Լև Վիգոտսկի
.svg){kind=small}
Լև Սիմյոնովիչ Վիգոտսկի (Лев Семёнович Выготский, ի ծնե անուն՝ Լև Սիմխովիչ Վիգոդսկի[5][6][7], 5 (17) նոյեմբերի, 1896, Օրշա, Ռուսական կայսրություն, - 11 հունիսի, 1934, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), խորհրդային հոգեբան, պատմամշակութային տեսության հիմնադիր[8][9][10][11], հոգեբանության ինստիտուտի պրոֆեսոր։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լև Սիմխովիչ Վիգոդսկին (1917 թվականին փոխել է հայրանունը, 1923 թվականին՝ ազգանունը) ծնվել է 1896 թվականի նոյեմբերի 5 (17)-ին Ռուսական կայսրության Օրշա քաղաքում։ Նա ընտանիքի ութ երեխաներից երկրորդն էր։ Հայրը Խարկովի առևտրական ինստիտուտի շրջանավարտ, առևտրական Սիմխա (Սեմյոն) Լվովիչ Վիգոդսկին էր (1869-1931), մայրը՝ ուսուցչուհի Ցիլա (Ցեցիլյա) Մովսեսի Վիգոդսկայան (1874-1935)[12][13][14]։
Վիգոտսկու ծնունդից մեկ տարի անց նրանց ընտանիքը տեղափոխվում է Գոմել (մոտ 400 մղոն Մոսկվայից արևմուտք)։ Սկզբնական կրթությունը հիմնականում ստացել է տանը։ Նրա և ընտանիքի մյուս երեխաների կրթությամբ զբաղվել է մասնավոր ուսուցիչ Շոլոմ Մորդուխովիչ (Սողոմոն Մարկովիչ) Աշպիզը (1876-1940-ից հետո), ով հայտնի է սոկրատյան երկխոսություն մեթոդի կիրառմամբ և Գոմելյան սոցիալ-դեմոկրատական կազմակերպության կազմում ծավալած հեղափոխական գործունեությամբ[15][16][17][18]։
Տանը ստանալով տարրական կրթություն՝ Վիգոտսկին Գոմելի մասնավոր գիմնազիայում հանձնում է հինգերորդ դասարանի քննությունները և ընդունվում վեցերորդ դասարան։ Վերջին երկու դասարանները հաճախել է Ա.Ե. Ռատների հրեական մասնավոր արական գիմնազիան[15][17][19]։ Մասնավոր ուսուցիչների հետ շարունակում է ուսումնասիրել հին հրեերեն, հին հունարեն, լատիներեն, անգլերեն լեզուները, ինքնուրույն ուսումնասիրում էսպերանտոն։ 1931 թվականին ընդունվում է Մոսկվայի պետական համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը, բայց շուտով տեղափոխվում է իրավաբանական ֆակուլտետ։ Որպես ուսանող՝ գրում է «Շեքսպիրի ողբերգությունը Համլետի՝ Դանիայի արքայազնի մասին» 200 էջանոց ուսումնասիրությունը (1916), որը համալսարանն ավարտելիս ներկայացնում է որպես դիպլոմային աշխատանք (հրատարակվել է 1968 թ.)։ 1916 թվականին «Նոր ուղի» շաբաթաթերթում (այնտեղ աշխատում էր որպես տեխնիկական քարտուղար) տպագրում է հրեաների կյանքին վերաբերող հոդված՝ գրականության թեմայով։
1917 թվականին՝ հոկտեմբերյան հեղափոխությունից հետո Վիգոտսկին կարճ ժամանակով մեկնում է Սամարա, որից հետո վերադառնում է Գոմել, որտեղ այդ ժամանակ բնակվում էին նրա ծնողները[20]։ Այստեղ նա զբաղվում է սոցիալական և մանկավարժական գործունեությամբ։ Դերասանների համար գրված նրա նշումներն օգտագործել է իր «Մտածողությունը և լեզուն» գրքում։ Յոթ տարի շարունակ գրականություն է դասավանդում երեկոյան բանվորական դպրոցներում, այնուհետև՝ ուսուցչական քոլեջում։
1924 թվականին Լենինգրադում կայացած «Ռեֆլեքսիային և հոգեբանական մեթոդաբանությանը» նվիրված հոգեբանական երկրորդ վեհժողովում 27-ամյա Վիգոտսկու ելույթը ցնցեց Ալեքսանդր Լուրիային, որն այդ ժամանակ Մոսկվայի հոգեբանության ինստիտուտի գիտական քարտուղարն էր։ Վերջինս Վիգոտսկուն հրավիրում է Մոսկվա՝ միանալու իր հետազոտական խմբին։ 1925 թվականի ամռանը կատարում է իր միակ արտասահմանյան ճանապարհորդությունը. որպես Ժողկոմատի պատասխանատու աշխատող մասնակցում է խուլ ու համր երեխաների լուսավորությանը վերաբերող միջազգային գիտաժողովին, որը տեղի է ունեցել հունիսի 20-24-ին Լոնդոնում[21][22]։ Աշխատել է նաև Մոսկվայի, Լենինգրադի, Խարկովի պետական, կրթական, բժշկական, գիտահետազոտական մի շարք կազմակերպություններում։
Վիգոտսկին մահացել է 1934 թվականի հունիսի 11-ին Մոսկվայում տուբերկուլյոզից։ Թաղվել է Նովոդևիչյան գերեզմանատանը 1934 թվականի հունիսի 13-ին։
Տեսությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ակտիվորեն մասնակցել է սովետական հոգեբանությունը մարքսիստական մեթոդոլոգիայի հիման վրա վերակառուցելու գործին։ Հոգեկան գործունեության բարդ ձևերը և անձի վարքն ուսումնասիրելու օբյեկտիվ մեթոդներ որոնելիս՝ Վիգոտսկին քննադատական վերլուծության է ենթարկել մի շարք փիլիսոփայական և իր ժամանակի հոգեբանական կոնցեպցիաների մեծ մասը։ «Բարձրագույն հոգեկան ֆունկցիաների զարգացման պատմությունը» (1930-1931, հրատարակություն 1960) գրքում տրված է հոգեկանի զարգացման պատմամշակութային տեսության լայն շարադրանքը։ Ըստ Վիգոտսկու անհրաժեշտ է տարբերել վարքի երկու կողմ՝ բնական (որ կենդանական աշխարհի կենսաբանական էվոլյուցիայի արգասիք է) և կուլտուրական (որ հասարակության պատմական զարգացման արգասիք է), որոնք ձուլվել են հոգեկանի զարգացման ընթացքում։ Կյանքի վերջին տարիներին Վիգոտսկին հիմնականում զբաղվել է գիտակցության կառուցվածքի ուսումնասիրությամբ («Մտածողություն և խոսք», 1934)։ Մանկան հոգեբանության, դեֆեկտոլոգիայի և հոգեբուժության հիման վրա, ուսումնասիրելով բարձրագույն ֆունկցիաների զարգացման ու անկման ընթացքը, հանգել է այն եզրակացության, որ գիտակցության կառուցվածքն իրենից ներկայացնում է միասնության մեջ գտնվող աֆեկտիվ, կամային և ինտելեկտուալ պրոցեսների իմաստային դինամիկ համակարգ։ Նրա կուլտուր-պատմական տեսության հիմքի վրա սովետական հոգեբանության մեջ ստեղծվել է խոշորագույն դպրոց, որի ներկայացուցիչներն են Ա․ Ն․ Լեոնտևը, Ա․ Ռ․ Լուրիան, Պ․ Գալպերինը, Ա․ Վ․ Զապորոժեցը, Պ․ Ի․ Զինչենկոն, Դ. Էլկոնինը և ուրիշներ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Yasnitsky A. Vygotsky: An Intellectual Biography — Routledge, 2018. — P. 164.
- ↑ Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Б. Г. Мещеряков. «Л. С. Выготский и его имя»
- ↑ Интервью с Гитой Выгодской: Կեղծանունը վերցնելուց հետո անձնագրում մնացել է Վիգոդսկի ազգանունը։
- ↑ Portraits of Pioneers in Developmental Psychology (стр. 114)
- ↑ Размыслов П. О «культурно-исторической теории» психологии Выготского и Лурия // Книга и пролетарская революция. 1934. № 4, с. 78-86
- ↑ Зинченко В. П., Мещеряков Б. Г., Рубцов В. В., Марголис А. А. К авторам и читателям журнала // Культурно-историческая психология № 1/2005
- ↑ Չնայած «պատմամշակութային տեսություն» հասկացությունը չի հանդիպում Վիգոտսկու աշխատություններում, այն հետագայում շատ է օգտագործվել այն գիտնականների կողմից, ովքեր իրենց համարում են Վիգոտսկու հետևորդներ (Keiler, P. (2012). «Cultural-Historical Theory» and «Cultural-Historical School»: From Myth (Back) to Reality Archived 2013-09-21 at the Wayback Machine. // PsyAnima, Dubna Psychological Journal, 5 (1), 1—33 Archived 2013-02-04 at the Wayback Machine.
- ↑ Кайлер, П. «Культурно-историческая теория» и «культурно-историческая школа»: От мифа (обратно) к реальности Archived 2013-09-21 at the Wayback Machine. // Психологический журнал Международного университета природы, общества и человека «Дубна», там же, с. 34—46 Archived 2013-02-04 at the Wayback Machine.
- ↑ Վիգոտսկիների շիրմաքարը Վոստրյակովի հրեական գերեզմանատանը. ծնողները՝ Սեմյոն Վիգոդսկի (մահ.՝ 6 հունիսի, 1931) և Ցեցիլյա Վիգոդսկայա (մահ.՝ 26 մայիսի, 1935), քույրերը՝ Զինաիդա Սեմյոնի Վիգոդսկայա (1898—1981), Էսյա Սեմյոնի Վիգոդսկայա (1899—1969), Աննա Սիմոնի Վիգոդսկայա-Խավինա (1895—1936), Կլավդիյա Սեմյոնի Վիգոդսկայա (1904—1977):
- ↑ «История еврейской общины Гомеля»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2011-09-11-ին։ Վերցված է 2015-02-28
- ↑ Б. Г. Мещеряков «Л. С. Выготский и его имя»:
- ↑ 15,0 15,1 James V. Wertsch «Vygotsky and the Social Formation of Mind» (стр. 4)
- ↑ Вторая сталинская школа Archived 2013-03-29 at the Wayback Machine.: Սողոմոն Մարկովիչ Աշպիզը 1936 թվականին որպես ուսուցիչ աշխատել է Ստալինյան երկրորդ դպրոցում (հետագայում՝ Գոմելի № 19 հանրակրթական միջնակարգ դպրոց)։
- ↑ 17,0 17,1 Luis C. Moll «Vygotsky and Education» (стр. 32)
- ↑ Мирра Аспиз «Мой отец Евсей Маркович Аспиз»
- ↑ «Time Line of Lev Vygotsky’s Life»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-06-ին։ Վերցված է 2015-02-28
- ↑ «И. Е. Рейф «К истории одного автографа Л.Выготского»»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-20-ին։ Վերցված է 2015-02-28
- ↑ van der Veer, R. & Zavershneva, E. (2011). To Moscow with Love: Partial Reconstruction of Vygotsky’s Trip to London(չաշխատող հղում)(չաշխատող հղում). Integrative Psychological and Behavioral Science, 45(4), 458—474 (html(չաշխատող հղում)(չաշխատող հղում), pdf(չաշխատող հղում)(չաշխատող հղում))
- ↑ ван дер Веер, Р. & Завершнева, Е. (2012). «To Moscow with love»: Реконструкция поездки Л. С. Выготского в Лондон // Вопр. психол. 2012. № 3. С. 89—105
| ||||||||||||||||
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից։ 
|
- Նոյեմբերի 17 ծնունդներ
- 1896 ծնունդներ
- Օրշա քաղաքում ծնվածներ
- Հունիսի 10 մահեր
- 1934 մահեր
- Մոսկվա քաղաքում մահացածներ
- Նովոդևիչյան գերեզմանատանը թաղվածներ
- Մոսկվայի պետական համալսարանի շրջանավարտներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով
- Խորհրդային հոգեբաններ
- Գրական կեղծանուններով հայտնի հեղինակներ
- Բելառուս գիտնականներ
- Խորհրդային փիլիսոփաներ
- Խորհրդային մանկավարժներ
- Տուբերկուլոզից մահացածներ
- Մոսկվայի պետական համալսարանի դասախոսներ
- Ռուս հոգեբաններ
- Խորհրդային գիտնականներ
- Ռուսաստանի հրեաներ
- Հրեա փիլիսոփաներ
- Ռուս մարդաբաններ
- Ռուս գիտնականներ
- Ռուս մանկավարժներ
- Ռուս փիլիսոփաներ
- Խորհրդային գրողներ
- Բելառուս գրողներ
- Ռուսաստանի իրավաբաններ