Мешкова выгонят из Украины на пять лет
  134. ↑ Экс-президент Крыма выдворен в Россию
  135. ↑ Кому выгодна депортация Мешкова
  136. ↑ «Главный российский соотечественник» одобрил депортацию экс-президента Крыма
  137. ↑ «Как изменится электорат Януковича из-за сближения с Евросоюзом». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  138. ↑ Корреспондент: Полная утрата доверия. Корреспондент подвел итоги двухлетнего правления Януковича
  139. ↑ Янукович уверен, что украинцы поддерживают его желание изменить Конституцию
  140. ↑ Только 2,1 % украинцев назвали политические проблемы и отсутствие лидера-реформатора главными проблемами страны
  141. ↑ 141,0 141,1 Положение в области прав человека и прав национальных меньшинств на Украине (отчёт БДИПЧ от 12 мая 2014 года) (12 мая 2014)
  142. ↑ 142,0 142,1 142,2 Автор: Андрей Кондрашов. ВИДЕО. Документальный фильм «Крым. Путь на Родину». Премьера состоялась 15 марта 2015 года. Արխիվացված 2015-03-15 Wayback Machine Телеканал «Россия 1» // russia.tv
  143. ↑ Севастопольцы чуть не разгромили администрацию, но все же добились обещания передать все дела Алексею Чалому Արխիվացված 2016-10-17 Wayback Machine
  144. ↑ Меджлис срочно собирает митинг под крымским парламентом
  145. ↑ «СБУ обнародовала видео захвата здания Верховного Совета Крыма». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  146. ↑ Захват Верховного Совета Крыма: свидетельства очевидцев
  147. ↑ Парламент Крыма назначил референдум об автономии
  148. ↑ Рустам Корсовецкий (2014 թ․ փետրվարի 27). «Новый премьер Крыма Аксенов считает президентом Януковича». Вести. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 6-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 5-ին.
  149. ↑ «Обращение Председателя Совета министров АРК Сергея Аксенова». Пресс-служба Верховного Совета АРК. 2014 թ․ մարտի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
  150. ↑ Совет Федерации разрешил Путину ввести войска на Украину
  151. ↑ Совет Федерации одобрил введение войск РФ на Украину
  152. ↑ «КрымНаш. КрымНеНаш». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունիսի 6-ին.
  153. ↑ Венецианская комиссия признала крымский референдум нелегитимным — Минюст Արխիվացված 2016-05-06 Wayback Machine // newsru.ua
  154. ↑ Крымский парламент принял решение о вхождении Крыма в состав России
  155. ↑ Парламент Крыма принял Декларацию о независимости АРК и г. Севастополя
  156. ↑ Парламент Крыма принял декларацию о независимости
  157. ↑ «Результаты общекрымского референдума». Официальный сайт Государственного Совета Республики Крым. 2014 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  158. ↑ «На сессии городского Совета утверждены результаты общекрымского референдума 16 марта 2014 года». Официальный сайт Севастопольского городского совета. 2014 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 17-ին. Վերցված է 2014 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
  159. ↑ Договор между Российской Федерацией и Республикой Крым о принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов
  160. ↑ «Путин, Константинов, Аксёнов и Чалый подписали договор о принятии в РФ Республики Крым».
  161. ↑ «Республика Крым и Севастополь включены в перечень субъектов РФ в Конституции России». // ИТАР-ТАСС. 2014 թ․ ապրիլի 11. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 11-ին.
  162. ↑ Конституция Российской Федерации Արխիվացված 2014-04-13 Wayback Machine // Официальный интернет-портал правовой информации, 11.04.2014
  163. ↑ Опубликована Конституция Российской Федерации Արխիվացված 2014-04-13 Wayback Machine // Официальный интернет-портал правовой информации, 11.04.2014
  164. ↑ Russia // Энциклопедия Британника(անգլ.) — «Russia’s ninth federal district was created in 2014, after it annexed the Ukrainian autonomous republic of Crimea; this territorial claim was not recognized by Ukraine or most other countries, but Russia exercised de facto control of the region»
  165. ↑ Disputed Territories // The Territories of the Russian Federation 2015 / Europa Publications. — Routledge, 2015. — P. 307. — 346 p. — (Europa territories of the world series). — ISBN 1317445139, ISBN 9781317445135 — «The territories of the Crimean peninsula, comprising Sevastopol City and the Republic (formerly the Autonomous Republic) of Crimea, constituting the Crimean Federal Okrug [sic], were annexed by Russia in March 2014, but remain internationally recognized as part of Ukraine»
  166. ↑ «Правовые обоснования позиции России по Крыму и Украине». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  167. ↑ 167,0 167,1 167,2 «КС признал неконституционным постановление ВР Крыма о независимости». УНИАН. 2014 թ․ մարտի 21. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 25-ին.
  168. ↑ Рішення Конституційного Суду України у справі за конституційним… | від 20.03.2014 № 3-рп/2014
  169. ↑ «Турчинов отменил декларацию о независимости Крыма и Севастополя». ТСН. 2014 թ․ մարտի 14. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 25-ին.
  170. ↑ Заява МЗС з нагоди 20-ї річниці підписання Будапештського меморандуму
  171. ↑ Брифінг в МЗС
  172. ↑ Меморандум о гарантиях безопасности в связи с присоединением Украины к Договору о нераспространении ядерного оружия
  173. ↑ Договор о дружбе, сотрудничестве и партнерстве между Российской Федерацией и Украиной
  174. ↑ Договор между Российской Федерацией и Украиной о российско-украинской государственной границе Արխիվացված 2016-01-01 Wayback Machine Կաղապար:Битая ссылка
  175. ↑ «Глеб Павловский: У России нет союзников, но она не изолирована». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  176. ↑ 176,0 176,1 «Генеральная Ассамблея ООН призвала уважать территориальную целостность Украины». Центр новостей ООН. 2014 թ․ մարտի 27. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 28-ին.
  177. ↑ «Резолюция A/RES/68/262, принятая Генеральной Ассамблеей ООН 27 марта 2014 года «Территориальная целостность Украины»». Генассамблея ООН. 2014 թ․ ապրիլի 1.
  178. ↑ Пан Ги Мун: ООН продолжит работу по урегулированию ситуации в Украине // Центр новостей ООН, 28.03.2014
  179. ↑ Положение в области прав человека в Автономной Республике Крым и городе Севастополе (Украина)
  180. ↑ Результаты голосования по резолюции Արխիվացված 2017-06-30 Wayback Machine(անգլ.)
  181. ↑ Belarus, Armenia and Serbia voted against UN resolution on Crimea
  182. ↑ ПА ОБСЕ обвинила Россию в оккупации Украины, — резолюция Արխիվացված 2014-07-01 Wayback Machine // РБК-Украина 01.07.2014
  183. ↑ Резолюция «Очевидное, грубое и несправленное нарушение хельсинкских принципов Российской Федерацией» // Бакинская декларация и резолюции, принятые Парламентской ассамблеей ОБСЕ на двадцать третьей ежегодной сессии. Баку, 28 июня — 2 июля 2014 года
  184. ↑ «ПА ОБСЕ осудила действия РФ в отношении Украины». Deutsche Welle. 2014 թ․ հուլիսի 1. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 9-ին.
  185. ↑ Хельсинкская декларация и резолюции, принятые Парламентской Ассамблеей ОБСЕ на двадцать четвёртой ежегодной сессии. Хельсинки, 5-9 июля 2015 года
  186. ↑ Situation in Ukraine
  187. ↑ ПАСЕ осудила аннексию Крыма Россией
  188. ↑ Recent developments in Ukraine: threats to the functioning of democratic institutions (Doc. 13482)
  189. ↑ ПАСЕ официально признала Россию «агрессором»
  190. ↑ «Resolution Missing persons during the conflict in Ukraine» (անգլերեն). ПАСЕ. 2015 թ․ հունիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 26-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 26-ին.
  191. ↑ «Vote on Resolution Missing persons during the conflict in Ukraine».
  192. ↑ A. Boadle (2014 թ․ հուլիսի 15). «BRICS neutrality on Ukraine a diplomatic win for Putin» (անգլերեն). Reuters. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2015 թ․ օգոստոսի 8-ին.
  193. ↑ Why Did BRICS Back Russia on Crimea?
  194. ↑ «Большая семерка» и БРИКС в мире после Крыма
  195. ↑ Почему БРИКС поддерживает Россию по Крыму?//01.04.2014
  196. ↑ Китай воздержался. Проект резолюции ООН, который называл референдум в Крыму нелегитимным, заблокирован // 2014-03-15
  197. ↑ «Китай выступает за сохранение целостности Украины - МИД КНР». www.vedomosti.ru. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 25-ին.
  198. ↑ Генеральный секретарь НАТО осуждает шаги по включению Крыма в состав Российской Федерации
  199. ↑ Joint statement on Crimea by President of the European Council Herman Van Rompuy and President of the European Commission José Manuel Barroso
  200. ↑ Совместное заявление Ван Ромпёя и Жозе Баррозу касательно Крыма (18/03/2014) Արխիվացված 2015-10-24 Wayback Machine — Представительство Европейского Союза в России, 18 марта 2014
  201. ↑ «European Parliament resolution of 17 April 2014 on Russian pressure on Eastern Partnership countries and in particular destabilisation of eastern Ukraine» (անգլերեն). Европарламент. 2014 թ․ ապրիլի 17. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 8-ին.
  202. ↑ Европарламент осудил агрессию России и хочет санкций — резолюция — ЛІГАБізнесІнформ, 17.04.2014
  203. ↑ В ОЧЭС, где сейчас председательствует Россия, считают Крым украинским//Radio Free Europe/Radio Liberty, 15.04.2016
  204. ↑ «Отчет о действиях по предварительному расследованию 2018 г. (пункты об Украине)» (PDF). Международный уголовный суд.
  205. ↑ Профессор Меркель заявил, что термин «аннексия» к Крыму неприменим Правда.ру, 17.09.2019 14:58
  206. ↑ «Russland hat die Krim nicht annektiert» Infosperber, Donnerstag, 19. September 2019 — 08:24
  207. ↑ 207,0 207,1 Страны, официально признавшие Крым российским на сегодня
  208. ↑ «Крымский референдум соответствует международному праву»
  209. ↑ «Лукашенко де-факто признал Крым частью России». МИР. 2014 թ․ մարտի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ փետրվարի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  210. ↑ «В Минске объяснили свою "нейтральность" в решении оккупации Крыма». ТСН. 2018 թ․ սեպտեմբերի 3.
  211. ↑ «Белоруссия юридически признала Крым российским». Федеральное агентство новостей. 2018 թ․ հունիսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 10-ին.
  212. ↑ Statement Regarding the Mapping of Crimea // National Geographic Society. March 19, 2014(անգլ.)
  213. ↑ 213,0 213,1 213,2 213,3 Крым на картах мира: ситуация поменялась
  214. ↑ Google сделала Крым российским на картах для рунета
  215. ↑ J. Kyle O’Donnell and Julie Johnsson (2014-03-22T04:00:01Z). «Russian Cartographers Add Crimea to Maps Amid Sanctions». Bloomberg. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 30-ին.
  216. ↑ «Statement by the DWG on edit conflicts in Crimea» (անգլերեն). OpenStreetMap Foundation. 2014 թ․ հունիսի 5. «In the short-term Crimea shall remain in both the Ukraine and Russia administrative relations, and be indicated as disputed. We recognize that being in two administrative relations is not a good long-term solution, although the region is likely to be indicated as disputed for some time.»
  217. ↑ «Parliament challenges mapmakers to mark Crimea Russian territory» (անգլերեն). ИТАР-ТАСС. 2014 թ․ մարտի 26. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 30-ին. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 30-ին.
  218. ↑ Mail.ru и Yandex изменят карты в связи с присоединением Крыма к России РИА Новости
  219. ↑ Сполучені Штати і Європейський Союз запровадили далекосяжні санкції відносно діяльності в Криму у відповідь на російську окупацію і спробу анексії цього регіону // U.S. Embassy Kyiv Ukraine, facebook, August 21, 2015
  220. ↑ Ukraine-/Russia-related Sanctions
  221. ↑ Ukraine Travel Warning Արխիվացված 2015-07-26 Wayback Machine // July 16, 2015
  222. ↑ Council Decision 2014/386/CFSP of 23 June 2014 concerning restrictive measures in response to the illegal annexation of Crimea and Sevastopol (с последующими поправками)
  223. ↑ Александр Моисеенко (2015 թ․ փետրվարի 27). «Иски Украины к РФ оказались блефом». Forbes Украина. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  224. ↑ «Украина сообщила в Международный уголовный суд о захвате Россией имущества в Крыму». LB.ua. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  225. ↑ Время, Настоящее. «Прокурор Международного уголовного суда приравнял аннексию Крыма Россией к военному конфликту». Настоящее Время (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 21-ին.
  226. ↑ Канцелярия Прокурора Международного уголовного суда (2017). «Отчет о действиях по предварительному расследованию 2017 г.» (PDF). Международный уголовный суд.
  227. ↑ «Присоединение Крыма к России обжаловали в Конституционном суде». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունիսի 30-ին.
  228. ↑ «Определение Конституционного Суда РФ от 16 июля 2015 года № 1826-О «Об отказе в принятии к рассмотрению жалобы граждан Аншакова Михаила Геннадьевича, Отставных Валерия Владимировича и Селезнева Константина Анатольевича на нарушение их конституционных прав положениями статей 1 и 2 Федерального конституционного закона „О принятии в Российскую Федерацию Республики Крым и образовании в составе Российской Федерации новых субъектов — Республики Крым и города федерального значения Севастополя"»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 15-ին.
  229. ↑ «В МИД объяснили, почему Украина не подает иск в международный суд ООН по возвращению Крыма» (ռուսերեն). Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  230. ↑ «Заплатить за Крым: как украинские компании впервые выиграли у России». РБК. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 17-ին.
  231. ↑ «Украинский Ощадбанк заявил о выигрыше иска на $1,3 млрд против России». РБК. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  232. ↑ ««Нафтогаз» попросил трибунал взыскать с России $5,2 млрд за Крым». РБК. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 31-ին.
  233. ↑ Tadeusz A. Olszański, Arkadiusz Sarna, Agata Wierzbowska-Miazga (2014 թ․ մարտի 19). «The consequences of the annexation of Crimea» (անգլերեն). Centre for Eastern Studies (OSW). Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 13-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  234. ↑ Россия сэкономит огромные деньги
  235. ↑ Крым в ближайшие годы может нарастить добычу газа в 1,5-2 раза — Медведев
  236. ↑ The consequences of the annexation
  237. ↑ Стенограмма 349 (внеочередного) заседания Совета Федерации от 21 марта 2014 года
  238. ↑ «Лавров: Керченский пролив больше не может являться предметом переговоров с Украиной». ТАСС. 2018 թ․ փետրվարի 8.
  239. ↑ Россия подогреет Тавриду
  240. ↑ В Госдуму внесено предложение о прекращении действия ряда российско-украинских соглашений. 28 марта 2014 года
  241. ↑ Госдума прекратила действие российско-украинских соглашений по Черноморскому флоту. ТАСС, 31.03.2014

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ղրիմի_պատկանելության_խնդիր&oldid=9456765» էջից