Մեծ Իրան

Աշխարհագրական դիրքով Մեծ Իրանը իր մեջ ներառում է ամբողջ Իրանական լեռնաշխարհը, հյուսիս-արևելքում՝ Կենտրոնական Ասիայի հարավը (Բակտրիա) և Պամիրը, հարավ-արևելքում և արևելքում՝ Աֆղանստանը և Արևմտյան Պակիստանը (Սուլեյմանյան լեռները), իսկ հյուսիս-արևմուտքում՝ Քուրդիստանը, Զազա երկիրը, Սիրիան և Կովկասը:

Մեծ Իրան (պարս.՝ ایران بزرگ - Iran-e bozorg, պարս.՝ ایران‌زمین - Iranzamin), «Իրանի մշակութային մայրցամաք», պատմական մարզ, որը գնտվում կամ գտնվել է պարսկական մշակույթի զգալի ազդեցության տակ։ Իրան տերմինը օգտագործվել է ոչ թե Իրան պետությունը, այլ աճող բազմազգ տերությունը նշելու համար։ Մեծ Իրանը ներառում է ժամանակակից Իրանի տարածքը, Հարավային Կովկասի, Կենտրոնական Ասիայի, Աֆղանստանի, Պակիստանի և Թուրքիայի Հանրապետությունները։ XIX դարի իրանագիտությանը բնորոշ է «Մեծ Իրան» և ուղղակի «Իրան» տերմինների միավորումը.:

Հասկացություն

«Մեծ Իրան» հասկացությունը կրում է զուտ պատմա-մշակութային բնույթ և չի համապատասխանում ոչ մի ժամանակակից քաղաքական կազմավորումներին։ Մեծ Իրանն սկսեց առաջանալ է մեր թվարկության III դարում Սասանյան պարսկական կայսրության լայնածավալ մշակութային ընդարձակման հետ միաժամանակ։

Այն ժամանակ, երբ պարսիկները տարածում էին իրենց ազդեցությունը այս մարզում, նրանց ազդեցության տակ էին մտնում շատ նոր ազգեր, և «Իրան» հասկացությունը նրանց կողմից օգտագործվում էր շատացող բազմազգ տերությունը անվանելու համար, որը քաղաքական և բարոյական մի քանի ալիքներ էր վերապրել։ 1935 թվականից հետո, երբ պարսկական տերությունը պաշտոնապես վերանվանվեց «Իրան», «Իրան»-ի և «Մեծ Իրան» -ի տերմինաբանական սահմանազատումը դարձավ պարտադիր։

Պատմամշակութային մարզեր

• Մավերաննահր
  • Խորեզմ
  • Սամարղանդ և Բուխարա (Սողդիանա)
  • Կարշի
  • Շաշ (կամ Չաչ)
  • Ֆերգանայի հովիտ
• Մեծ Խորասան
  • Տոխարիստան (Բալխ)
  • Խութալյան
  • Բադաշխան
  • Մերվ
  • Հերաթ
  • Գոր (կամ Գուր)
  • Խազարաջատ
  • Խորասան
• Սիստան
• Յազդ
• Քերման
• Սպահան
• Ֆարսի նահանգ
• Ռեի
• Համադան
• Ադրբեջան
• Քուրդիստան
• Զազա երկիր

Իրանի պատմական և ժամանակակից քարտեզները

• 
  Աքեմենյան Պարսկաստանը նկարագրող քարտեզ
• 
  1598 թվականի գերամանական քարտեզ
• 
  Հոլանդացի Ջոդոկուս Հոնդիուսի կողմից 1610 թվականին ստեղծված քարտեզ, որը ցույց է տալիս նաև Բակտրիան և Վրաստանը
• 
  Ասիան ցույց տվող 1719 թվականի քարտեզ
• 
  1720 թվականի Հերման Մոլլի քարտեզը
• 
  Ռոբերտ դե Վուգոնդիի 1753 թվականին ստեղծված քարտեզը, որը անվանված է «Estats du Grand-Seigneur en Asie», որտեղ դեղինով նշված է Պարսկաստանի տարածքը
• 
  1808 թվականի Պարսկաստանի բրիտանական քարտեզ
• 
  1814 թվականին Ջոն Թոմսոնի կողմից ստեղծված Պարսկաստանի քարտեզ
• 
  19-րդ դարի Պարսկաստանը պատկերող բրիտանական քարտեզ

Տես նաև

• Պանիրանիզմ

Աղբյուրներ

• «Ethnic Identity in Iran» by Richard Nelson Frye, JSAI 26, 2002, see p. 82 [1]
• Columbia College Today on «Iranian Cultural Continent»