Եղիշե Թադևոսյան

Եղիշե Թադևոսյան
Ծնվել է	սեպտեմբերի 24, 1870(1870-09-24)
Ծննդավայր	Վաղարշապատ, Ռուսական կայսրություն
Վախճանվել է	հունվարի 22, 1936(1936-01-22) (65 տարեկան)
Մահվան վայր	Թիֆլիս, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և  ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	նկարիչ
Ժանր	բնանկար
Աշակերտներ	Երվանդ Քոչար, Սեդրակ Առաքելյան, Ռուբեն Շահվերդյան և Արտավազդ Թումանյան
Պարգևներ	Հայկական ԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ
Եղիշե Թադևոսյան Վիքիդարանում
Yeghishe Tadevosian Վիքիպահեստում

Եղիշե Մարտիրոսի Թադևոսյան (սեպտեմբերի 24, 1870(1870-09-24), Վաղարշապատ, Ռուսական կայսրություն - հունվարի 22, 1936(1936-01-22), Թիֆլիս, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), հայ գեղանկարիչ։ ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1935)։ Վրաստանի գեղարվեստական ակադեմիայի հիմնադիրներից (1923) և առաջին պրոֆեսորներից։

Կենսագրություն

Վաղ շրջան

1879–1894 թվականներին սովորել է Թիֆլիսի Տեր-Հակոբյան պանսիոնում, Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում, Գեղանկարչության, քանդակագործության և ճարտարապետության ուսումնարանում։ 1894–1895 թվականներին դասավանդել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարանում, ապա վերադարձել է Մոսկվա։ 1896 թվականին Թադևոսյանը մասնակցել է «Պերեդվիժնիկների» 24-րդ ցուցահանդեսին, 1898 թվականին Մոսկվայի արվեստագետների ընկերության մրցույթում նրա «Կեսօրյա ճաշ» (1896 թվական) և «Քարոզ ուղղադավաններին» (1896) կտավներն արժանացել են մրցանակների։ 1898 թվականին իր ուսուցչի՝ ռուս նկարիչ Վասիլի Պոլենովի հետ մեկնել է Պաղեստին, գրեթե ամեն տարի ճամփորդել Մերձավոր Արևելքի ու Եվրոպայի երկրներում (մինչև 1914 թվականը), Ռուսաստանում և Հայաստանում, ստեղծել մի շարք գործեր։

Գործունեությունը Թիֆլիսում և Երևանում

Եղիշե Թադևոսյան, Վարդգես Սուրենյանց, Մարտիրոս Սարյան, Փանոս Թերլեմեզյան - 1916

1901 թվականից Թադևոսյանը բնակվել է Թիֆլիսում, մասնակցել տեղի և ռուսաստանյան ցուցահանդեսներին։ 1916 թվականին Թիֆլիսում աջակցել է Հայ արվեստագետների միության ստեղծմանը, ընտրվել է նախագահ, 1921 թվականին Երևանում կազմակերպել է միության ցուցահանդեսը, մասնակցել է Թիֆլիսի «Հայարտտուն» մշակութային կենտրոնի աշխատանքներին։ Վրաստանի Գեղարվեստի ակադեմիայի հիմնադիրներից և առաջին պրոֆեսորներից էր։

Աշխատանքները

Եղիշե Թոդևոսյանի գերեզմանը Կոմիտասի անվան պանթեոնում

Նկարիչն աշխատել է կերպարվեստի գրեթե բոլոր բնագավառներում. ստեղծել է գրաֆիկական, կիրառական արվեստի, բեմանկարչական գործեր, խճանկարներ, մանրաքանդակներ։ Թադևոսյանի առաջին իսկ գործերն արտահայտում են նկարչի խոր գունազգացողությունը, ամուր գծանկարը, կատարման բարձր մակարդակը։ Նրա որոշ գործերում («Դեպի պանդխտություն», 1895, «Երկրպագություն խաչին», 1901, և այլն) զգացվում է Վարդգես Սուրենյանցի արվեստի ազդեցությունը։

Թադևոսյանի բնանկարները երբեմն ներառում են մեծ կամ փոքր սյուժեներ՝ «Կոմիտասը Էջմիածնի լճի մոտ» (1893 թ.), «Մեր փողոցը Վաղարշապատում» (1921) և այլն։ Մեծ վարպետությամբ է պատկերել «Ալեքսանդր Շիրվանզադե» (1929), «Հովհաննես Թումանյան» (1933), «Կոմիտաս» (1935) և այլ դիմանկարներ։ Նրա արվեստում կարևոր տեղ ունեն հայ գյուղը, կենցաղը, գեղջկական կերպարները՝ «Հովիվն ու ոչխարները» (1895), «Խնձոր ունեմ խածած է» (1930) և այլն։ Թադևոսյանը մի շարք գործերում անդրադարձել է հայերի կոտորածների ու պանդխտության թեմաներին («Դեպի պանդխտություն», 1895, «Կեսօրյա ճաշ», 1896 և այլն), հայ ժողովրդի անցյալին և ավանդույթներին. ստեղծել է նկարաշար՝ «Հոգեհաց. Արտաշեսի մահը» (1910), «Տորք Անգեղ» (1910), «Արշակ և Փառանձեմ» (1921), «XI դարի աղջիկը» (1921), նաև հին հայկական հուշարձանները պատկերող բազմաթիվ բնանկարներ։

Մարդասիրական ու բարոյախոսական գաղափարներով են տոգորված նրա «Սիսարայի մահը» (1893), «Տիրամայր» (1917) կրոնական սյուժեներով գործերը։ Նկարչի «Հանճարը և ամբոխը» (1909), «Քրիստոսը և փարիսեցիները» (1919) հանրահայտ պատկերները արտահայտում են բողոք քաղքենի հասարակության դեմ։

Թադևոսյանի գործերից պահվում են Հայաստանի ազգային պատկերասրահում, Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի, Մոսկվայի Արևելքի ժողովուրդների արվեստի պետական և այլ թանգարաններում։

Հետահայաց ցուցադրություն

2015 թվականին Հայաստանի ազգային պատկերասրահում բացվել է «Եղիշե Թադևոսյան. Ռետրոսպեկտիվ. Հայաստանի ազգային պատկերասրահի և Վահագն Գրիգորյանի հավաքածուներից» ցուցահանդեսը՝ նվիրված նկարչի ծննդյան 145-ամյակին։

Հիշատակ

Եղիշե Թադևոսյանի կիսանդրի (Երևան)

Թադևոսյանի անունով Երևանում կոչվել է փողոց, Էջմիածնում՝ Գեղարվեստի դպրոց, 2015 թվականին Երևանի Շենգավիթ վարչական համայնքում բացվել է գեղանկարչի կիսանդրին։

Քաղվածքներ

Նկարչի բարձրագույն արժեքը նրա կոլորիտն է։ - Եղիշե Թադևոսյան

...Թադևոսյանը ստեղծեց իր հրաշալի էտյուդները, որոնց մեջ արվեստի իսկական գոհարներ կան։ Գույնի նուրբ զգացողություն ուներ ու կարողացավ մերձենալ իմպրեսիոնիզմի սկզբունքներին, կարողացավ լուսային, գունային մաքուր թրթռումներով փոքր չափի էտյուդների մեջ արտացոլել հայրենի բնության գողտրիկ անկյունները՝ այնքան վճիտ ու հայկական...։ - Մարտիրոս Սարյան

Տես նաև

• Եղիշե Թադևոսյանի կիսանդրի (Երևան)

Պատկերադարան

• 

  «Պուրակում ընթերցող կինը»,

• 

  «Հանճարն ու ամբոխը», 1909

• 

  «Կոմիտաս», 1936

Արտաքին հղումներ

• Եղիշե Թադևոսյան
• Հայկական Հանրագիտարան - Թադևոսյան Եղիշե
• Մեր մեծերը - Եղիշե Թադևոսյան

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատված վերցված է «Դպրոցական մեծ հանրագիտարանից», որի նյութերը թողարկված են՝ Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։