«Կասպից ծով»–ի խմբագրումների տարբերություն

Փոխել հղումները
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
Տող 56. Տող 56.


== Անվանում ==
== Անվանում ==
«Կասպից» անվանումը առաջացել է [[Կասպեր]] (կասպք) հինավուրց ցեղերից, որոնք բնակվում էի ծովի հարավ-արևմուտքում՝ ժամանակակից [[Հարավային Կովկաս]] տարածաշրջանում<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9110540 Caspian Sea] in Encyclopædia Britannica.{{ref-en}}</ref><ref name="Գրգեարյան">{{cite book|author=Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան |title=Աշխարհագրական անունների բառարան |publisher=«Լույս» |location=Երևան |year=1987 |page=}}</ref>։ [[Ստրաբոն]]ն իր աշխատությունում գրել է, որ «Աղվանք երկրի բնակիչներին էր պատկանում նաև Կասպիանե երկիրը, որն այդպես էր կոչվում կասպեր անունով ցեղերի պատվին, ինչպես նաև համանուն ծովը»<ref>{{cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0198:book=11:chapter=4&highlight=caspiane |title=Strabo. Geography. 11.3.1 |publisher=Perseus.tufts.edu |accessdate=2011-04-14}}{{ref-en}}</ref>։
«Կասպից» անվանումը առաջացել է [[Կասպեր]] (կասպք) հինավուրց ցեղերից, որոնք բնակվում էի ծովի հարավ-արևմուտքում՝ ժամանակակից [[Հարավային Կովկաս]] տարածաշրջանում<ref>[http://www.britannica.com/eb/article-9110540 Caspian Sea] in Encyclopædia Britannica.{{ref-en}}</ref><ref name="Գրգեարյան">{{cite book|author=Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան |title=Աշխարհագրական անունների բառարան |publisher=«Լույս» |location=Երևան |year=1987 |page=}}</ref>։ [[Ստրաբոն]]ն իր աշխատությունում գրել է, որ «Աղվանք երկրի բնակիչներին էր պատկանում նաև Կասպիանե երկիրը, որն այդպես էր կոչվում կասպեր անունով ցեղերի պատվին, ինչպես նաև համանուն ծովը»<ref>{{cite web|url=http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus:text:1999.01.0198:book=11:chapter=4&highlight=caspiane |title=Strabo. Geography. 11.3.1 |publisher=Perseus.tufts.edu |accessdate=2011-04-14}}{{ref-en}}</ref>։ Բացի այդ [[Ճորա պահակ|Կասպիական Դարպասը]], որն Իրանի Թեհրանի նահանգի շրջանի պատմական անվանում է, հուշում է այն մասին, որ կասպք ցեղերը ժամանակին գաղթել են ծովից դեպի հարավ։ Ծովի արաբական անվանումն է Բահր ալ Ղազվին (Ղազվինյան ծով)<ref name="LPIran">''Iran'' (5th ed., 2008), by Andrew Burke and Mark Elliott, [http://www.lonelyplanet.com/shop_pickandmix/previews/iran-5-history-preview.pdf p. 28] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110607152838/http://www.lonelyplanet.com/shop_pickandmix/previews/iran-5-history-preview.pdf |date=2011-06-07 }}, Lonely Planet Publications, {{ISBN|978-1-74104-293-1}}{{ref-en}}</ref>։


Հնում կոչվել է նաև ''Հիրկանաց'', ''Խվալինյան'' (Խվալիսյան), ''Խազարական'', որոնք նույնպես առաջացել են ծովի ափին բնակություն հաստատած ժողովուրդների անունով։ Հայտնի է նաև Վրկանց (Վրկանա) անվանումը<ref name="Գրգեարյան"/>։
Հնում հունական, պարսկական և այլ աղբյուրներում Կասպից ծովը կոչվել է նաև ''Հիրկանաց ծով'' անվանումով<ref>[http://www.livius.org/ho-hz/hyrcania/hyrcania.html Hyrcania]. www.livius.org. Retrieved 2012-05-20.{{ref-en}}</ref><ref name="Գրգեարյան"/>։ Հայտնի է նաև Վրկանց (Վրկանա) անվանումը<ref name="Գրգեարյան"/>։ Նշված անվանումները առաջացել են ծովի ափին բնակություն հաստատած ժողովուրդների անունով<ref name="Գրգեարյան"/>։

Հին սլավոնական աղբյուրներում հանդիպում են ծովի ''Խվալինյան'' և Խվալիսյան անվանումներին<ref>Max Vasmer, ''Etimologicheskii slovar' russkogo yazyka'', Vol. IV (Moscow: Progress, 1973), p. 229.{{ref-en}}</ref>։ Թյուրքական աղբյուրներում ծովին տրվել է ''Խազարական ծով'' անվանումը<ref>[http://www.briancoad.com/Introduction/caspianseabasin.htm Drainage Basins – Caspian Sea․]{{ref-en}}</ref>


== Աշխարհագրական դիրք ==
== Աշխարհագրական դիրք ==

13:15, 3 փետրվարի 2018-ի տարբերակ

Կասպից ծով
պարս.՝ دریای کاسپین ղազ.՝ Каспий теңізі,
ռուս.՝ Каспийское море, թուրքմ.՝ Hazar deňzi,
ադրբ.՝ Xəzər dənizi

Կասպից ծովը տիեզերքից
42°00′00″ հս․. լ. 51°00′00″ ավ. ե.HGЯO
Կոորդինատներ
Տեղագրություն Իրան Իրան
Ղազախստան Ղազախստան
Ռուսաստան Ռուսաստան
Թուրքմենստան Թուրքմենստան
Ադրբեջան Ադրբեջան
Հայելու բացարձակ բարձրությունը -28 մ
Ավազանի մակերեսը 371 000 կմ²
Ջրափնյա գծի երկարությունը 7000 կմ
Ամենամեծ խորությունը 1025 մ
Միջին խորությունը 208 մ
Լճի հանքայնությունը թեթև աղահամ
Աղիությունը մինչև 13 ‰
Ջրահավաքի մակերեսը 3 626 000 կմ²
Թափվող գետերը Վոլգա, Ուրալ, Թերեք, Կուր Արաքս

Կասպից ծովը
Կասպից ծովը գտնվում է Ռուսաստանում
Կասպից ծով

Կասպից ծով (պարս.՝ دریای کاسپین ղազ.՝ Каспий теңізі, ռուս.՝ Каспийское море, թուրքմ.՝ Hazar deňzi, ադրբ.՝ Xəzər dənizi), ծով Եվրոպայի և Ասիայի միջև: Հանդիսանում է Երկրի մակերեսով խոշորագույն պարփակված ներքին ջրավազանը, տարբեր դասակարգուների համաձայն՝ աշխարհի խոշորագույն լիճը կամ ամբողջական ծով[1][2]: Կասպից ծովի ջուրը աղի է։ Աղիության մակարդակը Վոլգայի գետաբերանում կազմում է 0,05 ‰, իսկ հարավ-արևելքում՝ 11—13 ‰։ Ջրի մակարդակը ենթարկվում է տատանումների։ Համաձայն 2009 թվականի հրապարակված տվյալների՝ այն կազմում է ծովի մակարդակից ցածր է 27,16 մ[3]։ Ներկա դրությամբ ծովի մակերեսը մոտավորապես 371․000 կմ² է, առավելագույն խորությունը՝ 1025 մ։ Ջրահավաք ավազանի մակերեսը կազմում է 3․626․000 կմ²։

Մերձկասպյան տարածաշրջանի երկրներն են հարավում Իրանը, հարավ-արևելքում՝ Թուրքմենստանը, արևելքում և հյուսիս-արևելքում՝ Ղազախստանը, հյուսիսում՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը և արևմուտքում՝ Ադրբեջանը։

Անվանում

«Կասպից» անվանումը առաջացել է Կասպեր (կասպք) հինավուրց ցեղերից, որոնք բնակվում էի ծովի հարավ-արևմուտքում՝ ժամանակակից Հարավային Կովկաս տարածաշրջանում[4][5]։ Ստրաբոնն իր աշխատությունում գրել է, որ «Աղվանք երկրի բնակիչներին էր պատկանում նաև Կասպիանե երկիրը, որն այդպես էր կոչվում կասպեր անունով ցեղերի պատվին, ինչպես նաև համանուն ծովը»[6]։ Բացի այդ Կասպիական Դարպասը, որն Իրանի Թեհրանի նահանգի շրջանի պատմական անվանում է, հուշում է այն մասին, որ կասպք ցեղերը ժամանակին գաղթել են ծովից դեպի հարավ։ Ծովի արաբական անվանումն է Բահր ալ Ղազվին (Ղազվինյան ծով)[7]։

Հնում հունական, պարսկական և այլ աղբյուրներում Կասպից ծովը կոչվել է նաև Հիրկանաց ծով անվանումով[8][5]։ Հայտնի է նաև Վրկանց (Վրկանա) անվանումը[5]։ Նշված անվանումները առաջացել են ծովի ափին բնակություն հաստատած ժողովուրդների անունով[5]։

Հին սլավոնական աղբյուրներում հանդիպում են ծովի Խվալինյան և Խվալիսյան անվանումներին[9]։ Թյուրքական աղբյուրներում ծովին տրվել է Խազարական ծով անվանումը[10]

Աշխարհագրական դիրք

Կասպից ծովտ գտնվում է Եվրոպայի և Ասիայի սահմանագծին։ Հյուսիսից դեպի հարավ երկարությունը մոտավորապես 1200 կմ (36°34'-47°13' հս․ երկ․), արևմուտքից դեպի արևելք՝ 195-ից մինչև 435 կմ, մեջտեղում՝ 310-320 կմ (46°-56° արև․ երկ․)։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական տեսանկյունից Կասպից ծովը բաժանվում է երեք պայմանական մասի՝

  • Հյուսիսային Կասպից, որը կազմում է ծովի մակերեսի 25 %-ը,
  • Միջին Կասպից, որը կազմում է ծովի մակերեսի 36 %-ը,
  • Հարավային Կասպից, որը կազմում է ծովի մակերեսի 39 %-ը

Հյուսիսային և Միջին Կասպյան հատվածների սահմանը անցնում է Չեչեն կղզի - Տյուբ Կարագան հրվանդան գծով, իսկ Միջին և Հարավային Կասպյան հատվածներինը՝ Չիլով կղզի - Գան Գուլու հրվանդան սահմանագծով[11]։

Ափամերձ տարածք

Կասպից ծովի ափամերձ տարածքները կոչվում են մերձկասպյան տարածաշրջաններ։ Ջրափնյա գծի երկարությունը գնահատվում է մոտավորապես 6500-6700 կմ, իսկ կղզիներով՝ 7000 կմ։ Ափամերձ գոտում հիմնականում գերակշռում են ցածրադիր և հարթ տարածքները։ Հյուսիսային հատվածում ափամերձ գոտին կտրտված է Ուրալ և Վոլգա գետերի ջրանցնքերով և կղզիներով, ափերը ցածրադիր են և ճահճցած, ջրային մակերեսը պատված է թփուտներով։ Արևելյան մերձկասպյան հատվածում գերակշռում են կրաքարային ափերը, որոնք հարակից են անապատային և կիսաանապատային տարածքներին։ Առավել որոր ափերը գտնվում են Ապշերոնյան թերակղզու շրջանում (արևմուտքում) և Ղազախյան ծովածոցի ու Կարա Բողազ Գյոլի շրջանում (արևելքում)։

Թերակղզիներ

Կասպից ծովում առկա են բազմաթիվ թերակղզիներ, որոնցից առավել խոշորներից են

Կղզիներ

Կասպից ծովում առկա են շուրջ 50 խոշոր և միջին մեծության կղզիներ, որոնց ընդհանուր մակերեսը կազմում է 350 կմ2

Առավել խոշոր կղզիներից են

Աղբյուրներ

  1. ↑ «Caspian Sea – Background». Caspian Environment Programme. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 3 July 2013-ին. Վերցված է 11 September 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)(անգլ.)
  2. ↑ «ESA: Observing the Earth – Earth from Space: The southern Caspian Sea». ESA.int. Վերցված է 2007-05-25-ին.(անգլ.)
  3. ↑ Resolution of conference «Climate and Water Balance Changes in the Caspian Region» (October 2010)․(անգլ.)
  4. ↑ Caspian Sea in Encyclopædia Britannica.(անգլ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».
  6. ↑ «Strabo. Geography. 11.3.1». Perseus.tufts.edu. Վերցված է 2011-04-14-ին.(անգլ.)
  7. ↑ Iran (5th ed., 2008), by Andrew Burke and Mark Elliott, p. 28 Արխիվացված 2011-06-07 Wayback Machine, Lonely Planet Publications, 978-1-74104-293-1(անգլ.)
  8. ↑ Hyrcania. www.livius.org. Retrieved 2012-05-20.(անգլ.)
  9. ↑ Max Vasmer, Etimologicheskii slovar' russkogo yazyka, Vol. IV (Moscow: Progress, 1973), p. 229.(անգլ.)
  10. ↑ Drainage Basins – Caspian Sea․(անգլ.)
  11. ↑ Особенности недропользования на территории Республики Калмыкия / Сангаджиев М. М. — М.-Берлин: Директ-Медиа, 2015.(ռուս.)
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Կասպից_ծով&oldid=5627462» էջից