Բեյթ Շեան
| Քաղաք | |||
|---|---|---|---|
| Բեյթ Շեան | |||
| בית שאן | |||
| |||
 Տեսարան հին Բեյթ Շեանից | |||
| Երկիր |  Իսրայել | ||
| Քաղաքապետ | Րաֆի Բեն-Շիտրիտ | ||
| Հիմնադրված է | 1949 թ. | ||
| Մակերես | 7,33 կմ² | ||
| ԲԾՄ | -125 մ | ||
| Բնակչություն | 17332 (2016) մարդ | ||
| Ազգային կազմ | Հրեա (97,3%), այլ (2,7%) | ||
| Կրոնական կազմ | Հուդայականություն | ||
| Ժամային գոտի | [[UTCUTC+2, ամառ UTC+3]] | ||
| Փոստային ինդեքս | 19150 | ||
| Փոստային դասիչ | 19150 | ||
| Պաշտոնական կայք | bet-shean.org.il | ||
| |||
Բեյթ Շեան (Բեյթ Շեան եբրայերեն՝ בית שאן հին անվանումը Բեֆսան, հունարեն՝ Σκυθόπολις — Սկիֆոպոլիս, արաբ․՝ 'بيسان — Բիսան), քաղաք Իսրայելի Հյուսիսային մարզում։ Գտնվում է Հորդանանի հովտում` Կիներետ լճից մոտ 25 կմ հարավ։ Բնակչությունը՝ ▲18 200 մարդ (դեկտեմբերի 31, 2018)[1]։
Սկիֆոպոլիսի ազգային պարկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հնագույն Բեյթ Շեանի հնագիտական վայրում գտնվում է ազգային պարկ։ Սկիթոպոլիսը Դեկապոլիսի քաղաքներից մեկն է (տասը հելլենիստական քաղաքները, որոնք միավորված են Հռոմի հրամանատար Գնեոս Պոմպեոսի կողմից `առանձին վարչական միավորի մեջ)։
Կոմլեքսն ներառում է հռոմեական թատրոն, հասարակական բաղնիքներ (թերմ), Կարդո և Դեկումանուս ոճի փողոցային սյունաշարերը, որտեղ գտնվում էին հնագույն խանութները, ծածկված խճանակարներով։ Կարդոյի աջ կողմում (որը այժմ կոչվում է Պալադիուս) սյուները պսակվում են հոնիական օրդերի խոյակներով, իսկ ձախ կողմում բաղնիքների կողքին ավելի ճոխ ձևավորման համար կորինտիական օրդերով։ Թատրոնի սյուները նույնպես պսակվում են կորինտիական օրդերի խոյակներով։
Ստուգաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հին անվանումը եբրայերեն՝ בית שאן Բեյթ Շեան (Բեֆսան, Վեֆսան) մեկնաբանվում է որպես «Հանգստյան տուն»[2]։
Քաղաքի հելլենիստական անվանումը (եբրայերեն՝ Σκυθόπολις-Սկիֆոպոլիս), ըստ առաջին տարբերակի կապված է սկյութական պատերազմի վետերանների հետ, որոնք հելլենիստական արքան բնակեցրել է քաղաքի բերրի շրջանում, ձիերի համար առատ արոտավայրերի վրա։ Այլ տեսակետների համաձայն հույները պարզապես տեղական անունին համահունչ անուն են տվել։ I դարում (V, 18, 74) Պլինիոս Ավագը քաղաքի անունը կապել է սկյութների հետ՝ Դիոնիսի ուղեկիցներ։ Հովհաննես Մալալասը (V, 139—140) VI դարում գրել է, որ քաղաքը հայտնի էր նաև Տրիկոմիյա («երեք գյուղեր») անվանումով, որը վկայում է երեք բնակավայրերի միավորման մասին։ Քաղաքը կրում է կրկնակի անուն Նիսա-Սկիֆոպոլ։ Նիսան՝ տարածքի անվանումն է, որտեղ ըստ հին հունական Դիոնիսոսի մասին առասպելի, Զևսը Հերայի բարկությունից այստեղ է թաքցրել Դիոնիսոսին։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սկիֆոպոլ հնագույն քաղաքը (Բեյթ Շեան) գտնվում է Կիներետ լճից հարավ, Հորդանան գետից արևմուտք, Հարոդի հովտի ծայրամասում և Հորդանանի հովտում, ունեցել է կարևոր աշխարհագրական դիրք։ Հորդանանի հովտով հարավ դեպի Կարմիր ծով ձգվում էր Հին առևտրական ուղին՝ Via Regia (Արքայական ճանապարհ)։ Հարոդի հովիտը Հորդանանի հովիտը միացնում է Միջերկրական ծովին, որի ափին երկայնքով մեկ այլ հին ճանապարհ էր անցնում՝ Via Maris (Ծովային ճանապարհ)։ Բեյթ Շեանը գտնվում էր Արքայական ճանապարհի սահմանագծին և Ծովային ճանապարհի գլխավոր ճյուղի վրա։ Սկիֆոպոլը հռոմեական ճանապարհների ցանցում գլխավոր դեր ուներ, որով անցնում էին Պելլայով մինչև Արաբիա, Դամասկոս և Պտոլեմաիդա (Աքքա) նավահանգիստ։
Տեղեկագրական առումով Բեյթ Շեանում հիմնականում գերիշխում է բլուրը (թելլ), որը հասնում է 80 մ բարձրության Հարոդ գետի մակարդակից։ Բեյթ Շեանի բլուրը, կամ էլ Թելլ-էլ-Խուշը «Բերդյան գավազան», ունի կտրուկ լանջեր սահմանափակ մուտք դեպի միայն թամբի երկայնքով, անցումից մինչև հյուսիս-արևմուտք։ Վերևից տեսարան է բացվում դեպի Բեյթ Շեանի բարեբեր հովիտը բազմաթիվ լճակներով և Հորդանան գետի լայնատարած հովիտով։ Տարածքը հնագույն ժամանակներից անընդհատ բնակեցված է եղել, քաղաքի պեղված ամենահնագույն շերտը վերագրվում է էնեոլիթին[3]. Ենթադրվում է, որ քանանցիները բնակություն են հաստատել բլրի վրա, որը հիշատակվում է Ասանի (անգլ.՝ Execration texts։ Ք․ ա․ XV դարում փարավոն Թութմոս III-ի գրավելուց հետո քաղաքը երեք հարյուր տարի եղել է Եգիպտոսի վարչական կենտրոնը։ Ամբողջությամբ վերակառտուցվել է XIX դիանստիայի փարավոնների կողմից (Ք․ ա․1292—1186 թվականներին)։ Այստեղ հայտնաբերվել է Ռամզես II արձանը և երկու կոթողներ Սեթի I կառավարման շրջանին վերագրվող։ Քաղաքը նշված է եգիպտական Թելլ-Ամարնայի արձանագրություններում Էխնաթոնի շրջանի։ Ծովի ժողովուրդների ներխուժումից հետո Եգիպտոսը կորցնում է իշխանությունը տարածաշրջանում և Ք․ա․ մոտ 1150-ական թվականներին հրդեհից հետո Եգիպտական շինությունները այլեւս չեն վերականգնվել։ Աստվածաշնչում նշվում է (սինոդական թարգմանությունը, Բեֆսան, Վեֆսան), սկզբում որպես քանանցիների քաղաք, որը Մանասեի ցեղը չի կարողացել նվաճել քանանիացիների ամուր կառույցների առկայության պատճառով. ապա որպես փղշտացիներ քաղաք, որի դարպասների վրա կախված էր Գելուվայի ճակատամարտում զոհվածի մարմինը, Սավուղ թագավորի օրոք, իսկ հետո որպես Իսրայելի հրեական թագավորության քաղաք Սողոմոն արքայի օրոք։ Բեյթ Շեանը հիշատակվում է Կարնաքի տաճարի արձանագրություններում, որը թալանվել է Շեշոնկ I փարավոնի Հուդայի թագավորության վրա արշավանքի ժամանակ Ք․ա 925 թվականինի։ Ք․ա․ 732 թվականին Ասորեստանի թագավոր Թիգլթպալասար III Հյուսիսային Իսրայելի թագավորության նվաճման ժամանակ ամբողջությամբ ավերվել է։ Ալեքսանդր Մեծի կայսրության փլուզումից հետո (Ք․Ա․ 323 թվակա)) քաղաքը անցել է Պտղոմեոսին։ Այդ ժամանակ քաղաքը կոչվում էր նաև Նիսա (առասպելական Դիոնիսոսի ծննդավայրի անոնով), Դիոնիսոսի պաշտամունքը դարձել է քաղաքի գլխավոր պաշտամունքը (դա նաև Պտղոմեոսի կարևոր պաշտամունքն էր)։ Պեղումներիի ժամանակ բացվել են Դիոնիսոսի տաճարի մնացորդները։ Ք․ ա 218 թվականին քաղաքը կամավոր կերպով անցավ Սելևկյանների (Անտիոքոս III) իշխանության ներքո, այնուհետև եղել Հուդայի թագավոր Ալեքսանդր Յաննայայի (Ք․ ա․ 103-76 թվականներին) իշխանության տակ։ Պոմպեոսը քաղաքը կառավարում էր Հռոմի իշխանության տակ, բայց նրան թողել էր ինքնակառավարման, ինչպես նաև Դեկապոլիսի այլ քաղաքների։ Գաբինյոսը վերակառուցեց քաղաքը։ Հովսեփոս Փլավիոսը Նիսու-Սիֆոպոլիս է անվանել Դեկապոլիսի ամենամեծ քաղաքը (Դեսյատիգրադիա)(Bel. Iud. III, 446)։ Վեսպասիանոս քաղաքը դարձրել է իր հիմնական հենակետը 64 թվականի ամռան հրեական ապստամբության ժամանակ։ V դարի սկզբին քաղաքի դերը բարձրացավ, երբ Հռոմեական կյասրություն նահանգ Պաղեստինը բաժանվեց առանձին երեք պրովինցիաների, և Սկիֆոպոլը դարձավ Պալեստին II մայրաքաղաքը (մինչև 409 թվականը .[4]). Պրովինցիան զբաղեցնում էր Գալիլեան և հյուսիսային Սամարիան Գալիլեյան ծով շրջակայքը, ներառյալ Հորդանանի սահմանները։ Բեթ Շեյանի տարածքը հայտնի է բարձր բերքատվությամբ։ III դարում ռաբբի Շիմոն բեն Լախիշը քաղաքի բերքատվության մասին ասել է «Եթե դրախտը գտնվում է Իսրայելի երկրում, ապա նրա մուտքը Բեյթ Շեանն է»։ V դարի սկզբին Եգիպտոսից փախած վարդապետ-օրիգենիստները որոշել են բնակվել Բեյթ Շեանում, քանի որ բազմաթիվ արմավենիները առևտրի համար հումք էին տալիս, որով արտադրում էին թելեր և զանբյուղներ։ Բեյթ Շեանի տարածքում տեղումները քիչ են, քաղաքը գտնվում է անապատի եզրին, ձգվելով Գալաադից հարավ Նեգեև։ Այնուամենայնիվ, ջրերի առատությունը և անխափան մատակարարումը 30 բանկան աղբյուրներից, որոնք բերում են տարեկան 130 միլիոն մ3 ջուր, ինչը բավարար էր ողջ տարածաշրջանի ոռոգման համար։ Հռոմեական և վաղ բյուզանդական շրջաններում Սքյիտոպոլը խոշոր առևտրի կենտրոն էր։ Ջրերի առատությունը, շրջակա արոտավայրերը և առևտրային հարաբերությունները հարմար է գործվածքների արտադրության համար։ Էդիկտ Դիոկլետինան գների մասին թվարկում է կտորների հինգ «ապրանքանիշեր», առաջին տեղում սկիֆոպոլսիկն էր։ Էդիկտը 374 թվականին նշում է Սկիֆոպոլում բանակի կարիքների համար պետական վուշի գործարանը (linyphia), և տարբերում էր «linteones» (պետական գործարանի ստրուկները) և «linyfos» (վուշագործ ջուլհակներ)։ 359 թվականին քաղաքում կայացել է Սկիֆապոլի գործընթացը Կոստանդիոս II կայսրի դեմ հանցագործության մեղավորների գործը։
Քաղաքի վաղ Բյուզանդական ժամանակաշրջանում ապրում էին 4 էթնո-դավանանքային խմբեր՝ քրիստոնյաներ, հեթանոսներ, հրեաներ, սամարացիներ։ Առաջին երկուսը հիմնականում հունալեզու էին, բայց հեթանոսների մեջ եղել են արևելյան աստվածների հետևորդներ։ Համայնքների միջև բավական լարված հարաբերություններ են եղել։ Քրիստոնեությունը հաղթել է V դարոում, սկայան հրեաները և սամարացիները հետագայում էլ եղել են փոքրամասնություն։ VI դարում այստեղ ապրել է Կիրիլլ Սկիֆոպոլսկին՝ Պաղեստինի վանական ավանդույթի կարևորագույն գրողներից մեկը։ VII դարում քաղաքը ինչպես ամբողջ Պաղեստինը նվաճվել է արաբ մուսուլմանների կողմից։ Սակայն նրա նյութական մշակույթը շատ առումներով ու Օմայանների շրջանում պահպանեց իր նախկին տեսքը։ Սկիֆոպոլի իրական աղետը VIII դարի քաղաքը ավերած երկրաշարժն էր։ Հենց այդ ժամանակ էլ վայր են ընկել հնագետների կողմից պեղված սյուները։ Դրանք այսօր կարելի է տեսնել այցելելով արգելոցի տարածքը։ Պաղեստինում Բրիտանական կառավարման շրջանում Բիսանը եղել է արաբական գյուղ։ Հրեական համայնքը դադարեց գոյություն ունենալ 1936-1939 թվականների արաբական ապստամբության ժամանակ։ 1948 թվականի հունվարին, արաբա-իսրաելական պատերազմի առաջին շրջանում 1947-1949 թվականներին արաբական ղեկավարները փորձեցին համաձայնության գալ հրեաների հետ, սակայն բանակցությունները արգելվեցին արաբական գերագույն կոմիտեի կողմից, տեղանքը զբաղեցվել են արաբական լեգիոներների կողմից։ Տարածաշրջանի հետագա շրջափակման և պատերազմների պատճառով բնակչության մի մասը, առաջին հերթին հարուստ ընտանիքները, փախել են։ Մայիսին Բեսանը նվաճվել է Հագանացիների կողմից, իսկ ամսվա վերջին մնացած արաբական բնակչությունը տեղափոխվել է Նազարեթ։ 1949 թվականի հունիսից սկսած Բեյթ Շեան անունով նորից բնակավայր հիմնվեց։ 1950-60-ական թվականներին այստեղ հաստատվել են Մաղրիբի, Իրաքի և Իրանի հրեական փախստականները։ Պատերազմի ժամանակ Հորդանանի կողմից հրետանային ռմբակոծության արդյունքում քաղաքի կյանքը վատացել էր։ 1999 թվականին Բեյթ Շեանը քաղաքի կարգավիճակ է ստացել։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իսրայելի վիճակագրության կենտրոնական բյուրոյի տվյալներով, Բեյթ-Շեանի բնակչությունը 2016 թվականին կազմում է 17 332 մարդ[5]։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Հին Բեյթ Շեանը․ Տեսքը բլրից -
Հռոմեական թատրոնի բեմահարթակը -
Հին Հռոմեական թատրոնը -
Հռոմեական թատրոնի բեմահարթակը։ Կորնթական սյուներ -
Կորնթական սյուներ խոյակներով -
Կորնթական սյուներ Պալլադիուս փողոցում -
Թերմեր Բեյթ Շեան -
Պալլադիուս -
Դեկումանուս -
Ընկած սյուն
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Šnatôn statîstî le-Yisra'el(բազմ․) — (untranslated). — Iss. 70. — ISSN 0081-4679
- ↑ Беф-Сан — статья из Библейской энциклопедии архимандрита Никифора
- ↑ Бет-Шеан — статья из Археологического словаря. — М.: Прогресс. Уорвик Брей, Дэвид Трамп. Перевод с английского Г. А. Николаев. 1990.
- ↑ Город уже упоминается как метрополия в кодексе Феодосия
- ↑ Официальные данные по населённым пунктам Израиля на 31.12.2015 (иврит). Центральное статистическое бюро Израиля. Проверено 1 декабря 2016.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Бет-Шеан». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան: In 86 Volumes (82 Volumes and 4 Additional Volumes). St. Petersburg. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հրեական հանրագիտարան - Бет-Шеан՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
- Бефсан — статья из Православной богословской энциклопедии (1900—1911)
- Elliott-Binns J. Cyril of Scythopolis and the monasteries of the Palestinian Desert. London, 1989.
- Chiat, Marilyn J. Synagogues and Churches in Byzantine Beit She’an // Journal of Jewish Art. 7. 1980. P. 6-24.
- Fitzgerald, Gerald. A Sixth-Century Monastery in Beth-Shean (Scythopolis). Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 1939.
- Raynor, Joyce. Social and Cultural Relationships in Scythopolis/Beth Shean in the Roman and Byzantine Periods. Ph.D. dissertation. Duke: Duke University, 1982.
- Tsafrir, Yoram; Foerster, Gideon. From Scythopolis to Beisan: Changes in Urban Concepts in Beth Shean in the Byzantine and Arab Periods // Cathedra. 64. 1992. Р. 3-30.
- Tsafrir, Yoram. The Christianization of Bet Shean (Scythopolis) and its Social-Cultural Influence on the City // Die spätantike Stadt und ihre Christianizatinisierung / Edited by Brands, G.; Severin, H-G. Wiesbaden, 2003. P. 276—284.
- Tsafrir, Yoram. The Loca Sancta and the Invention of Relics in Palestine from the Fourth to Seventh Centuries: Their Impact on the Ecclesiastical Archirecture of the Holy Land // Eastern Christian Relics / Edited by Lidov, A. Moscow, 2003. P. 56-76.
- Чериковер В. Эллинистическая цивилизация и евреи. СПб., 2010. С. 165—168.
- Скачко С. В. Скифополь (Бейт-Шеан) — столица византийской провинции Палестина II // Каразiнськi читання (iсторичнi науки). Харкiв, 2014. С. 72-73.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Бейт-Шеан Արխիվացված 2012-02-06 Wayback Machine — сайт Министерства туризма Израиля
- Рассказ/экскурсия по Бейт-Шеану(ռուս.)
- Национальный парк Бейт-Шеан Արխիվացված 2012-12-11 Wayback Machine
- Фото Бейт-Шеана(ռուս.)
- Pictures of Bet Shean
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բեյթ Շեան» հոդվածին։ |
| ||||||||||
