Ուկրաինայի տնտեսություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ուկրաինայի տնտեսություն
ԱրժույթԳրիվնա
Առևտրային կազմակերպություններՎՈւԱՄ, ԱՀԿ, ԱՊՀԱԱԳ, ՍԾՏՀ
Վիճակագրություն
ԲնակչությունDecrease 41,383,182 (2021 թվականի հուլիսի 1)[1]
ՀՆԱ
  • $184.92 billion (անվանական, 2022 թվական)[2]
  • $600.126 billion (ԳՀ, 2022 թվական)[2]
ՀՆԱ տեղ
ՀՆԱ-ի աճ
  • 3.2% (2019)
  • Decrease−4% (2020)
  • 3.4% (2021)[2]
ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով
  • $4,958 (անվանական, 2022 թվական)[2]
  • $14,146 (ԳՀ, 2022 թվական)[2]
ՀՆԱ֊ն ըստ սեկտորի
  • Գյուղատնտեսություն։ 12.2%
  • Արդյունաբերություն։ 28.6%
  • Ծառայությունների ոլորտ։ 60%
  • (2017 թվական)[3]
Գնաճ (ՍԳԻ)12,4 ± 0,1 տոկոս[4]
Աղքատության շեմից ցածր բնակչություն
  • positive decrease 1.3% (2018)[5]
  • negative increase 0.4% (2020)[6]
Ջինիի գործակիցnegative increase 26.1 ցածր (2018, Համաշխարհային բանկ)[7]
ԱշխատուժDecrease 20,203,893 (2019)[8]
Աշխատուժ ըստ մասնագիտության
  • գյուղատնտեսություն 5.8%
  • արդյունաբերություն 26.5%
  • ծառայությունների ոլորտ 67.8%
  • (2014)[3]
Միջին համախառն աշխատավարձ17453 UAH / $639 / 295000 դրամ (2021 թվականի դեկտեմբեր)
Հիմնական արտադրություններածուխ, էլետրաէներգիա, սև և գունավոր մետաղներ, սարքավորումներ և տրանսպորտային միջոցներ, քիմիկատներ, սննդամթերք
Արտաքին
Արտահանում $68.2 միլլիոն (2021)[9]
Արտահանվող ապրանքներսև և գունավոր մետաղներ, նավթ և նավթամթերք, քիմիկատներ, սարքավորումներ և տրանսպորտային միջոցներ, սննդամթերք
Արտանհանման հիմնական գործընկերներ
ՆերկրումDecrease $54.1 միլիոն (2020 թվական)[11]
Ներկրվող ապրանքներվառելիք (հիմնականում բնական գազ), սարքավորումներ, քիմիկատներ
Ներկրման հիմնական գործընկերներ
Պետական ֆինանսներ
Պետական պարտքpositive decrease ՀՆԱ-ի 60.93% (2018)[13]

Ուկրաինայի տնտեսությունը զարգացող ազատ շուկայական տնտեսություն է։ Այն 2000-2008 թվականներին արագորեն զարգանում էր, սակայն երբ 2007-2010 թվականների համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամը սկսվեց և Ուկրաինայում սկսվեց 2008-2009 թվականների ֆինանսական ճգնաժամը։ Տնտեսությունը վերականգնվեց 2010 թվականին և շարունակեց զարգանալ մինչև 2013 թվականը։ 2014-2015 թվականներին Ուկրաինայի տնտեսությունը կտրուկ անկում ապրեց, 2015 թվականի ՀՆԱ-ն 2013 թվականի կեսից մի քիչ էր ավել։ 2016 թվականին տնտեսությունը նորից սկսեց աճել։ Մինչև 2018 թվականը Ուկրաինայի տնտեսությունը զգալիորեն աճեց և հասավ 2008 թվականի ՀՆԱ-ի գրեթե 80%-ին։

1990-ականներին Ուկրաինական ԽՍՀ-ի հետ համեմատած գերգնաճ ու տնտեսական արտադրանքի անկում արձանագրվեց։ Առաջին անգամ ՀՆԱ-ի աճ գրանցվել է 2000 թվականին և շարունակվել է ութ տարի շարունակ[14]։ Այս աճը դադարեցվել է 2008 թվականի ֆինանսական ճգնաժամի պատճառով, սակայն Ուկրաինայի տնտեսությունը վերականգնվեց և դրական ՀՆԱ-ի աճ արձանագրվեց 2010 թվականի առաջին եռամսյակում[15]։ 2010-ականների սկզբին Ուկրաինան հայտնի էր նրանով, որ ուներ խոշոր եվրոպական տնտեսությանը բնորոշ շատ բաղադրիչներ՝ հարուստ գյուղատնտեսական հողեր[16][17], լավ զարգացած արդյունաբերական բազա, բարձր պատրաստվածություն ունեցող աշխատուժ և լավ կրթական համակարգ[18]։ Այնուամենայնիվ, 2013 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինան կրկին ընկավ ճգնաժամի մեջ[19]։ Նախորդ ամառ ուկրաինական ապրանքների արտահանումը Ռուսաստան էապես կրճատվեց Ռուսաստանի հետ սահմանին սահմանային և մաքսային հսկողության խստացման պատճառով[20]։ 2014 թվականի սկզբին Ռուսաստանի կողմից Ղրիմի բռնակցումը և Դոնբասում պատերազմը Ուկրաինայի տնտեսությունը լրջորեն վնասեցին, և հատկապես վնասվեցին երկրի երկու ամենակարևոր արդյունաբերական շրջանները[21]։ 2013 թվականին Ուկրաինայում ՀՆԱ-ի աճը զրո էր[21]։ 2014 թվականին ՀՆԱ-ն ընկավ 6․8%-ով[22] և սա շարունակվեց 2015 թվականին՝ արձանագրվելով ՀՆԱ-ի 12% անկում[23]։ 2017 թվականի ապրիլին Համաշխարհային բանկը արձանագրեց, որ 2016 թվականին Ուկրաինայի տնտեսական աճի գործակիցը 2․3% էր՝ դրանով ավարտելով ճգնաժամը[24]։ Չնայած այս առաջընթացին ԱՄՀ-ն 2018 թվականին արձանագրեց, որ Եվրոպայի բոլոր երկրների մեջ Ուկրաինան ունի ամենացածր ՀՆԱ-ն մեկ շնչի հաշվով[25][26][27]։

2020 թվականի ապրիլին Համաշխարհային բանկը զեկուցեց, որ 2019 թվականին տնտեսական աճը 3․2 տոկոս է եղել՝ լավ գյուղատնտեսական ապրանքի և ներքին սպառման ոլորտների շնորհիվ։ Այնուամենայնիվ, 2020 թվականին COVID-19 համավարակի պատճառով ՀՆԱ-ն անկում ապրեց 4․4%-ով[28]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մինչև 1917 թվականը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխարհագրությունը ազդել է ուկրաինական հողերի տնտեսության վրա։ Առևտրային միջանցքների պահպանումը` Վարանգյաններից դեպի հույներ առևտրային ճանապարհը և նեղուցներով դեպի Միջերկրական աշխարհ մուտքը, կարևոր դարձավ։ Հանքային ռեսուրսները խրախուսեցին արդյունաբերականացումը, հատկապես Դոնբասում, սկսած 19-րդ դարից[29]։ Սակայն անվտանգ սահմանների բացակայությունը նշանակում էր տնտեսական զարգացման կրկնվող ընդհատումներ։ Տափաստանային քոչվորները և այլ նվաճողները՝ օրինակ կումանները, մոնղոլները, թաթարները, երբեմն թալանն ավելի կարևոր էին համարում, քան տնտեսական զարգացման խթանումը։

Խորհրդային ժամանակաշրջան։ 1917-1991 թվականներին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինական ԽՍՀ-ի արդյունաբերությունը մեծապես հենվել է վառելիքաէներգետիկ բազայի վրա (հատկապես Դոնբասի քարածուխը, ինչպես նաև բնական գազն ու նավթը)։ Խոշորագույններից են համարվել Ուգլեգորսկի, Զապորոժիեի, Կրիվոյ ռոգի II, Բուրշտինսկի, Զմիևկայի, Զուևոյի, Մերձդնեպրյան, Վորոշիլովգրադի, Ատարոբեշևի ջերմակայանները։ 1977 թվականին շահագործման հանձվնեց Չեռնոբիլի ԱԷԿ-ը, որի 4-րդ էներգաբլոկը 1986 թվականի ապրիլի 26-ին վթարի ենթարկվեց՝ մարդկությանը կանգնեցնելով ծանր հետևանքներով բնական աղետի առջև։

Հատկապես զարգացած է եղել ծանր, էներգետիկ, տրանսպորտային մեքենաշինությունը, տրակտորների և գյուղատնտեսական մեքենաների, սարքերի արտադրությունը (Նովոկրամոտորսկի և ժդանովի ծանր մեքենաշինական, Խարկովի տրակտորի և «էլեկտրոտյաժմաշ», Վորոշիլովգրադի ջերմաքարշաշինական, Գոռլովկայի լեռնաարդյունահանման սարքեր)։ Քիմիական արդյունաբերությունը թողարկել է հանքային պարարտանյութեր, քիմիական թելեր, սինթետիկ խեժեր, պլաստմասաներ, ներկեր, ռետինե իրեր և այլն։ Զարգացած են եղել նաև սննդի և թեթև արդյունաբերությունները։

ՈւԽՍՀ-ի գյուղատնտեսական հողերը 42,1 միլիոն հեկտար էին (տարածքի 70%-ը), այդ թվում ցանքերը՝ 33,3 միլիոն հեկտար, խոտհարքները՝ 2,1 միլիոն հեկտար, արոտավայրերը՝ 4,6 միլիոն հեկտար (1983)։ Ոռոգելի հողատարածությունը 1980-ին 2014 հազար հեկտար էր։ Գյուղատնտեսության համախառն արտադրանքի մեջ դաշտավարության բաժինը կազմում էր 45, իսկ անասնապահությանը՝ 55%։ Անասնապահությունից հատկապես զարգացած է եղել տավարաբուծությունը։  

1991-2000 թվականներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1991 թվականի օգոստոսի 24-ին Ուկրաինան Խորհրդային Միությունից անկախություն հռչակեց[30]։ Հետագա տարիներին նոր երկրի տնտեսությունը տառապում էր մեծ արտադրողականության անկմամբ և աճող գնաճով[31]։ Ուկրաինայում 1990-ականների սկզբերին գերգնաճ էր՝ ֆինանսական շուկաներ մուտքի բացակայության և պետական ծախսերը ֆինանսավորելու համար դրամական զանգվածային ընդլայնման պատճառով, մինչդեռ արտադրությունը կտրուկ նվազեց[31]։ Արտադրության ահռելի անկումը և աճող գնաճն այն ժամանակ սովորական էին նախկին խորհրդային հանրապետությունների մեծ մասի համար, սակայն Ուկրաինան այս խնդիրներից ամենաշատ տուժածներից էր[31]։ Ի պատասխան այդ գերգնաճին՝ Ուկրաինայի ազգային բանկը 1996 թվականի սեպտեմբերին ազգային տարադրամ կարբովանեցը փոխարինեց գրիվնայով և խոստացավ այն կայուն պահեց ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ[31][32]։ Տարադրամը անկայուն էր 1990-ականների վերջին, հատկապես 1998 թվականի Ռուսաստանի ֆինանսական ճգնաժամի ընթացքում[31]։

1990-ականների ընթացքում խորը ճգնաժամը հանգեցրեց աղքատության համեմատաբար բարձր մակարդակի, բայց 2001 թվականի սկզբին, որպես յոթ տարիների անընդմեջ տնտեսական աճի հետևանք, շատ քաղաքացիների կենսամակարդակը բարձրացավ։ Համաշխարհային բանկի 2007 թվականի զեկույցում նշվում է, որ Ուկրաինան վերջին տարիներին ամենամեծ առաջընթացն է գրանցել աղքատության դեմ։ Աղքատության ցուցանիշը 2001 թվականին 32%-ից բարձր էր, իսկ 2005 թվականին հասավ 8%-ի[33]։ ՄԱԿ-ը նշում է, որ Ուկրաինան հաղթահարել է բացարձակ աղքատությունը, և որ 2009 թվականին միայն հարաբերական աղքատություն է[34]։

2000-2014 թվականների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան կայունացել է 2000-ականների սկզբին[31]։ 2000 թվականին առաջին անգամ գրանցվել է տնտեսական աճ Ուկրաինայի անկախացումից հետո[18]։ Տնտեսությունը շարունակեց աճել՝ շնորհիվ 2000-2008 թվականներին արտահանման 50% աճի․[18] հիմնականում արտահանումները լինում էին ավանդական մետաղների, մետալուրգիայի, ճարտարագիտության, քիմիական նյութերի և սննդի արդյունաբերության ճյուղերից[18]։ 2001-2008 թվականներին մետաղների և քիմիական նյութերի գները բարձրացել են միջազգային արագ տնտեսական աճի պատճառով, մինչդեռ Ռուսաստանից ներկրվող բնական գազի գինը մնացել է ցածր[18]։ Դրամավարժեցումը նաև օգնեց առաջ տանելու Ուկրաինայի տնտեսական վերելքը 2000-2008 թվականներին[18]։ 2006 և 2007 թվականներին վարկավորման աճը միջինը կազմել է 73%[31]։ Դրա հետևանքն այն էր, որ ուկրաինական ակտիվները սկսեցին նմանվել մեծ տնտեսական պղպջակների, իսկ բարձր գնաճը սկսեց վնասել Ուկրաինայի արտահանման մրցունակությանը[31]։ Վարկերի հարաբերակցությունը ՀՆԱ-ի նկատմամբ չափազանց արագ աճեց՝ 7-ից հասնելով գրեթե 80 տոկոսի[18]։ 2000-2007 թվականներին Ուկրաինայի իրական աճը կազմել է միջինը 7,4%[18]։ Այս աճը պայմանավորված էր ներքին պահանջարկով. կողմնորոշմամբ դեպի սպառումը, կառուցվածքային այլ փոփոխություններով և ֆինանսական զարգացմամբ[18]։ Դրան աջակցում էր ընդլայնողական, պրոցիկլային, հարկաբյուջետային քաղաքականությունը[18]։ Ուկրաինան շահում էր աշխատուժի շատ ցածր ծախսերից, մի փոքր ավելի ցածր մաքսատուրքերից և իր հիմնական արտահանվող ապրանքների բարձր գներից, բայց միևնույն ժամանակ բախվեց զգալիորեն ավելի բարձր ոչ սակագնային խոչընդոտների[18]։ Ռուսաստանը 2008 թվականի վերջից Ուկրաինային բնական գազի համաշխարհային շուկայից ցածր գներ չի գանձել, ինչը հանգեցրել է տարբեր վեճերի[18][35]։

Ուկրաինան մեծապես տուժեց 2008 թվականի տնտեսական ճգնաժամից. դրա պատճառով Ուկրաինան կապիտալի հոսքերի անկում ապրեց[31]։ Գրիվնան, որի փոխարժեքը ԱՄՆ դոլարի նկատմամբ 5:1 էր, արժեզրկվեց մինչև 8:1 և այդ հարաբերակցությամբ կայունացավ մինչև 2014 թվականի սկիզբը[36]։ 2008 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունը աշխարհում 45-րդն էր։ Ըստ 2008 թվականի՝ ՀՆԱ-ն (անվանական) 188 միլիարդ ԱՄՆ դոլար էր, իսկ մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ-ն կազմում է 3900 ԱՄՆ դոլար։ 2008 թվականի վերջին կար 3% գործազրկություն; 2009 թվականի առաջին 9 ամիսների ընթացքում գործազրկությունը միջինը կազմել է 9,4%[37]։ 2009 և 2010 թվականներին գործազրկության վերջնական պաշտոնական մակարդակները կազմել են 8,8% և 8,4%[38], չնայած CIA World Factbook-ը նշում է «մեծ թվով չգրանցված աշխատողներ կան»[38]։ Ուկրաինայի ՀՆԱ-ն 2009 թվականին նվազել է 15%-ով[31]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը վերականգնվել է 2010 թվականի առաջին եռամսյակում[15]՝ համաշխարհային տնտեսության վերականգնման և մետաղների գների աճի շնորհիվ[35]։ 2010 թվականին Ուկրաինայի ՀՆԱ-ի իրական աճը կազմել է 4,3%, ինչը հանգեցրել է մեկ շնչին բաժին ընկնող ՀՆԱ-ի ԳՀ-ն 6700 ԱՄՆ դոլարի[38]։ 2011 թվականին ուկրաինացի քաղաքական գործիչները գնահատում էին, որ երկրի տնտեսության 40%-ը ստվերային է[39]։

2013 թվականի ամռանը ուկրաինական արտահանումը Ռուսաստան էապես կրճատվել է Ռուսաստանի մաքսային հսկողության խստացման պատճառով[20]։

2013 թվականի հոկտեմբերին Ուկրաինայի տնտեսությունը հայտնվել էր ճգնաժամի մեջ[19]։ 2013 թվականին Ուկրաինան ՀՆԱ-ի աճ չի տեսել[21]։

Եվրամայդանից հետո։ 2014 թվականից առ այսօր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2014 թվականի մարտին Ղրիմի բռնազավթմամբ և 2014 թվականի ապրիլին սկսված պատերազմով Ուկրաինան կորցնելով ամենամեծ առևտրային գործընկերոջը՝ Ռուսաստանին՝ Ուկրաինայի տնտեսությունը 2014 թվականին անկում ապրեց 6․8%-ով։ 2016 թվականի փետրվարի Ուկրաինայի կառավարության զեկույցում նշվում է, որ Ուկրաինայի տնտեսությունը 2015 թվականին 10․4%-ով անկում ապրեց[40]։ 2016 թվականին Համաշխարհային բանկը 1% տնտեսական աճ էր գրանցել[41]։

2015 թվականի դեկտեմբերից Ուկրաինան հրաժարվում է վճարել և, հետևաբար, դե ֆակտո չի վճարում Ռուսաստանին 3 միլիոն դոլար պարտքը, որը 2013 թվականի դեկտեմբերին ռուս-ուկրաինական գործողությունների ծրագրի մաս էր կազմում[42]։

2015 թվականին տրանսֆերտների միջոցով Ուկրաինայի տնտեսություն է մուտք գործել 2,526 միլիարդ դոլար՝ 34,9 տոկոսով պակաս, քան 2014 թվականին[43]։ 431 միլիոն դոլար Ուկրաինայից այլ երկրներ է ուղարկվել տրանսֆերտների միջոցով[43]։ 2016 թվականի հունվարին Բլումբերգը Ուկրաինայի տնտեսությունը գնահատել է որպես 41-րդ ամենանորարարականն աշխարհում[44]՝ 2015 թվականի հունվարի 33-րդ հորիզոնականից իջնելով[45]։

2016 թվականի մայիսին Ուկրաինայում Արժույթի միջազգային հիմնադրամի առաքելության ղեկավար Ռոն վան Ռուդը հայտարարեց, որ կոռուպցիայի նվազեցումը առանցքային փորձություն է շարունակական միջազգային աջակցության համար[46]։ 2015 թվականին Թրանսփարենսի ինթերնեշնլը Կոռուպցիայի տարածվածության գործակցում Ուկրաինային 168 երկրների շարքում դասակարգել էր 130-րդը[47]։ Ուկրաինայի այն ժամանակվա էկոնոմիկայի և առևտրի նախարար Այվարաս Աբրոմավիչյուսը հրաժարական էր տվել 2016 թվականի փետրվարին՝ հիմք ընդունելով արմատացած կոռուպցիան[48]։ Հոկտեմբերին օտարերկրյա ներդրողների համար կազմակերպված համաժողովում կոռուպցիան և դատական համակարգի նկատմամբ վստահության բացակայությունը ճանաչվեցին՝ որպես ներդրումների ամենամեծ խոչընդոտներ[49]։

2016 թվականի հուլիսի վերջինին Ուկրաինայի պետական վիճակագրական ծառայությունը հրապարակեց, որ 2015 թվականի հունիսի հետ համեմատած իրական աշխատավարձերը աճել են 17․3%-ով[50]։ Միաժամանակ Ուկրաինայի ազգային բանկը հայտնել է 2016 թվականի հունվարից հունիս ամիսներին Ուկրաինայի վճարային հաշվեկշռում 406 միլիոն դոլարի հավելուրդ՝ 2015 թվականի նույն ժամանակահատվածում 1,3 միլիարդ դոլարի պակասուրդի դիմաց[51]։

«The Economist» թերթը Ուկրաինայի ճգնաժամի ծանրությունը համեմատել է 2011-2012 թվականների Հունաստանի ճգնաժամի հետ՝ նշելով, որ 2014-2015 թվականներին Ուկրաինան ունեցել է ՀՆԱ-ի 8-9% անկում, իսկ Հունաստանը 2011-2012 թվականներին ունեցել է 8․1% ՀՆԱ-ի անկում, և նշել են, որ տնտեսական անկումը Ուկրաինայի բոլոր շրջանների վրա հավասարաչափ չի ազդել։ Դոնեցկում ու Լուգանսկում (հակամարտության գոտին) արդյունաբերական արտադրանքի անկումը կազմել է համապատասխանաբար 32% և 42%։ Մյուս կողմից Լվովը, որը համակամարտության գոտուց 1000 կմ հեռավորության վրա է գտնվում, արձանագրել է զբաղվածության ամենաբարձր աճը երկրում[52]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը հաղթահարել է երկրի արևելյան հատվածում զինված հակամարտությամբ պայմանավորված ծանր ճգնաժամը։ 2014-2015 թվականներին գրիվնայի 200% արժեզրկմամբ ուկրաինական ապրանքները ու ծառայությունները դարձան ավել էժան ու ավելի մրցունակ[53]։ 2016 թվականին՝ 2010 թվականից սկսած առաջին անգամ, տնտեսությունը գրանցեց 2%-ից ավել աճ[24]։ 2017 թվականի Համաշխարհային բանկի զեկույցում կանխատեսվում էր 2017 թվականին 2% աճ, 2018 թվականին՝ 3․5% աճ, իսկ 2019 և 2020 թվականներին՝ 4% աճ[54]։ 2017 թվականին Ուկրաինայում գնաճը 13․7% էր (2016 թվականին 12․4% էր)[55]։

2015 թվականից սկսած մեծ թվով ուկրաինացիներ աշխատում են Եվրամիությունում, հատկապես Լեհաստանում։ Եվրոստատը հրապարակեց, որ 2017 թվականին 662,000 ուկրաինացիներ ստացել են ԵՄ-ում բնակության թույլտվություն, որոնցից 585,439-ը՝ Լեհաստանում։ Ուկրաինայի ազգային անվտանգության և պաշտպանության խորհրդի ղեկավարի գնահատմամբ՝ 9 միլիոնից ավել ուկրաինացիներ տարվա որևէ ժամանակ աշխատում են արտասահմանում, իսկ 3․2 միլիոնը կանոնավոր լրիվ դրույքով աշխատանք ունեն արտասահմանում, որոնցից շատերը ետ վերադառնալու մտադրություն չունեն։

2020 թվականի հոկտեմբերի 27-ին Ուկրաինայի սահմանադրական դատարանը հակասահմանադրական է ճանաչել հակակոռուպցիոն օրենսդրությունը, ներառյալ եկամուտների էլեկտրոնային պարտադիր հայտարարագրումը[56]։ Նախագահ Զելենսկին զգուշացրեց, որ եթե խորհրդարանը չվերականգնեն այս հակակոռուպցիոն օրենքները, ապա Եվրամիությունից արտաքին օգնությունը, վարկերը և դեպի Եվրամիություն առանց վիզայի ճանապարհորդությունները վտանգի տակ կլինեն։ Ուկրաինայի ազգային բանկի կառավարիչը հրապարակեց, որ Ուկրաինան չի ստանա նախատեսված ԱՄՀ-ի 700 միլիոն ԱՄՆ դոլար վարկը մինչև 2020 թվականի ավարտը այս խնդրի պատճառով[57][58]։

Տնտեսական տվյալներ – Վիճակագրական տեղեկատվություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան ստորաբաժանվում է ինը տնտեսական շրջանների՝ Կարպատյան, Հյուսիսարևմտյան, Պոդիլիա, Մայրաքաղաք, Կենտրոնաուկրաինական, Հյուսիսարևելյան, Սևծովյան ափամերձ, Անդրդնեպրյան և Դոնեցկ։ Այդ շրջանները ստեղծվեցին Ուկրաինական ԽՍՀ-ի երեք խորհրդային տնտեսական շրջաններից՝ Դոնեցկ-Անդրդնեպրյան, Հարավարևմտյան և Հարավային։

Առևտուր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի արտահանման տվյալները՝ ըստ ապրանքների, 2019 թվական

Մինչև վերջերս Ռուսաստանը Ուկրաինայի ամենամեծ առևտրային գործընկերն էր՝ 2012 թվականին արտահանման 25,7%-ով և ներմուծման 32,4%-ով[59]։ 2012 թվականին արտահանման 24,9%-ը և ներմուծման 30,9%-ը բաժին է ընկել ԵՄ-ն[59]։ 2013 թվականին Ուկրաինայի արտահանման 35,9%-ն ուղղվել է ԱՊՀ երկրներ, այդ թվում՝ Ուկրաինայից բացի ութ երկրներ։ Միաժամանակ ԵՄ երկրներ արտահանումը կազմել է 26,6%[60][61]։ Մինչև 2015 թվականը ԵՄ-ն դարձավ Ուկրաինայի ամենամեծ առևտրային գործընկերը, որը կազմում է նրա առևտրի ավելի քան մեկ երրորդը[62]։ 2015 թվականին ուկրաինական արտահանումը Ռուսաստան նվազել էր մինչև 12,7%[63]։ 2017 թվականին Ուկրաինայի ներմուծման 14,5%-ը կատարվել է Ռուսաստանից[3]։ 2017 թվականին Ուկրաինայի արտահանումը Ռուսաստան կազմել է 9%[64]։ 2017 թվականին Ուկրաինայի արտահանման 40%-ն ուղղվել է ԵՄ, իսկ 15%-ը՝ ԱՊՀ երկրներ[64]։ Ընդհանուր առմամբ, Ուկրաինան 2017 թվականին ավելացրել է իր արտահանումը 20%-ով[64]։

2015 թվականին պարենային և գյուղատնտեսական այլ ապրանքները (13 միլիարդ դոլար), մետաղագործությունը (8,8 միլիարդ դոլար) և մեքենաները (4,1 միլիարդ դոլար) կազմում են Ուկրաինայի արտահանման մեծ մասը[63][65]։ Ուկրաինայից արտահանումը 2015 թվականին նվազել է 29,3%-ով և կազմել 38․135 միլիարդ դոլար, իսկ ներմուծումը կրճատվել է 31,1%-ով՝ կազմելով 37․502 միլիարդ դոլար[65]։ 2017 թվականին Ուկրաինայի արտահանման գրեթե կեսն ապահովվել է ագրարային համալիրի և սննդի արդյունաբերության կողմից, 20%-ից մի փոքր ավելին՝ մետալուրգիան և գրեթե 10%-ը՝ մեքենաշինական արտադրանքը[64]։

Բնական գազը Ուկրաինայի ամենամեծ ներմուծումն է և երկրի կառուցվածքային առևտրային դեֆիցիտի հիմնական պատճառը[66]։

Ուկրաինական ապրանքների արտահանումը 2021 թվականին հասել է ռեկորդային 68,24 միլիարդ ԱՄՆ դոլարի[67]։

Տնտեսական աճն ըստ տարիների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խոշոր մասնավոր ընկերությունների ցանկը՝ հաշվի չառնելով բանկերը և ապահովագրական ընկերությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աստիճան Ընկերություն Գլխամասային քաղաք Եկամուտ (₴ M), 2020 թվական Շահույթ (₴ M), 2020 թվական
1. Մետինվեստ Մարիուպոլ 309302 12960
2. ATB-Market Դնեպր 123864 5769
3. Kernel Կիև 118667 5553
4. DTEK 116046 −13895
5. Fozzy Group 80167 n/d
6. ArcelorMittal Kryvyi Rih Կրիվի Ռիհ 63497 741
7. Տեդիս Ուկրաինա Օդեսա 54845 244
8. Mironivsky Hliboproduct Կիև 51516 −3547
9. Epicentr K 50382 3171
10. Ferrexpo Հորիշնի Պլավնի 45828 17118
11. Զապորիժստալ Զապորոժժիա 45631 −3678
12. BaDM Լվով 41816 1112
13. Օպտիմա-Ֆարմ Կիև 37248 338
14. Ուկրնաֆտա 35535 4269
15. Ուկրտատնաֆտա Կրեմենչուկ 34327 42

Բնական ռեսուրսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան համեմատաբար հարուստ է բնական պաշարներով, մասնավորապես՝ օգտակար հանածոների հանքավայրերով։ Թեև երկրում նավթի և բնական գազի պաշարները հիմնականում սպառված են[66], այն ունի էներգիայի այլ կարևոր աղբյուրներ, ինչպիսիք են ածուխը, հիդրոէլեկտրաէներգիան և միջուկային վառելիքի հումքը[71]։

Ուկրաինայի տնտեսությունը գրաֆիկաներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զենիթ-2, արտադրված է ուկրաինական հրթիռ արտադրող Յուժմաշի կողմից

Ուկրաինայում գործում են մոտ 20 խոշոր արդյունաբերական ուղղություններ՝ հատկապես էլեկտրաէներգիայի, վառելիքի, սև և գունավոր մետալուրգիայի, քիմիական ու նավթաքիմիական, մեքենաշինության և մետաղամշակման, անտառային, փայտամշակման, փայտանյութի ու թղթի, շինարարության, սնունդի և այլ արտադրություններ[72]։ Արդյունաբերությունը 2012 թվականին կազմել է ՀՆԱ-ի 26%-ը։ Երկիրն ունի հսկայածավալ բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերական բազա։

Հանքարդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան հանքանյութ արդյունահանող աշխարհի ամենակարևոր երկրներից մեկն է իր պաշարների թե՛ տեսականու, և թե՛ առատության առումով։ Կան մոտ 8000 առանձին հանքավայրեր, որոնք պարունակում են մոտ 90 տարբեր օգտակար հանածոներ, որոնցից մոտ 20-ը տնտեսապես մեծ նշանակություն ունեն։ Հայտնի բոլոր հանքավայրերի մոտ կեսը շահագործման տակ է։ Ուկրաինայում ածխի պաշարները կազմում են 47,1 միլիարդ տոննա։ Ածխի՝ որպես վառելիք, տարեկան ներքին պահանջարկը կազմում է մոտ 100 մլն տոննա, որի 85 տոկոսը կարող է բավարարվել ներքին արտադրությամբ։ Ուկրաինան ունի նավթի և գազի հանքավայրեր, որոնք բավարարում են նրա ներքին սպառման նավթի 10 տոկոսը և գազի 20 տոկոսը։ Ուկրաինան պարունակում է բնական գազի 1․12 տրիլիոն խորանարդ մետր պաշար, սակայն երկրի պահանջարկի միայն մոտ 20 տոկոսն է բավարարում ներքին արտադրությունը։ Երկաթի հանքաքարի (գնահատված 28 միլիարդ տոննա), մանգանի հանքաքարի (3 միլիարդ տոննա), կավճի և կրաքարի (1,5 միլիարդ տոննա) հանքավայրերը նույնպես մեծ են Ուկրաինայում։ Ներքին արդյունաբերական հատվածը տուժում է էներգիայի մշտական պակասից և էներգիայի մատակարարման վճարման պարտքերից, որոնք կազմում են մոտ 792 միլիոն դոլար 1995 թվականի վերջին։

2020 թվականին երկիրը երկաթի հանքաքարի՝ 7-րդ[73], մանգանի՝ 5-րդ[74], տիտանի՝ 6-րդ[75], և գրաֆիտի՝ 7-րդ խոշոր արտադրողն աշխարհում[76]։ 2018 թվականին այն աշխարհում ուրանի 9-րդ խոշորագույն արտադրողն էր։

Երկաթ և պողպատ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան հարուստ է օգտակար հանածոների պաշարներով, այդ թվում՝ երկաթի հանքաքարով (որից նա ժամանակին արտադրում էր ամբողջ խորհրդային արտադրանքի 50 տոկոսը), մանգանի հանքաքարով (որից խորհրդային տարիներին արտադրում էր համաշխարհային արտադրության 40 տոկոսը), սնդիկով, տիտանով[77], և նիկելով։

Ուկրաինան ունի սև մետաղների խոշոր արդյունաբերություն, որն արտադրում է թուջ, պողպատ և խողովակներ։ Այդ ոլորտում տնտեսության առաջատար ընկերություններից են «Մետինվեստ»-ը, «Կրիվորիժստալ»-ը, «ԱզովՍտալ»-ը, «Ilyich Steel & Iron Works»-ը և այլն։ 2012 թվականի դրությամբ Ուկրաինան պողպատ արտադրող աշխարհի տասներորդն է (ըստ Համաշխարհային պողպատի ասոցիացիայի)։

Քիմիական արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեկ այլ կարևոր ճյուղ է երկրի քիմիական արդյունաբերությունը, որը ներառում է կոքսի, հանքային պարարտանյութերի և ծծմբական թթվի արտադրությունները։

Ռազմավարական և պաշտպանական համալիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

BM Oplot, արտադրված KMDB-ի կողմից

Ուկրաինայի ռազմական արդյունաբերությունը կազմակերպված է «Ուկրոբորոնպրոմ»-ի՝ ավելի քան 130 ընկերություններից բաղկացած պետական կոնգլոմերատի շուրջ։ Ուկրաինան նույնպես աշխարհի զենք արտահանողների 10-յակում է։ Վերջին խոշոր պայմանագրերի ստորագրումը կարող է Ուկրաինային 6-րդը դարձնել զենքի խոշորագույն արտադրողների շարքում՝ ԱՄՆ-ից, Ռուսաստանի Դաշնությունից, Ֆրանսիայից, Գերմանիայից և Իսրայելից հետո[78]։ 2009 թվականին Ուկրաինայի ռազմական կայանների արտադրությունն աճել է 58%-ով, ընդ որում ամենամեծ աճը գրանցել են ավիաշինարարության (77%) և նավաշինության (71%) ոլորտներում[78]։

2013 թվականին Ուկրաինայի ռազմական ոլորտն արտադրել է ընդհանուր առմամբ 11,7 միլիարդ գրիվնա արժողությամբ ապրանքներ, որից 10 միլիարդ գրիվնա արժեքով ապրանք արտահանվել է։ 2014 թվականի առաջին 9 ամիսներին Ուկրաինայի ռազմական ոլորտն արտադրել է ռեկորդային 13 միլիարդ գրիվնա արժողությամբ ապրանքներ․ աճը մեծապես պայմանավորված էր Դոնբասում պատերազմի համար կառավարության պատվերներով[79]։

Վառելիքաէներգետիկ համալիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վառելիքի արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան ներկրում է իր նավթի 90%-ը և բնական գազի մեծ մասը։ Ռուսաստանը համարվում է Ուկրաինայի նավթի գլխավոր մատակարարը, իսկ ռուսական ընկերությունները տիրապետում և/կամ շահագործում են Ուկրաինայի վերամշակման կայանների մեծ մասը։ Բնական գազը ներկրվում է Ռուսաստանից, որը մատակարարում է սեփական գազը, ինչպես նաև Թուրքմենստանից։ Ուկրաինան ռուսական գազը ԵՄ է տեղափոխում իր լավ զարգացած գազատարների համակարգով, որը Եվրոպայի կենսական կարևոր կապն է։ Երկրի կախվածությունը ռուսական գազի մատակարարումից կտրուկ ազդում է նրա տնտեսության և արտաքին քաղաքականության վրա, հատկապես 2014 թվականի ռուս-ուկրաինական գազի շուրջ վեճերից հետո։

Այնուամենայնիվ, Ուկրաինան անկախ է էլեկտրաէներգիայի մատակարարման հարցում և արտահանում է Ռուսաստան և Արևելյան Եվրոպայի այլ երկրներ։ Դա ձեռք է բերվում միջուկային էներգիայի և հիդրոէլեկտրակայանների լայն կիրառմամբ։ Էներգետիկայի վերջին ռազմավարությունը նախատեսում է գազի և նավթի վրա հիմնված արտադրության աստիճանական նվազում՝ հօգուտ միջուկային էներգիայի, ինչպես նաև էներգախնայողության միջոցների, ներառյալ արդյունաբերական գազի ավելի ցածր սպառումը։ Դեռևս անարդյունավետ և անթափանց էներգետիկ հատվածի բարեփոխումը Արժույթի միջազգային հիմնադրամի (ԱՄՀ) և Համաշխարհային բանկի՝ Ուկրաինայի հետ ծրագրերի հիմնական նպատակն է։

Ուկրաինան Եվրամիության գործընկեր երկիր է։ ԵՄ-ի INOGATE էներգետիկ ծրագիր ունի չորս հիմնական թեմա՝ էներգետիկ անվտանգության բարձրացում, անդամ երկրների էներգետիկ շուկաների մերձեցում ներքին էներգետիկ շուկայի հիման վրա աջակցություն կայուն էներգետիկայի զարգացման համար և ներդրումների ներգրավում ընդհանուր ու տարածաշրջանային հետաքրքրություն ներկայացնող էներգետիկ նախագծերի համար[80]։

Մեքենաշինական արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Ուկրաինայի ավտոմոբիլային արդյունաբերություն
ԼԱԶ-5208DL, որը կառուցվել է Լվովի ավտոբուսների գործարանի կողմից
Ժամանակակից տրամվայ Էլեկտրոն T5L64

Ուկրաինական ավտոարտադրողները արտադրում են դիզելային լոկոմոտիվներ, տրակտորներ, բեռնատարներ, ավտոբուսներ, տրոլեյբուսներ, մեքենաներ և տրամվայներ։ Ուկրաինայում կան 12 ավտոարտադրողներ, այդ թվում՝ ԶԱԶ, ԼուԱԶ, Բոգդան, ԿրԱԶ, Eurocar, Էլեկտրոն, ԼԱԶ։

ԶԱԶ-ը (Զապորոժիեի ավտոմոբիլաշինական գործարան) Ուկրաինայի գլխավոր ավտոարտադրողն է, որը տեղակայված է հարավ-արևելյան Զապորոժիե քաղաքում։ Ուկրաինայում մարդատար ավտոմեքենաների արտադրության սկիզբը 1959 թվականն է։ 1960 թվականից մինչև 1994 թվականը Զապորոժժիայում արտադրվել է ընդհանուր առմամբ 3,422,444 Զապորոժեց ավտոմեքենա։ 2011–2012 թվականներին Զապորոժիեի ավտոմոբիլաշինական գործարանը սկսեց մեքենաների երկու նոր մոդելների՝ ZAZ Forza-ի և ZAZ Vida-ի սերիական լայնածավալ արտադրությունը։

Bogdan Corporation-ը ուկրաինական առաջատար ավտոարտադրող ընկերությունն է։ Բոգդան ավտոբուսները օգտագործվում են որպես հիմնական փոքր ավտոբուսներ Ուկրաինայի քաղաքների մեծ մասում։

ԼԱԶ-ը Ուկրաինայի խոշոր ավտոբուսներ արտադրողներից է։ Այն արտադրում է քաղաքային ավտոբուսներ, տրոլեյբուսներ և հատուկ նշանակության ավտոբուսներ։

Լվովում գտնվող Electrontrans ընկերությունը լայնածավալ արտադրության ձեռնարկություն է, որը մասնագիտացած է ժամանակակից քաղաքային էլեկտրական տրանսպորտի նախագծման և արտադրության մեջ՝ տրամվայներ, տրոլեյբուսներ, էլեկտրական ավտոբուսներ, ագրեգատներ և պահեստամասեր։ 2013 թվականին Electrotrans-ը սկսում է արտադրել ցածրահարկ տրամվայներ՝ առաջին ուկրաինական 100%-անոց ցածրահարկ տրամվայները[81]։

Ինքնաթիռների և օդատիեզերական արդյունաբերություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Antonov An-225 Mriya, աշխարհի ամենամեծ ինքնաթիռը

Ուկրաինան աշխարհի ինը երկրներից մեկն է, որն ունի օդատիեզերական տեխնիկայի ճարտարագիտության և արտադրության ամբողջական ցիկլ։ Բացի մարդատար և տրանսպորտային ինքնաթիռների նախագծումից և արտադրությունից, Ուկրաինան պարծենում է նաև ինքնաթիռների վերանորոգման ձեռնարկությունների ցանցով, ներառյալ ռազմական ինքնաթիռների և ուղղաթիռների վերականգնմամբ զբաղվող ընկերություններով։ 2007 թվականի մարտին Ուկրաինայի կառավարությունը ստեղծեց «Ուկրաինայի ավիացիա» (SACAU) պետական ինքնաթիռաշինական կոնցեռնը, որը ղեկավարվում է արդյունաբերական քաղաքականության նախարարության կողմից։ An-148 ինքնաթիռների արտադրությունն այժմ ամենահեռանկարային նախագծերից մեկն է ուկրաինական ինքնաթիռների արտադրության համար՝ 2009 թվականից ի վեր արտադրված 35 միավորով (ռուսական արտադրության հետ միասին)։ Ինքնաթիռները նախագծվել են Անտոնովի գիտաարտադրական համալիրի նախագծման գրասենյակի (Antonov ANTK) կողմից։ Աշխարհի ամենամեծ ինքնաթիռը՝ Անտոնով An-225 Մրիյան, նույնպես նախագծվել է Antonov ANTK-ի կողմից և արտադրվել է 1988 թվականին։ Ուկրաինայում թեթև և գերթեթև ինքնաթիռների համախառն արտադրությունը չի գերազանցում տարեկան 200 միավորը։ Պարապլաներիզմների արտադրությունը կազմում է տարեկան մոտ 1000 միավոր։ Արտադրված սարքերի մեծ մասն արտահանվում է (ուկրաինական արտադրության գերթեթև ինքնաթիռների գնորդներն են ԱՄՆ-ն, Ավստրալիան, Նոր Զելանդիան, Միացյալ Թագավորությունը, Ֆրանսիան և այլն)։

2014 թվականից ի վեր օդատիեզերական արդյունաբերության եկամուտները նվազել են 80%-ով[82]։ 2016 թվականի հունիսին «Անտոնով» կորպորացիան միավորվեց «ՈւկրՕբորոնՊրոմ» պետական ռազմական կոնգլոմերատի հետ՝ իր կառուցվածքում ձևավորելով ուկրաինական ինքնաթիռների կորպորացիան։ Այս միաձուլումն իրականացվել է Անտոնովի շահույթը և արտադրության մակարդակը բարձրացնելու համար[83]։ Ներկայումս Անտոնովն աշխատում է երկու բեռնատար ինքնաթիռների վրա՝ An-178[84], An-158-ի բեռնատար տարբերակի և An-132 D-ի՝ An-32-ի վերանախագծված տարբերակի վրա[85]։ An-132-ը մշակվել է սաուդյան Taqnia Aeronautics ընկերության հետ համատեղ, որն ունի արևմտյան ավիոնիկա և շարժիչներ։ Գործարկումը և առաջին թռիչքը նախատեսված է 2017 թվականի հունվարի սկզբին։

Ուկրաինայում տիեզերական հրթիռային արդյունաբերությունը կառավարվում է Ուկրաինայի ազգային տիեզերական գործակալության կողմից 1992 թվականից։ Գործակալությունը ներառում է 30 ձեռնարկություն, գիտահետազոտական ինստիտուտներ, նախագծային գրասենյակներ։ Pivdenne Design Bureau-ն ընդհանուր առմամբ պատասխանատու է Zenit-3SL կրիչ հրթիռի ստեղծման համար։ Ուկրաինայի ազգային տիեզերական գործակալությունը համագործակցում է ամերիկյան Rockwell Int., ինչպես նաև Sea Launch նախագծի հետ[86]։ Ամերիկյան Orbital ATK-ի Antares հրթիռի առաջին հարթակի միջուկը նախագծվել և արտադրվել է Ուկրաինայում Yuzhnoye SDO ընկերության կողմից ։

Նավաշինություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

MV Minerva՝ Ուկրաինայում կառուցված մարդատար նավերից մեկը

ԽՍՀՄ փլուզումը երկարաժամկետ անկման մեջ դրեց Ուկրաինայի նավաշինությունը։ Այն տևեց մինչև 1999 թվականը և հիմնականում պայմանավորված էր նավաշինության պետական պատվերների նվազագույն ծավալով։ Ընդհանուր առմամբ, 1992-2003 թվականը երկրի 11 նավաշինական գործարաններն արտադրել են 237 նավիգացիոն միավորներ՝ 1,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ընդհանուր արժեքով։ Արտադրական օբյեկտները չեն աշխատում ամբողջ հզորությամբ, և հաճախորդները միշտ չէ, որ ժամանակին են վճարում ծառայությունների համար։ Արտադրության ծավալների աճ է գրանցվել նավաշինական արդյունաբերության ձեռնարկություններում 2000-2006 թվականներին։ Պետական աջակցությունը և ազատ տնտեսական գոտիների բացումը, առաջին հերթին՝ Նիկոլաևում տեղակայված ձեռնարկությունները, Ուկրաինայի նավաշինության ոլորտում վերջին կարևորագույն զարգացումներից էին։ Նիկոլաևի հատուկ տնտեսական գոտում այնպիսի ձեռնարկություններ, ինչպիսիք են Damen Shipyards Okean-ը, Չեռնոմորսկիյ (Սևծովյան) նավաշինական գործարանը, «61 կոմունարներ» նավաշինական գործարանը, իրականացնում են ներդրումային ծրագրեր, որոնք ուղղված են արդյունավետության և որակի բարձրացմանը։ Ինժեներական նոր զարգացումները և ուկրաինացի դիզայներների բարձր ներուժը հնարավորություն են տալիս կառուցել բարձրորակ նավեր մրցունակ գներով։ Ուկրաինայում գրանցված է նավաշինական 49 ընկերություն։ Նրանք ի վիճակի են կառուցել նավերի լայն տեսականի՝ մոտոնավակներ, նավակներ, բեռնատար նավեր, տանկերներ, հեղուկ գազի փոխադրիչներ և այլն։ Ուկրաինան Եվրոպայի 10 ամենախոշոր նավաշինական երկրներից մեկն է[87][88]։

Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինական T-150K տրակտոր, որը արտադրվել է Խարկովի տրակտորային գործարանի կողմից:
Ուկրաինայի դրոշը հիշեցնում է երկրի գյուղատնտեսական հողերը
Խաղողի այգիներ Անդրկարպատյան մարզում

Թեև սովորաբար հայտնի է որպես Խորհրդային Միության արդյունաբերական բազա, գյուղատնտեսությունը Ուկրաինայի տնտեսության մեծ մասն է կազմում։ Փաստորեն, Ուկրաինան աշխարհի խոշորագույն գյուղատնտեսական արտադրողներից ու արտահանողներից մեկն է և հայտնի է՝ որպես Եվրոպայի հացի զամբյուղ[89]։

2008 թվականին ոլորտը կազմել է երկրի ՀՆԱ-ի 8,29%-ը, իսկ 2012թ.-ին աճել է մինչև ՀՆԱ-ի 10,43%-ը։ Գյուղատնտեսությունը կազմել է 13,98 միլիարդ ԱՄՆ դոլար 2012 թվականին, այնուամենայնիվ, չնայած մի քանի մշակաբույսերի, օրինակ՝ ցորենի և եգիպտացորենի համաշխարհային արտադրողների տասնյակում է, Ուկրաինան դեռևս զբաղեցնում է միայն 24-րդ տեղը 112 երկրներից՝ գնահատված ընդհանուր գյուղատնտեսական արտադրանքի առումով[90][91]։ Ուկրաինան աշխարհում արևածաղկի ձեթի ամենամեծ արտադրողն է[92], հացահատիկի ու շաքարի համաշխարհային խոշոր արտադրողներից և մսի ու կաթնամթերքի շուկայի ապագա համաշխարհային խաղացողներից է։ Այն նաև ընկույզների խոշորագույն արտադրողներից է։ Ուկրաինան նաև արտադրում է ավելի շատ բնական մեղր[93], քան ցանկացած այլ եվրոպական երկիր, և հանդիսանում է աշխարհի խոշորագույն մեղր արտադրողներից մեկը, նրա բնակչության մոտ 1,5%-ը ներգրավված է մեղրի արտադրության մեջ, հետևաբար Ուկրաինան ունի մեղրի արտադրության ամենաբարձր ցուցանիշը աշխարհում[94]։ Քանի որ Ուկրաինան ունի աշխարհի ամենապարարտ սևահողերի 30%-ը, նրա գյուղատնտեսական արդյունաբերությունը հսկայական ներուժ ունի։ Այնուամենայնիվ, գյուղատնտեսական հողերը մնում են միակ հիմնական ակտիվն Ուկրաինայում, որը սեփականաշնորհված չէ[95]։ Ուկրաինայում գյուղատնտեսական արդյունաբերությունն արդեն բարձր եկամտաբեր է՝ 40–60% շահույթով[96], սակայն, ըստ վերլուծաբանների, դրա արտադրանքը դեռ կարող է աճել մինչև չորս անգամ[97]։ Ուկրաինան աշխարհում 6-րդն է, եթե չհաշվենք ԵՄ-ն որպես առանձին պետություն, աշխարհում՝ որպես եգիպտացորեն արտադրող, և 3-րդը՝ որպես եգիպտացորեն արտահանող։ 2012 թվականին Ուկրաինան պայմանագիր է կնքել Չինաստանի՝ եգիպտացորենի խոշորագույն ներկրողի հետ, որով Չինաստանին շուկայական գնովն տարեկան 3 միլիոն տոննա եգիպտացորեն պետք է մատակարարի[98][99]։

2014 թվականին Ուկրաինայի հացահատիկի ընդհանուր բերքը գնահատվել է ռեկորդային 64 միլիոն տոննա։ Այնուամենայնիվ, 2014 թվականին մի քանի շրջաններ հայտարարեցին (իրենք իրենց) անկախությունը (և այլևս չեն գտնվում ուկրաինական կենտրոնական իշխանությունների վերահսկողության տակ), հանգեցնելով Դոնբասի պատերազմին և Ղրիմի ճգնաժամին, հետևաբար, փաստացի հասանելի բերքատվությունը ավելի մոտ է եղել 60,5 միլիոն տոննայի։ Հոկտեմբերին ուկրաինական հացահատիկի արտահանումը հասել է 11 մլն տոննայի։

2020 թվականի մարտին Ուկրաինայի խորհրդարանը հանեց (նախկինում գործող) արգելքը գյուղատնտեսական հողերի վաճառքի վրա[100]։ Հողի շուկան ամբողջությամբ բացվեց առաջին անգամ 2021 թվականի հուլիսի 1-ին[89][101]։

Ուկրաինան նաև քիչ քանակությամբ գինի է արտադրում, հիմնականում հարավ-արևմտյան շրջաններում:

2020 թվականին՝

  • Եգիպտացորենի 6-րդ խոշոր արտադրողն էր (28 միլիոն տոննա), զիջելով՝ ԱՄՆ-ին, Չինաստանին, Բրազիլիային, Արգենտինային և Մեքսիկային
  • Ցորենի 7-րդ խոշոր արտադրողն էր (26.1 միլիոն տոննա)
  • Կարտոֆիլի 4-րդ խոշոր արտադրողն էր (21․75 միլիոն տոննա)՝ զիջելով միայն Չինաստանին, Հնդկաստանին և Ռուսաստանին
  • Արևածաղկի սերմերի ամենամեծ արտադրողն էր (13․63 միլիոն տոննա)
  • Շաքարի ճակնդեղի 6-րդ խոշոր արտադրողն էր (14 միլիոն տոննա), որն օգտագործվում է շաքարավազի և էթանոլի արտադրության համար
  • Գարու 4-րդ խոշոր արտադրողն էր (9․44 միլիոն տոննա)՝ զիջելով Ռուսաստանին, Գերմանիային և Ֆրանսիային
  • Սոյայի 8-րդ խոշոր արտադրողն էր (4․46 միլիոն տոննա)
  • Սևուկի 8-րդ խոշոր արտադրողն էր (2.2 միլիոն տոննա)
  • Կաղամբի 5-րդ խոշոր արտադրողն էր (1.6 միլիոն տոննա)՝ զիջելով Չինաստանին, Հնդկաստանին, Ռուսաստանին և Հարավային Կորեային
  • Դդմի 4-րդ խոշոր արտադրողն էր (1.2 միլիոն տոննա)` զիջելով միայն Չինաստանին, Հնդկաստանին և Ռուսաստանին
  • Վարունգի 5-րդ խոշոր արտադրողն էր (948 հազար տոննա)` զիջելով Չինաստանին, Ռուսաստանին, Թուրքիային և Իրանին
  • Գազարի 5-րդ խոշոր արտադրողն էր (876 հազար տոննա)՝ զիջելով Չինաստանին, Ուզբեկստանին, Ռուսաստանին և ԱՄՆ-ին
  • Աշորայի 7-րդ խոշոր արտադրողն էր (376 հազար տոննա)
  • Հնդկաձավարի 4-րդ խոշոր արտադրողն էր (139 հազար տոննա)՝ զիջելով միայն Չինաստանին, Ռուսաստանին և Ֆրանսիային
  • Ընկույզի 6-րդ խոշոր արտադրողն էր (125 հազար տոննա)
  • Կեռասի 10-րդ խոշոր արտադրողն էր (84 հազար տոննա)

Անտառային տնտեսություն, ձկնորսություն և այլն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վնասատուներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցորենի տերևների ժանգասունկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Puccinia triticina՝ ցորենի տերևի ժանգասունկը, տարածված վնասատու է Արևելյան Ուկրաինայում, որտեղից սկսվում է Արևելաեվրոպական անտառային տափաստանը։ Ե՛վ 2002, և՛ 2003 թվականներին ամենատարածված ցեղերը եղել են 61-ը, 149-ը և 192-ը։ Մի քանի Lr- ներ բախվել են պոլիմորֆ վիրուլենտության հետ՝ Lr1, Lr2a, Lr2b, Lr2c, Lr9, Lr19, Lr23 և Lr26, ու Lr27 + Lr31-ի համակցությունը։ Դեռևս կատարյալ արդյունավետ էին` Lr24, Lr25 և Lr28: Lr19-ը փոքր դիմադրության հանդիպեց հին ժանգասնկերի ցեղերի կողմից, բայց նոր ցեղերի մեծամասնությունը այդ պահին զարգացրել էր վիրուլենտություն դրա դեմ[102]։

Վնասատուների կառավարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արմատային սիմբիոզում ապրող Pseudomonas aurantiaca-ի կուտակումները արտադրում են 2,4-դիացետիլֆլորօղլուսինոլ՝ Fusarium oxysporum-ին վերահսկելու համար[103][104][105]։

Տեղեկատվական տեխնոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի ազգային ՏՏ գործարան Կիևում

Ուկրաինան երկար տարիների համբավ ունի՝ որպես խոշոր տեխնոլոգիական տարածաշրջան՝ լավ զարգացած գիտական և կրթական բազայով։ 2013 թվականի մարտին Ուկրաինան աշխարհում չորրորդն էր ՏՏ ոլորտում հավաստագրված մասնագետների թվով ԱՄՆ-ից, Հնդկաստանից և Ռուսաստանից հետո[106]։ Բացի այդ, փորձագետները ճանաչում են ուկրաինացի մասնագետների և՛ քանակական, և՛ որակական ներուժը։ 2011 թվականին արդյունաբերության ոլորտում աշխատող ՏՏ մասնագետների թիվը հասել է 25000 մարդու՝ 20% աճով[107]։ Ուկրաինայի ՏՏ շուկայի ծավալը 2013 թվականին գնահատվել է մինչև 3,6 միլիարդ ԱՄՆ դոլար[108]։

Մինչև 2017 թվականը Ուկրաինայում գործում էին համաշխարհային ընկերությունների 13 հետազոտական և զարգացման կենտրոններ, այդ թվում՝ Էրիքսոն Ուկրաինան Լվովում[109][110]։

Ինչ վերաբերում է 2019 թվականին, Ուկրաինայի ՏՏ ոլորտի մասնագետների թիվը հասել է 172,000-ի[111]։ ՏՏ ոլորտի մասնաբաժինը Ուկրաինայի ՀՆԱ-ում կազմում է 4%[110]։

Համաձայն ՏՏ ոլորտի 2019 թվականի հաշվետվության՝ Ուկրաինան ՏՏ ծառայությունների ամենամեծ արտահանողն է Եվրոպայում և դասվում է ծրագրային ապահովման մշակման համար ամենագրավիչ 25 երկրների շարքում ամբողջ աշխարհում[112]։

Ենթակառուցվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծովային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

EKr-1 բազմակի միավոր կառուցված Kriukiv Railway Car Building Works- ի կողմից: Երկաթուղային տրանսպորտը մեծապես օգտագործվում է Ուկրաինայում

Մոտ 100,000 ուկրաինացիներ կանոնավոր կերպով աշխատում են արտասահմանյան առևտրային նավերում, որոնք ուկրաինացի աշխատանքային միգրանտների ամենամեծ խմբերից մեկն են և բոլոր երկրից նավաստիների թվով վեցերորդը[113]։ Նրանց գրավում է ամսական 1000 դոլարից ավելի բարձր աշխատավարձերը[113]։

Ուկրաինայի յուրաքանչյուր խոշոր ծովափնյա քաղաք ունի ծովային համալսարան[113]։

Կապ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան ինտերնետի արագությամբ աշխարհի երկրների շարքում ութերորդն է՝ 1190 կբիտ/վրկ ներբեռնման միջին արագությամբ[114]։ Ուկրաինայում ներկայումս գործում են ֆիքսված (DSL, ADSL, XDSL) ինտերնետ հասանելիության հինգ ազգային պրովայդերներ՝ Ukrtelecom, Vega Telecom, Datagroup, Ukrnet, Volia, և բջջային ինտերնետի 5 ազգային օպերատորներ՝ MTS, Kyivstar, PEOPLEnet, Utel և Intertelecom: Յուրաքանչյուր տարածաշրջանային կենտրոն և մեծ շրջկենտրոն ունի մի շարք տեղական մատակարարներ և տնային ցանցեր։

2011 թվականին Ուկրաինայում ինտերնետ ծառայություններից ստացված եկամուտները հասել են 4,75 միլիարդ գրիվնայի[115]։

2012 թվականին ավելի քան 16 միլիոն ուկրաինացիներ ունեին ինտերնետ հասանելիություն՝ հասնելով 22 միլիոնի 2015 թվականին[116][117]։ Կիևում բնակչության 90%-ն ուներ ինտերնետ հասանելիություն։

Բջջային հեռախոսային համակարգի ընդլայնումը դանդաղել է, հիմնականում շուկայի հագեցվածության պատճառով, որը հասել է 144 բջջային հեռախոսի բաժանորդագրության 100 մարդու հաշվով[118]։

Զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լվով, Ռինոկ հրապարակ

2012 թվականին Ուկրաինան Եվրոպայում զբոսաշրջության ամենահայտնի 8-րդ ուղղությունն էր՝ 23 միլիոն այցելուներով[119]։ Երկրի զբոսաշրջության ոլորտը, ընդհանուր առմամբ, համարվում է թերզարգացած, սակայն այն կարևոր աջակցություն է ցուցաբերում Ուկրաինայի տնտեսությանը։ 2012 թվականին զբոսաշրջության ներդրումը ՀՆԱ-ում կազմել է 28,8 միլիարդ գրիվնա կամ ՀՆԱ-ի 2,2%-ը[120][121]։

Շոփինգ զբոսաշրջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի է, որ Ուկրաինայի հարևանները (լեհերը, սլովակները, հունգարացիները, բելառուսները և նույնիսկ ռուսները) գալիս են Ուկրաինա՝ գնելու ապրանքներ և նվերներ, ինչպիսիք են սնունդը կամ բենզինը, որոնք Ուկրաինայում ավելի էժան են, քան իրենց հայրենիքներում[122]։

Ժամանցային զբոսաշրջություն և տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան ունի տպավորիչ լանդշաֆտներ, հնագույն ամրոցների ավերակներ, պատմական այգիներ, խաղողի այգիներ, որտեղ նրանք արտադրում են հայրենի գինիներ, եզակի կառույցներ, ինչպիսիք են Սուրբ Սոֆիայի տաճարը կամ Խերսոնեսը։ Պաշտոնապես Ուկրաինայում կան յոթ համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ։ Կարպատյան լեռները հարմար են դահուկագնացության, արշավների, ձկնորսության և որսի համար։ Բուկովելը Ուկրաինայի ամենամեծ լեռնադահուկային հանգստավայրն է, որը գտնվում է Արևմտյան Ուկրաինայի Իվանո-Ֆրանկովսկի մարզում։ 2010-2011 ձմեռային սեզոնը գրանցել է 1,200,000 օրական այցելուներ, ինչը կազմում է բոլոր այցելուների 8-10%-ը։ 2012 թվականին Բուկովելը ճանաչվել է աշխարհի ամենաարագ զարգացող լեռնադահուկային հանգստավայրը։ Սև ծովի առափնյա հատվածը հանգստացողների համար հայտնի ամառային վայր է, հատկապես Օդեսան։

Ֆինանսներ, բանկային գործ, ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինայի ազգային բանկ

Ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2006 թվականի կեսերին քաղաքական ճգնաժամը մտավախություն ուներ որպես տնտեսական և ներդրումային կայունության սպառնալիք, սակայն, չնայած կանխատեսումներին, քաղաքական իրավիճակը չի վախեցրել ներդրողներին։ ՀՆԱ-ն նախորդ տարվա համեմատ 2007 թվականին ցույց է տվել լավ աճ՝ 7 տոկոս։ Արդյունաբերական արտադրանքն աճել է. Ավտոմեքենաների վաճառքն աճել է, մինչդեռ բանկային հատվածն ընդլայնվել է եվրոպական բանկերի ժամանման շնորհիվ։

Միջազգային ֆինանսական հաստատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1992 թվականին Ուկրաինան դարձավ ԱՄՀ-ի և Համաշխարհային բանկի անդամ[123]։ Այն Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) անդամ է։

2008 թվականին երկիրը միացել է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանը։ Ուկրաինան ԱՀԿ-ին անդամակցելու հայտ է ներկայացրել 1993 թվականին, սակայն նրա անդամակցության գործընթացը կանգ է առել 15 տարով։

Օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան խրախուսում է արտաքին առևտուրն ու ներդրումները։ Ուկրաինայի խորհրդարանը հաստատել է  օտարերկրյա ներդրումների մասին օրենք, որը թույլ է տալիս օտարերկրացիներին գնել ձեռնարկություններ և գույք, վերադարձնել եկամուտներն ու շահույթը և ստանալ փոխհատուցում, եթե գույքը պետականացվի ապագա կառավարության կողմից։ Այնուամենայնիվ, բարդ օրենքներն ու կանոնակարգերը, վատ կորպորատիվ կառավարումը, դատարանների կողմից պայմանագրային իրավունքի թույլ կիրառումը և կոռուպցիան շարունակում են խոչընդոտել ուղղակի խոշոր օտարերկրյա ներդրումներին Ուկրաինայում։ Չնայած գործող ֆոնդային շուկային՝ բաժնետերերի իրավունքների պաշտպանության բացակայությունը խիստ սահմանափակում է պորտֆելային ներդրումային գործունեությունը։

2011 թվականի ապրիլի դրությամբ Ուկրաինայում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ընդհանուր քանակը կազմել է 44,7 միլիարդ դոլար[124]։ FDi Magazine-ի վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ 2010-2013 թվականներին Ուկրաինայում տարեցտարի նվազել է օտարերկրյա ուղղակի ներդրումների ծավալը[125]։

«InvestUkraine» պետական ձեռնարկությունը ստեղծվել է[126] Ներդրումների և ազգային նախագծերի պետական գործակալության ներքո (Ազգային նախագծեր)[127]՝ ներդրողների համար որպես մեկ պատուհան ծառայելու և ներդրումային խորհրդատվական ծառայություններ մատուցելու համար։

2016 թվականին Ուկրաինայի տնտեսությունում օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները կազմել են 3,8 միլիարդ դոլար, ինչը գրեթե երկու անգամ ավելի էր, քան 2015 թվականին[128]։

Իրավական միջավայր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայն 2012-2013 թվականների Համաշխարհային մրցունակության զեկույցի՝ «երկրի ամենակարևոր մարտահրավերը ինստիտուցիոնալ շրջանակի անհրաժեշտ վերանայումն է, որի վրա չի կարելի հենվել, քանի որ այն տառապում է բյուրոկրատությունից, թափանցիկության պակասից և ֆավորիտիզմից»[129]։

1990-ականների վերջից[130] կառավարությունը խոստացել է կրճատել պետական մարմինների թիվը, ստեղծել իրավական միջավայր՝ խրախուսելու ձեռներեցներին և իրականացնել համապարփակ հարկային վերանայում։ Արտաքին հաստատությունները, մասնավորապես Արժույթի միջազգային հիմնադրամը[131], խրախուսել են Ուկրաինային արագացնել բարեփոխումների տեմպն ու շրջանակը և սպառնացել են հետ վերցնել ֆինանսական աջակցությունը։ Սակայն կառուցվածքային բարեփոխումների և հողերի սեփականաշնորհման որոշ քաղաքականապես զգայուն ոլորտներում բարեփոխումները դեռևս հետ են մնում։ 2014 թվականի ապրիլի 30-ից մինչև 2015 թվականի հուլիսի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում Ուկրաինան ստացել է 11,3 միլիարդ դոլարը ԱՄՀ-ի հետ 17,1 համաձայնագրից 2014 թվականին[132]։

2010 թվականի հունիսի 24-ին Ուկրաինայի արտաքին գործերի նախարար Կոստյանտին Հրիշչենկոն ազատ առևտրի մասին համաձայնագիր է ստորագրել Եվրոպական ազատ առևտրի ասոցիացիայի (EFTA) հետ[133]։

Մասնագետների կարծիքով, Կիպրոսի հետ կրկնակի հարկումից խուսափելու մասին պայմանագիրը (ստորագրվել է 1982 թվականին Խորհրդային Միության կողմից) Ուկրաինային միլիարդավոր ԱՄՆ դոլարների հարկային եկամուտներ է արժեցել[134][135]։

Ուկրաինայում 2014 թվականի լյուստրացիան քննադատության է ենթարկվել, քանի որ այն կարող է ունենալ բացասական տնտեսական հետևանքներ[136]։ 2014 թվականի մայիսի 29-ին ուժի մեջ է մտել Եվրամիություն-Ուկրաինա ասոցացման համաձայնագիրը[137], որն ամբողջությամբ կիրառվել է 2017 թվականի սեպտեմբերի 1-ին[138]։

Օտարերկրյա աշխատողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի շարք օտարերկրյա հրավիրյալ աշխատողներ գալիս են աշխատելու Ուկրաինայում, հիմնականում սեզոնային ֆերմերային աշխատանքներում և շինարարության ոլորտում, հատկապես հարևան Մոլդովայից և Բելառուսից[139]։

Բնապահպանական խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուկրաինան հետաքրքրված է համագործակցելու շրջանային բնապահպանական խնդիրների շուրջ։ Բնական ռեսուրսների պահպանումը բարձր առաջնահերթություն ունի, սակայն իրականացումը ֆինանսական ռեսուրսների պակասից տուժում է։ Ուկրաինան իր առաջին արգելոցը՝ Ասկանիա-Նովան, հիմնադրվել է 1921 թվականին, և ունեն ծրագրեր վերացող տեսակների բուծման համար։

Երկիրը զգալի բնապահպանական խնդիրներ ունեցավ, հատկապես 1986 թվականին Չեռնոբիլի ատոմաէլեկտրակայանի վթարի և արդյունաբերական աղտոտումների արդյունքում։ Իր նախապես հայարարված ծրագրերի համաձայն՝ Ուկրաինան 2000 թվականի դեկտեմբերին ընդմիշտ փակեց Չեռնոբիլի ատոմաէլեկտրակայանը։ 2001 թվականի նոյեմբերին Ուկրաինան չեղարկեց ՎԶԵԲ-ին ուղղված դիմումը, որով պետք է ֆինանսավորեր երկու նոր ռեակտոր միավորների ստեղծմանը, որպեսզի փոխհատուցեր այն էներգիան, որը ժամանակին ստանում էին Չեռնոբիլից։ Ուկրաինական անհանգստությունը վարկին կից բարեփոխումների պայմանների վերաբերյալ, մասնավորապես՝ վարկի մարումն ապահովելու համար անհրաժեշտ սակագների բարձրացման վերաբերյալ, ստիպեցին Ուկրաինայի կառավարությանը հետ վերցնել դիմումը այն օրը, երբ ՎԶԵԲ-ի խորհուրդը պետք է քննարկեր վերջնական հաստատումը։

Ուկրաինան նաև ստեղծել է Շրջակա միջավայրի նախարարություն և ներդրել է աղտոտման վճարների համակարգ, որը հարկեր է գանձում օդի ու ջրի արտանետումների և կոշտ թափոնների կառավարման համար։ Ստացված եկամուտները ուղղվում են շրջակա միջավայրի պահպանության գործունեությանը, սակայն աղտոտման վճարների այս համակարգի կիրառումը թույլ է։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «Population on 1 January». ec.europa.eu/eurostat. Eurostat. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 13-ին.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 «World Economic Outlook Database, October 2021». IMF.org. International Monetary Fund. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 «The World Factbook». CIA.gov. Central Intelligence Agency. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 23-ին.
  4. ↑ http://www.imf.org/external/datamapper/PCPIEPCH@WEO?year=2016
  5. ↑ «Poverty headcount ratio at national poverty lines (% of population), Ukraine». data.worldbank.org. World Bank. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 24-ին.
  6. ↑ Bank, World (2020 թ․ ապրիլի 9). «Europe Central Asia Economic Update, Spring 2020 : Fighting COVID-19». openknowledge.worldbank.org. World Bank: 77, 78. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 9-ին.
  7. ↑ «GINI index (World Bank estimate)». data.worldbank.org. World Bank. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 21-ին.
  8. ↑ «Labor force, total – Ukraine». data.worldbank.org. World Bank & ILO. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  9. ↑ «Ministry of Economy».
  10. ↑ «Export partners of Ukraine /url= https://tradingeonomics.com/ukraine/exports-by-country». The Observatory of Economic Complexity. {{cite web}}: External link in |title= (օգնություն); Missing or empty |url= (օգնություն)
  11. ↑ «State Committee of Commerce and Industry. Foreign economic activity» (PDF).
  12. ↑ «Import partners of Ukraine». The Observatory of Economic Complexity. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 19-ին.
  13. ↑ «Report for Selected Countries and Subjects». IMF.org. International Monetary Fund. 2017. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 21-ին.
  14. ↑ «Ukraine». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ օգոստոսի 25-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
  15. ↑ 15,0 15,1 Ukraine – Macroeconomic situation – April 2010, UNIAN (19 May 2010)
  16. ↑ «Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister» (Press release). Black Sea Grain. 2012 թ․ հունվարի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
  17. ↑ «World Trade Report 2013». World Trade Organisation. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 26-ին.
  18. ↑ 18,00 18,01 18,02 18,03 18,04 18,05 18,06 18,07 18,08 18,09 18,10 18,11 The Underachiever: Ukraine's Economy Since 1991, Carnegie Endowment for International Peace (9 March 2012)
  19. ↑ 19,0 19,1 Big debts and dwindling cash: Ukraine tests creditors' nerves, Reuters (17 October 2013)
  20. ↑ 20,0 20,1 Russia sets off trade war to prevent Ukraine from signing agreement with EU, says UDAR.
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Amid staggering destruction, eastern Ukraine looks to rebuild, Al Jazeera (28 September 2014)
  22. ↑ «Ukraine economy expected to shrink 8%». Yahoo. 2014 թ․ հոկտեմբերի 2.
  23. ↑ Ukraine conflict taking heavy toll on economy says IMF, Radio Svoboda (30 October 2015)
  24. ↑ 24,0 24,1 Ukraine's Economy is Recovering Modestly Despite Significant Headwinds, World Bank (4 April 2017)
  25. ↑ «What is wrong with the Ukrainian economy?». Atlantic Council (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ ապրիլի 26. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  26. ↑ «IMF ranks Ukraine as Europe's poorest country». www.intellinews.com. 2018 թ․ հոկտեմբերի 16. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  27. ↑ «Ukraine recognized as poorest country in Europe in 2019, study reveals». TASS. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 23-ին.
  28. ↑ «Ukraine's GDP fell by 4.4 pct in 2020: Ukrainian national bank – Xinhua | English.news.cn». www.xinhuanet.com. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 26-ին.
  29. ↑ Havrylyshyn, Oleh (2016). «Nature of the Economy before Independence». The Political Economy of Independent Ukraine: Slow Starts, False Starts, and a Last Chance?. Studies in Economic Transition. London: Springer. էջ 24. ISBN 9781137576903. Վերցված է 2018 թ․ նոյեմբերի 9-ին. «In the 1860s and 1870s a major shift in economic structure began as czarist policy turned to promote modern industrialization [...]. [...] A huge government-supported program of railroad building began, followed by policies to attract foreign investors to develop metallurgy in the coal- and iron-rich areas of the South-East.»
  30. ↑ «Verkhovna Rada of Ukraine Resolution On Declaration of Independence of Ukraine». Verkhovna Rada of Ukraine. 1991 թ․ օգոստոսի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 12-ին.
  31. ↑ 31,00 31,01 31,02 31,03 31,04 31,05 31,06 31,07 31,08 31,09 Why is Ukraine's economy in such a mess?, The Economist (5 Mar 2014)
  32. ↑ President's Decree dated 26 August 1996, published on 29 August
  33. ↑ Ukraine Poverty Update. 2007
  34. ↑ Human Development Report 2009 [HDR 2009 Statistical Tables]
  35. ↑ 35,0 35,1 Reforming the Ukrainian Economy under Yanukovych: The First Two Years, Carnegie Endowment for International Peace (2 April 2012 )
  36. ↑ US Dollar ($) ⇨ Ukrainian Hryvnia (UAH), Google Finance
  37. ↑ Unemployment lower in Ukraine against EU countries Արխիվացված 16 Հուլիս 2011 Wayback Machine – UKRINFORM, 12 January 2009
  38. ↑ 38,0 38,1 38,2 Ukraine Economy – GDP real growth rate.
  39. ↑ Azarov: Shadow trade accounts for 40% of domestic market Արխիվացված 2012-06-09 Wayback Machine, Interfax Ukraine (7 December 2011)
  40. ↑ Ukraine's Government Report: Economy down 10.4% in 2015, Ukraine Today (2 February 2016)
  41. ↑ World Bank keeps its forecast for Ukraine's economy growth at 1 per cent, Ukraine Today (11 January 2016)
  42. ↑ Vasileva, Nataliya (2015 թ․ դեկտեմբերի 18). «Ukraine won't repay $3 billion Russian debt due this weekend». Moscow. AP News. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 4-ին.
  43. ↑ 43,0 43,1 Money flow from Ukrainian migrant workers halves to $2.5 bln, UNIAN (4 March 2016)
  44. ↑ These Are the World's Most Innovative Economies Bloomberg Business.
  45. ↑ Most Innovative: Countries Bloomberg Business.
  46. ↑ Alessandra Prentice (2016 թ․ մայիսի 18). «Ukraine, IMF agree terms to resume financial support – IMF». Reuters. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 20-ին.
  47. ↑ «Corruption by Country: Ukraine». Transparency International. 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 31-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 17-ին.
  48. ↑ Alec Luhn (2016 թ․ փետրվարի 4). «Economic minister's resignation plunges Ukraine into new crisis». The Guardian. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 16-ին.
  49. ↑ «Ukraine sets sights on foreign investment». euronews. 2016 թ․ հոկտեմբերի 11. Վերցված է 2016 թ․ հոկտեմբերի 11-ին.
  50. ↑ «Real wages in Ukraine grow by 7.2% in June». www.unian.info.
  51. ↑ «Ukraine posts $406 mln surplus in balance of payments in H1». www.unian.info.
  52. ↑ «The Ukrainian economy is not terrible everywhere». The Economist.
  53. ↑ Thor, Anatoliy (2017 թ․ մայիսի 14). «Investing in Ukraine».
  54. ↑ World Bank affirms Ukraine's GDP growth forecast for 2017 at 2%, Interfax-Ukraine (3 October 2017) World Bank: Ukraine's economy may grow 3.5% in 2018, UNIAN (10 January 2018)
  55. ↑ Growth of consumer prices in Ukraine accelerates to almost 14% in 2017, UNIAN (9 January 2018)
  56. ↑ «Ambassador Maasikas: IMF, EU financial aid, visa-free travel depend on fighting corruption». UNIAN. 2020 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  57. ↑ Zinets, Natalia; Polityuk, Pavel (2020 թ․ նոյեմբերի 2). «Back me or put IMF loans and EU visa-free deal at risk, Ukraine's president warns». Reuters. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  58. ↑ «NBU says no IMF tranche for Ukraine this year». bne IntelliNews. Berlin. 2020 թ․ նոյեմբերի 14. Վերցված է 2020 թ․ նոյեմբերի 27-ին.
  59. ↑ 59,0 59,1 «WTO Trade Profile Ukraine». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 23-ին.
  60. ↑ «Export destinations of Ukraine (2012)». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ դեկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  61. ↑ «Ukraine's Biggest Trading Partners: Countries – Bloomberg Best (and Worst)». Bloomberg News. 2015 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  62. ↑ «Ukraine – Trade – European Commission». 2015 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 17-ին.
  63. ↑ 63,0 63,1 Ukraine sees 30.9% decline in exports in 11 months of 2015, UNIAN (25 January 2016)
  64. ↑ 64,0 64,1 64,2 64,3 «Year's balance: thorny road to bright economic future». www.unian.info.
  65. ↑ 65,0 65,1 Export of Ukrainian goods and services to EU down by 25% in 2015, UNIAN (30 March 2016)
  66. ↑ 66,0 66,1 Sarna, Arkadiusz (2013 թ․ հուլիսի 15). «Kyiv's gas strategy: closer cooperation with Gazprom or a genuine diversification». Centre for Eastern Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
  67. ↑ Exports of Ukrainian goods in 2021
  68. ↑ «Валовий внутрішній продукт». www.ukrstat.gov.ua.
  69. ↑ «ВВП України [2021] ᐈ ВВП на душу населення в Україні». index.minfin.com.ua.
  70. ↑ «Світовий банк підтвердив прогноз по ВВП України». ua.korrespondent.net.
  71. ↑ Hajda, Lubomyr. «Ukraine». Encyclopædia Britannica. Encyclopædia Britannica, inc. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 1-ին.
  72. ↑ «Industry of Ukraine». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
  73. ↑ https://pubs.usgs.gov/periodicals/mcs2021/mcs2021-iron-ore.pdf
  74. ↑ «Manganese production worldwide by country 2020». Statista (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 4-ին.
  75. ↑ «Titanium production worldwide by country 2020». Statista (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 4-ին.
  76. ↑ «Graphite mine production top countries 2020». Statista (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 4-ին.
  77. ↑ Ukraine's 2016 exports of titanium ore up 57.1% on year, UNIAN (12 January 2017)
  78. ↑ 78,0 78,1 Ukraine may become world's sixth biggest arms trader [Kyiv Post]
  79. ↑ «Укроборонпром за 9 месяцев изготовил продукции больше, чем за весь прошлый год». Ukrinform. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 21-ին.
  80. ↑ «INOGATE». www.inogate.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 18-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
  81. ↑ «Низькопідлоговий трамвай ось-ось завершать». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
  82. ↑ Nicolai Petro (2016 թ․ մարտի 9). «Why Ukraine needs Russia more than ever». The Guardian. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  83. ↑ Ukrainian Aircraft Corporation set up on the basis of Antonov (Retrieved on 19 October 2016)
  84. ↑ Antonov presented first production An-178 at Ukraine Avia Fest (Retrieved on 19 October 2016)
  85. ↑ Ukraine's manufacturer Antonov presents new cargo aircraft AN-132 (Retrieved on 19 October 2016)
  86. ↑ «Aircraft and airspace industry of Ukraine». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  87. ↑ «MAYGER Development & Consulting – Shipbuilding in Ukraine: Investments and Government Support». www.mayger.ua.
  88. ↑ «Shipbuilding of Ukraine (2007)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2013 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  89. ↑ 89,0 89,1 «Ukraine Allows Farmland Sales For First Time Since Independence». RadioFreeEurope/RadioLiberty (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 2-ին.
  90. ↑ «Ukraine Agriculture Stats». Nation Master. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  91. ↑ «Corn Production by Country in 1000 MT». Index Mundi.
  92. ↑ German expert: Sunflower oil grows in price in Ukraine due to its low world reserves Արխիվացված 23 Հուլիս 2011 Wayback Machine [UkrAgroConsult – BlackSeaGrain]
  93. ↑ «FAOSTAT». www.fao.org.
  94. ↑ «Ukraine Produces World's Greatest Amount of Honey Per Capita». WNU. 2013 թ․ օգոստոս. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  95. ↑ Ukraine: Land market, formation, development trends – Farmland now remains almost the only big asset that is not actually privatized yet Արխիվացված 25 Փետրվար 2011 Wayback Machine [Black Sea Grain]
  96. ↑ Ukraine: Land market, formation, development trends – Farmland now remains almost the only big asset that is not actually privatized yet Error in Webarchive template: Empty url. [Black Sea Grain]
  97. ↑ Russia's Collective Farms – Hot Capitalist Property [New York Times]
  98. ↑ «Ukraine agrees $3bn loan-for-corn deal». Financial Times. 2012 թ․ սեպտեմբերի 19.
  99. ↑ «China Rejecting U.S. Corn as First Shipment From Ukraine Arrives». Bloomberg.com. Bloomberg. 2014 թ․ հունվարի 6.
  100. ↑ IMF praises Ukraine's decisions on land reform, banking law, Reuters (4 April 2020)
    IMF finally confirms new $5 billion program for Ukraine by Anders Åslund, Atlantic Council (10 June 2020)
  101. ↑ Ukraine Lawmakers Approve Key Legislation With Eye On IMF Funds, Radio Free Europe (31 March 2020)
  102. ↑ Elyasi-Gomari, S.; Panteleev, V. K. (2006). «Virulence Polymorphism of Puccinia recondita f. sp. tritici and Effectiveness of Lr Genes for Leaf Rust Resistance of Wheat in Ukraine». Plant Disease. American Phytopathological Society. 90 (7): 853–857. doi:10.1094/PD-90-0853. ISSN 0191-2917. PMID 30781020.
  103. ↑ «Antybiotychna diia bakteriĭ rodu Pseudomonas na fitopatohenni hryby» [Antibiotic effect of bacteria from the genus Pseudomonas on phytopathogenic fungi]. Mikrobiol Zh. (Ukrainian). Kyiv. 36 (2): 197–202. Feb–Mar 1974. ISSN 1028-0987. PMID 4465652.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  104. ↑ «Vplyv bakteriĭ-antahonistiv na rozvytok korenevoï hnyli pshenytsi» [Effect of antagonistic bacteria on development of wheat root rot]. Mikrobiol Zh. (Ukrainian). Kyiv. 36 (5): 599–602. Sep–Oct 1974. ISSN 1028-0987. PMID 4465699.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  105. ↑ Cook, R. J.; Thomashow, L. S.; Weller, D. M.; Fujimoto, D.; Mazzola, M.; Bangera, G.; Kim, D. S. (1995 թ․ մայիսի 9). «Molecular mechanisms of defense by rhizobacteria against root disease». Proceedings of the National Academy of Sciences. 92 (10): 4197–4201. Bibcode:1995PNAS...92.4197C. doi:10.1073/pnas.92.10.4197. ISSN 0027-8424. PMC 41910. PMID 11607544.
  106. ↑ (uk) Україна – четверта в світі за кількістю ІТ-фахівців Ukraine in fourth place in the world in the number of IT professionals, UNIAN (27 March 2013)
  107. ↑ «Exploring Ukraine» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
  108. ↑ (uk) Україна – четверта в світі за кількістю ІТ-фахівців Ukraine in fourth place in the world in the number of IT professionals, UNIAN (27 March 2013)
  109. ↑ «IT INDUSTRY: Why Ukraine is fast becoming a leading global tech powerhouse». bunews.com.ua. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  110. ↑ 110,0 110,1 «SHARE OF IT INDUSTRY OF UKRAINIAN ECONOMY IS 4% OF GDP – ECONOMY MINISTER». Ukraine open for business (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 13. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  111. ↑ «Ukraine As a Bright Spot on Central and Eastern Europe Software Development Scene». 8allocate (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 14. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  112. ↑ «UNIT.City presented a report on the IT sector of Ukraine: main figures and indicators». AIN.UA (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ հունվարի 30. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.
  113. ↑ 113,0 113,1 113,2 High Seas Danger, Kyiv Post (24 February 2012)
  114. ↑ Pando Networks Releases Global Internet Speed Study Արխիվացված 16 Ապրիլ 2013 Wayback Machine
  115. ↑ (uk) Більше половини українців не користуються інтернетом, Ukrayinska Pravda (uk) (29 July 2012)
  116. ↑ «DataBank». The World Bank.
  117. ↑ «Половина населення України має доступ в інтернет». racurs.ua.
  118. ↑ «Mobile cellular subscriptions (per 100 people)». The World Bank. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 19-ին.
  119. ↑ Туристичні потоки (uk), State Statistics Committee of Ukraine
  120. ↑ «Tourism 2012». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
  121. ↑ «Travel & Tourism in Ukraine» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012 թ․ մայիսի 30-ին.
  122. ↑ Shopping tours gaining pace in Ukraine Արխիվացված 20 Փետրվար 2011 Wayback Machine, Radio Ukraine (23 December 2009)
  123. ↑ Ukraine: The Search for a National Identity by Sharon Wolchik, Rowman & Littlefield, 2000, 0847693465, page 55
  124. ↑ «Прямі інвестиції». www.ukrstat.gov.ua.
  125. ↑ «Ukraine suffers year-on-year FDI decline». fDiIntelligence.com. 2013 թ․ օգոստոսի 13.
  126. ↑ «NAU-Online -> Про утворення державного підприємства "Інвест Україна"». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հոկտեմբերի 6-ին.
  127. ↑ «Всі документи бази даних "Законодавство України" (станом на 22 травня 2021 р.) / Законодавство України».
  128. ↑ Foreign investment in Ukraine in 2016 estimated at $3.8 bln Foreign investment in Ukraine in 2016 estimated at $3.8 bln, UNIAN (23 January 2017)
  129. ↑ The Global Competitiveness Report 2012–2013, World Economic Forum (2012)
  130. ↑ Elborgh-Woytek, Katrin; Lewisurl=https://www.elibrary.imf.org/view/journals/003/2002/007/article-A001-en.xml, Mark W (2002 թ․ մայիսի 1). «IV – Conditionality in Ukraine's funds programs». Privatization in Ukraine. Challenges of Assessment and Coverage in Fund Conditionality. ISBN 9781451971620. «Throughout the 1990s, structural conditionality—including on privatization—expanded significantly in Ukraine's programs with the Fund.»{{cite book}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
  131. ↑ Lissovolik, Bogdan (2003 թ․ հունիսի 1). Determinants of Inflation in a Transition Economy-. The Case of Ukraine. ISBN 9781451854923.
  132. ↑ «Cooperation of Ukraine with international financial institutions». 2019 թ․ դեկտեմբերի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
  133. ↑ Ukraine signs agreement on free trade zone with EFTA, Kyiv Post (24 June 2010)
  134. ↑ High Price Of Havens, Kyiv Post (29 July 2010)
  135. ↑ The Money Carousel, Kyiv Post (9 December 2011)
  136. ↑ «Exposed: Ukraine's Massive Witch Hunt». 2015 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 14-ին.
  137. ↑ «ASSOCIATION AGREEMENT between the European Union and its Member States, of the one part, and Ukraine, of the other part» (PDF). 2014 թ․ մայիսի 29. էջ 2135. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ դեկտեմբերի 16-ին.
  138. ↑ «EU-Ukraine Association Agreement fully enters into force». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 14-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
  139. ↑ «Moldova's economic exiles». Le Monde. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ փետրվարի 17-ին. Վերցված է 2022 թ․ փետրվարի 17-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ուկրաինայի_տնտեսություն&oldid=9779094» էջից