Արշալույս Արշարունի

Արշալույս Արշարունի
Ծնվել է	նոյեմբերի 17 (29), 1896; Կաղզվան, Կարսի մարզ, Կովկասյան երկրամաս, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	հոկտեմբերի 20, 1985 (88 տարեկան); Մոսկվա, ԽՍՀՄ
Բնակության վայր(եր)	Դոնի Ռոստով և Մոսկվա
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԽՍՀՄ
Ազգություն	հայ
Մասնագիտություն	գրականագետ, բանասեր, թատերագետ, դասախոս, արևելագետ, կրոնագետ, գրական քննադատ, համալսարանի դասախոս և գրականագետ
Հաստատություն(ներ)	Ural Institute of Management?, Մոսկվայի փիլիսոփայության, գրականության և պատմության ինստիտուտ, Մոսկվայի պետական համալսարան, Կոմունիստական ակադեմիա և Վոստոկկինո
Գործունեության ոլորտ	գրականագիտություն, գրաքննադատություն, արևելագիտություն և կրոնագիտություն
Անդամակցություն	ԽՍՀՄ Գրողների միություն
Ալմա մատեր	Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոց (1916), Վարշավայի համալսարանի պատմության ֆակուլտետ և Մոսկվայի կարմիր պրոֆեսուրայի ինստիտուտ
Կոչում	պրոֆեսոր
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն, ռուսերեն, թյուրքական լեզվախումբ, արաբերեն և հին պարսկերեն
Պարգևներ	; և
Կուսակցություն	ԽՄԿԿ

Արշալույս Միքայելի Արշարունի (իրական ազգանունը՝ Չինարյան, նոյեմբերի 17 (29), 1896^[1]^[2], Կաղզվան, Կարսի մարզ, Կովկասյան երկրամաս, Ռուսական կայսրություն^[1]^[2] - հոկտեմբերի 20, 1985(1985-10-20)^[2], Մոսկվա, ԽՍՀՄ^[2]^[4]^[5]), հայ բանաստեղծ, գրականագետ, բանասեր, թատերագետ, բանահյուսագետ, պրոֆեսոր (1929), ՀԽՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1960), ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ 1934 թվականից։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Կարսի մարզի Կաղզվան քաղաքում։ 1904 թվականին ընտանիքով տեղափոխվել է Դոնի Ռոստով քաղաքը։ Սովորել է Նոր Նախիջևանի թեմական դպրոցում։ Այստեղ նրա ուսուցիչներն են եղել Երվանդ Շահազիզը, Գևորգ Չորեքչյանը, Աբրահամ Զամինյանը, Հրաչյա Աճառյանը։ Թեմականն ավարտել է 1916 թվականին։ Նույն թվականին նրան զինվորագրել են։ Սակայն մի քանի ամիս հետո նա զորացրվել է և ուսուցչություն արել Յալթայում, Ղարասու բազարում, Չալթըրում։ Այդ տարիներին ռազմական գործողությունների պատճառով Վարշավայի համալսարանը տեղափոխվել էր Դոնի Ռոստով։ Արշարունին ընդունվել է այս համալսարանի պատմաբանասիրական ֆակուլտետը, որը չի ավարտել։

1920-1921 թթ. խմբագրել է «Կոմունիստ» և «Պրոլետար» բոլշևիկյան պարբերականները։ 1921 թվականից բնակվել է Մոսկվայում։ 1924 թվականին ավարտել է Մոսկվայի կարմիր պրոֆեսուրայի ինստիտուտը։ 1926 թվականից դասախոսել է Մոսկվայի բուհերում։ Միաժամանակ աշխատել է Մոսկվայի մի շարք գիտահետազոտական ինստիտուտներում։ Հայրենական մեծ պատերազմի ժամանակ ավագ խմբագիր է եղել Զինհրատում։

Առաջին անգամ տպագրվել է «Հասկեր» ամսագրում, 1912 թվականին։ Արշարունին գրել է «Լենին» պոեմ]ը, որը խորհրդային գրականության մեջ առաջին պոեմն է՝ նվիրված Լենինին։

Մասնակցել է ռուս առաջին «Գրական հանրագիտարանի» հիմնադրմանն ու խմբագրմանը՝ Ա. Լունաչարսկու, Վ. Ֆրիչեի, Ն. Մառի հետ։ Զբաղվել է խորհրդային Արևելքի ժողովուրդների գրականության և ժողովրդական բանահյուսության հարցերով։ ԽՍՀՄ նշանավոր իսլամագետներից է։

Ռուսերեն լույս է տեսել նրա «ՍՍՀՄ և Արևելքի ժողովուրդները», «Ինչ է կատարվում Չինաստանում», «Բեխաիզմ», «Բաբիզմ», «Պեպոն ֆիլմում», «Հրաչյա Ներսիսյան», «Սովետական Արևելքի էպոսը», «Հանդիպումներ անցյալի հետ» և այլ գրքեր։

Արշարունին հայերենից ռուսերեն է թարգմանել Հրաչյա Քոչարի «Օգսեն Վասպուրիի ճանապարհորդությունը», Շիրվանզադեի «Մորգանի խնամին», Նար-Դոսի «Վիպակներն ու պատմվածքները», Գաբրիել Սունդուկյանի պիեսները, Արազու պատմվածքները, Նահապետ Քուչակի հայրենները։ Գրել է հայերեն և ռուսերեն։ Մահացել է Մոսկվայում։ ԽՄԿԿ անդամ 1917 թվականից։

Երկերի մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըմբոստացումի ժամեր (արձակ բանաստեղծություններ), Նոր Նախիջևան, տպարան Ս. Ավագյանի, 1918, 16 էջ։
Վերջալույսի ափունք, առանց տարեթվի, «Հույս», 1919 էջ, 2 էջ։
Պոեմներ, Ալեքսանդրապոլ, տպարան ՀԽՍՀ, 1920, 16 էջ։
Կարմիր հաղթանակ, Ալեքսանդրապոլ, հրատ. գավառային կոմիտեի, տպարան Ս. Մալխասյանի, 1921, 44 էջ։
Վաղվան օրը, Սիմֆերոպոլ, հրատ. Ռ. երիտ. Կ. Ը. Ղրիմի շրջանային կոմիտեի, 1921, 13 էջ։
Լենին (պոեմ), Ալեքսանդրապոլ, 1921, 16 էջ։
Հրուտ արփի, Մոսկվա, 1922, 64 էջ։
Ճերմակ վալս, Մոսկվա, 1922, 14 էջ։
Sophie (չափածո գործեր), Մոսկվա, 1922, 64 էջ։
Հազար, հազար, արևներ, Մոսկվա, 1922։
ԽՍՀՄ և Արևելքի ժողովուրդները, Մոսկվա, ԽՍՀՄ ժող. կենտր. հրատարակչություն, 1927, 62 էջ։
Մոսկվայի համալսարանի հայ ուսանողությունը, Երևան, Հայկական ՍՍՀ Քաղաքական և գիտական գիտելիքների տարածման ընկերություն, 1954, 36 էջ։
Մոսկվայի համալսարանը ու հայ առաջավոր ինտիլիգենցիան, Երևան, Հայպետհրատ, 1955, 240 էջ։
Հայ թատերագիտական մտքի պատմությունից, Երևան, ՀՍՍՀ ԳԱ, 1956, 140 էջ։
Հայ ժողովրդական թատերախաղեր, Երևան, Հայպետհրատ, 1961, 343 էջ։
Հանդիպումներ անցյալի հետ, Երևան, «Հայաստան», 1969, 219 էջ։
Մոսկվայի հայ մամուլը (Մոսկվայի հայ պարբերական մամուլի պատմությունը սկզբից մինչև 1920 թվականը), Երևան, «Հայաստան», 1971, 300 էջ։
Նշանավոր գրքերի ճակատագրերը, Երևան, «Լույս», 1973, 156 էջ։
Մարդիկ ու տարիներ։ Հուշանովելներ, Երևան, «Հայաստան», 1974, 175 էջ։
Ձեռագրերի աշխարհում, Երևան, «Հայաստան», 1975, 132 էջ։
Հուշանովելներ, Երևան, Հայկական թատերական ընկերություն, 1977, 192 էջ։
Մոսկվայի համալսարանը և հայ առաջավոր մտավորականությունը, երկրորդ, բարեփոխված հրատարակչություն, Երևան, «Հայաստան», 1982, 220 էջ։

Թարգմանությունները (ռուսերենից)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վ. Յազվիցկի, Մարդկային բնակարանի պատմությունը, Մոսկվա, 1926, 32 էջ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
↑ ^2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ Պատմական Հայաստանի քաղաքները
↑ Գրական տեղեկատու. Երևան: «Սովետական գրող». 1986. էջ 83-84.

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Արշալույս Արշարունի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 2, էջ 109)։

[_5e5775e65518eefb-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.

[_1b6028f0d8296c44-2] 2,00 ^2,01 ^2,02 ^2,03 ^2,04 ^2,05 ^2,06 ^2,07 ^2,08 ^2,09 ^2,10 ^2,11 ^2,12 Հայկական համառոտ հանրագիտարան (հայ.) — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1.

[_f82f547e7bed25ac-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 ^3,5 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[4] Պատմական Հայաստանի քաղաքները

[5] Գրական տեղեկատու. Երևան: «Սովետական գրող». 1986. էջ 83-84.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]