Աֆյոնքարահիսարի մարզ

Աֆյոնքարահիսարի մարզ; թուրքերեն՝ Afyonkarahisar ili
Երկիր	Թուրքիա
Մասն է	Մանիսայի ենթաշրջան
Կարգավիճակ	մարզ
Մտնում է	Եգեյան տարածաշրջան
Ներառում է	18 շրջան
Վարչկենտրոն	Աֆյոնքարահիսար
Հիմնական լեզու	թուրքերեն
Բնակչություն (2018)	725,568
Ազգային կազմ	թուրքեր
Կրոնական կազմ	սուննի իսլամ
Տարածք	14,230
Ժամային գոտի	+03:00
ISO 3166-2 կոդ	TR-03
Հեռախոսային կոդ	+90 272
Փոստային ինդեքսներ	03000–03999
Ավտոմոբիլային կոդ	03
	afyonkarahisar.gov.tr
	Աֆյոնքարահիսարի մարզ Վիքիպահեստում

Աֆյոնքարահիսարի մարզ (թուրքերեն՝ Afyonkarahisar ili), վարչական միավոր Թուրքիայի արևմուտքում՝ Եգեյան տարածաշրջանում։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆյոնքարահիսարի մարզը գտնվում է Փոքր Ասիայի արևմուտքում, բոլոր կողմերից սահմանակցում է հետևյալ մարզերով. Քյութահյա (հյուսիս-արևմուտք), Ուշաք (արևմուտք), Դենիզլի (հարավ-արևմուտք), Բորդուր (հարավ), Ըսփարթա (հարավ-արևելք), Քոնյա (արևելք), Էսքեշեհիր (հյուսիս)։

Տարածքում գտնվում են Մեծ Մենդերես (Եգեյան ծովի ավազան) և Սաքարյա (Սև ծովի ավազան) ակունքները։ Մեծ մասը մտնում է Աքշեհիր աղի անհոսք լճի ավազանի մեջ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տարածքը բնակեցված է եղել հնագույն ժամանակներից։ Այստեղ առաջին բնակավայրերը կառուցվել են մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի ընթացքում՝ խեթերի, ապա նրանց հաջորդ լիդիացիների և փռյուգիացիների կողմից։ Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակում այստեղ իրենց գերիշխանությունն են հաստատել մարերը, ապա և պարսիկները։ Վերջիններին հաղթելով՝ Ալեքսանդր Մակեդոնացին այստեղ կառուցել է Նիկոպոլիս (հաղթանակի քաղաք) բնակավայրը։ Դրանով սկսել է տեղի հունականության, ապա բյուզանդական դարաշրջանը, որը տևել է մոտ 1.5 հազարամյակ (մ.թ.ա. 4-րդ դար - մ.թ. 11-րդ դար)։

11-րդ դար վերջից մարզի և ամբողջ Փոքր Ասիայի տարածքը նվաճվել էր թյուրքալեզու առաջնորդների կողմից։ Տեղի հույն կամ հելլենացած բնակչությունն աստիճանաբար կորցնում է իր ինքնությունը, հայտնվում են բազմաթիվ թյուրքալեզու ցեղեր։ Իկոնիայի սուլթանության թուլացումից հետո մարզի տարածքը հայտնվում է Սահիբ Աթացիների թյուրքական (1275-1341) իշխանության տակ։ Օսմանյան պետության գերիշխանությունն այստեղ հաստատվել է 14-րդ դարի վերջից։ Տարածքը մտել է Անատոլիայի կուսակալության (1393-1864) մեջ։ 19-րդ դարի թանզիմաթի դարաշրջանում ստեղծվում է առանձին սանջաք-գավառ՝ Հյուդավենդիգյարի վիլայեթի կազմում։ Սանջաքը առաջին աշխարհամարտի նախօրեին դուրս է գալիս վիլայեթի կազմից։

Դարեր շարունակ մարզը ղեկավարվել է թուրքերի կողմից։ Բացառություն է կազմել հույն-թուրքական պատերազմում (1919-1922) մարզի նվաճումը, որը կարճ ժամանակ է տևել։ Թուրքիայի անկախության պատերազմում քեմալական զորքերն իրենց իշխանությունը հաստատել են ինչպես Աֆյոնքարահիսարում, այնպես էլ ամբողջ Փոքր Ասիայում։ 1920-ական թվականներին ձևավորվել են ժամանակակից մարզերը, այդ թվում՝ Աֆյոնքարահիսարը։

Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի տարածքը 14,230 կմ² է, բաժանվում է 18 շրջանների։ Դրանք են՝

Աֆյոնքարահիսար, թուրքերեն՝ Afyonkarahisar
Բայաթ, թուրքերեն՝ Bayat
Բաշմաքչը, թուրքերեն՝ Başmakçı
Բոլվադին, թուրքերեն՝ Bolvadin
Դազքըրը, թուրքերեն՝ Dazkırı
Դինար, թուրքերեն՝ Dinar
Էմիրդաղ, թուրքերեն՝ Emirdağ
Էվջիլեր, թուրքերեն՝ Evciler
Իհսանիե, թուրքերեն՝ İhsaniye
Իսջեհիսար, թուրքերեն՝ İscehisar
Հոջալար, թուրքերեն՝ Hocalar
Շուհութ, թուրքերեն՝ Şuhut
Չայ, թուրքերեն՝ Çay
Չոբանլար, թուրքերեն՝ Çobanlar
Սանդըքլը, թուրքերեն՝ Sandıklı
Սինանփաշա, թուրքերեն՝ Sinanpaşa
Սուլթանդաղը, թուրքերեն՝ Sultandağı
Քըզըլյորեն, թուրքերեն՝ Kızılören

Բնակչությունը հասել է 725,568 մարդու (2018 թվականի տվյալներով)^[1]։ Կենտրոնը Աֆյոնքարահիսար քաղաքն է։ Այստեղ գործում է մարզի միակ՝ Քոջաթեփե (թուրքերեն՝ Kocatepe) համալսարանը, հիմնադրված 1992 թվականին։

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարզի եկամտի հիմնական աղբյուրներն է գյուղատնտեսությունը, ինչպես նաև՝ մարմարի արդյունահանումը։ Թռչնաբուծությամբ մարզը հայտնի է ամբողջ Թուրքիայում. այստեղ հաշվվել են ավելի քան 12 միլիոն հավեր։ Զբոսաշրջության որոշ եկամուտներ ապահովում են տեղի ջերմային աղբյուրների առատությունը, դրանց կողքը կառուցվել են հյուրանոցներ և հանգստյան տներ։