Հատուկ հոգեբանություն
Հատուկ հոգեբանություն (հուն․ specials՝ յուրահատուկ, յուրատիպ), հոգեբանության ճյուղ, որն ուսումնասիրում է հոգեբանական և ֆիզիկական խանգարումներով անձանց հոգեկան զարգացման ընդհանուր օրինաչափությունները և հոգեկան գործունեության առանձնահատկությունները[1]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատուկ հոգեբանությունը որպես առանձին գիտություն ձևավորվել է 20-րդ դարի 60-ական թվականին։ Սկզբում այն հանդես էր գալիս օլիգոֆրենո մանկավարժության, լոգոպեդիայի, տիֆլո և սուրդո մանկավարժության հետ միասին։ Հատուկ հոգեբանությունը որպես հոգեբանական գիտություն և պրակտիկայի ինքնուրույն բաժին, պաշտոնապես ընդունվեց 60-ականներից սկսած, սակայն մինչև այդ մի քանի տասնամյակ այն զարգանում էր արատաբանության շրջանակներում։ Այն որպես հոգեբանության ճյուղ զարգացել է Ռուսաստանում։ Հատուկ հոգեբանության հիմնադիրներից է համարվում Լև Սիմյոնովիչ Վիգոտսկին, որը մեծ ավանդ է ունեցել գիտության զարգացման մեջ։ Իր զարգացման ընթացքում հատուկ հոգանության մեջ ձևավորվել են առանձին բնագավառներ, որոնք հնարավորություն են ընձեռել ավելի մանրամասն ուսումնասիրելու և պրակտիկ կիրառել տվյալ գիտությունը։
Նպատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատուկ հոգեբանության ուշադրության կենտրոնում է այն անձը, ով ունի հոգեկան, սոմատիկ, ինտելեկտուալ, անձնային, սոցիալական զարգացման խանգարումներ, ինչպես նաև նրանք, ովքեր ունեն կրթության հատուկ պահանջներ՝ պայմանավորված առողջական վիճակով։
Ոլորտներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատուկ հոգեբանության բնագավառներն են․
- մտավոր հետամնացություն ունեցող անձանց հոգեբանություն (օլիգոֆրենո հոգեբանություն)
- տեսողական խանգարումներով անձանց հոգեբանություն (տիֆլոհոգեբանություն)
- լսողական խանգարումներով անձանց հոգեբանություն (սուրդո հոգեբանություն)
- խոսքային խանգարումներով անձանց հոգեբանություն (լոգո հոգեբանություն)
- հենաշարժողական համակարգի խանգարումով անձանց հոգեբանություն
- վարքային ոլորտի խանգարումով անձանց հոգեբանություն
- զարգացման բարդ խանգարումենորվ անձանց հոգեբանություն։
Խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հատուկ հոգեբանության առջև դրված են հետևյալ խնդիրները[2]՝
- բացահայտել զարգացման տարբեր խանգարումներով անձանց՝ զարգացման ընդհանուր և յուրահատուկ օրինաչափություները համեմատելով այն նորմայում
- ուսումնասիրել և բացահայտել զարգացման խանգարումներով անձանց իմացական գործունեության առանձին գործընթացների ձևավորման և դրսևորման առանձնահատկություները
- մշակել ախտորոշման և հոգեբանական շտկման մեթոդներ ելնելով այս մարդկանց բնորոշ յուրահատկություներից
- ներկայցնել մանկավարժական ներգործության առավել արդյունավետ միջոցներ և մեթոդներ
- ուսումնասիրել զարգացման տարբեր խանգարումներով մարդկանց սոցիալական ադապտացիայի առանձնահատկությունները և հասարակության մեջ ինտեգրման հոգեբանական հիմահարցերը։
Հատուկ հոգեբանության սերտորեն կապված է այլ գիտությունեի հետ որոնք ամբողջացնում և ընդլայնում են նրա ուսումնասիրման առարկան։ Այդ գիտություներն են
- ընդհանուր հոգեբանություն
- տարիքային հոգեբանություն
- մանկավարժական հոգեբանություն
- կլինիկական հոգեբանություն
- մանկավարժություն
- հատուկ մանկավարժություն
- ներոհոգեբանության
- հոգեբուժություն
- ֆիզիոլոգիա։
Հատուկ հոգեբանությունում բացակայում են ինչ-որ առանձնահատուկ մեթոդներ հետազոտման համար։ Ինչպես՝ ընդհանուր մանկական և մանկավարժական հոգեբանությունում կիրառվում են հետևալ մեթոդները ՝
- անհատական և խմբակային լաբորատոր հոգեբանական գիտափորձ - սա ակտիվ ներգրավածություն է փորձարկողի գործունեության մեջ ստեղծելով նպատակաուղղված պայամաններ որոնք բացահայտում են որևիցե հոգեբանական փաստ
- դիտում - օբեկտի նպատակաուղղված ուսումնասիրումն է, որը հիմնվում է վարքագծի ամրագրման և դատողություների վրա
- գործունեության արդունքների վերլուծություն - օրինակ՝ երեխաների գրավոր աշխատանքների ուսւոմնասիրում, նրանց նկարների և աշխատանքնային գործունեության ուսւոմնասիրում
- անկենտաորում- հոգեբանական մեթոդների խումբ՝ որտեղ առաջադրանքը տրվում է հարցերի տեսքով, որոնց միջոցով մենք օբեկտից ստանքում ենք տեղեկատվություն։
- պռոեկտիվ- մեթոդիկան նախատեսված է անձի ախտորոշման համար
- կառուցվածքային մեթոդիկա-խթանի ձևավորմամբ, տալով նրան որոշակի իմաստ
- կառուցողական մեթոդիկա- մասնիկներից բաղկացած ամբողջություն
- մեկնաբանման մեթոդիկա- լուսաբանումն է որևիցե իրադարձությունով կամ իրավիճակով
- լրացման մեթոդիկա- օրինակ՝ չավարտված նախադասություն
- արտահայտման մեթոդիկա-նկարչություն
- կատարսիսի մեթոդիկա- խաղային գործունեություն հատուկ կազմակերպված պայմաններով
- իմպրեսիվ մեթոդիկա- նախընտրությունը տալ մեկ խթանը մյուսով
- սովորեցնող գիտափորձ- բնական գիտափորձի ձև է, որը բնութագրվում է հոգեբանական այս կամ այն գործընթացը, որը տեղի է ունենում նրանց նպատակաուղղված ձևավորմամաբ։ Այս մեթոդի միջոցով ոչ միայն բացահայտվում է գիտելիքների, կարողություների, հմտություների քանակական վիճակը, այլ այդ հատկանիշների ձևավորումը։
- պայմանա-ռեֆլեկտորային մեթոդներ
- ֆուկցոնալ կապերի վերլուծություն
Ինչպես նաև
- հոգեբանական շտկում
- ներոհոգեբանական շտկում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Всероссийский семинар «Проблемы специальной психологии в образовании», ноябрь 1998 года
- ↑ «Перечень научных специальностей». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 21-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 6-ին.
