Jump to content

ԱՄՆ-ի գաղութային պատմություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Եվրոպական տերությունների ունեցվածքը Հյուսիսային Ամերիկայում XVIII դարի կեսերին: Բրիտանական (վարդագույն գույն), ֆրանսիական (կապույտ գույն), իսպանական (նարնջագույն գույն), Ֆրանսիայի կողմից բրիտանիային զիջված տարածքները 1713 թվականին ցույց են տրված մանուշակագույնով: ԱՄՆ-ի և Կանադայի ժամանակակից նահանգների ժամանակակից սահմանները գծված են սպիտակ գույնով

ԱՄՆ-ի գաղութային պատմությունն ընդգրկում է Ամերիկայի եվրոպական գաղութացման սկզբից, հատկապես անգլիական գաղութացումից մինչև 1776 թվականի անկախության հռչակագիրը։ 15-րդ դարի վերջին Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Շվեդիան, Իսպանիան և Հոլանդիան սկսել է գաղութացնել Հյուսիսային Ամերիկան։ Շատ գաղութներ, ինչպես օրինակ Ռոանոկի հայտնի գաղութը, մնացել կամ անհետացել են առանց որևէ հետքի։ Առաջին Եվրոպական գաղութարարները գալիս էին տարբեր սոցիալական շերտերից և կրոնական դավանանքներից։ Արիստոկրատները անընդհատ բնակություն չեն հաստատել Ամերիկայում, հիմնականում օվկիանոսից այն կողմ էին տեղափոխվում արկածախնդիրները, զինվորականները, ֆերմերներն ու վաճառականներ։ Ջեյմսթաունի և Նոր Անգլիայի անգլիացիները, նոր Նիդերլանդների հոլանդացիները, Նոր Շվեդիայի ֆիններն ու շվեդները ժամանել են նոր աշխարհ և կառուցել իրենց գաղութները՝ յուրաքանչյուրն իր յուրահատուկ մշակույթով, հատուկ սոցիալական կառուցվածքով, տնտեսությամբ, քաղաքականությամբ և կրոնով։

Պատմաբանները հիմնականում առանձնացնում են չորս շրջաններ, որոնցում ձևավորվել է ԱՄՆ-ի ժամանակակից արևելքը. Նոր Անգլիան հյուսիսում, գաղութներ հարավում՝ Չեսապիկ ծովածոցի ափին, միջին գաղութներ Ատլանտյան ափին։ Նրանց միջև նույնպես գաղութներ, որոնք ձևավորվել են Չեսապիկ ծովածոցից հարավ։ Որոշ հեղինակներ առանձնացնում են նաև հինգերորդ շրջանը՝ ֆրոնտիր, որը ելք չունի դեպի օվկիանոս և քաղաքականապես մեկուսացված չէ[1]։ Բնիկ ամերիկացի բնակչության մեծ մասը գաղութացման սկզբում արդեն ոչնչացել էր նրա համար նոր հիվանդությունների պատճառով, որոնք մինչև 15-րդ դարի վերջը Ամերիկա էին բերել ծովագնացները և միսիոներները[2]։

Գաղութացման նպատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեղական բնակչության համեմատ՝ եվրոպացի գաղութարարները զգալիորեն ավելի լավ զինված էին և ունեին Եվրոպական մշակութային զարգացման փորձ։ Իսպանացիներն ու պորտուգալացիներն այս պահին նոր էին դուրս եկել ռեկոնկիստայի երկար շրջանից, որի ընթացքում նրանք փորձ էին ձեռք բերել նոր տարածքներ նվաճելու և յուրացնելու մեջ։ Նրանց բանակները պատրաստ էին շարունակել մարտերը և փնտրում էին նոր գավաթներ, և նրանց նավատորմը հարմարեցված էր օվկիանոսային նավարկություններին։ Եվրոպական որոշ այլ ազգեր նույնպես գիտեին, թե ինչպես կառուցել օվկիանոսային նավեր, բայց այնքան էլ հմուտ չէին նոր հողերի գաղութացման մեջ և հետ էին մնում իրենց գաղութային կայսրությունների կառուցումից։ Այնուամենայնիվ, բրիտանացիները զգալի առավելություն ունեին, որ իրենց գաղութները հիմնականում մասնավոր ներդրումային ձեռնարկություններ էին և պահանջում էին զգալիորեն ավելի քիչ աջակցություն իրենց կառավարությունից[3]։

Իսպանական գաղութներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ի մեծ մասը նախկինում եղել է Իսպանիայի տիրապետության տակ, այդ թվում այն տարածքները, որոնք գտնվում էին Միսիսիպի գետից արևելք, Լուզիանիան, Ֆլորիդան, ինչպես նաև Միսիսիպիի ժամանակակից նահանգները և Ջորջիանան։

1793-ից 1801 թվականների Նոր Իսպանիայի փոխթագավորությունը

Ֆլորիդա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆլորիդայում 16-րդ դարից ի վեր Իսպանիան ունեցել է մի քանի փոքր ֆորպոստներ, որոնցից ամենակարևորը՝ Սուրբ Օգոստինոսը (Ֆլորիդա), որը հիմնադրվել է 1565 թվականին, մի քանի անգամ հարձակման է ենթարկվել և այրվել, բայց նորից վերակառուցվել է և մնացել է եվրոպացիների առաջին մշտական բնակավայրը Միացյալ Նահանգներում։ Մասնավորապես, իսպանական ժառանգության պատերազմի ժամանակ Հարավային Կարոլինայի անգլիացիները 1702 և 1704 թվականներին ձեռնարկեցին երկու լայնածավալ արշավանքներ Ֆլորիդա՝ ոչնչացնելով իսպանական ամրոցների և առաքելությունների ամբողջ համակարգը։ Նրանց հետևից եկել են յամասի ցեղի հնդկացիները, որոնք ստրկության էին առևանգել տեղի գրեթե ողջ բնակչությանը[1]։ Նույն 18-րդ դարի կեսերին Ֆլորիդան վերապրելմ է սեմինոլների ներխուժումը, որոնք ոչնչացրել են բնիկ ամերիկյան ցեղերի մնացորդները։ Երբ 1763 թվականին թերակղզին հանձնվել է Մեծ Բրիտանիայի վերահսկողությանը, այստեղ ապրում էին ընդամենը մոտ 3000 իսպանացի, որոնք շուտով լքել են երկիրը։ Նույնիսկ 1783 թվականին Ֆլորիդան Իսպանիային վերադառնալուց հետո իսպանացիներն այլևս չէին ցանկանում բնակություն հաստատել այդ տարածքներում, իսկ 1819 թվականին Ֆլորիդան անցել է ԱՄՆ-ի տիրապետությանը[4]։

Նյու Մեքսիկո

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

16-րդ դարի ընթացքում իսպանացիներն ակտիվորեն ուսումնասիրել են ժամանակակից ԱՄՆ-ի տարածքը։ 1530-ականների վերջին Էրնանդո դե Սոտոն հայտնաբերել է Միսիսիպին և հասել Արկանզաս գետի հովիտ։ Ժամանակի ամենակարևոր ճանապարհորդներից մեկը Ֆրանցիսկո Վասկես դե Կորոնադոն էր, որի արշավախումբը 1540-1541 թվականներին հետևել է ժամանակակից Նյու Մեքսիկո, Արիզոնա, Կոլորադո, Օկլահոմա և Կանզաս նահանգների տարածքներին։ Սակայն այդ արշավները զուտ հետազոտական էին և մշտական բնակավայրեր հիմնելու փորձեր չեն արվել։

Նյու Մեքսիկոյում առաջին իսպանական բնակավայրը Սան Խուանն էր, որը հիմնադրել է Խուան դե Օնյատեն 1598 թվականին։ Մի փոքր ավելի ուշ՝ մոտ 1609 թվականին, հիմնադրվեց Սանտա ֆե քաղաքը (Նյու Մեքսիկո)։ Իսպանական գաղութացման երկրորդ ալիքը սկսվեց 1692 թվականին պուեբլոյի հնդկական ցեղերի ապստամբությունից հետո, որոնք որոշ ժամանակ վտարել են իսպանացիներին իրենց հողից։ Նոր նահանգապետ Դիեգո դե Վարգասը այստեղ վերականգնել է Իսպանիայի իշխանությունը, որը, չնայած Ֆրանսիայի, Տեխասի և ԱՄՆ-ի հավակնություններին, այնուհետև տևել է ավելի քան երկու դար՝ մինչև Մեքսիկայի անկախության հռչակումը և 1846 թվականին ամերիկյան զորքերի ժամանումը։ Շատ տեղացիներ մինչ օրս տիրապետում են իրենց հողերը իրավունքով, որը նրանց վերապահել էր դեռ իսպանական կառավարությունը[1][5]։

Կալիֆոռնիայի Սան Խուան Կապիստրանո իսպանական առաքելության ավերակները

Կալիֆոռնիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իսպանական նավերը լողում էին Կալիֆոռնիայի ափերի երկայնքով՝ սկսած 16-րդ դարից, բայց այդ ժամանակ իսպանական մշտական բնակավայրեր այստեղ չկային։ Միայն 18-րդ դարի երկրորդ կեսին ափամերձ շրջաններում սկսվել է իսպանական առաջին առաքելությունների, քաղաքների և ռանչոների շինարարությունը։ Դրանցից առաջինը Սան Դիեգո դե Ալկալայի առաքելությունն էր, որը հիմնադրել էր Ֆրանցիսկյան միաբանության միսիոներ Խունիպերո Սերան1769 թվականին[5][6]։ 1820 թվականին հյուսիսում գտնվող ափամերձ բնակավայրերի այս շղթան հասել է Սան Ֆրանցիսկոյի ծոց, բայց մայրցամաքի խորքում իսպանական իշխանությունը տարածվել է ոչ ավելի, քան 50 կմ, իսկ հետո սկսվել է հնդկական ցեղերի տիրապետումը, ըստ որոշ գնահատականների, ընդհանուր թվով՝ մինչև 200-250 հազար մարդ։ Անկախության հռչակումից հետո Մեքսիկայի կառավարությունը վտարել է բոլոր միսիոներներին և փակել առաքելությունները[6], իսկ հողերը հանձնել է ռանչոներին ոչխարներ և խոշոր եղջերավոր անասուններ բուծելու համար։ 1840-ական թվականներին Կալիֆոռնիայի իսպանական բնակչությունը հասնում էր մոտ 10,000-ի։

Նոր Ամստերդամի քարտեզը 1660-ականներին

Նոր Նիդերլանդներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոր Նիդերլանդներ (հոլ.՝ Nieuw-Nederland), հոլանդական գաղութ, որը հիմնադրվել է 1614 թվականին ներկայիս Նյու Յորք նահանգում և հարակից որոշ տարածքներում։ Նրա եվրոպական բնակչության առավելագույն թիվը հասնում էր 10000-ի։ Հոլանդացիներն այստեղ տեղադրեցին խոշոր հողատիրության հովանավորչական համակարգ։ Պատրոն (patroon), ինչ-որ մասնավոր ընկերության սեփականատեր կամ ղեկավար, որը իր հողի վրա ուներ ֆեոդալական սենյորի իրավունքներ։ Բացի այդ, հոլանդացիները Ամերիկայում մտցրին կրոնական հանդուրժողականություն և առևտրի ազատություն։ Գաղութի գլխավոր քաղաքը՝ նոր Ամստերդամը, հիմնադրվել է 1625 թվականին Մանհեթեն կղզու հարավային մասում։ 1664 թվականին այն առաջին անգամ գրավվեց անգլիացիների կողմից, իսկ 1674 թվականին վերջնականապես միացվեց անգլիական գաղութներին և վերանվանվեց Նյու Յորք քաղաք։ Այնուամենայնիվ, հոլանդացի հողատերերը մնացին բրիտանական վերահսկողության տակ և մինչև 1820-ական թվականները Հադսոն գետի հովտում գտնվող բնակավայրերը պահպանեցին Նիդերլանդներին բնորոշ տեսքը[7][8]։

Նոր Շվեդիայի քարտեզը XVII դարի կեսերին:

Նոր Շվեդիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոր Շվեդիայի (շվեդ.՝ Nya Sverige) գաղութը գոյություն է ունեցել 1638-1655 թվականներին Դելավեր գետի հովտում։ Նրա կենտրոնը Ֆորտ Քրիստինան էր։ 1655 թվականին հոլանդացիները գրավել են այն միացրել Նոր Նիդերլանդներին, և շվեդական մշակութային ժառանգությունը շուտով անհետացել է[1][9]։

Նոր Ֆրանսիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Նոր Ֆրանսիա

Տարածքով ընդարձակ, սակայն հազվադեպ բնակեցված Ֆրանսիական Ամերիկան սկզբում մասամբ, իսկ 1763 թվականին յոթնամյա պատերազմի արդյունքում գրեթե ամբողջությամբ միացվել է եվրոպական այլ տերություններին, հիմնականում Մեծ Բրիտանիային։ 1803 թվականին նախկին Նոր Ֆրանսիայի այն հատվածը, որը միացվել է Իսպանիային, Լուիզիանայի գնման արդյունքում անցել է ԱՄՆ վերահսկողության տակ։

Ռուսական գաղութներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Ալյասկա (նահանգ)

Ռուսաստանը ուսումնասիրել է մի տարածաշրջան, որը հետագայում հայտնի է դարձել որպես Ալյասկա՝ սկսած 1730-1740-ականների Կամչատկայի երկրորդ էքսպեդիցիայից։ Ամերիկայում առաջին ռուսական բնակավայրը 1784 թվականին հիմնադրել է Գ. Շելիխովը[10]։ Նա Ն. Ռեզանովի հետ համատեղ մորթիների առևտրի համար հիմնադրել է ռուս-ամերիկյան ընկերություն։ 1867 թվականին Ալյասկան ԱՄՆ-ին վաճառելուց հետո գրեթե բոլոր ռուսները, բացառությամբ ռուս ուղղափառ եկեղեցու որոշ միսիոներների, լքել են Ամերիկան[11]։

Բրիտանական գաղութներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տե՛ս նաև՝ Տասներեք գաղութներ
1606 թվականի դրամաշնորհներ, որոնք տրվել են Ջեյմս I թագավորի կողմից Լոնդոնի և Պլիմութի ընկերություններին։ Ջեյմսթաունի դիրքը ցույց է տրված «J» տառով:

Ամերիկայի բրիտանական գաղութացումը սկսվել է 17-րդ դարում։ Նրա հիմնական դրդապատճառներն էին ֆինանսների շահավետ ներդրումների որոնումը, գերբնակեցված Եվրոպայից փախուստը կամ կրոնական հետապնդումներից։ Առաջին գաղութարարները հիմնականում վարձու աշխատողներ էին, երիտասարդներ, որոնք հավաքագրվել էին օվկիանոսի արշավախմբերին մասնակցելու համար և տեղեր էին փնտրում իրենց կյանքը նոր պայմաններում կազմակերպելու համար, որտեղ չկա այնքան բարձր մրցակցություն, որքան հայրենիքում[12]։ Բացի այդ, բրիտանական իշխանություններն ամերիկյան գաղութներ են աքսորել տարբեր հանցագործությունների համար դատապարտված մոտ 50 հազար մարդու[13]։

Չեսապիկ ծովածոցի շրջան

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Մերիլենդ

Վիրջինիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկայում առաջին հաջող մշտական անգլիական բնակավայրը Ջեյմսթաունն էր, որն իր անունը ստացել է այն ժամանակ թագավոր Ջեյմս I-ի պատվին (անգլ.՝ James I): Այն 1607 թվականին Չեսապիկ ծովածոցի մոտ հիմնադրել են Լոնդոնի Վիրջինյան մասնավոր ընկերության ներկայացուցիչները։ Ընկերությունը ֆինանսավորել է Ամերիկայում ոսկու որոնումները։ Չնայած ոսկի չի գտնվել, գաղութն անցել է հարմարվողականության դժվարին ժամանակաշրջան, երբ սովից, հիվանդություններից և հնդկացիների հետ ռազմական բախումներից մահացությունը չափազանց բարձր էր։ Ձեռնարկության առևտրային հաջողությունը ձեռք է բերվել Եվրոպա արտահանելու համար ծխախոտի աճեցման միջոցով։ 17-րդ դարի վերջին գաղութը դեպի իրեն է ձգել հարուստ մարդկանց, որոնք հիմնել են հսկայական տնկարկներ՝ ստրկական աշխատանքի լայն կիրառմամբ[14][15]։

Մերիլենդ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չեսապիկ ծովածոցի ափերն արդեն ուսումնասիրվել և մասամբ բնակեցվել էին Վիրջինիայի բնիկների կողմից, երբ 1634 թվականին ժամանեցին նոր գաղութարարներ՝ Կելիցիուս Կալվերտի գլխավորությամբ, որոնց նպատակն էր գաղութ հիմնել կաթոլիկների համար, որոնք բողոքական Անգլիայում դարձան հետապնդվող կրոնական փոքրամասնություն։ Չնայած Մերիլենդի կառավարումը երբեմն անցնում էր թագին, Կալվերտների ընտանիքի՝ Բալթիմորի բարոնների ազդեցությունը այստեղ մնաց մինչև 18-րդ դարի վերջ։

Նոր Անգլիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Կոնեկտիկուտ

Պուրիտաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Պուրիտանություն

Պուրիտանները, ովքեր անգլիական գաղութներ են ստեղծել Մասաչուսեթսի ծոցում, կրոնական փոքրամասնություն էին, որոնք արտագաղթել են Անգլիայից՝ հիմնելու իրենց սեփական եկեղեցին՝ մաքրված ավանդական, ինչպես Անգլիկան, այնպես էլ կաթոլիկ եկեղեցու նախապաշարմունքներից։ Նրանց առաջին խումբը, որը կոչվում էր ուխտավոր հայրեր, ժամանեց 1620 թվականին Հայտնի «Մեյֆլաուեր» նավով և հիմնեց Պլիմութի գաղութը (հետագայում՝ Պլիմութ քաղաքը (Մասաչուսեթս)։ 1640 թվականին Պլիմութում, Բոստոնում և նրանց շրջակայքում բնակություն հաստատեցին մոտ 20 հազար պուրիտաններ։ Նրանց հիմնադրած հասարակությունը չափազանց կրոնական էր, ինտրովերտ և անսովոր իր քաղաքական կառուցվածքով, ինչը մինչ այժմ էական ազդեցություն է թողնում ԱՄՆ քաղաքականության և մշակույթի վրա[16]։ Մասնավորապես, ուխտավորների կողմից ստորագրված Մեյֆլաուերի համաձայնագիրը դրեց ոչ միայն իրենց գաղութի ինքնակառավարման հիմքերը, այլև Միացյալ Նահանգների ամբողջ ապագա պետականությունը, և ամերիկյան բացառիկության գաղափարները շատ առումներով վերադառնում են պուրիտանական կրոնական ավանդույթին։

Նոր Անգլիայի տնտեսությունը հիմնված էր ֆերմերային տնտեսության վրա, որը կենտրոնացած էր ինքնապահովման վրա, այլ ոչ թե ապրանքային արտադրության վրա, ինչպես հարավում[17]։ Այնուամենայնիվ, նավաշինությունը նույնպես զարգացել է այստեղ, ինչը նպաստել է զգալի անտառային տարածքների առկայությանը։ Մինչդեռ Անգլիայում այդ ժամանակ անտառները գրեթե անհետացել էին, և Բրիտանական կղզիներում նավաշինության հնարավորությունները սահմանափակ էին[18]։

Նոր Անգլիայի այլ գաղութներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պուրիտանների կրոնական անհանդուրժողականությունը շուտով հանգեցրեց գաղութից մի շարք կրոնական համայնքների վտարմանը, մասնավորապես՝ Ռոջեր Ուիլյամսի գլխավորությամբ, որը հանդուրժողականության կոչ էր անում, եկեղեցու տարանջատումը պետությունից և վերջնական խզումը Անգլիկան եկեղեցու հետ։ Արդյունքում, Ուիլյամսի համայնքը հարևանությամբ հիմնեց Ռոդ Այլենդի նոր գաղութ[19]։

Մեկ այլ գաղութ, որը ծագել է Մասաչուսեթսի հարավում, «Գետի գաղութն» էր, որը հիմնադրվել է Կոնեկտիկուտ գետի գետաբերանում։ Հետագայում այն ձևավորվեց որպես գաղութ Կոնեկտիկուտ (անկախության հռչակումից հետո՝ նահանգ)։

Այն Ջեյմս II թագավորի օրոք Նոր Անգլիայի գաղութները մի քանի տարի միավորվեցին տիրապետության մեջ՝ կառավարության կողմից նշանակված նահանգապետի ղեկավարությամբ։ Ինքնակառավարման վերացումը առաջացրեց գաղութարարների լուրջ դժգոհությունը, որը Անգլիայում փառահեղ հեղափոխության ընթացքում վերածվեց բացահայտ ապստամբության[20]։

Միջին գաղութներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյու Յորքի, Նյու Ջերսիի, Փենսիլվանիայի, Դելավերի ժամանակակից նահանգները 17-րդ դարի վերջին դարձան անգլիական գաղութներ։ Ի սկզբանե դրանք բնակեցված էին Եվրոպայի տարբեր երկրներից ներգաղթյալներով, քանի որ այս տարածաշրջանի մեծ մասում նախկինում գոյություն ունեին Նոր Նիդերլանդների հոլանդական գաղութներ, իսկ Փենսիլվանիայի և Դելավերի տարածքները բնակեցնելու համար գաղութարարներին հավաքագրում էին ոչ միայն Մեծ Բրիտանիայում, այլև մայրցամաքային Եվրոպայում։ 18-րդ դարի վերջին անգլիական գաղութները գրավեցին ԱՄՆ-ի Հատկապես շատ վերաբնակիչներ այստեղ եկել են Գերմանիայից[18]։ Միջին գաղութների ամենամեծ կենտրոնները Նյու Յորքն ու Ֆիլադելֆիան էին։

Հեռավոր Հարավ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գաղութային դարաշրջանում Հարավային գաղութները համարվում էին այն գաղութները, որոնք գտնվում էին Չեսապիկ ծովածոցի շրջանում (Վիրջինիա, Մերիլենդ, երբեմն նրանց թվում էին նաև Դելավեր) և որոնք հետագայում առաջացել էին դրանցից Հարավ (Կարոլինա, որը հետագայում բաժանվեց հյուսիսային և հարավային, ինչպես նաև Ջորջիա)[18]։

Կարոլինա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիմնական հոդված՝ Հարավային Կարոլինա գավառ

Հեռավոր հարավի գաղութներից Կարոլինան առաջինն է առաջացել։ Սկզբում դա մասնավոր սեփականություն էր, որը պատկանում էր «տերերի տերերին», որոնք գաղութը հիմնելու համար 1663 թվականին դրամաշնորհ ստացան Չարլզ II թագավորից։ Մինչև 1670 թվականը այն մնում էր պաշտոնապես չբնակեցված, թեև Վիրջինիայի հետ սահմանակից շրջանում առաջացան Ալբեմարլյան բնակավայրեր։ Վերջապես, տեր-սեփականատերերի կողմից ֆինանսավորվող արշավախումբը ժամանեց Ամերիկա և հիմնեց Չարլսթոն քաղաքը, որն իր անունը ստացավ թագավորի պատվին (ի սկզբանե «Charles Town» (Չարլզի քաղաք))։ Առաջին վերաբնակիչները ժամանեցին Բարբադոս կղզու անգլիական գաղութից և իրենց հետ բերեցին շաքարեղեգի մշակության մշակույթ՝ տնկարկներում աշխատող աֆրիկացի ստրուկների հետ միասին։ 18-րդ դարի սկզբին Կարոլինայում ներդրվեց բրնձի մշակումը, որը նույնպես ներմուծվեց Աֆրիկայից[18]։ Արդյունքում բնակչությունը բազմազգ էր։ Բացի Վիրջինիայի և Բարբադոսի անգլիացիներից, ինչպես նաև ամերիկացի հնդկացիներից, այստեղ հայտնվեցին աֆրիկացիներ և հուգենոտներ, որոնք Ֆրանսիայից վտարվեցին Լուի XIV-ի կառավարության կողմից։ Իսպանական Ֆլորիդայից ոչ հեռու գտնվող գաղութը մասնակցել է թագավոր Վիլհելմի և թագուհի Աննայի պատերազմներին։ 1715 թվականին յամաշի ցեղի հնդկացիների հետ պատերազմը նրան կանգնեցրեց գոյատևման եզրին։ 1729 թվականին տեր-սեփականատերերը, չկարողանալով հետագայում ապահովել գաղութի պաշտպանությունը ներքին և արտաքին սպառնալիքներից, ստիպված էին իրենց հողերը զիջել թագին[18]։

Ջորջիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վրաստանի մայրաքաղաք Սավաննան XVIII դարի սկզբին

Կարոլինան իսպանացիներից պաշտպանելու համար բրիտանական խորհրդարանի անդամ Ջեյմս Օգլեթորփն առաջարկել է կազմակերպել մեկ այլ ռազմականացված տիպի գաղութ անգլիական և իսպանական ունեցվածքի միջև սահմանային տարածքում և այն բնակեցնել պարտքերի համար ազատազրկման դատապարտված անգլիացիներով։ Առաջին գաղութարարները 1733 թվականին ուղարկվել են Վրաստան[18]։

Ֆլորիդա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1763 թվականին, յոթ տարվա պատերազմի արդյունքում, Մեծ Բրիտանիան Իսպանիայից ստացավ Ֆլորիդայի իրավունքները։ Ամերիկյան հեղափոխության ժամանակ Ֆլորիդան հավատարիմ մնաց Բրիտանական թագին և 1783 թվականին Բահամյան կղզիների դիմաց վերադարձվեց Իսպանիային։ Բայց իսպանացիներն այլևս չէին ցանկանում բնակություն հաստատել այնտեղ, և 1819 թվականին տարածքը զիջեցին ԱՄՆ-ին[1]։

Բրիտանական գաղութների կառավարում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յուրաքանչյուր բրիտանական գաղութ ուներ իր ներկայացուցիչը Լոնդոնում (գաղութային գործակալ)։

Մինչև 1776 թվականը գաղութներում գոյություն ուներ կառավարման երեք հիմնական ձև՝ գավառական, մասնավոր և թագավորական արտոնագրով։ Բոլոր երեք ձևերը ենթակա էին թագավորի կառավարությանը և ուղղակիորեն կապված չէին խորհրդարանի հետ։

Մարզային վարչություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյու Յորքը, Նյու Հեմփշիրը, Վիրջինիան, Կարոլինաները և Ջորջիան գավառական գաղութներ էին։ Դրանք կառավարվում էին մարզպետի կողմից, որին նշանակել էր թագավորը։ Ինչպես նահանգապետը, այնպես էլ նրա օգնականները աշխատավարձ էին ստանում բրիտանական կառավարությունից։ Նրանք կարող էին հրավիրել տեղական ներկայացուցչական ժողով, որը բաղկացած էր երկու պալատների խորհրդարանի մոդելից, վերին պալատը՝ նահանգապետին կից խորհուրդը, իսկ ստորին պալատը՝ գաղութարարների ներկայացուցիչների ժողովը։ Նահանգապետը վետոյի իրավունք ուներ, ինչպես նաև կարող էր հետաձգել վեհաժողովի որոշումների հաստատումը կամ ընդհանրապես լուծարել այն։ Ամեն դեպքում վեհաժողովի որոշումները չպետք է հակասեին անգլիական օրենսդրությանը։

Մասնավոր գաղութներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փենսիլվանիան, Դելավերը, Նյու Ջերսին և Մերիլենդը մասնավոր սեփականություն էին։ Դրանք ընդհանուր առմամբ կառավարվում էին այնպես, ինչպես թագավորականները, բայց ոչ թե թագավորը, այլ լորդ տերն էր նշանակում նահանգապետին[21]։

Արտոնագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մասաչուսեթսը, Ռոդ Այլենդը և Կոնեկտիկուտը կառավարվում էին արտոնագրատերերի կողմից։ Նրանց ինքնակառավարման մարմինները կազմակերպվում էին թագավորական արտոնագրով, որը նրանց իրավունք էր տալիս տարածքային և ինքնակառավարման ներկայացուցչական մարմինների միջոցով։ Արտոնագիրն այստեղ խաղացել է Սահմանադրության դերը և բաժանել օրենսդիր, գործադիր և դատական իշխանությունները[22]։

Քաղաքական մշակույթ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գաղութներում գոյություն ունեցող քաղաքական կառույցը շնորհալի երիտասարդներին ներգրավեց քաղաքական գործունեության մեջ[23]։

Նախ, ի տարբերություն բրիտանական կղզիների, որտեղ այդ ժամանակ բնակչության ոչ ավելի, քան 1 %-ն ուներ ընտրելու իրավունք, գաղութներում յուրաքանչյուր ազատ տեղացի իրավունք ուներ քվեարկելու[24][25][26]։

Երկրորդ, գաղութարարների ներկայացուցչական մարմինները որոշումներ կայացրին հարցերի զգալիորեն ավելի մեծ շրջանակի վերաբերյալ[27]։ Նրանք բաշխել են հողատարածքները, առևտրային սուբսիդիաները, հարկումը, հետևել ճանապարհների, պանդոկների և դպրոցների վիճակին, որոշումներ կայացրել աղքատներին աջակցելու մասին[28]։ Գաղութարարները ենթարկվեցին ոչ թե բացակայող տիրոջը, այլ տեղի դատավորների և երդվյալ ատենակալների որոշումներին։ Սա շուտով հանգեցրեց փաստաբանի մասնագիտության տարածմանը, որի ակտիվ մասնակցությունը քաղաքական կյանքում հետագայում դարձավ ամերիկյան հեղափոխության առանձնահատկությունը[29]։

Երրորդ, ամերիկյան գաղութները XVIII դարում էին։ Եզակի վայր, որտեղ տեղական օրենքներն ընդունում էին այդքան տարբեր էթնիկ և կրոնական համայնքների ներկայացուցիչները։ Մինչ Եվրոպայում իշխանությունը պատկանում էր արիստոկրատներին և եկեղեցուն, Ամերիկայում քաղաքական մշակույթը հաշվի էր առնում բազմաթիվ տնտեսական, սոցիալական, կրոնական էթնիկ խմբերի կամ համայնքների շահերը, որոնք միավորված էին վերաբնակեցման աշխարհագրությամբ, այդ թվում՝ վաճառականներ, խոշոր և փոքր հողատերեր, արհեստավորներ, Անգլիկան, պրեսբիտերական, լյութերական եկեղեցիների ծխականներ, քվակերներ, անգլիացիներ, գերմանացիներ, հոլանդացիներ, շոտլանդացիներ, իռլանդացիներ, տեղացի բնիկներ և այլ խմբեր, որոնք առանձնանում էին մնացած բոլորից[30]։

Վերջապես, գաղութներում ձևավորվեցին հանրապետական ինքնակառավարման քաղաքական արժեքները՝ ընդգծելով քաղաքացիական հավասարությունը և դատապարտելով արիստոկրատիան, կոռուպցիան և շքեղությունը[31][32]։ XVIII դարի վերջին նրանք գաղութները բերեցին հեղափոխության։

18-րդ դարի վերջին Ամերիկայում դեռ կայուն քաղաքական կուսակցություններ չկային։ Ազդեցության խմբերն առանձնանում էին տեղական ժողովների խմբակցությունների տեսքով, որոնք անվերջ վեճեր էին վարում նահանգապետերի հետ[33]։ Բացի այդ, ազգային փոքրամասնությունները, հատկապես իռլանդացիների[34] և գերմանացիների[35] մեծ մասը, որոնք բնակեցված էին ամբողջ քաղաքներով և շրջաններով, նույնպես քվեարկեցին ընտրական դաշինքներով և իրենց ներկայացուցիչներին առաջ մղեցին վեհաժողովում[36]։ Էթնոմշակութային առանձնահատկություններն առավել նկատելի էին Փենսիլվանիայում, որտեղ քվակերների ազդեցությունը 1756-1776 թվականներին աստիճանաբար թուլանում էր, իսկ գերմանացիների հետ ընտրական դաշինք կազմած իռլանդացիների և շոտլանդացիների պրեսբիտերական համայնքների քաղաքական ուժը մեծանում էր[37]։

Բրիտանական գաղութների միավորում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Միավորվենք կամ մեռնենք» Բենջամին Ֆրանկլինի քաղաքական ծաղրանկարը

Ավստրիական ժառանգության պատերազմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջին իրադարձություններից մեկը, որը հետագայում հանգեցրեց Ամերիկայում նախկինում ցրված բրիտանական գաղութների միավորմանը մեկ պետության մեջ, ավստրիական ժառանգության համար պատերազմն էր, որը նաև հայտնի է որպես Ջորջ թագավորի պատերազմ (1740-1748)։ Չնայած պատերազմի մեծ մասը տեղի էր ունենում Եվրոպայում, Նոր Անգլիան և Նյու Յորքը դարձան նաև անգլիացիների և ֆրանսիացիների միջև պատերազմի թատրոն, որում ներգրավված էին նրանց բնիկ ամերիկացի դաշնակիցները։

1754 թվականին օլբանիում գաղութարարների Կոնգրեսում Բենջամին Ֆրանկլինը առաջարկեց ստեղծել ընդհանուր խորհուրդ՝ որոշումներ մշակելու համար, որոնք վերաբերում էին համատեղ պաշտպանության կազմակերպմանը և հնդկացիների նկատմամբ քաղաքականությանը։ Չնայած առաջարկը մերժվեց ինչպես գաղութների ժողովների, այնպես էլ թագավոր Ջորջ II-ի կողմից, այն դարձավ Ամերիկայում անգլիական գաղութները միավորելու առաջին փորձերից մեկը[38]։

Յոթ տարվա պատերազմի հյուսիսամերիկյան թատերաբեմ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ջորջ Վաշինգտոնը «պատերազմ ֆրանսիացիների և հնդիկների հետ» մարտերից մեկում

Պատերազմը, որը անգլիացիները անվանում էին «պատերազմ ֆրանսիացիների և հնդիկների հետ» (1754-1763) կազմում էր եվրոպական գաղութային տերությունների միջև գլոբալ ռազմական հակամարտության մի մասը, որը հայտնի է որպես յոթնամյա պատերազմ։ Մինչ նախկինում պատերազմները սկսվում էին Եվրոպայում, այնուհետև տարածվում գաղութներում, Այս անգամ առաջին կրակոցները հնչեցին Հյուսիսային Ամերիկայում։ Յոթնամյա պատերազմի առիթներից մեկը բրիտանացիների և ֆրանսիացիների միջև աճող մրցակցությունն էր Մեծ լճերի շրջանի և Օհայո գետի ավազանի գաղութացման համար[39]։ Այդ ժամանակ Անգլիայի համար ամերիկյան գաղութների կարևորությունն այնպիսին էր, որ Բրիտանիայի վարչապետ Ուիլյամ Փիթ ավագը որոշում կայացրեց ամեն գնով հաղթել այս պատերազմում, և արդյունքում Ամերիկան առաջին անգամ դարձավ համաշխարհային պատերազմի թատերաբեմերից մեկը։

Ռազմական գործողությունների ընթացքում, որոնց ակտիվորեն մասնակցում էին գաղութարարների աշխարհազորայինները, նրանք հաճախ ստիպված էին հեռավոր անցումներ կատարել և ուս ուսի կռվել նույն ամերիկացիների հետ այլ գաղութներից, որոնց հետ նրանք ոչ մի հարաբերություն չէին պահպանում խաղաղ կյանքում։ Աշխարհազորայինները (մասնավորապես՝ Ջորջ Վաշինգտոնը) մարտական գործողությունների փորձ ձեռք բերեցին, որը հետագայում նրանց օգտակար եղավ հեղափոխական պատերազմի ընթացքում։ Համագործակցության փորձ, վերջապես, ստացան նաև տեղական ինքնակառավարման մարմինները[39]։

Տարածքային փոփոխություններ Հյուսիսային Ամերիկայում յոթ տարվա պատերազմի արդյունքում։ Բրիտանական գաղութները մինչև 1763 թվականը նշված են կարմիրով, պատերազմից հետո ձեռք բերվածները՝ վարդագույնով։

1763 թվականի Փարիզի պայմանագրով Ֆրանսիան զրկվեց Հյուսիսային Ամերիկայի մայրցամաքում գտնվող իր բոլոր ունեցվածքներից, որոնք բաժանված էին Մեծ Բրիտանիայի և Իսպանիայի միջև։ Բացի այդ, Անգլիան ստացավ նաև Իսպանական Ֆլորիդան։ Հյուսիսային Ամերիկայում բրիտանական գաղութների գլխավոր ռազմական սպառնալիքը վերացվեց։ Այնուամենայնիվ, միևնույն ժամանակ գաղութարարների մոտ անհետացավ բրիտանական ռազմական ներկայության անհրաժեշտությունը, մինչդեռ Անգլիայի կառավարությունը որոշեց պատերազմի բոլոր ֆինանսական ծախսերը դնել գաղութների վրա, ինչը դարձավ ամերիկյան հեղափոխության մոտեցման պատճառներից մեկը[39]։

Բրիտանական կայսրության հետ կապեր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած գաղութները զգալիորեն տարբերվում էին միմյանցից, նրանք բոլորը Բրիտանական կայսրության մաս էին կազմում, և ոչ միայն պաշտոնապես։ Երկու դարերի ընթացքում ձևավորված Բոստոնի, Նյու Յորքի, Չարլսթոնի և Ֆիլադելֆիայի ամերիկյան էլիտան իրեն Բրիտանական էր համարում։ Չնայած նրա ներկայացուցիչներից շատերը երբեք չեն եղել Բրիտանական կղզիներում, հագուստի, վարվելակարգի և նույնիսկ պարի անգլիական ոճը համարվում էր էտալոն։ Հարուստ առանձնատները կառուցվել են վրացական ոճով, տեղական կահույքը պատճենել է Չիպենդեյլի նմուշները, իսկ կրթված մարդիկ մասնակցել են եվրոպական մտավոր կյանքին և, մասնավորապես, լուսավորչական շարժմանը։ Տեղացիներից շատերը անգլիական Ամերիկայի նավահանգստային քաղաքները համարում էին առնվազն բրիտանական[40]։

Քաղաքական կառուցվածք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նույնիսկ գաղութների ինքնակառավարման կառուցվածքի առանձնահատկություններում դրսևորվեցին քաղաքական կյանքի կապերը գաղութների և մետրոպոլիայի միջև։ Գաղութային քաղաքական շատ առաջնորդներ հետևում էին բրիտանական խորհրդարանական ընդդիմության տեսակետներին, որն այն ժամանակ բաղկացած էր վիգերից։ Ինքնակառավարման մարմինների կառուցվածքն ինքնին կրկնօրինակում էր բրիտանական Սահմանադրությամբ նախատեսված նմանատիպ կառույցները։ Նահանգապետն իր դիրքով համապատասխանում էր թագավորին, նրա խորհուրդը՝ Լորդերի պալատին, իսկ գաղութային ժողովները՝ համայնքների պալատին։ Գաղութային շատ օրենքներ ուղղակիորեն վերցվել են անգլիական օրենսդրությունից, և մինչ այժմ ԱՄՆ օրենսդրությունը գենետիկորեն բխում է անգլիական ընդհանուր իրավունքի համակարգից։ Ի վերջո, քաղաքական իդեալների, հատկապես քաղաքական ներկայացուցչության և հանրապետական կառավարման շուրջ վեճերը հանգեցրին ամերիկյան հեղափոխության[41]։

Առևտուր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեկ այլ առանձնահատկություն, որը միավորում էր բոլոր գաղութները, կախվածությունը Բրիտանական ներմուծումից էր։ 18-րդ դարում Մեծ Բրիտանիայի տնտեսության արագ զարգացումը։ իր արտադրությունը կենտրոնացրեց արտահանման վրա, և գաղութները դարձան բրիտանական ապրանքների կարևոր շուկա։ Միայն 1740-1770 թվականներին բրիտանական ապրանքների ներմուծումն Ամերիկա աճել է 360 %-ով։ Արդյունքում գաղութներում ձևավորվեց սպառողական շուկայի միասնական կառուցվածք[40]։ Հեղափոխության ժամանակ դա պատճառ դարձավ մի շարք բողոքի գործողությունների, ինչպիսիք են Բոստոնյան թեյախմությունը։

Դիմակայություն մետրոպոլիայի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամերիկյան գաղութների համար միավորող գործոն էր նաև մետրոպոլիայի հետ առճակատումը, որի մեջ նրանք ներգրավվեցին 1763 թվականին Թագավորական հռչակագրի ընդունումից հետո, որը սահմանափակում էր բոլոր գաղութների իրավունքները Յոթնամյա պատերազմի արդյունքում Ֆրանսիայից նվաճված տարածքներում գործողություններ կատարելու համար։

Գաղութային ապրելակերպ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոր Անգլիա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պուրիտաններն ապրում էին ինքնակառավարվող համայնքներում, որոնք հիմնականում բաղկացած էին ֆերմերներից և նրանց ընտանիքներից։ Երկիրը պատկանում էր տղամարդկանց, ովքեր այն բաժանում էին իրենց միջև սոցիալական կարգավիճակին համամասնորեն։ Այնուամենայնիվ, յուրաքանչյուր սպիտակամորթ տղամարդու բաժին էր ընկնում որոշակի սեփականություն, որը բավարար էր ընտանիքը պահելու համար, եթե նա որևէ մեկի ծառայության մեջ չէր և դատապարտված չէր որևէ հանցագործության համար։ Բացի այդ, յուրաքանչյուր հողատեր ձայն ուներ քաղաքային ժողովում, որը որոշումներ էր կայացնում հարկերի հավաքագրման, ճանապարհների կառուցման և քաղաքային վարչակազմի ընտրության վերաբերյալ։

Պուրիտանական եկեղեցին ինքնաբերաբար հասանելի չէր բոլոր տեղացիներին, քանի որ պուրիտանները կարծում էին, որ ոչ բոլոր մարդիկ են նախատեսված փրկության համար։ Ծխականներ դարձան միայն նրանք, ովքեր ընտրվեցին և ընդունվեցին միաբանության կողմից։ «Ընտրյալները» կամ «Սրբերը» Նոր Անգլիայի բնակչության միայն 40 %-ն էին։

Ֆերմերներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոր Անգլիայի ֆերմերը, ինչպես ժամանակի բրիտանացի ֆերմերը, լիարժեք իշխանություն ուներ ինչպես իր ունեցվածքի, այնպես էլ ընտանիքի վրա։ Ամուսնանալով՝ անգլիացի կինը հրաժարվեց ոչ միայն իր օրիորդական ազգանունից, այլև ունեցվածքից, որը փոխանցվում էր ամուսնուն, ինչպես նաև իրավական կարգավիճակից և քաղաքական կյանքին մասնակցելու իրավունքից, նույնիսկ եթե նա այրի դառնար։ Կանանց դերը բաղկացած էր միայն տնային տնտեսության պահպանման և ամուսնացած երեխաների և երեխաների խնամքի մեջ։ Սովորաբար նրանք ամուսնանում էին 20-25 տարեկան հասակում, իսկ ընտանիքում միջին հաշվով մինչև 6-8 երեխա կար։ Կանանց պարտականությունները ներառում էին ոչ միայն կերակուր պատրաստելը, այլև մանելը, հյուսելը, յուղ, մոմեր և օճառ պատրաստելը։

Ամերիկայի տնտեսական աճը 1700-1840 թվականներին մեկ շնչի հաշվով

Երբ որդիները մեծանում էին, նրանց սովորաբար օգնում էին կազմակերպել իրենց սեփական ֆերմաները։ Հարսանիքի համար երեխաներին տրվել են հողակտորներ, անասուններ կամ տնտեսական պարագաներ, ավելի հազվադեպ՝ փող։ Երիտասարդներն իրենք են գտել իրենց ծանոթների մեջ, ովքեր համապատասխանում են տարիքին, ազգությանը, դավանանքին և սոցիալական կարգավիճակին։ Ծնողները սովորաբար չէին միջամտում, բայց իրավունք ունեին մերժել իրենց երեխաների ընտրությունը։

Տունը, որպես կանոն, փայտե էր, մեկ հարկանի, ձեղնահարկով կամ առանց, հիմքի վրա՝ կտրված գերաններից պատրաստված ամուր գերանի տեսքով, նաև ուներ վառարան՝ ձմռանը ճաշ պատրաստելու և ջեռուցման համար  Ներքին սենյակները բաղկացած էին միջանցքից, որը հաճախ զուգորդվում էր խոհանոցի հետ, հյուրասենյակը, որտեղ ծնողների մահճակալն էր, և ճաշասենյակը։ Երեխաները սովորաբար քնում էին ձեղնահարկում։

Քաղաքաբնակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շարային անտառի առատության պատճառով նավաշինությունը ծաղկում ապրեց Նոր Անգլիայում։ Գրեթե յուրաքանչյուր գետի գետաբերանում կառուցվել են նավաշինարաններ և սղոցարաններ։ Նրանց աշխատողներին և շարունակաբար աճող գյուղական բնակչությանը սպասարկում էին արհեստավորներն ու առևտրականները։ Դարբինները, կաբինետագործներն ու կառքերը հաճախ կազմակերպվում էին գյուղերում։ Առևտրականները գնում էին հացահատիկ և տեղական այլ ապրանքներ (տակառներ, տանիքների տանիք, պոտաշ...) և վաճառում ներմուծված ապրանքներ՝ հագուստ, մետաղական արտադրանք, պատուհանի ապակի, շաքար և մելաս։ Քանի որ ներմուծման առաքումն իրականացվում էր ծովային փոխադրումներով, նրանց խանութներն ու պահեստները հիմնականում տեղակայված էին նավահանգստային քաղաքներում։ Այստեղ և ճանապարհների երկայնքով տեղակայված էին պանդոկներ (այն ժամանակ հյուրանոցների հետ համատեղ) և տրանսպորտային համակարգը սպասարկող ախոռներ։ Բացի այդ, նավահանգստային քաղաքներում գործարաններ կային։

Նավահանգիստներում կենտրոնացած էր ձկնորսական նավատորմը։ Ձուկ, անտառ և փայտամշակման արտադրանք (հիմնականում մելասի տակառներ և այլ ապրանքներ) արտահանվել են Արևմտյան Հնդկաստան և Եվրոպա։ Հարուստ վաճառականները գերակշռում էին Նոր Անգլիայի սոցիալական կյանքում։ Նրանց երկհարկանի տները կառուցվել են վրացական ոճով, ունեցել են սիմետրիկ ճակատ, հատուկ տարածքներ գրադարանի, ճաշասենյակի, հյուրասենյակի և մի քանի ննջասենյակների համար տանտերերի, նրանց երեխաների և հյուրերի համար վերին հարկում։

Կրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի տարբերություն մետրոպոլիայի, գաղութներում Անգլիկան եկեղեցին պաշտոնական չէր[42]։ Պուրիտանների սկզբնական կրոնական ֆանատիզմը աստիճանաբար թուլացավ նաև նոր ներգաղթյալների կողմից։ Հետևաբար, մեծ զարթոնքի շարժումը, որը տարածվեց 1730-1740 թվականներին, հանգեցրեց բնակչության կրոնականության ամրապնդմանը և կրոնական դավանանքների ազդեցության տարածմանը[43]։ Իրենց դիրքերն ամրապնդելու և հոգևորականների նոր կադրեր պատրաստելու համար Ջորջ Ուայթֆիլդը և այս շարժման մյուս կողմնակիցները կազմակերպեցին մի շարք նոր քոլեջներ, այդ թվում՝ Փրինսթոնի համալսարանը[44]։

Հարավ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարավային գաղութներում քաղաքականապես գերակշռում էին հարուստ տնկարկները՝ ստրկատերերը։ 1750 թվականին այստեղ ապրում էր մոտ 650 հազար մարդ, որոնցից 40 %-ը սևամորթ ստրուկներ էին։ Նրանք աճեցրել են ծխախոտ, ինդիգո և բրինձ վաճառքի համար, ինչպես նաև սեփական ապրուստի համար[45]։ Ազատ սպիտակամորթների մեծ մասը ֆերմերներ էին, որոնք ունեին փոքր հողատարածքներ և քվեարկելու իրավունք[46]։

Հարավի կանայք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

XX դարի երկրորդ կեսից ամերիկացի պատմաբանները հատուկ ուշադրություն են դարձրել կանանց դերին սոցիալական պատմության մեջ[47][48][49]։ Չեսապիկ ծովածոցի շրջանի առաջին գաղութներում շատ քիչ սպիտակամորթ կանայք կային։ Բնակչությունը հիմնականում բաղկացած էր երիտասարդ ամուրիներից, որոնք Եվրոպայում որպես աշխատավարձ էին ստանում։ 1619 թվականից հետո նրանց մեջ սկսեցին հայտնվել աֆրիկացի կանայք, բայց այդ ժամանակ նրանց սոցիալական կարգավիճակը մնում է քննարկման առարկա։ Հետևաբար, XVII դարի Հարավային գաղութների մեծ մասում  նորմալ ընտանեկան կյանքը կամ անհնար էր, կամ անկայուն։ Հսկայական տարածքներում բնակչության ցրվածության հետ մեկտեղ դա հանգեցրեց սպիտակամորթ վերաբնակիչների հաճախակի համատեղությանը սևամորթ ստրուկների հետ։

Բարձր մահացության պատճառով կանայք հաճախ այրի էին դառնում՝ ժառանգելով ամուսնու ունեցվածքը, որը նրանք շուտով ավելացնում էին՝ նորից ամուսնանալով, ինչը նպաստում էր նրանց սոցիալական նշանակության աճին։ XVIII դարում, երբ բնակչությունը կայունացավ, երեխաների թիվն ավելացավ, բայց կանանց սոցիալական կարգավիճակը ընկավ[50]։

Ստրուկներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծխախոտի, բրնձի և ինդիգոյի տնկարկներում աշխատող սև ստրուկները բերվել են Աֆրիկայից։ Ըստ օրենքի, ստրուկները ոչ մի իրավունք և ունեցվածք չունեին։ Չնայած Հարավային գաղութները ամենաշահութաբերն էին մեկ շնչի հաշվով (ներառյալ ստրուկները), բոլոր եկամուտները բաժին հասան նրանց տիրոջը։ XVI-XVII դարերում 6 միլիոն մարդ գնաց Ամերիկա, որոնց 60 %-ը ստրուկներ էին։ Եվս 170,000 աֆրիկացիներ դուրս բերվեցին 1700-1750 թվականներին։ Մինչև 1750 թվականը Հյուսիսային Ամերիկայի անգլիական գաղութներում ապրում էր մոտ 250,000 ստրուկ, որոնք Կարոլինայում կազմում էին բնակչության մեծամասնությունը։ Անկախությունից հետո անցկացված առաջին մարդահամարի համաձայն՝ ԱՄՆ-ն ուներ 697,681 ստրուկ և 59,527 ազատ սևամորթ բնակիչ։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Cooke, ed. North America in Colonial Times (1998)
  2. ↑ Richard Middleton, Colonial America: A History, 1565—1776 (3rd ed. 2002) ch 2
  3. ↑ Wallace Notestein, English People on Eve of Colonization, 1603-30 (1954)
  4. ↑ Michael Gannon, The New History of Florida (1996)
  5. ↑ 5,0 5,1 David J. Weber, The Spanish Frontier in North America (2009)
  6. ↑ 6,0 6,1 Andrew F. Rolle, California: A History, 2008.
  7. ↑ Michael G. Kammen, Colonial New York: A History (1996)
  8. ↑ John Andrew Doyle, English Colonies in America: Volume IV The Middle Colonies (1907) ch. 1 online Արխիվացված 2020-09-24 Wayback Machine
  9. ↑ Johnson, Amandus. The Swedes on the Delaware. — 1927.
  10. ↑ «Meeting of Frontiers: Alaska — The Russian Colonization of Alaska». Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 25-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 2-ին.
  11. ↑ Hubert Howe Bancroft, The Works Of Hubert Howe Bancroft V33: History Of Alaska, 1730—1885 (1886)
  12. ↑ Herbert Moller, "Sex Composition and Correlated Culture Patterns of Colonial America, " William and Mary Quarterly Vol. 2, No. 2 (Apr., 1945), pp. 113—153 in JSTOR Արխիվացված 2019-04-24 Wayback Machine
  13. ↑ James Davie Butler, "British Convicts Shipped to American Colonies, " American Historical Review 2 (October 1896): 12-33 online Արխիվացված 2014-09-11 Wayback Machine
  14. ↑ Alan Taylor, American Colonies,, 2001.
  15. ↑ Ronald L. Heinemann, Old Dominion, New Commonwealth: A History of Virginia, 1607—2007, 2008.
  16. ↑ Ernest Lee Tuveson, Redeemer nation: the idea of America’s millennial role (University of Chicago Press, 1980)
  17. ↑ Anne Mackin, Americans and their land: the house built on abundance (University of Michigan Press, 2006) p 29
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 James Ciment, ed. Colonial America: An Encyclopedia of Social, Political, Cultural, and Economic History, 2005.
  19. ↑ Benjamin Woods Labaree, Colonial Massachusetts: a history (1979)
  20. ↑ James Truslow Adams, The founding of New England (1921) pp 398—431 online Արխիվացված 2016-05-04 Wayback Machine
  21. ↑ John Andrew Doyle, English Colonies in America: Volume IV The Middle Colonies (1907) online Արխիվացված 2020-09-24 Wayback Machine
  22. ↑ Louise Phelps Kellogg, The American colonial charter (1904) online Արխիվացված 2016-05-01 Wayback Machine
  23. ↑ Patricia U. Bonomi, A Factious People: Politics and Society in Colonial New York (Columbia U.P., 1971) p 281
  24. ↑ Robert J. Dinkin, Voting in Provincial America: A Study of Elections in the Thirteen Colonies, 1689—1776 (1977)
  25. ↑ J. R. Pole, "Historians and the Problem of Early American Democracy, " American Historical Review 67 (1962): 626-46
  26. ↑ Richard R. Beeman, "The Varieties of Deference in Eighteenth-Century America, " Early American Studies: An Interdisciplinary Journal, Volume 3#2 Fall 2005, pp. 311—340
  27. ↑ Patricia U. Bonomi, A Factious People: Politics and Society in Colonial New York (Columbia U.P., 1971) pp 281-2
  28. ↑ Cooke, Encyclopedia of the North American Colonies (1993) vol 1 pp 341-62, 391—402; 435-39
  29. ↑ Anton-Hermann Chroust, The Rise of the Legal Profession in America: Volume 1, The Colonial Experience (1965)
  30. ↑ Bonomi, A Factious People, p. 282
  31. ↑ Bonomi, A Factious People, pp 281—286
  32. ↑ On the historiography, see Alan Tully, "Colonial Politics, " in Daniel Vickers ed. A Companion to Colonial America (Blackwell, 2006) pp 288—310
  33. ↑ Jack P. Greene, Peripheries and Center: Constitutional Development in the Extended Polities of the British Empire and the United States, 1607—1788 (2008)
  34. ↑ James Graham Leyburn, The Scotch-Irish: A Social History (1989)
  35. ↑ Aaron Spencer Fogleman, Hopeful Journeys: German Immigration, Settlement and Political Culture in Colonial America, 1717—1775 (1996).
  36. ↑ Jack P. Greene, "'Pluribus' or 'Unum?' White Ethnicity in the Formation of Colonial American Culture, " History Now, 1998, Vol. 4 Issue 1, pp 1-12
  37. ↑ Wayne L. Bockelman, and Owen S. Ireland, "The Internal Revolution in Pennsylvania: An Ethnic-Religious Interpretation, " Pennsylvania History, March 1974, Vol. 41 Issue 2, pp 125—159
  38. ↑ H. W. Brands, The First American: The Life and Times of Benjamin Franklin (2002)
  39. ↑ 39,0 39,1 39,2 Fred Anderson, The War That Made America: A Short History of the French and Indian War (2006)
  40. ↑ 40,0 40,1 Daniel Vickers, ed. A Companion to Colonial America (2006), ch 13-16
  41. ↑ Bernard Bailyn, The Ideological Origins of the American Revolution (1967); Jack P. Greene and J. R. Pole, eds. A Companion to the American Revolution (2003)
  42. ↑ Sydney E. Ahlstrom, A Religious History of the American People (2nd ed. 2004) ch 17-22
  43. ↑ Sydney E. Ahlstrom, A Religious History of the American People (2nd ed. 2004) ch 18, 20
  44. ↑ Некоторые историки отрицают концепцию Великого пробуждения: John M. Murrin No Awakening, No Revolution? More Counterfactual Speculations(անգլ.) // Reviews in American History[en] : journal. — The Johns Hopkins University Press, 1983. — Т. 11. — № 2. — С. 161—171. — doi:10.2307/2702135
  45. ↑ Robert W. Twyman and David C. Roller, eds., Encyclopedia of Southern History (1979). ISBN 0-8071-0575-9.
  46. ↑ Robert E. Brown and B. Katherine Brown, Virginia, 1705—1786: Democracy or Aristocracy? (1964)
  47. ↑ Cynthia A. Kierner, "Gender, Families, and Households in the Southern Colonies, " Journal of Southern History, Aug 2007, Vol. 73 Issue 3, pp 643—658
  48. ↑ On Virginia see Kathleen M. Brown, Good Wives, Nasty Wenches, and Anxious Patriarchs: Gender, Race, and Power in Colonial Virginia (1996) 512pp excerpt and text search Արխիվացված 2019-12-17 Wayback Machine
  49. ↑ Ben Marsh, Georgia’s Frontier Women: Female Fortunes in a Southern Colony (2007)
  50. ↑ Lois Green Carr and Lorena S. Walsh, "The Planter’s Wife: The Experience of White Women in Seventeenth-Century Maryland, " William and Mary Quarterly, 34 (October 1977), 542-71 in JSTOR Արխիվացված 2016-10-17 Wayback Machine

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «ԱՄՆ-ի գաղութային պատմություն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
LCCN: sh85140131
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=ԱՄՆ-ի_գաղութային_պատմություն&oldid=10127949» էջից