Անգել Սանս Բրիս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անգել Սանս Բրիս
 
Կրթություն՝ Diplomatic School of Spain?
Մասնագիտություն՝ դիվանագետ
Դավանանք Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի[1]
Ծննդյան օր սեպտեմբերի 28, 1910(1910-09-28)[2][3][4]
Ծննդավայր Սարագոսա, Արագոն, Իսպանիա[5]
Վախճանի օր հունիսի 11, 1980(1980-06-11)[6][2][3][…] (69 տարեկան)
Վախճանի վայր Palazzo di Spagna, Հռոմ, Իտալիա[5]
Թաղված Torrero Cemetery[6]
Քաղաքացիություն  Իսպանիա
 
Ինքնագիր Изображение автографа
 
Պարգևներ

Անգել Սանս Բրիս (իսպ.՝ Ángel Sanz Briz; սեպտեմբերի 28, 1910(1910-09-28)[2][3][4], Սարագոսա, Արագոն, Իսպանիա[5] - հունիսի 11, 1980(1980-06-11)[6][2][3][…], Palazzo di Spagna, Հռոմ, Իտալիա[5]), Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ֆրանկիստական Իսպանիայի դիվանագիտական գործիչ։ Փրկել է մոտ 5 հազար հունգարական հրեայի կյանք՝ նրանց ազատելով Օսվենցիմ արտաքսումից[7][8]։ Հրեաներին փրկելու գործունեության համար ստացել է «Բուդապեշտի հրեշտակ» մականունը[9][10][11]։

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգել Սանս Բրիսը ծնվել է 1910 թվականի սեպտեմբերի 28-ին Սարագոսայում։ Մադրիդի Կոմպլուտենսե համալսարանում ստացել է իրավաբանի աստիճան, այնուհետև` 1933 թվականին, ընդունվել է Մադրիդի դիվանագիտական դպրոց[12][13]։ Քաղաքացիական պատերազմի սկզբում Իսպանիայում միացել է ազգայնականների խմբակցությանը՝ դառնալով 1937 թվականին կազմավորված Ֆրանցիսկո Ֆրանկոյի բանակի ստորաբաժանումներից մեկում (հրամանատար՝ գեներալ Խուան Յագյուե) բեռնատարի վարորդ[14]։

Դեսպանի գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մադրիդում ուսումն ավարտելուց հետո Կահիրեում սկսել է գործունեության դիվանագիտական ուղին[15][16]։ 1942 թվականին տեղափոխվել է Բուդապեշտ, որտեղ դարձել է իսպանական ներկայացուցչության առաջին քարտուղարը։ 1944 թվականի հունիսից մինչև դեկտեմբերն ընկած ժամանակահատվածում նա իր օգնականների հետ 5200 հրեայի իսպանական կեղծ անձնագրեր է տվել՝ դրանով իսկ փրկելով նրանց համակենտրոնացման ճամբարներ արտաքսվելուց[9]։ Ի սկզբանե նա կարողացել է կեղծ փաստաթղթեր տրամադրել 200 հրեայի՝ աստիճանաբար նրանց թիվը հասցնելով 5200-ի։ Որոշ դեպքերում նա իր հաշվին տուն է վերցրել Բուդապեշտում, որպեսզի ապաստան տա հրեա փախստականներին՝ դրանով իսկ փրկելով նրանց կյանքը[17]։

Անգել Սանս Բրիսը հունգարական իշխանություններին համոզել է, որ Իսպանիան կառավարության նախագահ Պրիմո դե Ռիվերայի ղեկավարությամբ 1492 թվականին Իսպանիայի քաղաքացիություն է տրամադրել Իսպանիայից արտաքսված սեֆարդյան հրեաների ժառանգներին։ 1924 թվականի դեկտեմբերի 20-ին Պրիմո դե Ռիվերան նման հրամանագիր է ստորագրել, սակայն այն չեղյալ է հայտարարվել 1930 թվականին, ինչի մասին հունգարական իշխանությունները չգիտեին։ Անգել Սանս Բրիսն իր գործողությունների համար հաշվետու էր Իսպանիայի ԱԳՆ-ը, որը լռում էր, բայց միևնույն ժամանակ չէր արգելում անձնագրեր տրամադրել հրեաներին[18]։

Անգել Սանս Բրիսի անվան հուշատախտակ Մադրիդում:

1944 թվականին, երբ Կարմիր բանակը մոտեցել է Բուդապեշտին, Անգել Սանս Բրիսը տեղափոխվել է Շվեյցարիա։ Իսպանական ներկայացուցչությունում նրան փոխարինել է իտալացի Ջորջո Պերլասկան, որը ներկայացել էր որպես հյուպատոս, շարունակում էր տրամադրել իսպանական փաստաթղթեր հրեաների համար և օգնում էր նրանց լքել երկիրը[19][20]։

Անգել Սանս Բրիսը որպես դիվանագետ աշխատել է Սան Ֆրանցիսկոյում և Վաշինգտոնում, դեսպան՝ Լիմայում, Բայոնում, Բեռնում, Գվատեմալայում, Հաագայում, Բրյուսելում և Չինաստանում (1973 թվականին դարձել է այդ երկրում Իսպանիայի առաջին դեսպանը)։ 1976 թվականին նրան տեղափոխել են Հռոմ, որտեղ նա զբաղեցրել է Սուրբ Աթոռում Իսպանիայի դեսպանի պաշտոնը։ Ֆեդերիկո Իսարտի «Los judíos en España» գրքում (1973) Անգել Սանս Բրիսն անձամբ պատմել է, թե ինչպես է կարողացել փրկել շատ հրեաների կյանքը։ 2011 թվականին նրա կենսագրության մոտիվներով թողարկվել է իսպանական «El ángel de Budapest» հեռուստասերիալը, որը հիմնված է Դիեգո Կարսեդոյի «Un español Frente al Holocausto» գրքի վրա։

Մահ և հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անգել Սանս Բրիսը մահացել է 1980 թվականի հունիսի 11-ին Հռոմում[21]։ 1991 թվականին Իսրայելի Յադ Վաշեմ թանգարանում ճանաչվել է աշխարհի արդարակյացներից մեկը։ 1994 թվականին Հունգարիայի կառավարությունը նրան հետմահու պարգևատրել է արժանիքների շքանշանով[22]։ 2015 թվականին Բուդապեշտի փողոցը վերանվանվել է նրա պատվին և կոչվել «Angel Sanz Briz Avenue»[10][23]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. The Righteous Among the Nations Database
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Diccionario biográfico español (իսպ.)Real Academia de la Historia, 2011.
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. 4,0 4,1 Gran Enciclopedia Aragonesa (իսպ.) — 1977.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #122991567 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 https://zaragoza.es/gicem2/kiosko/cementerio.jspx
  7. Berendt, Joanna (2017 թ․ հուլիսի 26). «Auschwitz Artifacts to Go on Tour, Very Carefully». Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 24-ին – via NYTimes.com.
  8. «El silencio y la soledad de un gran diplomático: Ángel Sanz Briz». El Pais. 2010 թ․ հոկտեմբերի 3. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 31-ին.
  9. 9,0 9,1 «The Angel of Budapest: Ángel Sanz Briz - 4 Corners of the World: International Collections and Studies at the Library of Congress». blogs.loc.gov. 2017 թ․ հունվարի 17. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 24-ին.
  10. 10,0 10,1 Society The ‘Angel of Budapest’ becomes immortal in the Hungarian capital, 12/ 11/ 2015 at marcaespana.es(չաշխատող հղում) Accessed 5 January 2018
  11. Julio Martín Alarcón El ángel de Budapest. — Penguin Random House Grupo Editorial España, 2016. — С. 186—. — ISBN 978-84-9069-558-6
  12. Paul R. Bartrop Resisting the Holocaust: Upstanders, Partisans, and Survivors: Upstanders, Partisans, and Survivors. — ABC-CLIO, 2016. — С. 238—. — ISBN 978-1-61069-879-5
  13. Solomon Gaon; M. Mitchell Serels Del fuego: Sephardim and the Holocaust. — Sepher-Hermon Press, 1995. — ISBN 978-0-87203-143-2
  14. «Ángel Sanz Briz, un héroe en Budapest». Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 4-ին.
  15. «Portrait of Spanish ambassador Angel Sanz-Briz. - Collections Search - United States Holocaust Memorial Museum». collections.ushmm.org.
  16. «Madrid to dedicate one of its streets to the memory of the "Angel of Budapest" - The Diplomat in Spain». thediplomatinspain.com.
  17. Rescue Story: Sanz-Briz, Angel, at yadvashem.org Accessed 5 January 2017
  18. «Entrevista a Juan Carlos Sanz Briz, Hijo del "Ángel de Budapest"». Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 4-ին – via www.youtube.com.
  19. Green, David B. (2013 թ․ օգոստոսի 15). «This Day in Jewish History 1992: A Fake Diplomat Who Saved 5,200 Jews Dies» – via Haaretz.
  20. «Israeli orchestra honors Italian who saved 5,000 Jews from Nazis».
  21. País, Ediciones El (2010 թ․ հոկտեմբերի 3). «El silencio y la soledad de un gran diplomático: Ángel Sanz Briz».
  22. «Homenaje a Angel Sanz Briz, el "Schindler español"». 2008 թ․ հոկտեմբերի 29. Վերցված է 2014 թ․ մայիսի 31-ին.
  23. «Tribute to Ángel Sanz Briz». www.exteriores.gob.es. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 10-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]