Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն (2004-2021)
| Բնակավայր | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն | |||||
| |||||
| Երկիր | .svg){kind=small} Աֆղանստան | ||||
| Հիմնադրված է | հունվարի 26, 2004 թ. | ||||
| Մակերես | 652 864 կմ² | ||||
| Պաշտոնական լեզու | Փաշտու | ||||
| Բնակչություն | 39 905 102 մարդ (2021) | ||||
| |||||
Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետություն (դարի՝ جمهوری اسلامی افغانستان, փուշթու՝ د افغانستان اسلامي جمهوریت), պետություն, որը գոյություն է ունեցել 2004 թվականի հունվարի 26-ից մինչև 2021 թվականի օգոստոսի 15-ը։ Բնակչությունը (2019 թվականի մարդահամար[1]) 32,226 միլիոն մարդ էր, տարածքը՝ 652,864 կմ²։
Մայրաքաղաքը Քաբուլն էր։ Պետական լեզուները՝ դարին և փուշթուն։
Ունիտար պետություն, նախագահական հանրապետություն։ 2014 թվականի սեպտեմբերի 29-ին նախագահի պաշտոնը զբաղեցրել է Աշրաֆ Հանի Ահմադզայը, որը հրաժարական է տվել 2021 թվականի օգոստոսի 15-ին։ Օգոստոսի 17-ին պետության ղեկավարի պարտականությունները ստանձնել է փոխնախագահ Ամրուլա Սալեհը[2]։
Արևմուտքում սահմանակից է Իրանին, հարավում և արևելքում՝ Պակիստանին, հյուսիսում՝ Թուրքմենստանին, Ուզբեկստանին և Տաջիկստանին, երկրի ամենաարևելյան մասում՝ ՉԺՀ-ին, արևելքում՝ Հնդկաստանին (ավելի ճիշտ՝ Հնդկաստանի, ՉԺՀ-ի և Պակիստանի կողմից վիճարկվող Քաշմիրի տարածքին)։
2021 թվականի օգոստոսի 15-ին «Թալիբան» ահաբեկչական իսլամիստական շարժումը վերահսկողության տակ է վերցրել Աֆղանստանի տարածքը՝ փաստացի վերացնելով Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թալիբների ռեժիմի անկումից հետո հռչակվել է Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետությունը։ 2001 թվականի դեկտեմբերին աֆղան քաղաքական գործիչների Բոննի համաժողովում Համիդ Քարզայը նշանակվել է Աֆղանստանի անցումային վարչակազմի ղեկավար։ 2002 թվականի հունիսին Լոյա-ջիրգան (Գերագույն խորհուրդը, որի մեջ մտնում են Աֆղանստանի բոլոր ժողովուրդների, ցեղերի և խմբավորումների առաջնորդները) նրան ընտրել է երկրի ժամանակավոր նախագահ։ 2004 թվականին ընդունվել է նոր Սահմանադրություն և անցկացվել են առաջին նախագահական ընտրությունները, որոնցում հաղթել է Համիդ Քարզայը։
2009 թվականի օգոստոսի 20-ին երկրում տեղի են ունեցել հերթական նախագահական ընտրությունները, որոնցում կրկին հաղթանակ է տարել Համիդ Քարզայը[3]։
2014 թվականին երկրի ղեկավար է դարձել Աշրաֆ Հանին։
Չնայած դրան երկրում դեռ շարունակվում էր քաղաքացիական պատերազմը, բայց արդեն Աֆղանստանում անվտանգության աջակցության միջազգային ուժերի (ISAF) մասնակցությամբ։
Ըստ Thomson Reuters Foundation-ի տվյալների, որը 2019 թվականի հունվարին հրապարակել է աշխարհի կանանց համար ամենավտանգավոր երկրների վարկանիշը, Աֆղանստանը երկրորդ տեղն է զբաղեցնում կանանց համար առավել մեծ թվով ռիսկեր ունեցող պետությունների ցանկում՝ առողջապահության, տնտեսական ռեսուրսների հասանելիության, սովորական կյանքի, սեռական բռնության, մարդկանց թրաֆիքինգի առումով[4]։
Աֆղանստանի հարցով Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի հատուկ ներկայացուցիչ Զամիր Կաբուլովի կարծիքով՝ Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետության կառավարությունը պարզապես «խամաճիկ» էր[5][6]։
Քաղաքացիական պատերազմի սկիզբ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2021 թվականի մայիսի 1-ից սկսած՝ կապված երկրից ամերիկյան զորքերի վերջնական դուրսբերման մասին հայտարարության հետ, Թալիբան ահաբեկչական կազմակերպության զինյալները ակտիվ հարձակողական գործողություն են սկսել Աֆղանստանի կառավարական ուժերի դեմ[7]։ Աֆղանստանի կառավարությունը սկսել է արագորեն կորցնել վերահսկողությունը երկրի տարածքի նկատմամբ։ Օգոստոսի սկզբին աֆղանական թալիբները գրավել և պահել են 417 շրջկենտրոններից 200-ը, իսկ օգոստոսի կեսերին արդեն Աֆղանստանի տարածքների մեծ մասը, ներառյալ՝ գավառների մայրաքաղաքների 2/3-ը։
2021 թվականի օգոստոսի 15-ին Թալիբանը հայտարարել է Աֆղանստանի տարածքի ամբողջական գրավման մասին[8]։ Աֆղանստանի նախագահ Աշրաֆ Հանին համաձայնել է հրաժարական տալ[9] և փախել է երկրից[10]։
Օգոստոսի 17-ին Աֆղանստանի փոխնախագահ Ամրուլա Սալեհը հայտարարել է, որ գտնվում է երկրում, իրեն հայտարարել Է Աֆղանստանի նախագահի պաշտոնակատար և խոստացել շարունակել դիմադրությունը Թալիբանին։ Աֆղանստանի միակ նահանգը, որը չեն գրավել թալիբները, մնացել է Փանջշերը[11], որտեղ հավաքվել են աշխարհազորայինների ջոկատները և նախկին աֆղանական բանակի ստորաբաժանումները։
Դիվանագիտական ներկայացուցչություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2022 թվականի փետրվարի դրությամբ՝ ՄԱԿ-ում Աֆղանստանի ներկայացուցիչը նշանակում են IRA-ի իշխանությունները։ Իրանի Իսլամական Հանրապետության դրոշի ներքո աշխատում են նաև Աֆղանստանի դեսպանատները աշխարհի շատ երկրներում[12]։
Պետական խորհրդանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դրոշ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դրոշն ընդունվել է 2004 թվականին։ Դրոշի պատկերն իրենից ներկայացնում է ուղղահայաց սև-կարմիր-կանաչ եռագույն, որի կենտրոնում (կարմիր շերտի մեջտեղում) պատկերված Է Աֆղանստանի պետական խորհրդանշանը։ Սևը խորհրդանշում է պատմական անցյալը՝ բրիտանական գաղութարարների դեմ պայքարը, կարմիրը՝ ազատության համար թափված արյունը, կանաչը՝ իսլամի ավանդական գույնը։
Զինանշան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.svg)
Աֆղանստանի զինանշանը (ազգային զինանշանը) գոյություն ունի պետության ձևավորումից ի վեր։ Զինանշանի պատկերը մզկիթ է՝ մինբարով, որը շրջանակված է հասկերով։ Մզկիթին ամրացված Է Աֆղանստանի երկու դրոշ։ Վերևում պատկերված է արևի ճառագայթներով լուսավորված Շահադան՝ իսլամական հավատքի խորհրդանիշ, որի տակ տեղադրված է տակբիրը («Ալլահը մեծ է» մակագրությունը)։ Զինանշանը պատկերված է նաև Աֆղանստանի դրոշի վրա։
Օրհներգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օրհներգն ընդունվել է 2006 թվականի մայիսին։ Օրհներգի բառերը կատարվում են փուշթու լեզվով և պարունակում են թաքբիր («Ալլահը մեծ է» բառերը)։
Պետական-քաղաքական կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պետական կարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2004 թվականի Սահմանադրության համաձայն՝ Աֆղանստանը Իսլամական Հանրապետություն էր՝ կառավարման նախագահական ձևով։
Պետության ղեկավար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.JPG)
Նախագահը եղել է երկրի զինված ուժերի գերագույն հրամանատարը, ձևավորել է կառավարություն։ 2009 թվականին օտարերկրյա օկուպացիայի պայմաններում Աֆղանստանի նախագահ է ընտրվել Համիդ Քարզայը։ 2014 թվականի սեպտեմբերին Աֆղանստանի նախագահ է ընտրվել Աշրաֆ Հանի Ահմադզայը։ Նա վերընտրվել է 2018 թվականի ընտրություններում։
Գործադիր իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կառավարության ղեկավարը նախագահն էր, որը խորհրդարանի հավանությամբ նշանակեց կաբինետի անդամներին։ Կառավարությունը ղեկավարում էր բյուջեն, օրինագծերը, նորմատիվները, հրահանգները և այլն։ Կառավարության կազմում 27 մարդ էր։
Օրենսդիր իշխանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օրենսդիր իշխանության բարձրագույն մարմինը խորհրդարանն էր (Աֆղանստանում այն կոչվում է Majles-e Mellie, որը բաղկացած էր վերին (Mishranu jirga) և ստորին (Volesi jirga) պալատներից։ Վերին պալատը բաղկացած էր 249 պատգամավորներից, որոնք ընտրվում էին ուղղակի ընդհանուր և գաղտնի ընտրությունների միջոցով՝ չորս տարի ժամկետով։
Դատական համակարգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աֆղանստանում դատական համակարգը պետական իշխանության անկախ ճյուղ էր։ Ներկայումս, որպես 2001 թվականի Բոննի համաձայնագրերի կատարման մաս, Աֆղանստանը ժամանակավորապես վերադարձել է 1964 թվականի դատական համակարգին, որը համատեղում է ավանդական շարիաթի օրենքը եվրոպական իրավական համակարգերի տարրերի հետ։ Չնայած այն հանգամանքին, որ շարիաթի դերի վերաբերյալ հստակ ցուցումներ չկան, այն նշում է, որ օրենքները չպետք է հակասեն իսլամի հիմնական սկզբունքներին։
Լոյա Ջիրգա (Գերագույն խորհուրդ)[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պետական կառավարման բարձրագույն մարմինների կառուցվածքում կա նաև ներկայացուցչական իշխանության ավանդական մարմին՝ Լոյա Ջիրգա («Մեծ ժողով», «Բարձրագույն Խորհուրդ»), որը բաղկացած է խորհրդարանի երկու պալատների անդամներից և գավառական և շրջանային խորհուրդների նախագահներից։
Իրավապահ մարմիններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իրավապահ մարմինները ներկայացված են Աֆղանստանի ազգային ոստիկանության կողմից, որը 2010 թվականին կազմում էր մոտ 90 000 մարդ[13]։
Շարունակվող քաղաքացիական պատերազմի հետևանքով ոստիկանության գործառույթներն իրականացնում էին բանակային ստորաբաժանումները։ Աշխատակիցների շրջանում կոռուպցիան և անգրագիտությունը շարունակում էին մնալ բարձր մակարդակի վրա։ Ոստիկանական ստորաբաժանումները պատրաստվում էին ՆԱՏՕ-ի երկրների հրահանգիչների կողմից։
Ներքին և արտաքին քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.jpg)
2001 թվականի վերջին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը լիազորեց ստեղծել անվտանգության աջակցության միջազգային ուժեր (ISAF): Դրանք ՆԱՏՕ-ի զորքերի կազմում գտնվող ստորաբաժանումներ են, որոնք մասնակցում են նախագահ Համիդ Քարզայի կառավարությանը օգնություն ցուցաբերելուն, ինչպես նաև երկրում առանցքային ենթակառուցվածքների վերականգնմանը։ 2005 թվականին ԱՄՆ-ն և Աֆղանստանը ռազմավարական համաձայնագիր ստորագրեցին երկու պետությունների գործընկերության և երկարաժամկետ հարաբերությունների վերաբերյալ։ Միաժամանակ, մի քանի միլիարդ դոլար է տրամադրվել միջազգային հանրության կողմից երկրի վերականգնման համար։
Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աֆղանստանը ունիտար պետություն է և վարչականորեն բաժանվում է 34 գավառների (վիլայաթ, velāyat), որոնք իրենց հերթին բաժանվում են շրջանների։
Զինված ուժեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերը փաստորեն ստեղծվել են ԱՄՆ-ի և ՆԱՏՕ-ի հրահանգիչների օգնությամբ։ 2010 թվականի հունվարի դրությամբ զինված ուժերի թվաքանակը 108 000 մարդ էր[14]։
Աֆղանստանի Իսլամական Հանրապետության զինված ուժերը բաժանվում են Աֆղանստանի ազգային բանակի (Ana) և Աֆղանստանի ռազմաօդային ուժերի (նախկինում՝ Աֆղանստանի ազգային բանակի ազգային օդային կորպուս)։ Կազմակերպչական առումով զինված ուժերը բաղկացած են կորպուսներից, որոնք բաժանված են բրիգադների և գումարտակների։
ԻՀԱ զինված ուժերի սպառազինության մեջ ընդգրկված ծանր տեխնիկան հիմնականում ԽՍՀՄ արտադրության է, որը ժառանգություն են ստացել։
Աֆղանստանի ռազմաօդային ուժերը ներկայացված են Աֆղանստանի ազգային օդային կորպուսի կողմից։ Սպառազինության մեջ են հիմնականում խորհրդային արտադրության Մի-8, Մի-17, Մի-24 ուղղաթիռները, ինչպես նաև Չեխոսլովակիայի L-39 ուսումնական ինքնաթիռները։
- Պատկերասրահ
-
Աֆղանստանի ազգային բանակի զինվորները 2005 թվականին -
Humvee -
Ազգային ռազմաօդային կորպուսի ուսումնական L-39 -
Մի-17
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Estimated Populatiuon of Afghanistan 2019-20» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 30-ին.
- ↑ «Вице-президент счел себя главой Афганистана и призвал к войне с талибами». РБК (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 18-ին.
- ↑ «Afghanistan Election Data». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ սեպտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 27-ին.
- ↑ «EXCLUSIVE — India most dangerous country for women with sexual violence rife — global poll». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
- ↑ «Кабулов: талибы более договороспособны, чем марионеточное правительство Афганистана». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ ««Марионетка. Правил плохо и закончил позорно», — в России сравнили президента Афганистана и талибов». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ De Luce, Dan; Yusufzai, Mushtaq; Smith, Saphora (2021 թ․ հունիսի 25). «Even the Taliban are surprised at how fast they're advancing in Afghanistan». NBC News. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 8-ին.
{{cite news}}: More than one of|accessdate=and|access-date=specified (օգնություն) - ↑ ««Талибан» объявил о захвате всей территории Афганистана». РБК (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին.
- ↑ «Президент Афганистана согласился уйти в отставку — РИА Новости, 15.08.2021». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
- ↑ «В посольстве РФ сообщили о побеге Гани из президентского дворца». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
- ↑ TV Rain Inc (2021 թ․ օգոստոսի 17). «Вице-президент Афганистана при Гани объявил себя и. о. главы страны и призвал сопротивляться талибам». tvrain.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 17-ին.
- ↑ «Виртуальная республика Афганистан». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունիսի 16-ին.
- ↑ ««ArmyTimes.com» — More than 100,000 new Afghan forces by December». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ հունվարի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 16-ին.
- ↑ «Afghan army and police forces must grow much larger | Washington Examiner».
{{cite web}}: CS1 սպաս․ url-status (link)
