Գիտության պատմություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Գիտության պատմություն
Թեմաներ
Մաթեմատիկա
Բնագիտություն
Աստղագիտություն
Կենսաբանություն
Բուսաբանություն
Աշխարհագրություն
Երկրաբանություն
Ֆիզիկա
Քիմիա
Էկոլոգիա
Հասարակական գիտություններ
Լեզվաբանություն
Հոգեբանություն
Սոցիոլոգիա
Փիլիսոփայություն
Տնտեսագիտություն
Տեխնոլոգիա
Հաշվողական տեխնիկա
Բժշկություն
Գյուղատնտեսություն
Նավարկություն
Պորտալ
Կատեգորիա:Գիտության պատմություն

Գիտության պատմությունը տարբեր գիտությունների զարգացման կամ ժամանակակից գիտական աշխարհայացքի զարգացումն է։ Գիտությունը ժամանակի ընթացքում հետազոտում է գիտության պատմական զարգացումների պատկերը, երևույթները և փաստարկները, որոնք հաստատվում են գիտության կողմից, տարբեր գործընթացներ և խնդիրներ[1]։

Գիտությունը մասնավորապես իրենից ներկայացնում է փորձառարական, տեսական և գործնական գիտելիքներ Աշխարհի մասին, որոնք ստացվել են գիտական միության կողմից։ Քանի որ մի կողմից գիտությունը ներկայացնում է օբյեկտիվ գիտելիք, իսկ մյուս կողմից այդ գիտելիքի ստացման և օգտագործման գործընթացը մարդու կողմից, պատմագրությունը պետք է ոչ միայն ուշադրություն դարձնի մտքի պատմությանը, այլ նաև հասարուկության զարգացման պատմությանը։

Ժամանակակից գիտության պատմության ուսումնասիրությունը հիմնված է մի շարք օրիգինալ և վերահրատարակված տեքստերի վրա։ Սակայն «գիտություն» և «գիտնական» բառերը ծագել են XVIII—XX դարերում։ Դրանից առաջ բնագետներն անվանում էին իրենց զբաղմունքը «բնական փիլիսոփայություն»։

Թեև էմպիրիկ հետազոտությունները հայտնի են դեռ անտիկ ժամանակներից (օրինակ Արիստոտելի և Թեոփրաստեսի աշխատանքները), իսկ գիտական մեթոդը իր հիմքերով մշակվել է միջնադարում (օրինակ Ռոջեր Բեկոնի և Ալ-Բիրունիի ուսումնասիրությունները)։ Ժամանակակից գիտության սկիզբը համարվում է Ժամանակակից շրջանը, որը նաև անվանում են գիտական հեղափոխության շրջան XVI—XVII դարերում Արևմտյան Եվրոպայում տեղի ունեցածի պատճառով։

Գիտական մեթոդը համարվում է այքնան էական ժամանակակից գիտության համար, որ շատ գիտնականներ և փիլիսոփաներ գտնում են, որ գիտական հեղափոխությունից առաջ արված գիտական աշխատանքները համարվում էին «նախագիտական»։ Այդ պատճառով գիտության պատմաբանները տալիս են գիտությանը ավելի լայն սահմանում, քան ընդունված է մեր ժամանակներում, այդ սահմանման մեջ ներառվում է նաև Հին և Միջին դարերում կատարված հետազոտությունները կամ ուսումնասիրությունները[2]։

Գիտության առաջացման և զարգացման նախադրյալները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արիստոտելի պատկերը, հեղինակ՝ Լիսիպոս, Լուվր

Գիտության զարգացումը հանդիսանում է մարդու մտավոր ունակությունները զարգացնելու և մարդկային քաղաքակրթության ձևավորման բաղկացուցիչ մասը։ Չի կարելի դիտարկել գիտության զարգացումը, առանց հետևյալ գործընթացների․

Գիտության առաջացման առաջին և ամենակարևոր պատճառը մարդու և բնության միջև սուբյեկտիվ և օբյեկտիվ կապի առաջացումն էր։ Դա կապված է առաջին հերթին մարդկության անցումը դեպի արտադրական տնտեսություն։ Հին քարի դարում մարդն առաջին անգամ պատրաստում է աշխատանքի համար նախատեսված գործիք, քարից և ոսկորից։ Այդ գործիքներից էին՝ կացինը, դանակը, նիզակը, աղեղը, նետը, նաև մարդը կարողացավ ստանալ կրակ և պատրաստել պարզագույն կացարաններ։ Միջին քարի դարում մարդը պատրաստում և օգտագործում է ցանցեր և նավակներ, զբաղվում է փայտի վերամշակմամբ և պատրաստում է մի քանի գործիքներ աշխատանքի համար։ Նոր քարի դարում մարդը զարգացնում է խեցեգործության արհեստը և գյուղատնտեսությունը, զբաղվում է խեզեգործությամբ, կավե սպասքի արտադրությամբ նաև մարդը սկսում է աշխատել մետաղների հետ։ Սկսում է օգտագործել կենդանիներին որպես քարշիչ ուժ, հայտնաբերում է անվավոր կառքեր։ Մ․թ․ա առաջին հազարամյակի սկզբին մարդու կողմից սկսվեցին օգտագործվել երկաթյա գործիքներ։

Գիտության ձևավորման երկրորդ պատճառը մարդու ճանաչողական գործունեության բարդացումն էր։ «Ճանաչողական» որոնողական գործուներությունը բնութագրիչ հատկություն է կենդանիների համար։ Սակայն առարկայական, պրակտիկ գործունեության բարդության պատճառով մարդու գործունեության ձևափոխումը բերում է մարդու հոգեկան և մորֆոլգիական փոփոխությունների։

Գիտության շրջանաբաժանումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտության պատմության գերակա խնդիրներից մեկը շրջանաբաշանման խնդիրն է[3][4]։ Սովորաբար առանձնացվում են գիտության հետևյալ ժամանակաշրջանները։

Հնարավոր է ժամանակաշրջանների այլ բաշխում․

  1. վաղ դասական (վաղ հնություն, բացարձակ ճշմարտության որոնում, դիտարկում և մտորում, անալոգիայի մեթոդը),
  2. դասական (XVI - XVII դարեր, փորձարկումների պլանավորում, հայտնվում է դետերմինիզմի սկզբունքը, գիտության կարևորությունը մեծանում է),
  3. ոչ դասական (XIX դարի վերջին, հզոր գիտական տեսությունների առաջացումը, օրինակ, հարաբերականության տեսությունը, համեմատական ճշմարտության որոնումը, պարզ է դետերմինիզմի սկզբունքը միշտ չէ, որ կիրառելի է, և փորձարարը ազդում է փորձի որոնման վրա)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Вернадский В. И. Очерки по истории современного научного мировоззрения: о научном мировоззрении // Труды по истории науки. — М.: Наука, 2002. — С. 47-49.
  2. Տես օրինակ․
    • Dampier Wetham W. C. Science // Encyclopædia Britannica.— 11th ed.— New York: Encyclopedia Britannica, Inc, 1911.
    • Clagett M. Greek Science in Antiquity.— New York: Collier Books, 1955.
    • Pingree D. Hellenophilia versus the History of Science // Isis, 1982.— 83, 559
    • Munday P. History of Science // New Dictionary of the History of Ideas.— Charles Scribner’s Sons, 2005.
  3. «Проблема периодизации истории науки: проблема различия классической, неклассической и постнеклассической науки». Философия 2008. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 5-ին.
  4. Гурштейн А. А. «Наука и протонаука». Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 5-ին.