Մասնակից:Anaheet/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Շոկ՝ օրգանիզմի ընդհանուր ծանր վիճակ, որը պայմանավորված է օրգանների ոչ նորմալ արյան մատակարարմաբ (համակարգային հիպոպերֆուզիա)[1][2]։ Շոկի վաղ նշաններն են թուլությունը, սրտի կծկումների հաճախականության մեծացումը (տախիկարդիա), արագացած շնչառությունը (հիպերվենտիլյացիա), առատ քրտնարտադրությունը, անհանգաստությունը և ծարավի զգացումը։ Վիճակի վատթարացման դեպքում հնարավոր է դիտվել շփոթվածություն, գիտակցության կորուստ և նույնիսկ սրտի կանգ[1]։

Պայմանավորված առաջացման պատճառով՝ տարբերում են շոկերի չորս հիմնական տեսակներ։ Դրանք են՝

Հիպովոլեմիկ շոկը պայմանավորված է մեծ քանակությամբ արյան կորստով, ծանր լուծով կամ փսխումներով[1]։ Կարդիոգեն շոկի առաջացման պատճառ կարող են լինել սրտամկանի ինֆարկտը կամ սրտի սալջարդը[1]։ Օբստրուկտիվ շոկի կարող է բերել սրտի տանպոնադան կամ լարված պնևմոթորաքսը[1]։ Սեպսիսը, անաֆիլաքսիան, ողնուղեղի վերին սեգմենտների վնասումները, տարատեսակ գերդոզավորումները կարող են հանգեցնել օբստրուկտիվ շոկի զարգացման[1][3]։

Ախտորոշումը դրվում է հիմնվելով ընդհանուր սիմպտոմների, ֆիզիկալ զննման և լաբորատոր թեստերի տվյալների վրա[2]։ Պացիենտի մոտ նվազած զարկային (պուլսային ճնշում- սիստոլիկ և դիաստոլիկ ճնշումների տարբերություն) ճնշումը և սրտի կծկումների հաճախացումը կարող են վկայել շոկի զարգացման մասին[1]։ Ավելի մեծ դիագնոստիկ նշանակություն ունի շոկային ինդեքսը, որն որոշվում է սրտի կծկումների հաճախականությունը բաժանելով սիստոլիկ ճնշմանը։ Շոկի ինդեքսի 0․8-ից բարձր արժեքները հաստատում են շոկի առկայությունը[4][5]։

Շոկի բուժումըպայմանավորված է առաջացման գործոնով[2]։ Պացիենտի մոտ պետք է ապահովել շնչուղիների անցանելությունը և պատշաճ շնչառությունը[2]։ Հայտնաբերվում և վերացվում են արյունահոսությունները (վիրահատական միջամտությամբ կամ էմբոլիզացիայով)[2]։ Գրեթե միշտ կատարվում է ներերակային հեղուների՝ Ռինգերի լուծույթի, պահեստավորված արյան կարմիր բջիջների, փոխներարկում[2]։ Կարևոր է նաև մարմնի նորմալ ջերմաստիճանի պահպանումը[2]։ Որոշ դեպքերում կա վազոպրեսորների կիրառման անհրաժեշտություն[2]։ Շոկը բավականին հաճախ է հանդիպում և ունի մահացության մեծ ռիսկ։ ԱՄՆ-ում անհետաձգելի բուժօգնության բաժանմունք են ընդունվում 1․2 մլն շոկով պացիենտներ, որոնց մահացության ռիսկը կազմում է 20-50%[6]։

Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շոկի կլինիկական պատկերը տարբեր է։ Որոշ պացիենտնենի մոտ դիտվում է միայն թուլություն և շփոթվածություն[7]։ Շոկի նշաններն են ցածր զարկերակային ճնշումը, օլիգուրիան, գիտակցության խանգարումները[7]։ Այն պացիենտները, որոնք ընդունում են β-պաշարիչներ, աթլետիկ են կամ շոկի առաջացման պատճառը ներորովայնային արյունահուսությունն է, 30% դեպքերում հնարավոր է նորմալ սրտի կծկումների հաճախականություն[8]։ Շոկի տարբեր տոսակների դեպքում կարող են դիտվել այլ յուրահատուկ սիմպտոմներ։

Շոկի վաղ նշաններից են լորձաթաղանթների չորությունը, մաշկի տուրգորի իջցումը, մզանոթների երկարած վերալցումը, պերիֆերիկ թույլ պուլսը և սառը վերջությները[9]։

Հիպովոլեմիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդվածներ՝ Հիպովոլեմիա և Հիպովոլեմիկ շոկ

Շոկի ամնեահաճախ հանդիպող տեսակը հիպովոլեմիկն է։ Հիպովոլեմիկ շոկի զարգացման հիմքում ընկած է շրջանառող արյան ծավալի փոքրացումը[7]։ Հիմնական պատճառն արյունահոսությունն է, սակայն երեխաների դեպքում հաճախ պատճառը ծանր փորլուծություններն ու փսխումներն են[10]։ Ավելի հազվադեպ պատճառներն են այրվածքները, պոլիուրիան՝ պայմանավորված շաքարային դիաբետով կամ ոչ շաքարային դիաբետով[10]։

Արյունահոսության դասեր[11]
Դաս Արյան կորուստ Պատասխան Բուժում
I <15 %(0.75 l) թույլ տախիկարդիա, նորմալ ԶՃ մինիմալ
II 15-30 %(0.75-1.5 l) տախիկարդիա, թույլ հիպոտենզիա ներերակային հեղուկներ
III 30-40 %(1.5-2 l) արտահայտված տախիկարդիա, հիպոտենզիա,

գիտակցության մթագնում

հեղուկներ և էրիթրացիտար

զանգված

IV >40 %(>2 l) ԶՃ և սրիտի զարկերի հաճախականության կրիտիկական ցուցանիշներ ագրեսիվ ներեակային

Հիպովոլեմիկ շոկի նշանները և ախտանիշներն են՝

  • արագ, թույլ, թելանման պուլսը՝ պայմանավորված արյան ծավալի փոքրացումով և կոմպենսատոր տախիկարդիայով,
  • սառը մաշկը՝ պայմանավորված վազոկոնստիկցիայով,
  • հաճախացած և մակերեսային շնչառությունը՝ պայմանավորված սիմպաթիկ նյարդային համակարգի ակտիվացմամբ և ացիդոզով,
  • հիպոթերմիան՝ պայմանավորված հիպոպերֆուզիայով և քրտինքի գոլորշացումով,
  • ծարավը և չոր բերանը՝ պայմանավորված հեղուկի պակասսումով,
  • հատկապես ստորին վերջույթների սառը և բծավոր մաշկը (Livedo reticularis)՝ պայմանավորված մաշկի հիպոպերֆուզիայով։

Կախված ֆիզիկական նաններից՝ հեմոռագիկ շոկի ծանրության աստիճանը գնահատում են 1-4։ Շատ կարևոր դիագնոստիկ նշանակություն ունի շոկի ինդեքսը[5]։ Հղիությամբ պայմանավորված արյունահոսության և շոկի զարգացման միչև կապը հաստատված չէ[12]։

Կարդիոգեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Կարդիոգեն շոկ

Կարդիոգեն շոկը հետևանք է սրտի պոմպային ֆունկցիայի անբավարարության[7]։ Սրա պատճառ կարող է հանդիսանալ սրտամկանի վնասումը՝ հաճախ պայմանավորված սրտամկանի ինֆարկտով։ Կարդիոգեն շոկի այլ պատճառներն են դիսռիթմիաները, կարդիոմիոպաթիաները/միոպաթիաները, սրտային անբավարարությունը, միոկարդի սալջարդը կամ սրտի փականային հիվանդությունները։

Կարդիոգեն շոկի սիմպտոմներն են՝

Օբստրուկտիվ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Օբստրուկտիվ շոկ

Շոկի օբստրուկտիվ տեսակի պատճառը արյան նեծ և փոքր շրջանառություների անոթների ֆիզիկական օբստրուկցիաներն են։ Օբստրուկտիվ շոկի զարգացմանը կարող են նպաստել՝

Օբստրուկտիվ շոկի շատ սիմպտոմները նման են կարդիոգեն շոկին, սակայն բուժումները տարբերովում են։ Օբստրուկտիվ շոկի սիմպտոմներն են՝

Վերաբաշխական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Վերաբաշխական շոկ

Վերաբաշխական շոկի առաջացման հիմքում ընկած է արյան անոթների լայնացումը[16][7]։ Լայնացումը կարող է պայմանավորված լինել համակարգային բորբոքումով (օր․՝ սեպտիկ շոկ), անաֆիլաքսիայով կամ ոնուղեղի վնասումով (նեյրոգեն շոկ)։

Հիմնական հոդված՝ Septic shock

Էնդոկրին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էնդոկրին «շոկը» չի համարվում շոկի ենթատեսա, սակայն էնդոկրին ծանր խանգարումները կարող են շոկի զարգացման պատճառ դառնալ։

Պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տեսակ Պատճառներ
Հիպովոլեմիկ հեղուկի կորուստ արյունահոսության, լուծի

կամ փսխման հետևանքով

Կարդիոգեն սրտի վնասման հետևանքով արյան ոչ նորմալ արտամղում
Օբստրուկտիվ արյան անցման խանգարում դեպի սիրտ կամ սրտից
Վերաբաշխական արյան վերաբաշխում [20]

Շոկը մի շարք հիվանդությունների վերջնակետն է[10]։ Այս վիճակը խիստ մահաբեր է համարվում, քանի որ խանգարվում է արյան շրջանառությունը[21]։ Կախված առաջացման գործոններից՝ դասակարգվում է չորս հիմնական տեսակների՝ հիպովոլեմիկ, վերաբաշխական, կարդիոգեն և օբստրուկտիվ[22], սակայն կան նաև հավելյալ տեսակներ, օրինակ՝ էնդոկրինը[10]։

Պաթոֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պերֆուզիայի խանգարման հետևանքով բջիջներում տեղի ունեցաղ փոփոխությունները։

Բջջային մակարդակում շոկը բնորոշվում է թթվածնի պահանջի և մատակարարման անհամապատասխանությամբ[7]։ Շոկն ունի զարգացման չորս փուլեր[23]։

Շոկի վտանգավորությունը կայանում է նրանում, որ այն զարգանում է դրական հետադարձ կապի մեխանիզմով։ Վատ արյունամատակարարումը հանգեցնում է բջիջների վնասման, որն էլ իր հերթին բերում է բորբոքային պատասխանի զարգացման։ Արդյունքում բորբոքման տեղամասում տեղի է ունենում արյան կենտրոնացում և այդ տեղամասում ապահովվում է սննդանյութերի նորմալ քանակությունը։ Սակայն եթե օրգանիզմում միանգամից տարբեր տեղամասերում տեղի է ունենում արյան կենտրոնացում այլ օրգանները և հյուսվածքները չեն ստանում բավարար սննդանյութեր։ Արդեն պարզ է, որ այս պրոցեսը շղթայական ընթացք ունի և բուժումը պետք է սկսվի անհապաղ[4]։

Ինիցիալ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս փուլի ընթացքում հիպոպերֆուզիան հանգեցնում է հիպօքսիայի, որի հետևանքով ակտիվանում է գլիկոլիզը։ Բջիջներում կատարվում է լակտատի խմորում։ Քանի որ էլեկտրոնների տեղափոխման շղթայի էլեկտրոնների վերջնական ակցեպտորը թթվածինն է, դրա բացակայության դեպքում պիրուվատի անցումը Կրեբսի ցիկլ կանգնում է և պիրուվատը լակտատ դեհիդրոգենազայով վերափոխվում է լակտատի։ Լակտատի մեծ քանակությամբ կուտակումը բերում է ացիդոզի զարգացման։

Կոմպենսատոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս փուլում օրգանիզմը սկսում է ակտիվացնել տարբեր նյարդային, հումորալ, կենսաքիմիական մեխանիզմներ՝ ստեղծված վիճակը շտկելու համար։ Ի պատասխան մետաբոլիկ ացիդոզի պացիենտի մոտ սկսում է հիպերվենտիլյացիա, որպեսզի օրգանիզմից դուրս բերվի CO2-ը։ Քանի որ CO2-ը պայմանավորում է արյան թթվայնությունը, հիպերվենտիլյացիայի միջոցով օրգանիզմից դուրս է բերվում թթվային ագենտը՝ նորմալ pH-ը շտկելու նպատակով։ Զարկերակներում առկա բարոռեցեպտորները ընկալում են հիպոտենզիան և նպաստում են մեծ քանակությամբ էպինեֆրինի և նորէպինեֆրինի ձերբազատմանը, ինչպես նաև արյան վերաբաշխմանը դեպի կենսական կարևոր օրգաններ։ Արդյունքում մյուս օրգաններում զարգանում է հիպոպերֆուզիա։ Նորէպինեֆրինի ազդեցությամբ զարգանում է հիմնականում վազոկոնստրիկցիա և թույլ տախիկարդիա, իսկ էպինեֆրինը բերում է գլխավորապես տախիկարդիայի զարգացման։ Այս երկուսի միասնական ազդեցության հետևանքով զարկերակային ճնշումը բարձրանում է։ Երիկամների հիպոպերֆուզիան հանգեցնում է ռենին-անգիոտենզին-ալդոստերոնային համակարգի ակտիվացման, որն էլ իր հերթին նպաստում է հիպերտենզիայի զարգացմանը։ Օրգանիզմում ստեղծված նման վիճակի հետևանքով երիկամները, ստամոքսաղիքային համակարգը և այլ օրգաններ չեն ստանում բավարար արյունամատակարարում։

Պրոգրեսիվ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համապատասխան բուժման բացակայության դեպքում շոկը հասնում է պրոգրեսիվման փուլին։ Այս փուլում կոմպենսատոր մեխանիզմները սկսում են հյուծվել։ Քանի որ բջիջիները արդեն երկար ժամանակ է ինչ հիպոպերֆուզիայի վիճակում են, նատրիումի իոնները սկսում են անցնել ներբջջային տարածություն և միաժամանակ կալիումի իոններն անցնում են արտաբջջային միջավայր։ Երկարատև հիպօքսիայով պայմանավորված՝ անաերոբ մետամոլիզմը սկսում է գերակշռել։ Գլիկոլիզի հետևանքով բջիջներում սկսում է կուտակվել մեծ քանակությամբ լակտատ, որի հետևանքով խորանում է մետաբոլիկ ացիդոզը։ Անոթների մկանային շերտը և նախամազանոթային սեղմանները սկսում են թուլանալ[17]։ Անոթներում բարձրանում է հիդրոստատիկ ճնշումը և դրան հիստամինի ձերբազատման գումարումը հանգեցնում է անոթների թափանցելիության մեծացման։ Արդյունքում արյունը դառնում է մածուցիկ, որի հետևանքով են միկրոշրջանառությունում տեղի է ունենում սլաջավորում։ Հիպոպերֆուզիայի հետևանքով օրգանները սկսում են վնասվել[17], մասնավորապես աղիներում զարգանում են իշեմիա, բակտերիաները սկսում են անցնել արյան հուն և մակածել էնդոտոքսիկ շոկ[4][17]։

Ռեֆրակտեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս փուլում կենսական կարևոր օրգանների անբավարարություն է զարգանում և շոկը այլևս շտկելի չէ։ Սկսում են վնասվել և մահանալ գլխուղեղի բջիջները, որի հետևանքով էլ պացիենտը մահանում է։ Այս փուլում շոկի անշրջելիության գլխավոր պատճառներից է բջիջներում ԱԵՖ-ի դեգրադացիան ադենոզինի։ Ադենոզինը հեշտությամբ անցնում է արտաբջջային տարածություն և հետագայում առաջացնում է վազոդիլատացիա։ Ադենոզինի հետագա նյութափոխանակության արդյունքում արտադրվում է միզաթթու։ Այս փուլում թթվածնի նորմալ քանակների ապահովումը չի կարող շտկել իրավիճակը, քանի որ բջիջներում այլևս ադենոզինի քանակը շատ քիչ է ԱԵՖ սինթեզելու համար , իսկ բջիջները ունակ են սինթեզել ադենոզինի անհրաժեշտ քանակության ընդամենը 2%-ը մեկ ժամում[4]։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շոկի ախտորոշումը հիմնվում է ընդհանուր սիմպտոմների ճանաչման, ֆիզիկալ հետազոտությունների և լաբորատոր թեստերի արդյունքների վրա։ Պացիենտի ոչ բոլոր սիմպտոմներն են շոկի սպեցիֆիկ նշաններ, այդ պատճառով ստեղծվել են միջոցներ (շոկային ինդեքս) ախտորոշումը ավելի հստակ և վաղ կատարելու համար[24]։

Շոկի ընթացքում դիտվող առաջին փոփոխությունները սրտի արտամղման ծավալի փոքրացումն է և խառը երակային սատուրացիայի ինջեցումը, որը չափվում է թոքային զարկերակում՝ թոքային զարկերակի կատետրի միջոցով։ Շոկի հարաճման ժամանակ ակտիվանում է գլիկոլիզը, որի հետևանքով սկսում է կուտակվել լակտատ և զարգանում է ացիդոզ։ Կրծքավանդակի ռենտգեն կամ ուլտրաձայնային հետազոտությունները կարող են որոշակի պատկերացումներ տալ հեմոդինամիկայի մասին[7][8]։

Վարում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեծահասակների սեպտիկ շոկի բուժման մասին ավելի շատ տվյալներ կան[10]։ Վարման կարևոր բաղադրիչներից է շնչառության ապահովումը ինտուբացիայի միջոցվ՝ ռեսպիրատոր անբավարարություններից խուսափելու համար։ Օքսիգենացումը, հեղուների ներերակային ներարկումները, ոտքերի պասիվ բարձր դիրքը (ոչ Տրենդելենբուրգյան դիրք) և ծանր արյունահոսության դեպքում արյան փոխներարկումը պետք է սկսվեն անհապաղ[7]։ Շատ կարևոր է մարմնի նորմալ ջերմաստիճանի պահպանումը[25] և հիպոթերմիայի կանխումը, ցավազրկումը և անհանգստության վերացումը[7]։ Շոկի բուժման լավագույն արդյունքի հասնելու համար անհրաժեշտ է սիմպտոմների վաղ հայտնաբերում և բուժման անհապաղ կիրառում[21]։

Հեղուկներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շոկի դեպքում հիմնականում կատարվում է ագրեսիվ ներերակային հեղուկների ներարկում (օրինակ 1–2 լիտր ֆիզիոլոգիական լուծույթ 10 րոպե կամ 20 մլ/կգ երեխաների դեպքում)[26]։ Կոլոիդների և կրիստալոիդների կիրառումը տալիս է գրեթե նույն արդյունքը[27]։ Ծանր վիճակով պացիենտների դեպքում բալանսավորված կրիստալոիդները և ֆիզիոլոգիական լուծույթների կիրոռումը նույնպես բերում են նույն արդյունքների[28]։ Հեմոգլոբինի նորմալ մակարդակը ապահովելու համար պացիենտներին կատավում է էիրթրոցիտար զանգվածի փոխներարկում[7]։

Որովայնի և կրծքավանդակի թափանցեղ վնասվածքների դեպքում հեղուկների ներարկումները սահմանափակ են կատարվում, որպեսզի պահպանվի թույլ հիպոտենզիան (պերմիսիվ հիպոտենզիա)[29]։ Ուշադրություն է դարձվում միջին զարկերակային ճնշմանը (60 մ․մ․ս․ս․), սիստոլիկ ճնշմանը (70–90 մ․մ․ս․ս․)[7][30]։ Կան դեպքեր, երբ կիրառվում են հիպերտոնիկ լուծույթներ[31]։

Դեղամիջոցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադրենալինի ներարկիչ

Ներերակային հեղուկներով զարկերակային ճնշման կայունացման անարդյունավետության դեպքում կիրառվում են վազոպրեսորներ։ Շոկի դեպքում վազոպրեոսորներից հիմնականում կիրառվում են նորէպինեֆրինը, ֆենիլէֆրինը, դոպամինը և դոբուտամինը։

Չկան հաստատված տվյալներ, թե որ վազոպրեսորն է ավելի արդյունավետ շոկի դեպքում[32], սակայն դոպամինի օգտագործումը կարող է հանգեցնել առիթմիաների զարգացման՝ ի տարբերություն նորէպինեֆրինի[33]։ Տրավմաների կամ հեմոռագիկ շոկերի դեպքում վազոպրեսորները ելքի վրա էական ազդեցություն չեն ունենում[34], սակայն դրական էֆեկտ կա նեյրոգեն շոկի դեպքում[19]։ Ակտիվացված պրոտեին C-ն սեպտիկ շոկի բուժման հարցում դրական արդյունքների չի հանգեցնում[35]։ Նատրիումի բիկարբոնատի կիրառումը նույնպես հակասակն է, քանի որ այս դեպքում չկան էական դրական ազդեցություններ[36]։ Ընդհանրապես, նատրիումի բիկարբոնատը կիրառելի է, եթե pH< 7.0[36]։

Անաֆիլակտիկ շոկի բուժումը կատարվում է էպինեֆրինով։ Բայցի այդ կիրառվում են նաև հակահիստամինային պրեպարատներ (բենադրիլ, դիֆենհիդրամին, ռանտիդին), ալբուտերոլ և ստերոիդներ։

Մեխանիկական աջակցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման նպատակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուժման նպատակներն են ապահովել նորմալ միզագոյացումը (>0.5 մլ/կգ/ժ), կենտրոնական երակային ճնշման 8–12 մ․մ․ս․ս․ և միջին զարկերակային ճնշման 65-95 մ․մ․ս․ս․ ցուցանիշներ։ Տրավմաների դեպքում նպատակը արյունահոսությունների դադարեցնումն է։ Նորմալ միզագոյացումը վկայում է երիկամների նորմալ պերֆուզիայի մասին։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեպտիկ շոկը ամենահաճախ հանդիպող շոկի տեսակն է։ Տրավմաների 1-2% դեպքերում զարգանում է արյան կորստով պայմանավորված շոկ[30]։ Ինտենսիվ թերապիայի բաժամունք ընդունված պացիենտների մոտ մեկ երրորդի մոտ առկա է շոկ[38], որից մոտ 20%-ը՝ կարդիոգեն, 20%-ը՝ հիպովոլեմիկ և 60%-ը՝ սեպտիկ[39]։

Կանխատեսումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեպսիսից մահացությունը

Շոկի ելքի կանխատեսումը կախված է առաջացման պատճառից և առկա այլ խնդիրների ծանրության աստիճանից; Հիպովոլեմիկ, անաֆիլակտիկ և նեյրոգեն շոկերը սովորաբար բուժելի են և լավ են ենթարկվում դեղորայքային բուժման։ Սեպտիկ շոկի մահացության ռիսկը մոտ 30-80% է, իսկ կարդիոգեն շոկինը՝ 70-90%[40]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չկան ապացույցներ, ըստ որի շոկ բառը իր ներկայիս իմաստով կիրառվել է մինչև 1743թ․-ը։ Սակայն կայն ապացույցներ, որ Հիպոկրատն օգտագործել է exemia տերմինը «արյունը քամված» վիճակը բնութագրելու համար[41]։ Շոկ կամ «choc» բառը առաջին անգամ կիրառվել է 1740թ․-ին Անրի-Ֆրանսուա Լեդրանի Traité ou Reflexions Tire'es de la Pratique sur les Playes d'armes à feu աշխատության անգլերեն թարգմանության մեջ։ Այստեղ «choc»-ը ներկայացվում է որպես աձագանք հրթիռի հանկարծակի զարկին[42]։

Նախքան Առաջին համաշխարհային պատերազմը սկսեցին առաջ քաշվել շոկի պաթոֆիզիոլոգիայի հիպոթեզեր։ Ամենահաջող վարկածը Ջորջ Վ․ Քրայլի 1899թ․-ի An Experimental Research into Surgical Shock աշխատությունում ներկայացված միտքն էր, ըստ որի շոկը շրջանառային կոլապսի վիճակ է՝ պայմանավորված նյարդային գերակտիվացումով։ Հետագայում ներկայացված մրցակցային վարկածներից էր 1905-ին Մալքոմի կողմից ներկայացված վարկածը, ըստ որի շոկի պաթոլոգիական նշանները և սիմպտոմները զարգանում են երկարատև վազոկոնստրիկցիայի հետևանքով։ Հետագայում Ուոլտեր Քենոնի և Ուիլյամ Բեյլիսի կողմից կատարված հետազոտությունները ցույց տվեցին, որ տրավմաների կամ տոքսինների ազդեցության հետևանքով անոթների թափանցելության բարձրացման երևույթը շոկի մի շարք մանիֆեստացիաների զարգացման պատճառն է։ 1972 թ.-ին Հինշոուն և Քոքսը առաջարկեցին շոկի դասակարգման համակարգը, որն օգտագործվում է մինչ այսօր[40]:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 International Trauma Life Support for Emergency Care Providers (8 ed.). Pearson Education Limited. 2018. էջեր 172–173. ISBN 978-1292-17084-8.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 2,8 ATLS - Advanced Trauma Life Support - Student Course Manual (10 ed.). American College of Surgeons. 2018. էջեր 43–52, 135. ISBN 978-78-0-9968267.
  3. ↑ Smith, N; Lopez, RA; Silberman, M (January 2019). «Distributive Shock». PMID 29261964. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Guyton, Arthur; Hall, John (2006). «Chapter 24: Circulatory Shock and Physiology of Its Treatment». In Gruliow, Rebecca (ed.). Textbook of Medical Physiology (11th ed.). Philadelphia, Pennsylvania: Elsevier Inc. էջեր 278–288. ISBN 978-0-7216-0240-0.
  5. ↑ 5,0 5,1 Olaussen A, Blackburn T, Mitra B, Fitzgerald M (June 2014). «Review article: shock index for prediction of critical bleeding post-trauma: a systematic review». Emergency Medicine Australasia. 26 (3): 223–8. doi:10.1111/1742-6723.12232. PMID 24712642. S2CID 19881753.
  6. ↑ Tabas, Jeffrey; Reynolds, Teri (2010). High Risk Emergencies, An Issue of Emergency Medicine Clinics - E-Book. Elsevier Health Sciences. էջ 58. ISBN 978-1455700257.
  7. ↑ 7,00 7,01 7,02 7,03 7,04 7,05 7,06 7,07 7,08 7,09 7,10 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. էջեր 165–172. ISBN 978-0-07-148480-0.
  8. ↑ 8,0 8,1 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. էջեր 174–175. ISBN 978-0-07-148480-0.
  9. ↑ Assessing dehydration and shock. National Collaborating Centre for Women's and Children's Health (UK). Վերցված է 2019-05-09-ին. {{cite book}}: |website= ignored (օգնություն)
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 10,8 Silverman, Adam (Oct 2005). «Shock: A Common Pathway For Life-Threatening Pediatric Illnesses And Injuries». Pediatric Emergency Medicine Practice. 2 (10).
  11. ↑ Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. ISBN 978-0-07-148480-0.
  12. ↑ Pacagnella RC, Souza JP, Durocher J, Perel P, Blum J, Winikoff B, Gülmezoglu AM (2013). «A systematic review of the relationship between blood loss and clinical signs». PLOS ONE. 8 (3): e57594. Bibcode:2013PLoSO...857594P. doi:10.1371/journal.pone.0057594. PMC 3590203. PMID 23483915.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  13. ↑ Pich, H.; Heller, A.R. (May 2015). «Obstruktiver Schock». Der Anaesthesist (գերմաներեն). 64 (5): 403–419. doi:10.1007/s00101-015-0031-9. ISSN 0003-2417. PMID 25994928. S2CID 39461027.
  14. ↑ Cheatham, Michael Lee (April 2009). «Abdominal compartment syndrome». Current Opinion in Critical Care. 15 (2): 154–162. doi:10.1097/MCC.0b013e3283297934. ISSN 1531-7072. PMID 19276799. S2CID 42407737.
  15. ↑ Cheatham, Michael L.; Malbrain, Manu L. N. G.; Kirkpatrick, Andrew; Sugrue, Michael; Parr, Michael; De Waele, Jan; Balogh, Zsolt; Leppäniemi, Ari; Olvera, Claudia; Ivatury, Rao; D'Amours, Scott (June 2007). «Results from the International Conference of Experts on Intra-abdominal Hypertension and Abdominal Compartment Syndrome. II. Recommendations». Intensive Care Medicine. 33 (6): 951–962. doi:10.1007/s00134-007-0592-4. ISSN 0342-4642. PMID 17377769. S2CID 10770608.
  16. ↑ Isaac, Jeff. (2013). Wilderness and rescue medicine. Jones & Bartlett Learning. ISBN 9780763789206. OCLC 785442005.
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 17,6 Kumar, Vinay; Abbas, Abul K.; Fausto, Nelson; & Mitchell, Richard N. (2007). Robbins Basic Pathology (8th ed.). Saunders Elsevier. pp. 102–103 978-1-4160-2973-1
  18. ↑ «Surviving Sepsis Campaign Responds to ProCESS Trial» (PDF). Surviving Sepsis Campaign. Survivingsepsis.org. Վերցված է 2015-03-25-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 Cocchi MN, Kimlin E, Walsh M, Donnino MW (August 2007). «Identification and resuscitation of the trauma patient in shock». Emergency Medicine Clinics of North America. 25 (3): 623–42, vii. CiteSeerX 10.1.1.688.9838. doi:10.1016/j.emc.2007.06.001. PMID 17826209.
  20. ↑ Elbers PW, Ince C (2006). «Mechanisms of critical illness--classifying microcirculatory flow abnormalities in distributive shock». Critical Care. 10 (4): 221. doi:10.1186/cc4969. PMC 1750971. PMID 16879732.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
  21. ↑ 21,0 21,1 «Definition, classification, etiology, and pathophysiology of shock in adults». UpToDate. Վերցված է 2019-02-22-ին.
  22. ↑ Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. էջ 168. ISBN 978-0-07-148480-0.
  23. ↑ Armstrong, D.J. (2004). Shock. In: Alexander, M.F., Fawcett, J.N., Runciman, P.J. Nursing Practice. Hospital and Home. The Adult.(2nd edition): Edinburgh: Churchill Livingstone.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
  24. ↑ Lembke, Kelly; Parashar, Sanjay; Simpson, Steven (2017-10-01). «Sensitivity and Specificity of SIRS, qSOFA and Severe Sepsis for Mortality of Patients Presenting to the Emergency Department With Suspected Infection». Chest (անգլերեն). 152 (4): A401. doi:10.1016/j.chest.2017.08.427. ISSN 0012-3692.
  25. ↑ Nolan JP, Pullinger R (March 2014). «Hypovolaemic shock». BMJ. 348 (mar07 1): g1139. doi:10.1136/bmj.g1139. PMID 24609389. S2CID 45691590.
  26. ↑ American College of Surgeons (2008). Atls, Advanced Trauma Life Support Program for Doctors. Amer College of Surgeons. էջ 58. ISBN 978-1-880696-31-6.
  27. ↑ Lewis SR, Pritchard MW, Evans DJ, Butler AR, Alderson P, Smith AF, Roberts I (August 2018). «Colloids versus crystalloids for fluid resuscitation in critically ill people». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 8: CD000567. doi:10.1002/14651858.CD000567.pub7. PMC 6513027. PMID 30073665.
  28. ↑ Liu, C; Lu, G; Wang, D; Lei, Y; Mao, Z; Hu, P; Hu, J; Liu, R; Han, D; Zhou, F (November 2019). «Balanced crystalloids versus normal saline for fluid resuscitation in critically ill patients: A systematic review and meta-analysis with trial sequential analysis». The American Journal of Emergency Medicine. 37 (11): 2072–2078. doi:10.1016/j.ajem.2019.02.045. PMID 30852043.
  29. ↑ Marx, J (2010). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition. Philadelphia, PA: Mosby/Elsevier. էջ 2467. ISBN 978-0-323-05472-0.
  30. ↑ 30,0 30,1 Cherkas, David (Nov 2011). «Traumatic Hemorrhagic Shock: Advances In Fluid Management». Emergency Medicine Practice. 13 (11): 1–19, quiz 19-20. PMID 22164397. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-01-18-ին.
  31. ↑ Wu MC, Liao TY, Lee EM, Chen YS, Hsu WT, Lee MG, Tsou PY, Chen SC, Lee CC (November 2017). «Administration of Hypertonic Solutions for Hemorrhagic Shock: A Systematic Review and Meta-analysis of Clinical Trials». Anesthesia and Analgesia. 125 (5): 1549–1557. doi:10.1213/ANE.0000000000002451. PMID 28930937. S2CID 39310937.
  32. ↑ Gamper, Gunnar; Havel, Christof; Arrich, Jasmin; Losert, Heidrun; Pace, Nathan Leon; Müllner, Marcus; Herkner, Harald (2016-02-15). «Vasopressors for hypotensive shock». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD003709. doi:10.1002/14651858.CD003709.pub4. ISSN 1469-493X. PMC 6516856. PMID 26878401.
  33. ↑ Gamper G, Havel C, Arrich J, Losert H, Pace NL, Müllner M, Herkner H (February 2016). «Vasopressors for hypotensive shock». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2: CD003709. doi:10.1002/14651858.CD003709.pub4. PMC 6516856. PMID 26878401.
  34. ↑ Diez C, Varon AJ (December 2009). «Airway management and initial resuscitation of the trauma patient». Current Opinion in Critical Care. 15 (6): 542–7. doi:10.1097/MCC.0b013e328331a8a7. PMID 19713836. S2CID 19918811.
  35. ↑ Martí-Carvajal AJ, Solà I, Gluud C, Lathyris D, Cardona AF (December 2012). «Human recombinant protein C for severe sepsis and septic shock in adult and paediatric patients». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 12: CD004388. doi:10.1002/14651858.CD004388.pub6. PMC 6464614. PMID 23235609.
  36. ↑ 36,0 36,1 Boyd JH, Walley KR (August 2008). «Is there a role for sodium bicarbonate in treating lactic acidosis from shock?». Current Opinion in Critical Care. 14 (4): 379–83. doi:10.1097/MCC.0b013e3283069d5c. PMID 18614899. S2CID 22613993.
  37. ↑ Vincent, Jean-Louis; De Backer, Daniel (2013-10-31). Finfer, Simon R.; Vincent, Jean-Louis (eds.). «Circulatory Shock». New England Journal of Medicine. 369 (18): 1726–1734. doi:10.1056/NEJMra1208943. ISSN 0028-4793. PMID 24171518. S2CID 6900105.
  38. ↑ Vincent JL, De Backer D (October 2013). «Circulatory shock». The New England Journal of Medicine. 369 (18): 1726–34. doi:10.1056/NEJMra1208943. PMID 24171518. S2CID 6900105.
  39. ↑ Cecconi M, De Backer D, Antonelli M, Beale R, Bakker J, Hofer C, Jaeschke R, Mebazaa A, Pinsky MR, Teboul JL, Vincent JL, Rhodes A (December 2014). «Consensus on circulatory shock and hemodynamic monitoring. Task force of the European Society of Intensive Care Medicine». Intensive Care Medicine. 40 (12): 1795–815. doi:10.1007/s00134-014-3525-z. PMC 4239778. PMID 25392034.
  40. ↑ 40,0 40,1 Irwin, Richard S.; Rippe, James M. (January 2003). Intensive Care Medicine. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia & London. ISBN 978-0-7817-3548-3. Արխիվացված է օրիգինալից 2005-11-07-ին.
  41. ↑ Cannon, Walter Bradford (1918). The Nature and Treatment of Wound Shock and Allied Conditions. American Medical Association.
  42. ↑ BLOCH, JACK H.; DIETZMAN, RONALD H.; PIERCE, CHARLES H.; LILLEHEI, RICHARD C. (April 1966). «Theories of the Production of Shock». British Journal of Anaesthesia. 38 (4): 234–249. doi:10.1093/bja/38.4.234. ISSN 0007-0912. PMID 5328405.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դասակարգում
Արտաքին աղբյուրներ


Կատեգորիա:Մահվան պատճառներ Կատեգորիա:Անհետաձգելի բժշկական վիճակներ Կատեգորիա:Անհետաձգելի բուժօգնություն

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Anaheet/Ավազարկղ&oldid=7576121» էջից