Լատվիայի խորհրդարանի շենք

Լատվիայի խորհրդարանի շենք
Տեսակ	խորհրդարանի շենք
Երկիր	Լատվիա
Տեղագրություն	Կենտրոնական շրջան
Հասցե	Jēkaba iela 11
Ճարտարապետական ոճ	էկլեկտիկ ճարտարապետություն
Բնակիչ	Լատվիայի խորհրդարան
Հիմնադրված է	1864
Ճարտարապետ	Eižens Laube?
Ժառանգության կարգավիճակ	Լետոնիայի ազգային ճարտարապետական հուշարձան

Լատվիայի խորհրդարանի շենք, նախկին Վիձեմեի ասպետների տուն ( լատիշ․՝ Vidzemes bruņniecības nams), որը նաև հայտնի է որպես Սեյմի տուն (Saeimas nams), Լատվիայի հանրապետության խորհրդարանի շենք, որը գտնվում է Ռիգայի կենտրոնում, Վեցպիլսետա (Հին քաղաք) թաղամասի Յեկաբա փողոցի 11 հասցեում^[2]։

Սկզբում այն ծառայել է որպես Վիձեմեի տեղական ինքնակառավարման շենք՝ Լիֆլանդի Լանդտագի գրասենյակ^[3]։ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո այստեղ տեղակայվել է Լատվիական ԽՍՀ ժողովրդական խորհուրդը^[4] և կառավարությունը։ 1920 թվականին շենքը փոխանցվել է Լատվիայի Հանրապետության Հիմնադիր ժողովին^[5], իսկ 1923-1934 թվականներին շենքն օգտագործվել է Լատվիայի Հանրապետության խորհրդարանի և Սեյմի կարիքների համար։ 1934 թվականից շենքում տեղակայվել է Լատվիայի նախագահի վարչակազմը^[6]։ 1940 թվականին Լատվիայի Խորհրդային Միությանը բռնակցումից և Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո շենքում գործել է Լատվիական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը, 1990-1993 թվականներին՝ Լատվիայի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը։ 1993 թվականից շենքում կրկին գտնվում է Սեյմը։

Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շենքը կառուցվել է Լիվոնյան ասպետության նահանգում գտնվող Լիվոնյան ազնվական կորպորացիայի լանդտագի համար։ Այն նախագծվել է բալթյան գերմանացի ճարտարապետ Ռոբերտ Պֆլուգի և առաջին ակադեմիական կրթություն ստացած լատվիացի, էկլեկտիկ դրվագներով նեոռենեսանս ոճի ճարտարապետ Յանիս Բաումանիսի կողմից^[7]։ Շինարարությունը սկսվել է 1863 թվականին և ավարտվել 1867 թվականին՝ անմիջապես Սուրբ Ջեյմսի տաճարի դիմաց։ Կառուցումից մի քանի տարի անց շենքի արտաքին պատի ճակատային մասում, ներկայիս երկրորդ հարկում, մի որմնախորշ է կառուցվել, որում ներկառուցվել է տևտոնյան լանդմագիստեր Վոլտեր ֆոն Պլետենբերգի արձանը, որի հեղինակն է դանիացի քանդակագործ Դեյվիդ Յենսենը^[8]։

Էկլեկտիկ պատմականության ոճով կառուցված շենքի գաղափարը բխում է Ֆլորենցիայի պալատի Վերածննդի ճարտարապետությունից։ Վերածննդի մոտիվներն օգտագործվել են շենքի ձևում և գլխավոր դահլիճում, որտեղ տեղի են ունեցել Վիձեմեի Լանդտագի հանդիպումներն ու տոնակատարությունները, Լուի XVI^[9] ոճը ոգեշնչել է Դեղին սրահի ինտերիերը, իսկ գոթական ոճը՝ ճաշասենյակի դասավորությունը։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիվոնիայի ասպետության առաջին շենքը (գերմ.՝ Ritterhaus) կառուցվել է 1755 թվականին։ Այն արմատապես վերակառուցվել է 1863-1887 թվականներին Սանկտ Պետերբուրգի արվեստների ակադեմիայի ճարտարապետության և շինարարության ֆակուլտետի շրջանավարտներ Յանիս Բաումանիսի (1834-1891) և Ռոբերտ Պֆլուգի (1832-1885) կողմից^[10]։ Նոր տունը օծվել է 1867 թվականի մայիսի 8-ին։ 1900 - 1903 թվականներին շենքը զգալիորեն ընդլայնվել է ճարտարապետ Վիլհելմ Նեյմանիսի կողմից։ 1921 թվականի հոկտեմբերի 17-ին շենքը մեծապես տուժել է հրդեհից և 1923 թվականին այն զգալիորեն վերակառուցվել է (ճարտարապետ Էյժեն Լաուբե) Լատվիայի Հանրապետության Սեյմի կարիքների համար։ 1922 թվականին Պլետենբերգի արձանը ապամոնտաժվել է և փոխարինվել Ռիչարդ Մաուրսի Լատվիական էպոսի հերոս Լաչպելսիսին կերպավորող քանդակով։ 1950-ականներին Լաչպելսիսի քանդակն ապամոնտաժվել է, իսկ 2007-ին տեղադրվել է դրա կրկնօրինակը, որը նվիրաբերել է գործարար Եվգենի Գոմբերգը։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գերմանական օկուպացիայի ժամանակ շենքը գրավել են գերմանական ոստիկանությունը և Օստլանդում գտնվող ՍՍ բարձրագույն հրամանատարությունը։

1980-ականների սկզբին վերակառուցվել է բակերից մեկը և ստեղծվել է նոր սենյակ, որտեղ այժմ գտնվում է Քվեարկության սենյակը։ 1996 թվականին վերականգնվել է նախասրահը և Մեծ մարմարե սանդուղքը։ 1997 թվականին ճարտարապետ Անդրիս Վեյդեմանիսի նախագծով ստեղծվել է պալատի նոր ներքին դահլիճը։ 1990 թվականի մայիսի 4-ին այդ դահլիճում է Լատվիական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդն ընդունել Լատվիայի Հանրապետության անկախության վերականգնման հռչակագիրը, իսկ 1993 թվականին իր աշխատանքն է սկսել Լատվիայի Հանրապետության 5-րդ Սեյմը։

Ռուսական կայսրության շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսական կայսրությունում Լիվոնիայի նահանգը կառավարվել է Լիվոնյան ազնվական կորպորացիայի համագործակցությամբ, ազնվականության կալվածք, որը պարտավոր էր հավատարիմ լինել ռուսական կայսրին։ Ազնվական կորպորացիան, որը նաև հայտնի է որպես «ասպետություն», սկիզբ է առել 16-րդ դարում Լիվոնիայում Տևտոնական միաբանության լուծարման ժամանակ, և ներառել է բալթյան գերմանացի ազնվականության առաջատար ներկայացուցիչները, որոնք կազմել են Լատվիայի և Էստոնիայի իշխող դասը մինչև Առաջին համաշխարհային պատերազմը. Լանդտագը երբեք դեմոկրատական մարմին չի եղել։

Լատվիայի անկախության շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այն բանից հետո, երբ 1918 թվականի նոյեմբերի 18-ին Լատվիայի Ժողովրդական խորհուրդը հայտարարել է Լատվիայի անկախությունը, շենքը ծառայել է որպես նրա տուն, բացառությամբ 1919 թվականի այն ժամանակաշրջանի, երբ Լատվիայի Սոցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության (1918-1920) Աշխատավորների խորհրդային պատգամավորների համալատվիական կոնգրեսը վերահսկում էր Ռիգան։

Սոցիալիստական հանրապետության պարտությունից (Լատվիայի անկախության պատերազմից) հետո շենքը դարձել է 1920 թվականին ընտրված Լատվիայի Սահմանադրական ժողովի նստավայրը։ 1921 թվականի հոկտեմբերի 17-ին շենքն ավերվել է հրդեհից։ Այն վերականգնվել է ճարտարապետ Էյժենս Լաուբեի նախագծով։ Հրդեհի ժամանակ ոչնչացած ֆոն Պլետենբերգի արձանի փոխարեն վերականգնումից հետո տեղադրվել է նոր արձան` քանդակագործ Ռիհարդս Մաուրսի՝ Լաչպլեսիսի «արջ սպանողի» արձանը, որը համանուն` «Լաչպլետիս» լատվիական էպոսից է։ Շենքի վերականգնման պահին հիմնական հավաքների դահլիճը փոփոխվել է Լատվիայի նոր Հանրապետության Սեյմի կարիքները բավարարելու համար։ Սեյմի պալատն այսօր դեռևս նման է այս դիզայնին։ Սահմանադրական ժողովի վերջին նիստը, որում ընդունվել է Լատվիայի Սահմանադրությունը, տեղի է ունեցել վերականգնված շենքում, 1922 թվականի նոյեմբերի 3-ին։

Ավտորիտար ռեժիմի շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շենքը ծառայել է որպես Սեյմի տուն մինչև 1934 թվականին Լատվիայի վարչապետ Կարլիս Ուլմանիսի կողմից սպասարկվող ինքնակառավարման հեղաշրջումը։ Ուլմանիսը նախագահի տիտղոսը ստանձնել է 1936 թվականին, և Սեյմի շարունակական լուծարումը ծառայել է նրա ավտորիտար ռեժիմի նպատակներին, փոխարենը շենքը պետք է տեղավորեր նախագահական վարչակազմը։

Ռուսական և գերմանական օկուպացումների շրջանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Լատվիան Սովետների կողմից օկուպացվելուց հետո, շենքը եղել է Լատվիական ԽՍՀ Գերագույն խորհրդի գտնվելու վայրը, իսկ Գերմանական օկուպացիայի ժամանակ` ՍՍ-ի նացիստական Գերմանիայի ենթակայության արևելյան կենտրոնակայնը` «Ռայխսկոմիսարիատ Օստլանդը» արևելյան տարածքներում (Բալթյան երկրներում)։ Պատերազմից հետո Լատվիան մնացել է խորհրդային օկուպացիայի տակ, և շենքը գրեթե կես դար ծառայել է որպես Գերագույն խորհրդի նստավայր։ 1980-ականների սկզբին ներքին բակերից մեկը պարսպապատվել է՝ ընդլայնելով շենքի տարածքը, շենքի այս հատվածն այժմ հայտնի է որպես Քվեարկության սենյակ։

Գերմանական օկուպացիայի ընթացքում շատ սենյակների ինտերիերը վնասվել է, գրքերի, կիրառական արվեստի և նկարների հավաքածուի մեծ մասը, որը պահպանվել է ինչպես ասպետության, այնպես էլ Լատվիայի Հանրապետության օրոք, թալանվել և տեղափոխվել է Գերմանիա։ Հավաքածուի մի մասը կորել է հետպատերազմյան շրջանում, երբ շենքում տեղակայված էր Լատվիական ԽՍՀ Գերագույն խորհուրդը։

Անկախության վերականգնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկախության վերականգնումից հետո՝ 1990 թվականի մայիսի 4-ին, շենքում գործել է Լատվիայի Հանրապետության Գերագույն խորհուրդը, որը գործել է որպես ժամանակավոր խորհրդարան մինչև Սահմանադրության ամբողջական վերականգնումը հաջորդ` 1993 թվականի Լատվիայի խորհրդարանական ընտրությունները։ 1993 թվականից այն կրկին Լատվիայի խորհրդարանի տունն է։ 1996 թվականին գավիթը և մեծ մարմարե սանդուղքը վերանորոգվել են՝ էկլեկտիկ ոճին ավելի մոտ տպավորություն ստեղծելու համար։ 1997 թվականին Լիագումար նիստերի պալատը վերանորոգվել է ճարտարապետ Անդրիս Վեյդեմանիսի կողմից՝ SIA AIG-ի հետ համագործակցությամբ։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիագումար նիստերի պալատ
Դեղին սենյակ
Կարմիր սենյակ
Սպիտակ սենյակ
Դարչնագույն սենյակ
Մեծ Սանդուղք
Կլոստերա փողոցը և Սուրբ Ջեյմսի տաճարը
Շենքը ձմռանը
Լաչպլետիսի արձանի կրնօրինակը երկրորդ հարկի պատի խորշում
Գլխավոր մուտքը Կլոստերա փողոցում

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Latvijas Vēstnesis (լատիշ.) — Latvijas Vēstnesis, 1993.
↑ «Vecrīga» (լատվիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
↑ «Местное самоуправление Прибалтийских губерний». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
↑ «Tautas padome» (լատվիերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Satversmes sapulce» (լատվիերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
↑ «Бывшие президенты Латвии». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
↑ «Main building of the Saeima». 2014. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
↑ Датчанин на берегах Невы: скульптор Давид Иенсен
↑ «Людовик XVI 1754–1793». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.
↑ «Vecrīga. Saeimas nams» (լատվիերեն).

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Լատվիայի խորհրդարանի շենք» հոդվածին։

[_cc53c1437e682d4f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Latvijas Vēstnesis (լատիշ.) — Latvijas Vēstnesis, 1993.

[2] «Vecrīga» (լատվիերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.

[3] «Местное самоуправление Прибалтийских губерний». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ դեկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.

[4] «Tautas padome» (լատվիերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ մարտի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[5] «Satversmes sapulce» (լատվիերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)

[6] «Бывшие президенты Латвии». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 24-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.

[7] «Main building of the Saeima». 2014. Վերցված է 2014 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.

[8] Датчанин на берегах Невы: скульптор Давид Иенсен

[9] «Людовик XVI 1754–1793». Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2018 թ․ դեկտեմբերի 19-ին.

[10] «Vecrīga. Saeimas nams» (լատվիերեն).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]