Յան Մատեյկո
Յան Մատեյկո (լեհ.՝ Jan Alojzy Matejko, հունիսի 24, 1838[1][2][3][…] կամ հուլիսի 30, 1838[4], Կրակովի Հանրապետություն[5][6] - նոյեմբերի 1, 1893[1][7][8][…], Կրակով, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ավստրո-Հունգարիա[5][6]), լեհ նկարիչ։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սովորել է Կրակովի Գեղեցիկ արվեստների դպրոցում (1825-1858 թվականներ, 1873 թվականից՝ տնօրեն), Մյունխենի (1859 թվական) և Վիեննայի (1860 թվական) Գեղարվեստի ակադեմիաներում։ 1860 թվականից ստեղծագործել է Կրակովում։ Նկարել է հիմնականում Լեհաստանի պատմության շրջադարձային դեպքերին նվիրված բազմաֆիգուր կոմպոզիցիաներ՝ ձգտելով արձագանքել մոտ ժամանակների և արդի քաղաքական իրադարձություններին։ Սկզբնական աշխատանքներում ազգային շահերին դավաճանող շլյախտային հակադրել է հայրենասերների պաթետիկ ողբերգական կերպարներ («Ստանչիկ», 1862 թվական, «Ռեյտան», 1866 թվական), այլաբանորեն պաշտպանվել պաշտոնական քննադատությունից («Մատեյկոյի դատապարաումը», 1867 թվական, բոլորն էլ Ազգային թանգարան, Վարշավա)։ 1870-1880-ական թվականներին. մարտանկարներում և պատմական կոմպոզիցիաներում իշխում է գործողության տպավորիչ դրամատիզմը («Գրյունվալդի ճակատամարտը», 1878 թ., Ազգային թանգարան, Վարշավա, «Պրուսական տուրք», 1882 թվական, Ազգային թանգարան, Կրակով)։ Ստեղծել է նաև դիմանկարներ և բնանկարներ, որմնանկարներ (Կրակովի Կույս Մարիամ կոստյոլում, 1889-1891 թթ.)։
1979 թվականին՝ Կրակովի գեղարվեստի ակադեմիայի հիմնադրման 100-ամյակին, ակադեմիան անվանակոչվել է իր հիմնադիր և առաջին նախագահ Յան Մատեյկոյի անունով։
Ուշագրավ փաստեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Յան Մատեյկոյի նկարներում երբեմն հանդիպում են պատմական անճշտություններ։ Այսպես. «Ստեֆան Բատորին Պսկովի մոտ» կտավում պատկերված է քաղաքի հանձնումը, այն դեպքում, երբ իրականում լեհ արքային չի հաջողվել գրավել այդ ամրացված բնակավայրը[10]։
- Լվովի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանի գլխավոր մասնաշենքի նիստերի դահլիճը զարդարում են 11 փոքրածավալ յուղաներկ նկարներ, որոնք 19-րդ դարի 80 -ական թվականներին վրձնել է Յան Մատեյկոն[11]։
Պարգևներ, պատվավոր կոչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1865 թվականի փարիզյան ցուցահանդեսի ոսկե մեդալ՝ «Սկարգայի քարոզը» կտավի համար
- 1866 թվականի փարիզյան ցուցահանդեսի ոսկե մեդալ՝ «Ռեյտանը 1773 թվականի սեյմում» աշխատանքի համար
- Ֆրանց Իոսիֆի շքանշան՝ կոմանդորյան խաչով
- Պատվո Լեգեոնի շքանշանի ասպետ
- Պիոս IX պապի շքանշան
- Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայի ոսկե մեդալ
- Լեո XIII պապի ոսկե մեդալ
- Կրակովի պատվավոր քաղաքացու կոչում
- Պշեմիսլի պատվավոր քաղաքացու կոչում
- Լվովի պատվավոր քաղաքացու կոչում
- Ստանիսլավի (Իվանո-Ֆրանկովսկի) պատվավոր քաղաքացու կոչում
- Ստրիյի պատվավոր քաղաքացու կոչում
- Բերեժանի պատվավոր քաղաքացու կոչում
Հիշատակի հավերժացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հուշարձաններ Վարշավայում, Կրակովում
- Յան Մատեյկոյի անունով է կոչվել Կրակովի գեղարվեստի ակադեմիան։
- Անվանի նկարչի պատվին են անվանակոչվել մեկ կայարան Ուկրաինայի Վիննիցայի մարզում,
փողոցներ՝ Իվանո-Ֆրանկովսկում, Լվովում[12], Ստրիյում։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Adam Bochnak, Władysław Konopczyński (1975)։ «Jan Matejko»։ Polski Słownik Biograficzny (Polish) XX
- Batorska Danuta (Spring 1992)։ «The Political Censorship of Jan Matejko»։ Art Journal (Uneasy Pieces) 51 (1): 57–63։ JSTOR 777255։ doi:10.2307/777255 JSTOR
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կոպեռնիկոս: Զրույց Աստծո հետ
Սկարգայի քարոզը
Թագուհի Բոնայի թունավորումը
1182 թվականի առաջին սեյմը
Լիտվայի մկրտությունը 1387 թվականին
Գրյունվալդի ճակատամարտը 1410 թ.
Վլադիսլավ III-ի մկրտությունը 1425 թ.
Վառնայի ճակատամարտը 1444 թ.
Պրուսական տուրքը 1525 թ.
1795 թ. քառամյա սեյմը
1791 թ. մայիսի 3-ի սահմանադրությունը
Ռեյտան: Լեհաստանի անկումը
Յան Սոբեսկի արքան Վիեննայի մերձակայքում
Ստանչիկը
Ստեֆան Բատորին Պսկովի մոտ
Լեհաստան-1863 (Շղթայված Լեհաստանը)
Ֆեյտ Շտոսն ու նրա թոռնուհին
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
- ↑ 3,0 3,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
- ↑ 4,0 4,1 Wurzbach D. C. v. Matejko, Johann B. Alois (գերմ.) // Biographisches Lexikon des Kaiserthums Oesterreich: enthaltend die Lebensskizzen der denkwürdigen Personen, welche seit 1750 in den österreichischen Kronländern geboren wurden oder darin gelebt und gewirkt haben — Wien: 1856. — Vol. 17. — S. 99.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Матейко Ян // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 http://tnk.krakow.pl/czlonkowie/matejko-jan/
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Jan Matejko (նիդերլ.)
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
- ↑ https://www.pch24.pl/zapomniane-dzielo-matejki,544,i.html
- ↑ Ян Матейко
- ↑ Актова зала (галерея Матейка)
- ↑ Orłowicz M. Ilustrowany przewodnik po Lwowie z planem miasta // Wydanie drugie. — Lwów; Warszawa: Ksiąźnica Atlas, 1925. — 276 s. — mapa. (լեհ.)
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- A gallery of paintings with links to biography (289 words) and bibliographical pages (12 books).
- Matejko gallery, wawel.net
- Matejko gallery, malarze.com
- Jan Matejko, culture.pl
- "Clothing and Costumes..." From the Collection of Jan Matejko (Լեհերեն)
- "Artists from the School of Jan Matejko"
- www.Jan-Matejko.org A website dedicated to Matejko
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 7, էջ 281)։ 
|
| ||||||||||||||||
