Գեորգի Կիստյակովսկի

Գեորգի Կիստյակովսկի
Ծնվել է	նոյեմբերի 18 (դեկտեմբերի 1), 1900; Tarasivka, Kievsky Uyezd, Կիևի նահանգ, Ռուսական կայսրություն
Մահացել է	դեկտեմբերի 7, 1982 (82 տարեկան); Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	Ռուսական կայսրություն և ԱՄՆ
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս, քիմիկոս, համալսարանի դասախոս և միջուկային ֆիզիկոս
Հաստատություն(ներ)	Փրինսթոնի համալսարան և Հարվարդի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	ֆիզիկական քիմիա
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատեր	HU Berlin
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Գիտական ղեկավար	Մաքս Բոդենշտեյն
Եղել է գիտական ղեկավար	Հերբերտ Ս․ Գուտովսկի և Բրյուս Հ․ Մահան
Պարգևներ	Վիլարդ Գիբսի պարգև Հարյուրամյակի մրցանակ Ֆրանկլինի մեդալ Ամերիկայի ֆիզիկայի ակադեմիայի անդամ Փպիստլիի մեդալ Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ Peter Debye Award in Physical Chemistry? Charles Lathrop Parsons Award? և Ուիլյամ Նիկոլսի շքանշան
Երեխա(ներ)	Վերա Կիստյակովսկի
Հայր	Բոգդան Կիստյակովսկի
Մայր	Maria Berenstamm?
	Ստորագրություն;
	George Kistiakowsky Վիքիպահեստում

Գեորգի Կիստյակովսկի (ուկրաիներեն՝ Георгій Богданович Кістяківський, անգլ.՝ George Kistiakowsky, նոյեմբերի 18 (դեկտեմբերի 1), 1900^[1], Tarasivka, Kievsky Uyezd, Կիևի նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[1] - դեկտեմբերի 7, 1982(1982-12-07)^[2], Քեմբրիջ, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ), ազգությամբ ուկրաինացի ամերիկացի քիմիկոս, դանդաղ պայթուցիկ բորատոլ նյութի ստեղծող։ Մանհեթենյան նախագծի մասնակից է, առաջին ատոմային ռումբի ստեղծողներից մեկը։ Եղել է ԱՄՆ-ի նախագահ Դուայթ Էյզենհաուերի գիտական խորհրդականը։

ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ է եղել (1939), Լոնդոնի թագավորական ընկերության օտարերկրյա անդամ^[9]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է Կիևի համալսարանի իրավաբանության պրոֆեսոր Բոգդան Կիստյակովսկու և Մարիա Կիստյակովսկու (ծնունդով՝ Բերենշտամ) ընտանիքում, նշանավոր իրավաբան Ալեեքսանդր Կիստյակովսու թոռն է։ Կրտսեր եղբայրը՝ Ալեքսանդր Կիստյակովսկին (1904-1983), խորհրդային ու ուկրաինացի կենսաբան է, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։

Սովորել է Մոսկվայի գիմնազիայում, սակայն ուսումնառության վերջին տարին անցկացրել է Կիևում, որտեղ տեղափոխվել էր 1917 թվականին։ 1918 թվականին մտել է Սպիտակ բանակի կազմի մեջ և մասնակցել 1920 թվականի աշնան ռազմական գործողություններին։ Ղրիմից էվակուացվել է Թուրքիա, ապա տեղափոխվել Հարավսլավիա՝ պապիկի մոտ։

1921 թվականին ընդունվել է Բեռլինի համալսարան, որտեղ 3.5 տարում ավարտել է ամբողջ կուրսը և 1925 թվականին Մաքս Բոդենշտայնի ղեկավարությամբ պաշտպանել դոկտորական ատենախոսություն՝ նվիրված լույսի օգնությամբ առաջացող քլորի օքսիդի տարրալուծման խնդրին։ Համալսարանն ավարտելուց հետո աշխատանքի է անցել Բոդենշտայնի մոտ և նրա խորհրդով էլ 1926 թվականին որպես Ֆիզիկական քիմիայի միջազգային կոմիտեի թոշակառու մեկնել Փրինսթոնի համալսարան՝ պրոֆեսոր Թեյլորի մոտ։ Այստեղ նա սկսել է ուսումնասիրել ադսորբման ու կատալիզի խնդիրները, սակայն Թեյլորի խորհրդով գիրք է գրել ֆոտոքիմիայի մասին՝ «Ֆոտոքիմիական գործընթացներ» վերնագրով։ Գիրքը լույս է տեսել 1928 թվականին Ամերիկայի քիմիական ընկերության մենագրությունների մատենաշարով։ Հրապարակումը երիտասարդ գիտնականին ճանաչում է բերել ֆոտոքիմիայի բնագավառում։ 1930 թվականից դասավանդել է Հարվարդի համալսարանում, որի հետ կապը չի կտրել մինչև իր կյանքի վերջը։

1926 թվականին Կիստյակովսկին ամուսնացել է Հիլդեգարդե Մյոբիուսի հետ (ամուսնալուծվել են 1942 թվականին)։ Առաջին ամուսնությունից ծնված դուստրը՝ Վերա Կիստյակովսկայան, փորձարարական քիմիայի և աստղաֆիզիկայի մասնագետ է եղել, Մասաչուսեթսի տեխնոլոգիական համալսարանի առաջին կին դասախոսը^[10]։ 1933 թվականին Կիստյակովսկին ստացել է ԱՄՆ քաղաքացիություն։

1945 թվականին Կիստյակովսկին ամուսնացել է երկրորդ անգամ Իրմե Շուլերի հետ, որից բաժանվել է 1960 թվականին և 1962 թվականին ամուսնացել Էլեն Մահոնիի հետ^[11]։

Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1933 թվականից դարձել է Հարվարդի համալսարանի դոցենտ։ Կիստյակովսկու հետաքրքրություններն այդ ժամանակշրջանում եղել են ջերմադինամիկան, սպեկտրասկոպիան, քիմիական կինետիկան^[12]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին բացառապես զբաղվել է ռազմական հարցերով։ 1940 թվականի հուլիսին դարձել է Ազգային հետազոտական կոմիտեի պայթուցիկ նյութերի մշակման բաժնի խորհրդականը։ 1942 թվականին գլխավորել է նույն կոմիտեի 8-րդ բաժանմունքը, որտեղ զբաղվել է պայթուցիկ նյութերի ստեղծմամբ ու փորձարկմամբ, հրթիռային վառելիքի մշակմամբ։ 1941 թվականից Կիստյակովսկին Գիտությունների ազգային ակադեմիայի ատոմային էներգետիկայի կոմիտեի անդամ է եղել՝ ոչ անմիջական մասնակցություն ունենալով այն աշխատանքներին, որոնք նախորդել են Մանհեթենյան ծրագրին։ Այս ժամանակ Կիստյակովսկին և նրա աշխատակիցներն ուսումնասիրում էին հեքսոգենը և մեծ մասշտաբներով նրա արտադրության եղանակը։ 1943 թվականին սկսվել է Composition B պայթուցիկ նյութի զանգվածային արտադրությունը, որը բաղկացած էր հեքսոգենից, տրոտիլից ու տորպեքսից։ Նա ստեղծել է նաև ուտելու պայթուցիկ չինացի պարտիզանների համար։ Սովորական ալյուրի տեսք ունեցող պայթուցիկը պարտիզանները կարող էին հանգիստ անցկացնել ճապոնական հսկիչ կետերով^[13]։

1943 թվականին Կիստյակովսկին աշխատել է Լոս Ալամոսի լաբորատորիայում։ Նա կիրառել է ռենտգենյան ու լուսանկարչական եղանակներ կումուլյատիվ լիցքերի ուսումնասիրության համար։ 1944 թվականին գլխավորել է ատոմային ռումբի համար ավանդական պայթուցիկների կիրառման բաժանմունքը։ Կիստյակովսկու ղեկավարությամբ մշակվել են պայթուցիկ բարդ լինզաներ, դանդաղ պայթող բորատալը։ 1945 թվականի հուլիսի 16-ին Կիստյակովսկին հետևել է Թրինիթիի (անգլ.՝ Trinity) փորձարկումներին, իսկ մի քանի շաբաթ անց Fat Man տիպի ռումբը նետվել է Ճապոնիայի Նագասակի քաղաքի վրա։

Աշխատանք Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1946 թվականի փետրվարին Կիստյակովսկին վերադարձել է Հարվարդի համալսարան, 1947-1950 թվականների գլխավորել է քիմիայի ամբիոնը, վերսկսել հետազոտական աշխատանքը և դասախոսել ուսանողներին։ 1950-ական թվականներին ակտիվորեն մասնակցել է կառավարական գիտական հաստատությունների աշխատանքներին։ 1953-1958 թվականներին պաշտպանության նախարարության՝ բալիստիկ հրթիռների ուղղությամբ խորհրդատվական կոմիտեի անդամ է եղել, 1959 թվականից՝ ՆԱՍԱ-ի խորհրդատվական կոմիտեի անդամ։ 1958 թվականին Կիստյակովսկին որպես ամերիկյան պատվիրակության անդամ մասնակցել է ատոմային փորձարկումների վերահսկողության հարցերով Ժնևի խորհրդակցությանը։ 1959 թվականի հուլիսին նշանակվել է ԱՄՆ նախագահի խորհրդական գիտության ու տեխնիկայի հարցերով։ Այս պաշտոնում մնալով մինչև 1961 թվականը՝ նա նախագահ Դուայթ Էյզենհաուերի հետ հարցերի լայն շրջանակ է քննարկել՝ հետազոտությունների կոորդինացումից մինչև գիտական կադրերի պատրաստումը։ Հենց նա է եղել սեյսմիկ ուժգնությունից ուժեղ ատոմային փորձարկումների արգելքի նախաձեռնողը։ Դրույթը ներկայացվել է 1960 թվականին, և ԽՍՀՄ-ը ընդունել է այն^[14]։

1962-1965 թվականներին գլխավորել է Ազգային ակադեմիայի՝ գիտության, տեխնիկայի ու պետական քաղաքականության կոմիտեն^[15]։ 1968 թվականի հունվարին, ի նշան Վիետնամի պատերազմի դեմ բողոքի, հրաժարական է ներկայացրել՝ թողնելով իր բոլոր պաշտոնները պետական հաստատություններում։ 1971 թվականից, երբ դադարեցրել է հետազոտական ակտիվ գործունեությունը, մտել է քաղաքական կյանք, ելույթ ունեցել սպառազինությունների մրցավազքի դադարեցման օգտին։ Պագուոշի շարժման ակտիվ մասնակից է եղել, մասնակցել է նաև Աշխարհի բժիշկները հանուն միջուկային պատերազմի կանխման միջազգային կազմակերպության աշխատանքներին։ Որպես մասնագետ մեծ ներդում է ունեցել ԽՍՀՄ և ԱՄՆ բարձր մակարդակի բանակցություններում սպառազինության վերահսկման հարցերով^[16]։ Կյանքի վերջին տարիներին եղել է Council for Livable World («Մարդու համար արժանավայել պայմանների ստեղծման խորհուրդ») կազմակերպության նախագահը, որը 1962 թվականին հիմնադրել էր ամերիկացի ֆիզիկոս Լեո Սիլարդը։

1982 թվականին քաղցկեղից մահացել է Քեմբրիջում։ Նրա աճյունը դիակիզման է ենթարկվել, իսկ մոխիրը ցանել են Քեյթ Կոդի իր տան շրջակայքում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 parish register
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Munzinger Personen (գերմ.)
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ https://www.acs.org/content/acs/en/funding-and-awards/awards/national/bytopic/priestley-medal.html
↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 205.
↑ https://www.acs.org/funding/awards/peter-debye-award-in-physical-chemistry/past-recipients.html
↑ https://www.acs.org/funding/awards/charles-lathrop-parsons-award/past-recipients.html
↑ https://www.newyorkacs.org/nicholsmedalists.html
↑ Kistiakowsky; George Bogdan (1900 - 1982)(չաշխատող հղում)(անգլ.)
↑ «List: Manuscript collections: Institute Records: Institute Archives & Special Collections: MIT». libraries.mit.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ «George Kistiakowski». IMDb. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ George Bogdan Kistiakowsky, 18 November 1900 - 7 December 1982 // Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. — 1985-11. — Т. 31. — С. 376—408. — ISSN 1748-8494 0080-4606, 1748-8494. — doi:10.1098/rsbm.1985.0013
↑ Military History Matters (2012 թ․ հունիսի 12). «Back to the Drawing Board – Aunt Jemima» (անգլերեն). Military History Matters. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ «The Making of the Limited Test Ban Treaty, 1958-1963». nsarchive2.gwu.edu. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ «Origins of the Committee on Science, Engineering, and Public Policy». web.archive.org. 2007 թ․ ապրիլի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ Иванян Э. А. Энциклопедия российско-американских отношений. XVIII-XX века. — Москва: Международные отношения, 2001. — 696 с. — ISBN 5-7133-1045-0

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Dainton (1985). «George Bogdan Kistiakowsky. 18 November 1900-7 December 1982». Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. 31: 376–408. doi:10.1098/rsbm.1985.0013. JSTOR 769930.
Gibson, Toni Michnovicz; Michnovicz, Jon; Michnovicz, John (2005). Los Alamos: 1944–1947. Charleston, South Carolina: Arcadia. ISBN 978-0-7385-2973-8. OCLC 59715051. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
Heuman, Susan Eva (1998). Kistiakovsky: The Struggle for National and Constitutional Rights in the Last Years of Tsarism. Cambridge, Massachusetts: Distributed by Harvard University Press for the Harvard Ukrainian Research Institute. ISBN 978-0-916458-61-4. OCLC 38853810.
Hoddeson, Lillian; Henriksen, Paul W.; Meade, Roger A.; Westfall, Catherine L. (1993). Critical Assembly: A Technical History of Los Alamos During the Oppenheimer Years, 1943–1945. New York: Cambridge University Press. ISBN 0-521-44132-3. OCLC 26764320. {{cite book}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
Noyes, W. Albert, ed. (1948). Chemistry, a History of the Chemistry Components of the National Defense Research Committee, 1940–1946. Boston: Little, Brown. OCLC 14669626. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 9-ին.
Stewart, Irvin (1948). Organizing Scientific Research for War: The Administrative History of the Office of Scientific Research and Development. Boston: Little, Brown and Company. OCLC 500138898. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 1-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1982 Audio Interview with George Kistiakowsky by Richard Rhodes at Voices of the Manhattan Project
2014 Video Interview with Vera Kistiakowsky, daughter of George Kistiakowsky, by Cynthia C. Kelly at Voices of the Manhattan Project
Diary of George B. Kistiakowsky Արխիվացված 2018-08-10 Wayback Machine, Dwight D. Eisenhower Presidential Library
Records of the White House Office of the Special Assistant for Science and Technology, Dwight D. Eisenhower Presidential Library Արխիվացված 2012-09-29 Wayback Machine
Annotated bibliography for George Kistiakowsky from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գեորգի Կիստյակովսկի» հոդվածին։

[_12b16f3220547129-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 parish register

[_80af8142083a8d2b-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Munzinger Personen (գերմ.)

[_1312bc8cf2f77681-3] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_f622c2b83dd66fef-4] ttps://www.acs.org/content/acs/en/funding-and-awards/awards/national/bytopic/priestley-medal.html

[_f379842dc52d9a51-5] List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 205.

[_b077b76c4d900d87-6] ttps://www.acs.org/funding/awards/peter-debye-award-in-physical-chemistry/past-recipients.html

[_e7c240acec9b6283-7] ttps://www.acs.org/funding/awards/charles-lathrop-parsons-award/past-recipients.html

[_ffc8c0afb39d18cf-8] ttps://www.newyorkacs.org/nicholsmedalists.html

[9] Kistiakowsky; George Bogdan (1900 - 1982)(չաշխատող հղում)(անգլ.)

[10] «List: Manuscript collections: Institute Records: Institute Archives & Special Collections: MIT». libraries.mit.edu. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հուլիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.

[11] «George Kistiakowski». IMDb. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.

[12] George Bogdan Kistiakowsky, 18 November 1900 - 7 December 1982 // Biographical Memoirs of Fellows of the Royal Society. — 1985-11. — Т. 31. — С. 376—408. — ISSN 1748-8494 0080-4606, 1748-8494. — doi:10.1098/rsbm.1985.0013

[13] Military History Matters (2012 թ․ հունիսի 12). «Back to the Drawing Board – Aunt Jemima» (անգլերեն). Military History Matters. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.

[14] «The Making of the Limited Test Ban Treaty, 1958-1963». nsarchive2.gwu.edu. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.

[15] «Origins of the Committee on Science, Engineering, and Public Policy». web.archive.org. 2007 թ․ ապրիլի 23. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ ապրիլի 23-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 2-ին.

[16] Иванян Э. А. Энциклопедия российско-американских отношений. XVIII-XX века. — Москва: Международные отношения, 2001. — 696 с. — ISBN 5-7133-1045-0

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]