Վերներ Հայզենբերգ
.svg){kind=small}
| Քվանտային մեխանիկա |
|---|
Վերներ Կարլ Հայզենբերգ (գերմ.՝ Werner Karl Heisenberg, դեկտեմբերի 5, 1901[1][2][3][…], Վյուրցբուրգ, Բավարիայի թագավորություն, Գերմանական կայսրություն[4] - փետրվարի 1, 1976[1][2][3][…], Մյունխեն, Բավարիա), գերմանացի ֆիզիկոս, քվանտային մեխանիկայի հիմնադիրներից։ Ավարտել է Մյունխենի համալսարանը (1923)։ 1923-1927 թթ. եղել է Մաքս Բոռնի ասպիրանտը, 1927-1941 թթ.՝ Լայպցիգի և Բեռլինի համալսարանների պրոֆեսոր, 1941 թվականից՝ Բեռլինի և Գյոթինգենի, 1955 թվականից՝ Մյունխենի ֆիզիկայի ինստիտուտի տնօրեն և պրոֆեսոր։ 1925 թվականին Նիլս Բորի հետ մշակել է քվանտային մեխանիկայի առաջին տարբերակը՝ մարտիցային մեխանիկան։ Կատարել է հելիումի ատոմի քվանտամեխանիկական հաշվարկը, ցույց է տվել երկու տարբեր վիճակներում դրա գոյության հնարավորությունը։ 1927 թվականին ձևակերպել է անորոշությունների սկզբունքը, Յա. Ի. Ֆրենկելից անկախ մշակել ֆեռոմագնիսական նյութերի ինքնակամ մագնիսացվածության և փոխանակային փոխազդեցության տեսությունը։ Աշխատանքներ ունի նաև ատոմային միջուկի կառուցվածքի (բացահայտել է նուկլոնների փոխազդեցության փոխանակային բնույթը), ռելյատիվիստական քվանտային մեխանիկայի, դաշտի միասնական տեսության վերաբերյալ (1932 թ․)։
Փիլիսոփայական հայացքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայզենբերգը մեծ ուշադրության էր արժանացնում գիտության փիլիսոփայական հիմնավորմանը, որին նվիրել է մի շարք աշխատանքներ և ելույթներ։ 1950-ական թթ. լույս տեսավ նրա «Ֆիզիկան և փիլիսոփայությունը» գիրքը, որն ընդգրկում է Սենտ-Էնդրյուսի համալսարանում կարդացած Գիֆորդոֆյան դասախոսությունները, իսկ տասը տարի անց՝ «Ամբողջը և մասը» ինքնակենսագրական աշխատությունը, որը Կարլ ֆոն Վայցզեկերը անվանել է մեր ժամանակների միակ պլատոնական երկխոսությունը[13]։ Պլատոնի փիլիսոփայությանը Հայզենբերգը ծանոթ էր դեռևս Մյունխենի դասական գիմնազիայում սովորելու տարիներին, որտեղ ստացել էր հիմնավոր հումանիտար կրթություն։ Բացի այդ, Հայզենբերգի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել հայրը, որը հայտնի բանասեր էր[14]։ Ողջ կյանքի ընթացքում Հայզենբերգը պահպանեց իր հետաքրքրվածությունը Պլատոնի և մյուս անտիկ փիլիսոփաների հանդեպ։ Նա կարծում էր, որ «հնարավոր չէ առանց հունական փիլիսոփայության իմացության զարգացնել ժամանակակից ատոմային ֆիզիկան»[15]։ XX դարի երկրորդ կեսի տեսական ֆիզիկայի զարգացման մեջ նա տեսնում էր վերադարձ Պլատոնի որոշ ատոմիստական գաղափարներին (այլ մակարդակում).
|
Եթե մենք ցանկանում ենք համեմատել մասնիկների ժամանակակից ֆիզիկայի արդյուքները հին փիլիսոփաներից որևէ մեկի գաղափարների հետ, ապա Պլատոնի փիլիսոփայությունը ամենահամապատասխանն է. ժամանակակից ֆիզիկայի մասնիկները սիմետրիայի խմբերի ներկայացուցիչներ են, և այս իմաստով նրանք հիշեցնում են պլատոնական փիլիսոփայության սիմետրիկ պատկերները[16]։ - Վերներ Հայզենբերգ
|
|
Պարգևներ և անդամակցությունը գիտական հաստատություններին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մատեուչիի անվան մեդալ (1929)
- Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակ (1932)
- Մաքս Պլանկի անվան մեդալ (1933)
- ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի բրոնզե մեդալ (1964)
- Նիլս Բորի անվան միջազգային ոսկե մեդալ (1970)
- Բավարական շքանշան «Վաստակի համար»
- Գերմանիայի ֆեդերատիվ հանրապետության «Վաստակի համար» շքանշան
- Բրիտանական «Վաստակի համար» շքանշանի ասպետ (Peace Class)
- Անդամ է Սաքսոնիայի գիտությունների ակադեմիայի, Գյոթինգենի գիտությունների ակադեմիայի, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիայի, Բավարիայի գիտությունների ակադեմիայի, Լեոպոլդինի գիտությունների ակադեմիայի։
- Արտասահմանյան անդամ է՝ Լոնդոնի թագավորական հասարակության (1955), Ամերկայի արվեստի և գիտության ակադեմիայի, Իռլանդիայի թագավորական ակադեմիայի, Շվեդիայի գիտությունների թագավորական ակադեմիայի, Նիդեռլանդների գիտությունների թագավորական ակադեմիայի, Գիտությունների պապական ակադեմիայի, դեի Լինչեյի ազգային ակադեմիայի, Իսպանիայի, Նորվեգիայի, Ռումինիայի գիտությունների ակադեմիաների։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Архив по истории математики Мактьютор
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Гейзенберг Вернер // Большая советская энциклопедия (рус.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
- ↑ http://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/heisenberg.html
- ↑ Математическая генеалогия — 1997.
- ↑ Математическая генеалогия — 1997.
- ↑ Математическая генеалогия — 1997.
- ↑ Математическая генеалогия — 1997.
- ↑ http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1932/
- ↑ https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 12,7 12,8 12,9 Kindred Britain
- ↑ А. В. Ахутин,, В. Гейзенберг, Физика и философия. Часть и целое, М. Наука, 1990, էջ 365 (Վերներ Հայզենբերգը և փիլիսոփայությունը) (ռուս.)
- ↑ А. В. Ахутин, Вернер Гейзенберг и философия էջեր 367—368 (ռուս.)
- ↑ А. В. Ахутин, Вернер Гейзенберг и философия, էջ 370}} (ռուս.)
- ↑ В. Гейзенберг, Природа элементарных частиц, 1977, հատոր 121, էջ 665 (ռուս.)
| ||||||||||||||||
- Դեկտեմբերի 5 ծնունդներ
- 1901 ծնունդներ
- Վյուրցբուրգ քաղաքում ծնվածներ
- Փետրվարի 1 մահեր
- 1976 մահեր
- Մյունխեն քաղաքում մահացածներ
- Մյունխենի համալսարանի շրջանավարտներ
- Արվեստի և գիտության ոլորտում ունեցած վաստակի շքանշանակիր
- Ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ
- Մաքս Պլանկի անվան մեդալի դափնեկիրներ
- Գիտնականներ այբբենական կարգով
- Անձինք այբբենական կարգով
- Նոբելյան մրցանակի դափնեկիրներ
- Գերմանացի ֆիզիկոսներ
- Ֆիզիկոսներ այբբենական կարգով
- Գերմանացի պրոֆեսորներ
- Քաղցկեղից մահացածներ
- Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամներ
- 20-րդ դարի ֆիզիկոսներ
- Տեսական ֆիզիկոսներ
- Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիայի անդամներ
- Գերմանացի նոբելյան մրցանակակիրներ
- ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամներ
- Գյոթինգենի համալսարանի շրջանավարտներ
- Շվեդիայի գիտությունների թագավորական ակադեմիայի անդամներ
- ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի արտասահմանյան անդամներ
- Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամներ