Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

«Փերինչեքն ընդդեմ Շվեյցարիայի» գործով դատավճիռ՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 2013 թ. որոշում՝ կապված Դողու Փերինչեքի (ուլտրանացիոնալ քաղաքական ակտիվիստ, Թալեաթ փաշայի կոմիտեի անդամ) կողմից արված հրապարակային հայտարարությունների հետ, որոնց պատճառով Շվեյցարիայի դատարանը վերջինիս դատապարտել է Հայոց ցեղասպանությունը հրապարակավ հերքելու հիմքով։

Գործով Շվեյցարիայի կողմից բողոքարկման նախնական լսումներն անցկացվել են 2015թ․հունվարի 28-ին։ Այնուհետև 2015թ․ հոկտեմբերի 15-ին Մեծ պալատը որոշում կայացրեց Փերինչեքի օգտին, ով պնդում էր, որ խախտվել է խոսքի ազատության իր իրավունքը։

Խոսքի ազատության իրավունքը պաշտպանելու համար վճիռը գովերգվեց որոշ իրավագետների կողմից։ Մյուս կողմից, այն լայնորեն քննադատվեց հայատյացությունը անտեսելու, ինչպես նաև Հոլոքոստի և այլ ցեղասպանությունների միջև խտրական մոտեցում ցուցաբերելու, այլ կերպ՝ երկակի ստանդարի համար։ Թուրք ազգայնականները, բարձր գնահատելով վճիռը, սկսեցին սխալ մեկնաբանել այն՝ որպես արդարացում իրենց այն պնդումների, որ Հայոց ցեղասպանություն երբեք էլ տեղի չի ունեցել։

Նախապատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դողու Փերինչեքը թուրք քաղաքական գործիչ է և «Թալեաթ փաշա» կոմիտեի անդամ։ Կոմիտեն ծայրահեղ ազգայնական կազմակերպություն է և կրում է Հայոց ցեղասպանությունն իրականացրած գլխավոր ոճրագործի անունը։ Հայոց ցեղասպանության ժխտման վերաբերյալ շվեյցարական օրենքը «ստուգելու» նպատակով Փերինչեքն իր Շվեյցարիա կատարած այցի ժամանակ բազմիցս պնդում է, որ 1915 թվականի Հայոց ցեղասպանությունը «միջազգային սուտ» է[1][2]։ 2007թ․ մարտին Լոզանում գտնվող Շվեյցարիայի շրջանային դատարանը նրան մեղադրում է ռասայական խտրականության մեջ: Արդյունքում Փերինչեքը դատապարտվում է 90 օր ազատազրկման և տուգանվում 3000 շվեյցարական ֆրանկով[3]։ Դատավարության ժամանակ Փերինչեքը, սակայն, մերժում է իրեն առաջադրված մեղադրանքը. «Ես ցեղասպանությունը չեմ հերքել, քանի որ ցեղասպանություն տեղի չի ունեցել»։ Դատարանի որոշումից հետո նա ասաց. «Ես պաշտպանում եմ ազատ կամարտահայտման իմ իրավունքը»։ Փերինչեքը բողոքարկում է դատավճիռը։ 2007թ․ դեկտեմբերին Շվեյցարիայի Դաշնային դատարանը հաստատում է Փերինչեքին նշանակած պատիժը[4],որից հետո Փերինչեքը դիմում է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան։

Ստորին պալատի վճիռը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2013թ․ դեկտեմբերին Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի Ստորին պալատը 5-2 ձայների մեծամասնությամբ վճռեց, որ Շվեյցարիան խախտել է Դողու Փերինչեքի ազատ կամարտահայտման իրավունքը՝ երաշխավորված Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածով[5]։ Համաձայն վճռի՝ Փերինչեքը չէր չարաշահել իր իրավունքները Կոնվենցիայի 17-րդ հոդվածի իմաստով։ «Դատարանը գտնում է, որ 1915 թ. իրադարձությունների իրավական բնութագրման հերքումը ինքնին բավարար չէ հայ ժողովրդի նկատմամբ ատելություն սադրելուն», - նշված է դատարանի վճռում։ «Դիմողը չի չարաշահել իր իրավունքը և չի ներգրավվել զգայուն և վիրավորանք պատճառող թեմաների շուրջ բաց քննարկման մեջ։ Այս իրավունքի ազատ իրացումը ազատ կամարտահայտման հիմնարար հայեցակետերից մեկն է և ժողովրդավարական, հանդուրժող և բազմակարծ հասարակությունը առանձնացնում է տոտալիտար կամ բռնապետական վարչակարգից»[6]։

Դատարանը մատնանշեց, որ «արված հայտարարությունները Հայոց ցեղասպանության իրավական բնութագրմանը չեն առնչվել։ «Ցեղասպանության» գոյությունը, որը հստակ սահմանված իրավական հասկացություն է, հեշտ ապացուցելի չէ։ Դատարանը կասկածի տակ դրեց այն, որ նման խնդրո առարկա դեպքերի համար կարող է ընդհանուր փոխզիջում գոյություն ունենալ՝ հաշվի առնելով, որ պատմական իրադարձությունը, ըստ սահմանման, բաց է քննարկման համար և կարող է դառնալ բանավեճի առարկա՝ առանց պարտադիր եզրահանգումների կամ օբյեկտիվ և բացարձակ ճշմարտության վերհանման»[7]։

Բողոքարկումը և Մեծ պալատի վերջնական վճիռը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Որոշումն ընդունելուց հետո Շվեյցարիայի կառավարությունը հայտարարեց Ստորին պալատի դատավճիռը բողոքարկելու մասին։ 2014թ. հունիսի 3-ին դատարանն ընդունեց դիմումը Մեծ պալատ տեղափոխվելու որոշումը` հստակեցնելու ռասիզմի դեմ պայքարի մասով Շվեյցարիայի քրեական օրենսգրքի կիրառման առկա շրջանակը[8][9]։

Առաջին լսումը տեղի ունեցավ 2015 թ. հունվարի 28-ին, որտեղ Փերինչեքի ներկայացուցիչը Լոնդոնի Միդլսեքս համալսարանի իրավագիտության ամբիոնի վարիչ, պրոֆեսոր Լորան Փեխն էր, իսկ Թուրքիան՝ որպես երրորդ կողմ, ներկայացնում էրՕքսֆորդի համալսարանի իրավագիտության պրոֆեսոր Ստեֆան Թալմոնը[10]։ Շվեյցարիան ներկայացնում էր փաստաբան Ֆրենկ Շյուրմանը, իսկ Հայաստանը որպես երրորդ կողմ ներկայացնում էին «Doughty Street Chambers» փաստաբանական խումբը` Ջեոֆրի Ռոբերտսոնի ԹԽ (QC) և Ամալ Քլունիի գլխավորությամբ։ Դատարանի հետագա քննարկումներն անցկացվել են դռնփակ։ Բողոքարկման առաջին նիստի տեսանյութը հասանելի է Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կայքում։

Դատարանը, լիովին տեղյակ լինելով, որ խնդրո առարկան հայ համայնքի համար չափազանց նուրբ հարց է, այնուամենայնիվ, հայտարարությունները չհամարեց ատելություն կամ անհանդուրժողականություն հրահրելու ձև։ Մեծ պալատի վճռում բազմիցս նշվում է, որ դիմողը արհամարհանք կամ ատելություն չի արտահայտել 1915թ․ և հետագա տարիների իրադարձությունների զոհերի նկատմամբ։ Մեծ պալատը 10-7 ձայների մեծամասնությամբ որոշեց, որ առկա է եղել Կոնվենցիայի 10-րդ հոդվածի խախտում[11], և 2015 թ. հոկտեմբերի 15-ին վճռեց հօգուտ Փերինչեքի[5]։

Հայաստանի ներկայացուցչի կողմից տարածած իրենց հայտարարության մեջ Ջեֆրի Ռոբերտսոնը և Ամալ Քլունին նշում են իրենց գոհունակությունը առ այն, որ Դատարանը Հայաստանի անունից հաստատել է իրենց փաստարկը։ Սույն վճռով չի վիճարկվել Հայոց ցեղասպանության փաստը, և հարգվել է հայերի` եվրոպական օրենսդրությամբ իրենց արժանապատվությունը հարգելու և պաշտպանելու իրավունքը, ներառյալ` համայնքի ինքնության ճանաչումը[12]։

Մեծ պալատը նաև հստակեցրեց, որ դատարանը պարտավոր չէ պարզել, թե արդյոք Օսմանյան կայսրության կողմից 1915 թվականից ի վեր հայ ժողովրդի կրած կոտորածներն ու զանգվածային տեղահանումները կարելի է որակել որպես ցեղասպանություն միջազգային իրավունքի սույն եզրույթի իմաստով։ Հավելվեց նաև, որ դատարանը չունի իրավաբանորեն պարտավորեցնող հայտարարություններով հանդես գալու իրավասություն։ Ավելին, 7 դատավոր, այդ թվում ՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի նախագահ Դին Շպիլմանը, իրենց մասամբ համընկնող, մասամբ չհամընկնող կարծիքի մեջ նշել են, որ ինքնին հասկանալի է, որ հայ ժողովրդի կրած ջարդերն ու տեղահանությունները հենց ցեղասպանություն են, և որ Հայոց ցեղասպանությունը հստակորեն հաստատված պատմական փաստ է։ «Խնդիրը պատմական ճշմարտության կամ 1915 թ․ իրադարձությունների իրավական բնութագրումը չէ», - նշված է կարծիքում։ Այնուհետև նրանք մանրամասնում են, թե ինչու չեն կարողացել հետևել մեծամասնության մոտեցմանը` կապված դիմողի հայտարարությունների գնահատման հետ[11]։

Վճռի ընդունելությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սույն գործով դատարանի հիմնավորումները լայն քննադատության արժանացան[13]։ Քանի որ ՄԻԵԴ-ը որոշում էր կայացրել անդամ երկրների կողմից Հոլոքոստի ժխտումը քրեականացնելու վերաբերյալ, դատավճիռը քննադատվեց Հոլոքոստի և այլ ցեղասպանությունների միջև խտրական վերաբերմունքի, այլ կերպ՝ երկակի ստանդարտի պատճառով, ինչպես նաև հակահայկականությունը որպես ցեղասպանության ժխտման դրդապատճառ չճանաչելու համար[14]։ Շանթ Ն.Նաշալյանը հայտարարեց, որ սույն վճռով դատարանը անտեսեց այն փաստը, որ Փերինչեքը «ըստ երևույթին, նպատակ ուներ՝ հետագայում տարածելու թուրքական ժխտողական և ճնշման ծրագիրը` այդպիսով հավերժացնելով երիտթուրքերի և Աթաթուրքի կործանարար և ռեպրեսիվ գաղափարախոսությունը, որն այսօր էլ առկա է Թուրքիայում»[15]։ Իրավագիտության պրոֆեսոր Սեւան Գարիբյանի կարծիքով, դատավճիռը «հաղթանակ է ցեղասպանության ժխտման գաղափարախոսության համար»[16]։ Իսկ ահա Փերինչեքը և Թալեաթ փաշայի կոմիտեն, ինչպես նաև Թուրքիայի կառավարությունը սխալ մեկնաբանեցին դատավճիռը՝ պնդելով, որ դատարանը սույնով վերջ է դրել «ցեղասպանության վերաբերյալ հարյուրամյա սուտին»[1]։

Գենտի համալսարանի պրոֆեսոր Դիրկ Վուրհուֆը բարձր գնահատեց վճիռը՝ պնդելով, որ այն « Եվրոպայում ազատ կամարտահայտման համար անկասկած տխրուր կլիներ», եթե վճիռը հաջողությամբ բողոքարկվեր Մեծ պալատում[17]։

Հայազգի գրող Հարութ Սասունյանը Դատարանի 2013 թ. վճիռը որակեց՝ որպես Թուրքիայի և Փերինչեքի ժխտողական դիրքորոշման հաստատում[18]։ Թուրքիայի Մարդու իրավունքների ասոցիացիան նույնպես հայտնել է դատարանի հիմնավորմանն իր անհամաձայնության մասին.

Որպես Թուրքիայում մարդու իրավունքների պաշտպաններ՝ մենք ամենաուղիղ իմաստով և ամենաուղղակի վկաներն ենք նրա, թե ինչպես է հայերի և Փոքր Ասիայի քրիստոնեական այլ էթնիկ խմբերի նկատմամբ ցեղասպանության ժխտումը ի սկզբանե առաջացրել հակաժողովրդավարական համակարգ՝ թույլ տալով ռասիստական ատելություն, ատելության հողի վրա իրագործած հանցագործություններ և ազատ կամարտահայտության իրավունքի և, ընդհանրապես, մարդու իրավունքների ոտնահարում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Ertür, Başak (2019). «Law of Denial». Law and Critique. 30 (1): 1–20. doi:10.1007/s10978-019-09237-8. «The fact that Perinçek's case went all the way to the ECtHR Grand Chamber was a significant political victory for the so-called Talât Pasha Committee: this successful legal provocation entailed the ECtHR's spectacular instrumentalisation in denialism in the centenary of the Armenian genocide. The high profile of the case allowed Perinçek and his allies to claim in their media campaign that this would be the case that decides whether or not there was a genocide. The campaign was effective: the ECtHR Grand Chamber hearing was widely covered in the Turkish media as the trial that would put an end to the so-called 'hundred year-old genocide lie'... Perinçek and his party celebrated the judgment claiming in bold PR campaigns, 'We put an end to the genocide lie'.» {{cite journal}}: Unknown parameter |lay-url= ignored (օգնություն)
  2. ↑ Akkoc, Raziye (15 October 2015).
  3. ↑ «Conviction for denial of Armenia genocide - humanrights.ch». humanrights.ch. 2011-01-12. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 4-ին.
  4. ↑ Court confirms verdict against Perinçek Արխիվացված 2021-02-24 Wayback Machine, SwissInfo, December 19, 2007
  5. ↑ 5,0 5,1 «European Court confirms Perinçek's right to freedom of speech». Swissinfo.
  6. ↑ ECHR Chamber Judgment, 2013
  7. ↑ «Criminal conviction for denial that the atrocities perpetrated against the Armenian people in 1915 and years after constituted genocide was unjustified». European Court of Human Rights (press release).
  8. ↑ European Rights Court Agrees to Hear Swiss Appeal on Perinçek Ruling.
  9. ↑ Völkermord-Urteil wird überprüft.
  10. ↑ "ECHR adjourns ruling on Turkey's Worker's Party chair over 1915 statements", Hurriyet Daily News, published January 28, 2015
  11. ↑ 11,0 11,1 ECHR Grand Chamber Judgment, 2015
  12. ↑ «Robertson, Clooney Issue Statement on ECHR Ruling». asbarez.com/. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
  13. ↑ de Broux, Pierre-Olivier; Staes, Dorothea (2018). «History Watch by the European Court of Human Rights». The Palgrave Handbook of State-Sponsored History After 1945 (անգլերեն). Palgrave Macmillan UK. էջեր 101–119. ISBN 978-1-349-95306-6.
  14. ↑ Leotta, Carmelo Domenico (2018). «Criminalizing the Denial of 1915–1916 Armenian Massacres and the European Court of Human Rights: Perinçek v Switzerland». The Armenian Massacres of 1915–1916 a Hundred Years Later: Open Questions and Tentative Answers in International Law (անգլերեն). Springer International Publishing. էջեր 251–271. ISBN 978-3-319-78169-3. «In conclusion, if the Grand Chamber had really balanced the freedom of expression with the Armenian group's right of identity and dignity and not merely with the risk of diffusion of violence and hatred, the affirmation contained in the judgment—according to which the Holocaust denial 'must invariably be seen as connoting an antidemocratic ideology and anti-Semitism'—it would appear to be gravely discriminatory because it would imply that, in a democratic society, some groups are more valuable than others.»
  15. ↑ Nashalian, Shant N. (2018). «A Critique of Perincek v. Switzerland: Incorporating an International and Historical Context Is the More Prudent Approach to Genocide Denial Cases» (PDF). Southwestern Journal of International Law. 24: 147.
  16. ↑ Garibian, Sévane (2018). «Über den Bruch des Konsenses: Der Fall Perinçek, der armenische Völkermord und internationales Strafrecht». Der Genozid an den ArmenierInnen: Beiträge zur wissenschaftlichen Aufarbeitung eines historischen Verbrechens gegen die Menschlichkeit (գերմաներեն). Springer Fachmedien. էջեր 167–187. ISBN 978-3-658-20453-2. «Das Argument des „fehlenden Konsenses" bezüg-lich des armenischen Völkermordes verstößt gegen den Geist der Europäischen Menschenrechtkonvention (1950), die als Folge der Verwüstungen des Zweiten Weltkriegs entworfen wurde: Es markiert einen Sieg für die Ideologie der Völker-mordleugnung. Diese Ideologie der „Spezialisten für die Untergrabung des Kon-senses" (bei denen es sich gemäß dem französischen Philosophen Patrice Loraux um Menschen handelt, „die sich zum Ziel gesetzt haben, andere zu beschämen, weil sie zu früh zugestimmt haben, ohne weitere Beweise zu verlangen")71 stört den demokratischen Konsens durch ihre manipulativen Kehrtwenden und die dadurch entstehende Verfälschung von Tatsachen. Denn Konsens, so Loraux in seiner beeindruckenden Analyse der Völkermordleugnung und seiner Akteure, ist die Handlung, durch die „man die hyperbolische Bewegung der Forderung nach Beweisen an der Schwelle dessen, was wir durch unseren ‚sensus communis' wahrnehmen, anhält".72 Was auch immer zukünftig geschehen wird, von diesem Standpunkt aus können wir besser verstehen, welche Bedeutung der Verweis des Falls Perinçek durch die Schweizer Regierung an die Große Kammer des EGMR hat – eine deutliche Zurückweisung der Idee, dass das negationistische Projekt unumkehrbar ist.»
  17. ↑ Voorhoof, Dirk. «Criminal conviction for denying the existence of the Armenian "genocide" violates freedom of expression». strasbourgobservers.com. Strasbourg Observers.
  18. ↑ «Switzerland Must Appeal European Court's Verdict on the Armenian Genocide | Asbarez Armenian News». asbarez.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 13-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 4-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փերինչեքն_ընդդեմ_Շվեյցարիայի&oldid=9547178» էջից