Սմբատ Տեր-Կյուրեղյան

Ծնվել է	1913 հոկտեմբերի 19
Ծննդավայր	Նոր Ջուղա
Վախճանվել է	հունիսի 9, 1999 (տարիքը 85)
Մահվան վայր
Ազգություն	հայ
Քաղաքացիություն	Իրան
Մասնագիտություն	նկարիչ
Զավակներ	Սիրուշ, Արմեն, Թագուշ
Կայք	sumbat.com

Սմբատ Տեր Կյուրեղյան (անգլ.՝ Sumbat Der Kiureghian, հոկտեմբերի 19, 1913(1913-10-19), Նոր Ջուղա, Ղաջարական Պարսկաստան - հունիսի 9, 1999(1999-06-09), Լոս Անջելես, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ), սփյուռքահայ նկարիչ։

ՀՀ ԳԱԱ արտասահմանյան անդամ, պրոֆեսոր Արմեն Տեր-Կյուրեղյանի հայրը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սմբատ Տեր Կյուրեղյանը ծնվել է 1913 թվականին Սպահանից ոչ հեռու գտնվող Նոր Ջուղա քաղաքում։ Նկարչության հանդեպ նրա սերն ի հայտ է եկել դեռ մանկուց։ Գեղանկարչության մեջ վարպետացել է հիմնականում ինքնակրթությամբ։ Կյանքի մեծ մասն ապրել և ստեղծագործել է Իրանում, 1980 թվականին գաղթել է ԱՄՆ, բնակություն հաստատել Լոս Անջելեսում, որտեղ շարունակել է ստեղծագործել՝ բացելով ցուցասրահ և սեփական աշխատանքներով ամերիկացիներին ներկայացնելով իրանահայ առօրյան։ Առաջին անգամ Հայաստան է եկել 1991 թվականին և սիրահարվել հայրենի երկրի բնաշխարհին։ Այդ տպավորությունները նա ներկայացրել է հայրենի բնաշխարհին, եկեղեցիներին նվիրված շարքում։ Իր գեղանկարների մեծ մասը պատկերում են հայկական կենցաղն ու ազգային ավանդույթները։

Սմբատ Տեր Կյուրեղյանը մահացելէ 1999 թվականին ԱՄՆ-ում՝ թողնելով հարուստ ստեղծագործական ժառանգություն. շուրջ տասը հազար արվեստի գործեր, որոնք սփռված են աշխարհով մեկ։ Նրա թողած մշակութային ժառանգության կարևորագույն մասն է նաև «սմբատիզմ» գեղանկարչական ոճը, որին ծանոթ են աշխարհի շատ գեղանկարիչներ։ Դա իրենից ենթադրում է նկարներ՝ արված թերթերի վրա։ Սմբատը իրանական արվեստում ջրաներկի հինգ հայտնի վարպետներից մեկն է, որոնցից չորսը հայեր են և նույնպես Նոր Ջուղայից են։

Ստեղծագործական ուղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նկարչի ստեղծագործական կյանքի կայացման գործում մեծ դեր է ունեցել Ջուղայի հայկական միջավայրը, որտեղ ծնվել և մեծացել է Սմբատը, մասնավորապես եկեղեցիների, տեղի հայկական ճարտարապետության առանձնահատկությունների, միջավայրի ուսումնասիրությունը, որի արդյունքը հետագայում տեսնում ենք նրա գործերում։ Սմբատի գեղանկարների հիմնական թեման պարսկահայ առօրյան է, գյուղացիների կենցաղը, սովորույթները։ Սմբատի արվեստի առաջին ուսուցիչը եղել է Եղիա Եղիջանյանը, այնուհետև Հակոբ Վարդանյանը՝ Սպահանի «Սարամ-ոլ-Դոլե» գեղարվեստի դպրոցի դասատուն։ Բայց նրա՝որպես անձի և նկարչի ձևավորման գործում վճռական դեր է խաղացել Սարգիս Խաչատրյանը։ Մալաթիայում 1886 թվականին ծնված և նախ Հռոմի գեղարվեստի ակադեմիայում, հետագայում նաև Փարիզի «Էկոլ դե Բոզարում» ուսում առած այս արվեստագետը, որն արդեն հասցրել էր ցուցադրվել Կոնստանդնուպոլսում, Թբիլիսիում, Կահիրեում, Վիեննայում, Փարիզում և Լոնդոնում, ժամանելով Սպահան, հիմնել է արվեստի մի դպրոց, որտեղ աշակերտների մեջ նկարչական իր փայլուն ընդունակություններով առանձնացել է Սմբատը։ Նոր Ջուղայի հայկական դպրոցն ավարտելուց հետո, Սմբատը 1929 թվականին սկսել է հաճախել Սպահանի «Ստյուարդ Մեմորիալ» տղաների անգլիական քոլեջը, որը, սակայն, ֆինանսական դժվարությունների պատճառով, մեկ տարի անց ստիպված է եղել թողնել, և տասնյոթ տարեկանում բացել իր փոքրիկ ստուդիա-վաճառատունը՝ Չահարբաղ պողոտայի վրա՝վաճառելու իր նկարազարդումներով ծաղկամանները, լուսամփոփներ և ջրաներկ կտավներ։ 1933 թվականին Սմբատը փակել է ստուդիան՝ բանակ զորակոչվելու պատճառով։ Ծառայության ավարտին վերաբացելով արվեստանոցը՝ նա շարունակել է նկարել բնապատկերներ, գյուղական վայրերի, ծառերի ու առվակների, մարդկանց կենցաղային առօրյային վերաբերող տեսարաններ։

1948 թվականի ձմռանը ընտանիքը տեղափոխվել է Աբադան։ Այնտեղ Սմբատը արվեստանոց է վարձել և նույնիսկ անհատական ցուցահանդես կազմակերպել ATOC-ի՝անգլո-իրանական նավթային ընկերության մշակութային կենտրոնի գլխավոր դահլիճում, որն արտակարգ հաջողություն է արձանագրել։ Գովասանքի խոսքերը մեկը մյուսին են հաջորդել։ Այցելուներից մեկը՝ ATOC-ի խորհրդատու, ճարտարագետ և սիրողական մակարդակի արվեստագետ անգլիացի Ստենլի Ֆոստերը, հիացմունքով գրել է. «Սմբատ Կյուրեղյանը մի արվեստագետ է, որով բնությունը` նրա միակ ուսուցիչը, կարող է հպարտանալ»։ Նա նաև առաջարկել է ֆինանսավորել Սմբատի 6-ամսյա ճանապարհորդությունը դեպի մերձավոր արևելյան երկրներ և Եվրոպա` փոխարենը նրանից նկարչության դասեր առնելու պայմանով։ Նրանք ճանապարհ են ընկել 1949 թվականի հունիսի 18-ին և անցել Իրանից Իրաք, Սիրիա և Լիբանան, որտեղ չորս օր մնալուց հետո նավով ուղևորվել են Նեապոլ, Հռոմ, Վենետիկ, իսկ այնտեղից էլ` Շվեյցարիա, Փարիզ և Լոնդոն։ Ֆոստերն այնքան է տպավորված եղել Սմբատի գիտելիքներով և նրա ստեղծագործություններով, որ տարբեր ատյաններ է դիմել՝ Սմբատին ամեն կերպ աջակցելու խնդրանքով։ Հետագայում նա, նույնիսկ «Յի Օուլդ Բոպհաուս» կոչված իր առանձնատունը ընդարձակելով, պատկերասրահի համար նախատեսված մի մասնաշենք է կառուցել տվել և այն անվանել «ՍմբատՍտուդիո»։ Այդ մասին է վկայում 1962 թվականի հունվարի 20-ին նրա գրած նամակը։

«Սմբատիզմներ»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգլիայից վերադառնալուց հետո Սմբատը մի շարք նորամուծություններ է մտցրել իր ստեղծագործություններում։ Նրա վրձնահարվածները դարձել են ավելի համարձակ, ինքնավստահ, առավել արտահայտչական։ Գույները՝ առավել կենսունակ, հյութալի և թափանցիկ։ Որպես նորամուծություն, սովորական լուսանկարներից հատվածներ (հիմնականում դեմքեր) կտրատելով և տեսարանի մնացած մանրամասներն իր երևակայությամբ ջրաներկով ամբողջ ացնելով, նոր տարվա բացիկներ է պատրաստել և ուղարկել ծանոթներին, որոնք հիացել են նրա մտքի թռիչքներով։ Որպես նորամուծություն, նաև սկսել է նկարել օրաթերթերի վրա՝ երբեմն թողնելով, որ մի քանի հայերեն կամ պարսկերեն տողեր երևան իր կտավներում։ Միտքը ծագել է այն բանից հետո, երբ մի գույնից մյուսն անցնելու համար վրձինը թերթի վրա մաքրելուց հետո նկատել է, որ մի փոքր շտկումներ մտցնելով կարելի է հետաքրքական ու գունեղ նկարներ ստանալ։ Սմբատի որդին՝ Արմեն Տեր-Կյուրեղյանը դրանց անվանել է «սմբատիզմներ»` պահպանելով ժամանակին «նկարչության ո՞ր ուղղություն է ներկայացնում այդ ոճը» հարցին հոր (որն այդ միջավայրում ոչ մի ուղղության էլ չէր հետևում) տված պատասխանը^[1]։

Ցուցահանդեսներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960-ական թվականների սկզբներին Սմբատն արդեն ճանաչված նկարիչ է եղել Իրանում և նույնիսկ համարվել «ջրանկարիչների վարպետ»։ 1976 թվականին Սմբատն ու իր կինը այցելել են Լոս Անջելես և չորս տարի անց՝ 1980 թվականին, վերջնական բնակություն են հաստատել Միացյալ Նահանգներում։ 1981 թվականին Սմբատը Գլենդեյլում բացել է իր արվեստանոց-պատկերասրահը։ Ունեցել է անհատական և խմբակային ցուցահանդեսներ Լոս Անջելեսում (1976, 1980, 1982, 1985, 1991)^[2], Բերքլիում (1980, 1981), Սան Ֆրանցիսկոյում (1980, 1982, 1987), Բոստոնում (1985), Փասադենայում (1982), Նյու Յորքում (1991, 1993) և Տորոնտոյում (1987)։

Սմբատը Հայաստանի նկարիչների միության հրավերով այցելել է Հայաստան 1991 թվականի մայիսին, որտեղ անչափ կապվել է հայկական բնաշխարհին, և հունիսի 1-10-ը ցուցահանդես է կազմակերպել Ազգային պատկերասրահի գլխավոր դահլիճում։ 1993 թվականի աշնանը վերջին անգամ այցելել է Իրան և գրկաբաց ընդունելություն գտել ծանոթ արվեստասերների կողմից։ Վախճանվել է 1999 թվականի հունիսի 9-ին։

«Սմբատի կյանքը և արվեստը»[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի Հանրային գրադարանում տեղի ունեցավ նրա որդու՝ Կալիֆորնիայի համալսարանի դոկտոր, Հայաստանի ամերիկյան համալսարանի ուսումնական հարցերի փոխնախագահ Արմեն Տեր Կյուրեղյանի «Սմբատի կյանքը և արվեստը» անգլերեն գիրք-ալբոմի շնորհանդեսը։ Գիրք-ալբոմը ներկայացնում է Սմբատ Տեր-Կյուրեղյանի անցած ճանապարհը՝ Իրանից մինչև ԱՄՆ, որի ընթացքում, սակայն, գեղանկարիչը չի կորցրել իր ինքնությունը, իր կտավներում հարազատ է մնացել հայկական թեմաներին։ Ներկայացվող ալբոմն ամփոփում է Սմբատ Տեր Կյուրեղյանի անձնական, ընտանեկան լուսանկարներ, նրա հեղինակած շուրջ 190 գեղանկարներ։ Ըստ այդ ալբոմի տվյալների՝ իր ստեղծագործական կյանքի ընթացքում Սմբատը շուրջ 10 հազար էսքիզներ, բնանկարներ, նատյուրմորտներ և գծանկարներ է ստեղծել, որոնց մի մասը գտնվում է Իրանի, մյուսը՝ Հայաստանի թանգարաններում, իսկ զգալի մասը՝ անհատական հավաքածուներում^[3]^[4]։

Մեջբերումներ Սմբատ Տեր-Կյուրեղյանի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեր հանդիպման ընթացքում նա ինձ իմ աչքի առաջ անձեռոցիկից պատրաստված մի տիկնիկ-արքայազն նվիրեց, մեծ սիրով այն պահում էի ինձ մոտ, ցուցադրում ընկերներիս։ Մի անգամ ծանոթներիցս մեկն այնքան հրապուրվեց այդ տիկնիկով, որ ստիպված նվիրեցի իրեն, հետագայում իմացա, որ նա էլ է նվիրել ուրիշին, այդ պատճառով ալբոմի առաջաբանում գրել եմ, որ Սմբատ Տեր- Կյուրեղյանը կարծես այդ արքայազնը լինի, ով քայլում է Հայաստանով։

- Լևոն Աբրահամյան

Ալբոմի շուրջ աշխատանքն ինձ հնարավորություն տվեց ծանոթանալու այս մեծ նկարչի կյանքին ու ստեղծագործությանը,եւ կարծում եմ՝ սա իսկապես եզակի դեպք է, երբ կյանքն ու արվեստն ամփոփ, բայց հարուստ կերպով միաձուլվում են։

- Հարություն Սամուելյան

Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կինը՝ Արաքս Աֆթանդիլյան (ամուսնացել են 1944 թվականին)
Դուստրեր՝ Սիրուշ (1947) և Թագուշ (1959) Տեր-Կյուրեղյաններ
Որդին՝ Արմեն Տեր-Կյուրեղյան (1947)
Թոռներ՝ Արբի Ասատուրյան, Նաիրա Տեր-Կյուրեղյան^[5], Սեպուհ Տեր-Կյուրեղյան

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Materials and Techniques of Sumbat Der Kiureghian:Iranian-American Watercolors
↑ «Isfahan, New Julfa and the Art of Sumbat by Prof. Armen Der Kiureghian». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին.
↑ «Իրանահայ նկարիչ Սմբատ Տեր-Կյուրեղյանի աշխատանքները` գունագեղ ալբոմի տեսքով». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին.
↑ «Sumbat: A Son's Tribute to His Father's Unique Style, Creativity». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին.
↑ «Naira Der Kiureghian». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 1-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Der Kiureghian A. “The Life and Art of Sumbat”, San Francisco-Yerevan 2009
Sumbat Der Kiureghian
Իրանական ջրանկարչության ռահվիրան՝ Սմբատ Տեր-Կյուրեղյան
A Way Of Seeing and A Way Of Painting
Սմբատ Տեր Կյուրեղյան – Ջուղայեցի գեղանկարիչ(չաշխատող հղում)
Sumbat of Julfa

[1] Materials and Techniques of Sumbat Der Kiureghian:Iranian-American Watercolors

[2] «Isfahan, New Julfa and the Art of Sumbat by Prof. Armen Der Kiureghian». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին.

[3] «Իրանահայ նկարիչ Սմբատ Տեր-Կյուրեղյանի աշխատանքները` գունագեղ ալբոմի տեսքով». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին.

[4] «Sumbat: A Son's Tribute to His Father's Unique Style, Creativity». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 26-ին.

[5] «Naira Der Kiureghian». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 11-ին. Վերցված է 2016 թ․ մարտի 1-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]