ԱՄՆ-ի պատմություն (1865-1918)
ԱՄՆ-ի պատմություն (1865-1918), ընդգրկում է Վերակառուցման դարաշրջանը (անգլ.՝ Reconstruction era), «ոսկեզօծ դարաշրջանը» (անգլ.՝ Gilded Age) և առաջադիմության դարաշրջանի (անգլ.՝ Progressive Era) սկիզբը։ Այս դարաշրջանում տեղի ունեցավ նախկինում գերակշռող ագրարային Ամերիկայի արդյունաբերացումը և դեպի Միացյալ Նահանգներ ներգաղթի աճը։ 1865-1918 թթ․ միայն Եվրոպայից երկիր է ժամանել 27,5 միլիոն մարդ[1], ովքեր աշխատուժ են ապահովել ամերիկյան արդյունաբերության ու գյուղատնտեսության արագ աճի համար և կազմել են ամերիկյան նոր քաղաքների բնակչության զգալի մասը։ Ամերիկյան տնտեսության աճի տեմպերն այս դարաշրջանում ավելի արագ էին, քան երկրի պատմության ցանկացած այլ ժամանակաշրջանում։ Հյուսիսը և Արևմուտքը արագ հարստացան, բայց Հարավը աղքատացավ քաղաքացիական պատերազմից հետո, և նրա տնտեսությունը մնաց թերզարգացած։ Տնտեսական զարգացումով ԱՄՆ-ն առաջին անգամ առաջ անցավ աշխարհի մնացած երկրներից։ Քաղաքացիների միջին տարեկան եկամուտը 1865-1900 թվականներին աճել է 75%-ով (ճշգրտված գնաճով), իսկ 1918-ին՝ ևս 33%-ով[2]։
Միացյալ Նահանգները դուրս եկավ Քաղաքացիական պատերազմից՝ որպես միասնական և հզոր ազգ՝ ավելի ուժեղ դաշնային կառավարությունով։ Վերակառուցումը վերջ դրեց նախապատերազմյան ստրկությանը հարավային նահանգներում՝ նախկին ստրուկները ստացան քաղաքացիական իրավունքներ։ Ամերիկայում կյանքի նորմ դարձավ ռասայական սեգրեգացիան, որը օրինականացվել է Հարավում հատուկ ակտերով։ Քաղաքական կյանքում իշխում էր Հանրապետական կուսակցությունը (ժողովրդավար նախագահներն այս ընթացքում իշխանության են եկել ընդամենը երկու անգամ)։ 1900 թվականից հետո իրականացվեցին լայնածավալ հասարակական և քաղաքական բարեփոխումներ, որից հետո կառավարման, կրթության և ամերիկյան կենսակերպի այլ ասպեկտներ ժամանակակից տեսք ստացան։
Երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխության ժամանակ, որը տեղի ունեցավ այս ժամանակահատվածում, Ամերիկան զարգացրեց նոր տեխնոլոգիաներ, ինչպիսիք են հեռագիրը և հեռախոսը, պողպատի արտադրության բեսեմերյան պրոցեսը, երկաթուղին և յուրացրեց իր տարածքի հարուստ բնական ռեսուրսները՝ ածուխ, փայտանյութ, նավթ, գյուղատնտեսական հողեր։
Այս ժամանակաշրջանի ԱՄՆ-ի երկու կարևորագույն պատերազմները՝ իսպանա-ամերիկյան և առաջին համաշխարհային պատերազմները, հաղթական էին Ամերիկայի համար։
Վերակառուցում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վերակառուցումը պատմական շրջան, որն ընդգրկում է 1863-1877 թթ, երբ դաշնային կառավարությունը հերթով վերահսկողության տակ վերցրեց Ամերիկայի հարավի նահանգները՝ դուրս մղելով ինքնահռչակ Համադաշնության բանակները այդտեղից։ Նախագահ Լինքոլնը համեմատաբար չափավոր ծրագրեր էր հետապնդում՝ հարավցիների աստիճանական ինտեգրումը նորացված դաշնային պետությանը։ ԱՄՆ Սահմանադրության հատուկ փոփոխությամբ ստրկության վերջնական վերացումը իրականացվել է միայն 1865 թվականի վերջին[3]։ Լինքոլնի իրավահաջորդը՝ նախագահ Ջոնսոնը, նույնպես փորձեց արգելափակել ամերիկյան հասարակության արմատական վերակառուցումը, սակայն Հանրապետական կուսակցության արմատականները, հաղթելով 1866 թվականի Կոնգրեսի ընտրություններում, կարողացան տապալել նրա վետոն և գործարկել Հարավի վերակառուցման սեփական ծրագիրը։ Նրանք ազատված ստրուկներին տվեցին բոլոր քաղաքացիական իրավունքները։ Այնուամենայնիվ, մինչև 1877 թվականը պահպանողական սպիտակ հարավցիները վերականգնեցին իրենց վերահսկողությունը Հարավի տեղական ինքնակառավարման մարմիններում, որից հետո նախկին ստրուկները, թեև պաշտոնապես պահպանեցին իրենց իրավունքները, փաստորեն դարձան երկրորդ կարգի քաղաքացիներ։
Արմատական վերակառուցման ծրագրերը սկսվել են 1867 թվականին դաշնային բանակի մասնակցությամբ, որի ուժերը տեղակայված էին բոլոր հարավային նահանգներում։ Համադաշնության նախկին առաջնորդները ժամանակավորապես կորցրին իրենց ձայնի իրավունքը, իսկ հարավային նահանգների տեղական իշխանություններում գերակշռում էին ազատված ստրուկների, հյուսիսից ժամանած քաղաքացիների և սպիտակ բնակչության մի մասի կոալիցիան։
Ինչպես Հյուսիսում, այնպես էլ Հարավում մտցվեցին բարձր հարկեր, որոնց շնորհիվ կառուցվեցին դպրոցներ և երկաթուղիներ։ Բայց հարկային բեռի ավելացումը ոչնչացրեց հանրապետական կոալիցիան, և սպիտակամորթների մեծամասնությունն այժմ քվեարկեց ընդդիմադիր Դեմոկրատական կուսակցության օգտին։ Նախկին ստրուկների քաղաքացիական իրավունքները պաշտպանելու համար նախագահ Գրանտը բազմիցս ստիպված էր զորք ուղարկել Հարավային Կարոլինա, Միսիսիպի և Լուիզիանա քաղաքներ։ Մինչև 1870 թվականը Սահմանադրության մեկ այլ փոփոխություն ընդունվեց, որը բացահայտորեն արգելում էր ռասայական խտրականությունը[4]։
Սակայն նախագահ Ռութերֆորդ Բ. Հեյսն, ով, կատարելով դեմոկրատների հետ կնքված «1877 թվականի փոխզիջման» պայմանները, հրամայեց դաշնային զորքերը դուրս բերել հարավից։ Առանց բանակի աջակցության, հարավի արմատական վերակառուցումն այլևս հնարավոր չէր[5][6]։ Արդյունքում նախկին ստրուկներն այլևս չէին կարող գործնականում իրականացնել իրենց քաղաքացիական իրավունքները։ Ամերիկյան հասարակությունը սկսեց ավելի ու ավելի կիրառել ռասայական սեգրեգացիա, իսկ հարավային նահանգներում ընդունվեցին Ջիմ Քրոուի օրենքները՝ ապահովելով սևամորթ բնակչության դիրքը որպես երկրորդ կարգի քաղաքացի[7]։ Մինչև առաջադիմության դարաշրջանի գալուստը հարավում իշխանությունը կենտրոնացած էր սպիտակ քաղաքական վերնախավի ձեռքում, իսկ գյուղական վայրերում, որտեղ ոստիկանական պարեկություն չկար, սևամորթներին հաճախ լինչի դատաստանի էին ենթարկում[8]։
Հնդկացիների ձուլում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ոսկի որոնողների, ֆերմերների և հսկայական ռանչոների տերերի ընդլայնումը դեպի «Վայրի Արևմուտք» ուղեկցվում էր հնդկացիների հետ բազմաթիվ հակամարտություններով։ Վերջին լայնածավալ զինված հակամարտությունը սպիտակամորթ ամերիկացիների և բնիկ բնակչության միջև եղել է Սև բլուրների պատերազմը (1876-1877 թթ), թեև հնդկացիների փոքր խմբերի հետ փոխհրաձգությունները շարունակվել են մինչև 1918 թվականը[9]։
1871 թվականին ԱՄՆ իշխանությունները եկել էին այն եզրակացության, որ հնդկացիների հետ պայմանագրերն այլևս չեն պահանջվում, և որ ոչ մի հնդիկ ժողովուրդ կամ ցեղ չպետք է համարվի անկախ ժողովուրդ կամ պետություն։ Իշխանությունները ստիպեցին հնդկացիներին հրաժարվել իրենց սովորական կենցաղից և ապրել միայն ռեզերվացիաներում։ Շատ հնդիկներ դիմադրեցին դրան։ Դիմադրության առաջնորդներից էր Սիու ցեղի առաջնորդ Նստած Ցուլը։ Սիուները մի քանի ցնցող հարվածներ հասցրին ամերիկյան հեծելազորին՝ հաղթելով Լիթլ Բիգհորնի ճակատամարտում 1876 թվականին։ Բայց հնդիկները չէին կարող ապրել պրերիաներում առանց բիզոնների՝ իրենց ապրուստի հիմնական միջոցի, որոնք ենթարկվել էին մասսայական ոչնչացման, և, սովից ուժասպառ լինելով, նրանք ի վերջո ենթարկվեցին և տեղափոխվեցին ռեզերվացիաներ։
Դաշնային կառավարությունը հնդկական ռեզերվացիաներին տրամադրեց սնունդ, առաջին անհրաժեշտության պարագաներ, կրթական հնարավորություններ և բժշկական օգնություն։ Բացի այդ, հնդկացիները կարող էին վարձվել որպես կովբոյներ ռանչոյում կամ կատարել պարզ աշխատանք սպիտակամորթ վերաբնակիչների քաղաքներում։ Փորձեր արվեցին բարեփոխել հնդկացիներին և նրանց դարձնել նստակյաց ֆերմերներ իրենց ֆերմաներում և ագարակներում։
Օրինակ՝ 1887 թվականին օրենք ընդունվեց, որով հնդկացի յուրաքանչյուր ընտանիքի 25 տարի ժամկետով 160 ակր դաշնային հողատարածք (0,65 կմ²) տրվեց, որից հետո այն դարնալու էր նրա սեփականությունը (որը կարող է վաճառվել կամ գրավադրվել)։ Սակայն, ի վերջո, հնդկացիները վաճառեցին իրենց հողի մոտ կեսը սպիտակներին։ Գույքի կորուստներին զուգահեռ խարխլվեցին նաև հողօգտագործման համայնքային ավանդույթները։ Հնդկացիներից ոմանք կարողացան կրթություն ստանալ և ձուլվել ամերիկյան հասարակությանը, և հազարավոր ժամանակակից ամերիկյան ընտանիքներ դեռ հիշում են Ամերիկայի բնիկներին, ովքեր իրենց նախապապերն էին։ Բայց շատ ավանդապաշտներ դիմադրեցին սպիտակամորթների մշակութային ազդեցությանը, չնայած իրենց աղքատությանը և դաշնային կառավարության համեստ սուբսիդիաներից կախվածությանը։ 1934 թվականին ընդունվեց հնդկացիների վերակազմակերպման հատուկ ակտ՝ պաշտպանելու ռեզերվացիայի բնակիչների և Ալյասկայի բնիկների իրավունքները[10]։
Արդյունաբերացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1865-1913 թթ․ ԱՄՆ դարձել է համաշխարհային արդյունաբերական զարգացման առաջատարը։ Հսկայական հողերի առկայությունը, մարդաշատ աշխատաշուկայի, բազմաթիվ երկաթուղիների և ջրային ուղիների առկայությունը, բնական ռեսուրսների առատությունը և կապիտալի առկայությունը նպաստեցին երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխության ժամանակաշրջանում երկրի տնտեսական արագ զարգացմանը[11]։ Քաղաքացիների միջին տարեկան եկամուտը 1865-1900 թթ․ աճել է 75%-ով (ճշգրտված գնաճով), իսկ մինչև 1918 թ.՝ ևս 33%-ով[12]։
Եթե առաջին արդյունաբերական հեղափոխության ժամանակ արհեստագործությունից դեպի գործարանային արտադրություն անցում կատարվեց, ապա երկրորդ արդյունաբերական հեղափոխությունը հանգեցրեց գործարանային արտադրության ընդլայնմանը, տեխնոլոգիայի և տրանսպորտի ոլորտում բազմաթիվ նորամուծությունների ներդրմանը, արտադրական գծերի համակարգման և կազմակերպման բարելավմանը։ Երկաթուղիները ճանապարհ բացեցին ԱՄՆ-ի Արևմուտքում զանգվածային բնակեցման և նոր ֆերմաների, քաղաքների և շուկաների առաջացման համար, որտեղ երբևէ այդպիսիք չեն եղել։
ԱՄՆ առաջին անդրմայրցամաքային երկաթուղին, որը կառուցվել է ամերիկացի ձեռներեցների կողմից բրիտանական վարկերի և չինացի աշխատողների օգնությամբ, հնարավորություն է ընձեռել ճանապարհորդելու և ապրանքների տեղափոխման համար երկրի հեռավոր շրջաններ։ Բացի այդ, երկաթուղու կառուցումը ստեղծել է նոր աշխատատեղեր, ենթակառուցվածքներ գյուղատնտեսական գյուղատնտեսության զարգացման, կապիտալ ներդրումների և վարկավորման համար[13]։
Պողպատի արտադրության նոր տեխնոլոգիաները, ինչպիսին է Բեսեմերյան պրոցեսը, զուգորդված քիմիայի և այլ գիտությունների վերջին ձեռքբերումների հետ, հնարավորություն են տվել զգալիորեն բարձրացնել աշխատանքի արտադրողականությունը և բարելավել արտադրանքի որակը։ Կապի նոր միջոցները՝ հեռագրական և հեռախոսային, ապահովում էին գործողությունների համակարգումը մեծ հեռավորությունների վրա։ Նորարարություններն ազդեցին նաև աշխատանքի կազմակերպման վրա, մասնավորապես՝ Ֆրեդերիկ Թեյլորի կողմից աշխատանքի գիտական կազմակերպման ներդրումը[14]։
Խոշոր ձեռնարկությունների ֆինանսավորման համար ի հայտ եկան կորպորացիաներ, որոնք հետագայում միավորվեցին տրեստների մեջ։ Բարձր մաքսատուրքերը պաշտպանեցին ԱՄՆ ներքին շուկան արտասահմանյան արտադրողների մրցակցությունից, հատկապես թեթեւ արդյունաբերության ոլորտում։ Երկաթուղային ընկերություններին հողի դաշնային սուբսիդիաները բարեկեցություն ապահովեցին ներդրողների, ֆերմերների և երկաթուղու աշխատողների համար և ստեղծեցին հարյուրավոր նոր բնակավայրեր[15]։
Երբ արտադրական տեխնոլոգիաները փոխվեցին, Միացյալ Նահանգները ավելի ու ավելի շատ հմուտ աշխատողների և ինժեներների կարիք ուներ։ Մինչդեռ ներգաղթն ապահովում էր շատ ցածր վարձատրվող, բայց միևնույն ժամանակ ցածր որակավորում ունեցող աշխատողներ[16]։
Ռուզվելտի նախագահությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռուզվելտը հայտարարեց «արդար ընթացքի» քաղաքականություն (Square Deal), այսինքն՝ բանվորների և գործատուների ներկայացուցիչների հետ բանակցություններում պետական պաշտոնյաների մասնակցությամբ նա բոլոր կողմերին համարեց հավասար և գործատուներին արտոնյալ վիճակում չդրեց։ Նա նաև նախաձեռնել է տնտեսության մեջ մենաշնորհը սահմանափակող օրենքների ընդունումը և հակամենաշնորհային օրենքի ստեղծումը։ Հիմնականում այս օրենքներն ազդել են երկաթուղու իրավիճակի վրա[17]։ Նախագահի պաշտոնում իր երկրորդ ժամկետի ընթացքում Ռուզվելտը ավելի խստացրեց վերահսկողությունը երկրի երկաթուղու վրա՝ ստեղծելով երկաթուղու սակագները կարգավորող հատուկ հանձնաժողով։ Հետագայում այս գործը ստանձնեց ԱՄՆ-ի նորաստեղծ Առևտրի նախարարությունը։
Բացի այդ, Ռուզվելտը մի շարք օրենսդրական ակտեր է ընդունել շրջակա միջավայրի պաշտպանության համար[18]։ Արդեն 1901 թվականին նա ուղերձ է հղել Կոնգրեսին՝ կոչ անելով հատուկ ծրագիր իրականացնել՝ պաշտպանելու, վերականգնելու և ոռոգելու հսկայական պրերիաների և անտառների տարածքները։ Նրա նախորդները ստեղծեցին ազգային պարկեր 188,000 կմ² տարածքի վրա, բայց Ռուզվելտը ընդլայնեց դրանք մինչև 592,000 կմ², ինչպես նաև միջոցներ ձեռնարկեց անտառային հրդեհները կանխելու, այնտեղ վերատնկելու, որտեղ անտառները սկսեցին անհետանալ և պահպանել բնական հուշարձանները, ինչպիսին է «Դևիլզ թաուերը»[19]։
Վիլսոնի նախագահությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հանրապետականների շարքերի պառակտումը և Ռուզվելտի կողմնակիցների առանձնացումը առանձին առաջադեմ կուսակցության մեջ հանգեցրին հանրապետականների պարտությանը 1912 թվականի նախագահական ընտրություններում։ Հաղթեց դեմոկրատ թեկնածու Վուդրո Վիլսոնը[20]։ Նոր նախագահի առաջին մտահոգությունը նոր մաքսային քաղաքականությունն էր՝ նվազեցին հումքի, սննդամթերքի, բամբակի, բրդի, երկաթի, պողպատի և այլ ապրանքների ներմուծման և արտահանման մաքսատուրքերը։ Արդյունքում գներն իջան, ինչը զգալիորեն բարելավեց ամերիկացի բանվորների կենսամակարդակը։
Նախագահ Վիլսոնն այնուհետև քայլեր ձեռնարկեց բանկային և դրամավարկային համակարգերի բարեփոխման ուղղությամբ։ Նա ձգտում էր բանկերի գործունեությունը դնել հանրային վերահսկողության տակ և դրանք սեփականատերերին վերածել բիզնեսի և մասնավոր նախաձեռնության գործիքի։ 1913 թվականին ընդունվեց Դաշնային պահուստների համակարգի մասին օրենքը։ Դա դարձավ փոխզիջում բանկիրների և ֆերմերների շահերի միջև։ Նոր օրենքի համաձայն՝ կառավարության վերահսկողության տակ գտնվող բանկերը պետք է ստեղծեին ընդհանուր պահուստային արժութային ֆոնդեր, ինչը թույլ էր տալիս նրանց ձեռք բերել թանկարժեք մետաղների համեմատաբար մեծ պաշարներ, ապահովել արտարժույթի և վարկային գործարքներ և ավելի կայուն դարձներ ամերիկյան ամբողջ ֆինանսական համակարգը[21]։ Շարունակելով մենաշնորհները սահմանափակելու իր նախորդների քաղաքականությունը՝ նախագահ Վիլսոնը նաև ընդունեց մի շարք նոր օրենքներ, որոնք արգելում էին անբարեխիղճ մրցակցությունը, շուկայում գնորդների որոշակի խմբերի խտրականությունը և տնտեսական թելադրանքի այլ եղանակներ[22]։ Սրանով ավարտվեց ամերիկյան տնտեսության հակամենաշնորհային բարեփոխումը, և մենաշնորհը դադարեց լինել ամերիկյան ներքին քաղաքականության հրատապ խնդիրը։
Օրենսդրական այլ ակտեր սահմանեցին ութժամյա աշխատանքային օր երկաթուղիներում և օրինականացրին արհմիությունների և Դեմոկրատական կուսակցության միջև հատուկ հարաբերությունները[23]։
Վիլսոնի բարեփոխումները նրան դարձրեցին ամերիկյան պատմության առաջատար լիբերալներից մեկը։ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նա առաջնորդեց իր երկիրը դեպի հաղթանակ, բայց դրանից հետո չկարողացավ մնալ իշխանության ղեկին։
Առաջին համաշխարհային պատերազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1914 թվականից ի վեր Միացյալ Նահանգները չեզոքության քաղաքականություն է վարում Եվրոպայում բռնկված պատերազմի նկատմամբ։ Միևնույն ժամանակ նրանք շարունակում էին առևտրային հարաբերություններ պահպանել Մեծ Բրիտանիայի և նրա դաշնակիցների հետ, իսկ Գերմանիայի հետ առևտուրը դադարեց՝ Անտանտի նավատորմի կողմից նրա ծովային շրջափակման պատճառով։ Հասարակական կարծիքը բաժանվեց՝ ոմանք աջակցում էին Բրիտանիային և նույնիսկ կամավոր ծառայում էին Կանադայի և Մեծ Բրիտանիայի զինված ուժերում։ Մյուսները, հատկապես գերմանական և իռլանդական ծագում ունեցող ամերիկացիները, դեմ էին պատերազմում ամերիկյան միջամտությանը իրենց հայրենասիրական զգացմունքների կամ Անգլիայի հանդեպ ատելության պատճառով։ Միայն այն բանից հետո, երբ գերմանական սուզանավերը փորձեցին արգելափակել բրիտանական արտերկրյա առևտուրը և խորտակեցին անդրատլանտյան ուղևորատար Լուզիտանիան և շատ փոքր նավեր, ամերիկացիները սկսեցին պահանջել ռազմական գործողություններ սկսել։ Ամերիկայի համար վերջին կաթիլը Գերմանիայի և Մեքսիկայի կառավարությունների միջև դիվանագիտական նամակագրության (Ցիմերմանի հեռագիր) հրապարակումն էր, որում Գերմանիան փորձում էր սադրել Մեքսիկային հարձակվել Միացյալ Նահանգների վրա՝ Արիզոնայի, Նյու Մեքսիկոյի և Տեխասի նախկին մեքսիկական տարածքները վերադարձնելու համար։ 1917 թվականի ապրիլին Կոնգրեսը քվեարկեց Գերմանիային պատերազմ հայտարարելու օգտին[24]։
Որոշ գերմանական ծագում ունեցող ամերիկացիներ լքեցին երկիրը և վերադարձան Գերմանիա։ Գերմանական ծագումով 480 հազար օտարերկրացիների մոտ 1%-ը բանտարկվեց Գերմանիայի օգտին լրտեսելու կասկածանքով[25]։ Հազարավոր օտարերկրացիներ ստիպված են եղել գնել պատերազմի պարտատոմսեր՝ ցույց տալու իրենց հավատարմությունը ԱՄՆ-ին[26]։ Հայտնի են նաև էթնիկ գերմանացիների լինչի դատաստանի դեպքեր[27]։ Հասարակական կարծիքում գերակշռում ֆոբիան գերմանական ամեն ինչի նկատմամբ[28]։
Նույն 1917 թվականին սկսվեց բանակի վերազինումը, կամավորների կանչն ու համալրումը։ Չորս միլիոն տղամարդիկ և հազարավոր կանայք զինվեցին[29]։ Հաշվի առնելով ածխի և ռազմական այլ փոխադրումների հետևանքով երկաթուղիներում առաջացած ճգնաժամը, ինչպես ածխի հանքերը, այնպես էլ երկաթուղիները ազգայնացվեցին[30]։ Տղամարդ աշխատողների սղության պատճառով Ամերիկայի պատմության մեջ առաջին անգամ նրանց տեղը գրավեցին կանայք, այդ թվում՝ աֆրոամերիկացի կանայք։ Միլիոնավոր կանայք համագործակցել են Ամերիկյան Կարմիր Խաչի հետ[31]։ Արհմիությունները ընդհանուր առմամբ ողջունում էին Միացյալ Նահանգների մուտքը համաշխարհային պատերազմ։ Գործադուլների թիվը կտրուկ նվազել է, մասամբ՝ գործազրկության վերացման և լիարժեք զբաղվածության պատճառով։
1918 թվականի գարնանը Ֆրանսիա ժամանած ամերիկյան զորքերը համալրում էին դաշնակիցների բանակները օրական 10000 հոգու չափով, մինչդեռ գերմանական ուժերը սպառված էին։ Նրանք օգնեցին հետ մղել գերմանական հարձակումը և վճռորոշ դեր խաղացին Անտանտի հարյուրօրյա հարձակման մեջ 1918 թվականի աշնանը։ 1918 թվականի նոյեմբերին Գերմանիան զինադադար կնքեց, որն ավարտեց ռազմական գործողությունները[32]։
Վերսալի պայմանագրով Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան և Իտալիան պնդեցին, որ Գերմանիայի դեմ կոշտ տնտեսական պատժամիջոցներ կիրառվեն։ ԱՄՆ Սենատը, անարդար համարելով այս պայմանագիրը, հրաժարվեց վավերացնել այն, իսկ ամերիկացիները խաղաղության առանձին պայմանագրեր կնքեցին Գերմանիայի և նրա դաշնակիցների հետ։ Սենատն ու նախագահը համաձայնություն չեն գտել նաև պատերազմից հետո ստեղծված Ազգերի լիգային ԱՄՆ-ի միանալու հարցում։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ U.S. Bureau of the Census, Historical Statistics of the United States (1976) series C89
- ↑ U.S. Bureau of the Census, Historical Statistics of the United States (1976) series D726 and D736 pp 164-5
- ↑ William C. Harris, With Charity for All: Lincoln and the Restoration of the Union (1997)
- ↑ David H. Donald, et al. Civil War and Reconstruction (2001)
- ↑ Eric Foner, A Short History of Reconstruction (1990) pp 217-37
- ↑ Allan Peskin, «Was There a Compromise of 1877,» Journal of American History Vol. 60, No. 1 (Jun., 1973), pp. 63-75 in JSTOR Արխիվացված 2018-09-17 Wayback Machine(2005).
- ↑ C. Vann Woodward, The Strange Career of Jim Crow (1954) pp 67-111
- ↑ C. Vann Woodward, Origins of the New South, 1877—1913 (1951) pp 205-34
- ↑ Robert M. Utley, and Wilcomb E. Washburn, Indian Wars (1987) pp 220-79.
- ↑ Francis Paul Prucha, The Great Father: The United States Government and the American Indians (1986) pp 181—241, 311-25
- ↑ Edward C. Kirkland, Industry Comes of Age, Business, Labor, and Public Policy 1860—1897 (1961)
- ↑ U.S. Bureau of the Census, Historical Statistics of the United States (1976) series D726 and D736 pp 164-5. The data is in constant 1914 dollars, taking out the effects of deflation and inflation, and takes unemployment into account.
- ↑ Albro Martin, Railroads Triumphant: The Growth, Rejection, and Rebirth of a Vital American Force (1992) pp 270—319
- ↑ Robert Kanigel, One Best Way: Frederick Winslow Taylor and the Enigma of Efficiency (2005) pp 540-69
- ↑ Larry Schweikart, The Entrepreneurial Adventure: A History of Business in the United States (1999) ch 14
- ↑ Burton W. Folsom and Forrest McDonald, The Myth of the Robber Barons: A New Look at the Rise of Big Business in America (1991) pp44- 67
- ↑ H.W. Brands, Theodore Roosevelt (2001)
- ↑ Douglas Brinkley, The Wilderness Warrior: Theodore Roosevelt and the Crusade for America (2009) ch 15
- ↑ Douglas G. Brinkley, The Wilderness Warrior: Theodore Roosevelt and the Crusade for America (2009)
- ↑ John Milton Cooper, Woodrow Wilson: A Biography (2009)
- ↑ Arthur S. Link, Woodrow Wilson and the Progressive Era: 1910—1917 (1954), pp 43-53, 258—259
- ↑ Arthur S. Link, Woodrow Wilson and the Progressive Era: 1910—1917 (1954), pp 67-73
- ↑ John S. Smith, "Organized Labor and Government in the Wilson Era: 1913—1921: Some Conclusions, " Labor History, Aug 1962, Vol. 3 Issue 3, pp 265—286
- ↑ John M. Cooper, Woodrow Wilson: A Biography (2009)
- ↑ The War Department: Keeper of Our Nation’s Enemy Aliens During World War I Արխիվացված 2006-09-12 Wayback Machine by Mitchel Yockelson. Presented to the Society for Military History Annual Meeting, April 1998.
- ↑ «Get the Rope! Anti-German Violence in World War I-era Wisconsin», History Matters, George Mason University, Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունիսի 11-ին, Վերցված է 2008 թ․ օգոստոսի 1-ին
- ↑ Hickey, Donald R. (Summer 1969), «The Prager Affair: A Study in Wartime Hysteria», Journal of the Illinois State Historical Society: 126–127
- ↑ Frederick C. Luebke, Bonds of Loyalty: German Americans During World War I (1974)
- ↑ John W. Chambers, II, To Raise an Army: The Draft Comes to Modern America (1987)
- ↑ Kennedy, Over Here 113-25
- ↑ Lettie Gavin, American Women in World War I: They Also Served (2006)
- ↑ Edward M. Coffman, The War to End All Wars: The American Military Experience in World War I (1998),