Դենիզլիի մարզ

Դենիզլիի մարզ; թուրք.՝ Denizli ili
Երկիր	Թուրքիա
Մասն է	Այդընի ենթաշրջան
Կարգավիճակ	մարզ
Մտնում է	Եգեյան տարածաշրջան
Ներառում է	19 շրջան
Վարչկենտրոն	Դենիզլի
Հիմնական լեզու	թուրքերեն
Բնակչություն (2018)	1,027,782
Ազգային կազմ	թուրքեր
Կրոնական կազմ	սուննի իսլամ
Տարածք	12,321
Ժամային գոտի	+03:00
ISO 3166-2 կոդ	TR-20
Հեռախոսային կոդ	+90 258
Փոստային ինդեքսներ	20000–20999
Ավտոմոբիլային կոդ	20
	denizli.gov.tr

Դենիզլիի մարզ (թուրք.՝ Denizli ili, վարչական միավոր Թուրքիայի արևմուտքում՝ Եգեյան տարածաշրջանում։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դենիզլիի մարզը գտնվում է Փոքր Ասիայի արևմուտքում, սահմանակցում է հետևյալ մարզերով. Ուշաք (հյուսիս), Աֆյոնքարահիսար, Բուրդուր և Ըսփարթա (արևելք), Այդըն և Մանիսա (արևմուտք), Մուղլա (հարավ)։

Տարածքի մոտավորապես 28-30% -ը հարթավայրային է, 25% -ը բարձր սարահարթեր, իսկ 47%-ը՝ լեռնային։ Հոնազ լեռը (2571 մետր) ամենաբարձրն է ինչպես մարզում, այնպես էլ Փոքր Ասիայի արևմուտքում։ Ամենամեծ լիճը Աջըգյոլն է։ Այդ աղի լիճը հարուստ է նաև արդյունաբերական աղերով (նատրիումի սուլֆատ)։ Մեծ Մենդերես գետի աղբյուրների մոտ կան բիկարբոնատներ և սուլֆատներ։ Քըզըլդերե քաղաքում կա ևս մեկ տաք աղբյուր՝ 200˚C ջերմությամբ։ Երկրաջերմային գոլորշու աղբյուրը տարածաշրջանում առաջին անգամ հայտնաբերվել է 1965 թվականին՝ հորատման աշխատանքների ընթացքում։ Այսօր կա երկրաջերմային գոլորշուց էլեկտրաէներգիա արտադրող էլեկտրակայան։ Երկրաջերմային էներգիայի աղբյուրի միայն 11%-ը օգտագործվում է էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար, և դրա 89%-ը, որը թափվում է Մեծ Մենդերես, աղբյուրի շրջանում 150 °C է (մոտավորապես նույնչափ էներգիա, որ հավասար է 35,000-40,000 տոննա բենզինի)։

Կլիման մեղմ է, լեռներում՝ երբեմն սառը։ Ամռանը ջերմաստիճանը կարող է բարձրանալ մինչև 55 °C, իսկ ձմռանը՝ մինչև -5 °C: Տեղումների քանակը մոտ 80 օր է, հիմնականում՝ ձմռանը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դենիզլիի մարզի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ Այստեղ առաջին բնակավայրերը (Լիկուսի Լաոդիկեա, Մեանդրի Տրիպոլիս, Կոլոսսա) կառուցվել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի ընթացքում՝ խեթերի, ապա նրանց իրավահաջորդ լիդիացիների և փռյուգիացիների կողմից։ Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակում այստեղ իրենց գերիշխանությունն են հաստատել մարերը, ապա և պարսիկները։ Ալեքսանդր Մակեդոնացու արշավանքներից հետո այստեղ սկսել է հունականության, ապա բյուզանդական դարաշրջանը, որը տևել է մոտ 1.5 հազարամյակ (մ.թ.ա. 4-րդ դար - մ.թ. 11-րդ դար)։ Մ.թ.ա. 2-րդ դարում հիմնադրվում է Հիերապոլիս քաղաքը, որն ի սկզբանե բնակեցվում է հրեաներով։

11-րդ դար վերջից մարզի և ամբողջ Փոքր Ասիայի տարածքը նվաճվել էր թյուրքալեզու առաջնորդների կողմից։ Տեղի հույն կամ հելլենացած բնակչությունն աստիճանաբար կորցնում է իր ինքնությունը, հայտնվում են բազմաթիվ թյուրքալեզու ցեղեր։ Իկոնիայի սուլթանության թուլացումից հետո մարզի տարածքը հայտնվում է Այդընիների թյուրքական (1300-1425) իշխանության տակ։ Օսմանյան պետության գերիշխանությունն այստեղ հաստատվել է 14-րդ դարի վերջից։ Տարածքը մտել է Անատոլիայի կուսակալության (1393-1864) մեջ։ Տարածքը մտել է Անատոլիայի կուսակալության (1393-1827), ապա Այդընի կուսակալության (1827-1864) մեջ։ 19-րդ դարի թանզիմաթի դարաշրջանում ստեղծվում է առանձին միավոր՝ Այդընի վիլայեթը։

Դարեր շարունակ մարզը ղեկավարվել է թուրքերի կողմից։ Բացառություն է կազմել հույն-թուրքական պատերազմում (1919-1922) մարզի նվաճումը, որը կարճ ժամանակ է տևել։ Թուրքիայի անկախության պատերազմում քեմալական զորքերն իրենց իշխանությունը հաստատել են ինչպես Դենիզլիում, այնպես էլ ամբողջ Փոքր Ասիայում։ 1920-ական թվականներին ձևավորվել են ժամանակակից մարզերը, այդ թվում՝ Դենիզլին։

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տարածքը 12,321 կմ² է, բաժանվում է 19 շրջանների։ Դրանք են՝

Բնակչությունը հասել է 1,027,782 մարդու (2018 թվականի տվյալներով)^[1]։ Կենտրոնը Դենիզլի քաղաքն է։ Այստեղ գործում է մարզի միակ՝ Փամուքքալեի (թուրք.՝ Pamukkale համալսարանը, հիմնադրված 1992 թվականին։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի եկամտի հիմնական աղբյուրներն են գյուղատնտեսությունը ու զբոսաշրջությունը։ Առավել հայտնի է մարզի թռչնաբուծական արտադրանքը (Դենիզլիի հավեր)՝ 3-3.5 կգ քաշով։ Տեղացիներն ու արտասահմանցիները այցելում են մարզի տարբեր հնադարյան մշակութային կոթողներ, ինչպես նաև ջերմային աղբյուրներ։ Մարզում պահպանվել են նաև սելջուկյան դարաշրջանի հուշարձաններ։ Հիմնական օդային դարպասը Դենիզլիի Չարդաք օդանավակայանն է։ Երկաթուղով կապված է Աֆյոնքարահիսարի և Այդընի հետ, ավտոբուսային կապով՝ միջերկրածովյան Ֆեթհիե նավահանգստի։