«Կասպից ծով»–ի խմբագրումների տարբերություն
No edit summary |
|||
| Տող 51. | Տող 51. | ||
|վիքիպահեստ = |
|վիքիպահեստ = |
||
}} |
}} |
||
'''Կասպից ծով''' ({{lang-fa|دریای کاسپین}} {{Lang-kz|Каспий теңізі}}, {{Lang-ru|Каспийское море}}, {{Lang-tk|Hazar deňzi}}, {{Lang-az|Xəzər dənizi}}), ծով [[Եվրոպա]]յի և [[Ասիա]]յի միջև: Հանդիսանում է [[Երկիր|Երկրի]] մակերեսով խոշորագույն պարփակված ներքին ջրավազանը, տարբեր դասակարգուների համաձայն՝ աշխարհի խոշորագույն [[լիճ]]ը կամ ամբողջական [[ծով]]<ref name=web1>{{cite web|title=Caspian Sea – Background |url=http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm |archive-url=https://archive.is/20130703213331/http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm |dead-url=yes |archive-date=3 July 2013 |publisher=Caspian Environment Programme |accessdate=11 September 2012 |year=2009 }}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web |title =ESA: Observing the Earth – Earth from Space: The southern Caspian Sea |publisher = ESA.int|url = http://www.esa.int/esaEO/SEM5GYTLWFE_index_0.html|accessdate = 2007-05-25}}{{ref-en}}</ref>: Կասպից ծովի ջուրը [[Աղի ջուր|աղի]] է։ Աղիության մակարդակը [[Վոլգա (գետ)|Վոլգայի]] [[գետաբերան]]ում կազմում է 0,05 ‰, իսկ հարավ-արևելքում՝ 11—13 ‰։ [[Ջրի մակարդակ]]ը ենթարկվում է տատանումների։ Համաձայն 2009 թվականի հրապարակված տվյալների՝ այն կազմում է [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] ցածր է 27,16 մ<ref>[http://www.caspinfo.net/content/news_detail.asp?menu=0060000_000009 Resolution of conference «Climate and Water Balance Changes in the Caspian Region» (October 2010)․]{{ref-en}}</ref>։ Ներկա դրությամբ ծովի մակերեսը մոտավորապես 371․000 կմ² է, առավելագույն խորությունը՝ 1025 մ։ |
'''Կասպից ծով''' ({{lang-fa|دریای کاسپین}} {{Lang-kz|Каспий теңізі}}, {{Lang-ru|Каспийское море}}, {{Lang-tk|Hazar deňzi}}, {{Lang-az|Xəzər dənizi}}), ծով [[Եվրոպա]]յի և [[Ասիա]]յի միջև: Հանդիսանում է [[Երկիր|Երկրի]] մակերեսով խոշորագույն պարփակված ներքին ջրավազանը, տարբեր դասակարգուների համաձայն՝ աշխարհի խոշորագույն [[լիճ]]ը կամ ամբողջական [[ծով]]<ref name=web1>{{cite web|title=Caspian Sea – Background |url=http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm |archive-url=https://archive.is/20130703213331/http://www.caspianenvironment.org/newsite/Caspian-Background.htm |dead-url=yes |archive-date=3 July 2013 |publisher=Caspian Environment Programme |accessdate=11 September 2012 |year=2009 }}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web |title =ESA: Observing the Earth – Earth from Space: The southern Caspian Sea |publisher = ESA.int|url = http://www.esa.int/esaEO/SEM5GYTLWFE_index_0.html|accessdate = 2007-05-25}}{{ref-en}}</ref>: Կասպից ծովի ջուրը [[Աղի ջուր|աղի]] է։ Աղիության մակարդակը [[Վոլգա (գետ)|Վոլգայի]] [[գետաբերան]]ում կազմում է 0,05 ‰, իսկ հարավ-արևելքում՝ 11—13 ‰։ [[Ջրի մակարդակ]]ը ենթարկվում է տատանումների։ Համաձայն 2009 թվականի հրապարակված տվյալների՝ այն կազմում է [[Բարձրություն ծովի մակարդակից|ծովի մակարդակից]] ցածր է 27,16 մ<ref>[http://www.caspinfo.net/content/news_detail.asp?menu=0060000_000009 Resolution of conference «Climate and Water Balance Changes in the Caspian Region» (October 2010)․]{{ref-en}}</ref>։ Ներկա դրությամբ ծովի մակերեսը մոտավորապես 371․000 կմ² է, առավելագույն խորությունը՝ 1025 մ։ |
||
Մերձկասպյան տարածաշրջանի երկրներն են հարավում [[Իրան]]ը, հարավ-արևելքում՝ [[Թուրքմենստան]]ը, արևելքում և հյուսիս-արևելքում՝ [[Ղազախստան]]ը, հյուսիսում՝ [[Ռուսաստանի Դաշնություն]]ը և արևմուտքում՝ [[Ադրբեջան]]ը։ |
|||
== Անվանում == |
== Անվանում == |
||
12:01, 3 փետրվարի 2018-ի տարբերակ
 | ||
| Կոորդինատներ | ||
| Տեղագրություն |  Իրան Ղազախստան Ռուսաստան Թուրքմենստան Ադրբեջան
| |
| Հայելու բացարձակ բարձրությունը | -28 մ | |
| Ավազանի մակերեսը | 371 000 կմ² | |
| Ջրափնյա գծի երկարությունը | 7000 կմ | |
| Ամենամեծ խորությունը | 1025 մ | |
| Միջին խորությունը | 208 մ | |
| Լճի հանքայնությունը | թեթև աղահամ | |
| Աղիությունը | մինչև 13 ‰ | |
| Ջրահավաքի մակերեսը | 3 626 000 կմ² | |
| Թափվող գետերը | Վոլգա, Ուրալ, Թերեք, Կուր Արաքս | |
 | ||
Կասպից ծով (պարս.՝ دریای کاسپین ղազ.՝ Каспий теңізі, ռուս.՝ Каспийское море, թուրքմ.՝ Hazar deňzi, ադրբ.՝ Xəzər dənizi), ծով Եվրոպայի և Ասիայի միջև: Հանդիսանում է Երկրի մակերեսով խոշորագույն պարփակված ներքին ջրավազանը, տարբեր դասակարգուների համաձայն՝ աշխարհի խոշորագույն լիճը կամ ամբողջական ծով[1][2]: Կասպից ծովի ջուրը աղի է։ Աղիության մակարդակը Վոլգայի գետաբերանում կազմում է 0,05 ‰, իսկ հարավ-արևելքում՝ 11—13 ‰։ Ջրի մակարդակը ենթարկվում է տատանումների։ Համաձայն 2009 թվականի հրապարակված տվյալների՝ այն կազմում է ծովի մակարդակից ցածր է 27,16 մ[3]։ Ներկա դրությամբ ծովի մակերեսը մոտավորապես 371․000 կմ² է, առավելագույն խորությունը՝ 1025 մ։
Մերձկասպյան տարածաշրջանի երկրներն են հարավում Իրանը, հարավ-արևելքում՝ Թուրքմենստանը, արևելքում և հյուսիս-արևելքում՝ Ղազախստանը, հյուսիսում՝ Ռուսաստանի Դաշնությունը և արևմուտքում՝ Ադրբեջանը։
Անվանում
Այժմյան անվանումը ստացել է Կովկասի արևելյան մասում բնակված Կասպեր (կասպք) հին ցեղերից։ Հնում կոչվել է Հիրկանաց, Խվալինյան (Խվալիսյան), Խազարական՝ նույնպես նրա ափին բնակված հին ժողովուրդների անունով։ Հայտնի է նաև Վրկանց (Վրկանա) անվանումը․ իրանական Վարկանի «գայլերի» (երկիր)[4]։
Աշխարհագրական դիրք
Կասպից ծովտ գտնվում է Եվրոպայի և Ասիայի սահմանագծին։ Հյուսիսից դեպի հարավ երկարությունը մոտավորապես 1200 կմ (36°34'-47°13' հս․ երկ․), արևմուտքից դեպի արևելք՝ 195-ից մինչև 435 կմ, մեջտեղում՝ 310-320 կմ (46°-56° արև․ երկ․)։
Ֆիզիկա-աշխարհագրական տեսանկյունից Կասպից ծովը բաժանվում է երեք պայմանական մասի՝
- Հյուսիսային Կասպից, որը կազմում է ծովի մակերեսի 25 %-ը,
- Միջին Կասպից, որը կազմում է ծովի մակերեսի 36 %-ը,
- Հարավային Կասպից, որը կազմում է ծովի մակերեսի 39 %-ը
Հյուսիսային և Միջին Կասպյան հատվածների սահմանը անցնում է Չեչեն կղզի - Տյուբ Կարագան հրվանդան գծով, իսկ Միջին և Հարավային Կասպյան հատվածներինը՝ Չիլով կղզի - Գան Գուլու հրվանդան սահմանագծով[5]։
Ափամերձ տարածք
Կասպից ծովի ափամերձ տարածքները կոչվում են մերձկասպյան տարածաշրջաններ։ Ջրափնյա գծի երկարությունը գնահատվում է մոտավորապես 6500-6700 կմ, իսկ կղզիներով՝ 7000 կմ։ Ափամերձ գոտում հիմնականում գերակշռում են ցածրադիր և հարթ տարածքները։ Հյուսիսային հատվածում ափամերձ գոտին կտրտված է Ուրալ և Վոլգա գետերի ջրանցնքերով և կղզիներով, ափերը ցածրադիր են և ճահճցած, ջրային մակերեսը պատված է թփուտներով։ Արևելյան մերձկասպյան հատվածում գերակշռում են կրաքարային ափերը, որոնք հարակից են անապատային և կիսաանապատային տարածքներին։ Առավել որոր ափերը գտնվում են Ապշերոնյան թերակղզու շրջանում (արևմուտքում) և Ղազախյան ծովածոցի ու Կարա Բողազ Գյոլի շրջանում (արևելքում)։
Թերակղզիներ
Կասպից ծովում առկա են բազմաթիվ թերակղզիներ, որոնցից առավել խոշորներից են
- Ապշերոնյան թերակղզի, որը գտնվում է արևմտյան մերձկասպյան տարածաշրջանում և մտնում է Ադրբեջանի կազմի մեջ։ Մեծ Կովկասի հյուսիս-արևելյան վերջավորությունն է։ Այստեղ են տեղակայված Բաքու և Սումգայիթ քաղաքները։
- Մանգըշլակ թերակղզի, որը տեղակայված է արևելյան մերձկասպյան տարածաշրջանում և մտնում է Ղազախստանի կազմի մեջ։ Այստեղ է տեղակայված Ակտաու քաղաքը։
- Ագրախանյան թերակղզի, որը տեղակայված է հյուսիս-արևմտյան մերձկասպյան տարածաշրջանում և մտնում է Ռուսաստանի Դաշնության Դաղստանի Հանրապետության կազմի մեջ։
- Բուզաչի թերակղզի, որը տեղակայված է հյուսիս-արևելյան մերձկասպյան տարածաշրջանում և մտնում է Ղազախստանի կազմի մեջ։
- Միանկալե թերակղզի, որը տեղակայված է հարավային մերձկասպյան տարածաշրջանում և մտնում է Իրանի կազմի մեջ։
Կղզիներ
Կասպից ծովում առկա են շուրջ 50 խոշոր և միջին մեծության կղզիներ, որոնց ընդհանուր մակերեսը կազմում է 350 կմ2
Առավել խոշոր կղզիներից են
Աղբյուրներ
- ↑ «Caspian Sea – Background». Caspian Environment Programme. 2009. Արխիվացված է օրիգինալից 3 July 2013-ին. Վերցված է 11 September 2012-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|dead-url=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)(անգլ.) - ↑ «ESA: Observing the Earth – Earth from Space: The southern Caspian Sea». ESA.int. Վերցված է 2007-05-25-ին.(անգլ.)
- ↑ Resolution of conference «Climate and Water Balance Changes in the Caspian Region» (October 2010)․(անգլ.)
- ↑ Հ. Ղ. Գրգեարյան, Ն. Մ. Հարությունյան (1987). Աշխարհագրական անունների բառարան. Երևան: «Լույս».
- ↑ Особенности недропользования на территории Республики Калмыкия / Сангаджиев М. М. — М.-Берлин: Директ-Медиа, 2015.(ռուս.)