Jump to content

Անարխո-կոմունիզմ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Անարխո-կոմունիզմ (անարխիստական կոմունիզմ, նաև ազատական կամ ազատ կոմունիզմ) (հուն․՝ αναρχία – lit. «առանց վերադասի», լատին․՝ commūnis - «ընդհանուր»), անարխիզմի և կոմունիզմի ուղղություններից մեկը, որի նպատակն է հաստատել անարխիա (այսինքն՝ անզոր հասարակություն, հիերարխիայի և հարկադրանքի բացակայության իմաստով, մախնոյական անարխոկոմունիստների խոսքերով՝ «մակաբույծների շերտ»[1]), որտեղ առավելագույն զարգացումը ստանում է մարդկանց և նրանց միությունների ինքնակառավարումը և նրանց միջև փոխօգնությունը։

Անարխոկոմունիզմի գաղափարի գլխավոր տեսաբանը, որը դրան տվել է ներդաշնակ, ամբողջական ձև, համարվում է Պյոտր Ալեքսեևիչ Կրոպոտկինը (1842-1921), որը սակայն առաջին անարխիստ-կոմունիստը չի եղել[2]։

Անարխո-կոմունիզմի գաղափարները դարձել են նախկին Ռուսական կայսրության տարբեր շրջանների մի քանի գյուղացիական բանակների գաղափարական հիմքը, մասնավորապես՝ Ուկրաինայի հեղափոխական ապստամբական բանակը Նեստոր Մախնոյի ղեկավարությամբ՝ Ուկրաինայի հարավում 1917-1921 թվականների քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ[3]։

Անարխո-կոմունիզմի էությունը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անարխո-կոմունիզմը անարխիստական մտքի սոցիալ-տնտեսական շարժում է, որը կոչ է անում ստեղծել մի հասարակություն, որը գոյություն ունի համընդհանուր ինքնակառավարման հիման վրա՝ կառուցված ներքևից վեր, որտեղ չի եղել մասնավոր սեփականություն, որի փոխարեն Առաջարկվում է աշխատանքի բոլոր ապրանքների ազատ օգտագործումը հասարակության բոլոր անդամների կողմից[4]։ Միևնույն ժամանակ, ապրանքային արտադրությունը պետք է փոխարինվի «բոլորի համար գոհունակությամբ», Պյոտր Կրոպոտկինի խոսքերով.

«Մի խոսքով՝ թող ամեն մեկը վերցնի այնքան, ինչքան ուզում է այն ամենից, ինչ առատորեն կա և ստանա սահմանափակ քանակությամբ այն ամենը, ինչ պետք է հաշվել և բաժանել»[5]։

Մախնոյի պարտիզանական բանակի շտաբի պետ Վիկտոր Բելաշի հուշերից[1]։

1905 թվականին Գուլյայպոլեում հեղափոխական իրավիճակ է ստեղծվել։ Տրամադրությունը հեղափոխական էր ու ռազմատենչ։ Մեզ շատ դուր եկավ անարխիստ-կոմունիստների ծրագիրը, որովհետև նրանք ակտիվորեն հարձակվել են կապիտալիստական համակարգի վրա՝ շրջանցելով նվազագույն ծրագիրը և բուրժուական հեղափոխությունը և խոստացան մոտ ապագայում ազատություն, հավասարություն, իշխանության բացակայություն (այսինքն՝ շերտի բացակայություն։ մակաբույծներ), և ինքնակառավարում։ Եվ որպես ծրագրի երաշխիք նրանք կոչ էին անում ահաբեկչության ենթարկել ցարական պետական ապարատի պաշտոնյաներին և շահագործողներին, բռնի սոցիալական հեղափոխության, որի ամենաբարձր մակարդակը կլիներ անարխիստական կոմունիզմը։

Անարխո-կոմունիզմի հիմքերը

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ապակենտրոնացումը կենտրոնացված պետության և կառավարման փոխարինումն է ինքնակառավարվող տարածքային կոմունաների (համայնքների) և արդյունաբերական միավորումների ազատ դաշնությամբ[6]։
  • Ազատություն - նկատի ունենք, առաջին հերթին, ազատություն անհատի լիարժեք և համակողմանի զարգացման համար՝ առանց արտաքին սահմանափակումների՝ ի դեմս պետական կառավարման, ինչպես նաև ֆինանսական։ Ըստ այդմ՝ խոսքը քաղաքական և տնտեսական ճնշումներից ազատության մասին է, երբ կառավարիչները ստիպում են մարդուն գործել այս կամ այն կերպ՝ նկատի ունենալով պետական օրենքները, այդ թվում՝ քրեական և վարչական օրենսգրքերը, և ապրանք-փողային հարաբերությունները ստիպում են վաճառել իր աշխատանքը մասնավոր սեփականության սեփականատերերին և ֆոնդերի արտադրությանը։ Բոլոր մարդիկ պետք է ունենան հավասար հնարավորություններ ազատորեն և այլ մարդկանց հետ փոխադարձ համաձայնությամբ որոշելու իրենց կյանքի պայմանները[7]։
  • Հավասարություն նշանակում է հիերարխիայի բացակայություն, յուրաքանչյուրի համար անհատական կարիքներն ու պահանջները բավարարելու հավասար հնարավորություններ, ինչպես նաև բոլոր հանրային բարիքների հավասար հասանելիություն[8]։
  • Փոխօգնություն ՝ խոսքը գնում է մարդկանց բաժանող եսասիրությունը համերաշխությամբ փոխարինելու մասին, որը նախատեսված է սոցիալական ներդաշնակությունը վերականգնելու համար, երբ մարդիկ օգնում են միմյանց և հոգ տանում իրենց հարևանների մասին՝ հիմնվելով «եթե օգնես, նրանք քեզ կօգնեն» սկզբունքով[9]։

Անարխո-կոմունիստական մտքերի զարգացում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անարխո-կոմունիստական մտքերի ծագում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անարխո-կոմունիստական գաղափարների պատմությունը գալիս է դարերով։ Օրինակ՝ Մաքս Նեթլաուն դրանք տեսել է երկրորդ դարում Եգիպտոսում՝ մատնանշելով մասնավորապես Կարպոկրատների գնոստիկական աղանդի հիմնադիր Կարպոկրատին, որը դավանում էր «կոմունիզմի ամենաազատ ձևը և ցանկացած գրավոր օրենքի ժխտում»[10]։ Բայց սա դեռևս միայն պրո-անարխիստական գաղափարների մի մասն է կազմել, որոնք համահունչ փիլիսոփայական և քաղաքական միտք չեն հանդիսացել։ Սակայն կապիտալիզմի զարգացման հետ մեկտեղ ավելի ու ավելի պարզ են դառնում ազատական կոմունիստական գաղափարները։ Մասնավորապես դրանց կարելի է հետևել 17-րդ դարի կեսերի անգլիական բուրժուական հեղափոխության և 1789-1793 թվականների Ֆրանսիական Մեծ հեղափոխության իրադարձություններում։ Ջերարդ Ուինսթենլին, որը Անգլիայի արմատական «Դիգեր» շարժման մաս էր կազմում, իր 1649 թվականի «Արդարության նոր օրենքը» գրքույկում գրել է՝

«(...) չպետք է լինի առք ու վաճառքի [համակարգ], չպետք է լինեն բազարներ կամ շուկաներ, այլ ամբողջ հողը պետք է լինի հանրային սեփականություն յուրաքանչյուր մարդու համար»։

Եվ

«Աստված ոչ մեկի վրա չպետք է լինի, այլ յուրաքանչյուրն իր համար Աստված լինի»[11].

Սիլվիեն Մերաշալ

Ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ Սիլվեն Մարեշալը իր «Հավասարների մանիֆեստում» (1796 թ.) պահանջում էր «երկրի արտադրանքի հանրային օգտագործումը» և անհամբեր սպասում էր « հարուստների և աղքատների, մեծերի և փոքրերի, հրամայողների և ծառաների, կառավարիչներ և կառավարվողների նողկալի բաժանման անհետացմանը»[12]։

Վաղ անարխոկոմունիստների եղել է Ժոզեֆ Դեժակը, առաջին մարդը, որն իրեն անվանել է «ազատական»[13]։ Ի տարբերություն Պրուդոնի, նա պնդել է, որ.

«(...) աշխատողն իրավունք ունի ոչ թե իր աշխատանքի արդյունքի, այլ իր կարիքների բավարարման՝ անկախ դրանց բնույթից»[14]։

Անարխո-կոլեկտիվիստները պաշտպանել են աշխատանքի դիմաց վարձատրության սկզբունքը, սակայն պաշտպանում էին նաև հեղափոխությունից հետո բաշխման կոմունիստական համակարգին անցման հնարավորությունը։ Բակունինի գործընկեր Ջեյմս Գիյոմը իր էսսեներից մեկում՝ «Հասարակության կազմակերպման գաղափարներ» (1876) գրել է.

«Երբ (...) արտադրվում է ավելի շատ, քան անհրաժեշտ է սպառման համար (...), յուրաքանչյուրը կարող է վերցնել այն ամենը, ինչ իրեն անհրաժեշտ է սպառողական ապրանքների հարուստ հանրային մատակարարումից՝ առանց սպառվելու վախի, իսկ բարոյական զգացումը, որն ավելի բարձր զարգացած կլինի ազատ և իրավահավասար աշխատողների շրջանում, կկանխի կամ մեծապես կարող է նվազեցնել չարաշահումները և վատնումները»[15]:.

Առաջին ինտերնացիոնալ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կառլո Կաֆիերո

Որպես այսօրվա ընդհանուր հետևողական սոցիալ-քաղաքական, տնտեսական և փիլիսոփայական գաղափար՝ անարխոկոմունիզմը առաջին անգամ ձևակերպվել է Առաջին ինտերնացիոնալի իտալական բաժնում՝ Կառլո Կաֆիերոյի, Էրիկո Մալատեստայի, Անդրե Կոստայի և մի շարք այլ նախկին մացինիստ հանրապետականների կողմից։ Սկզբում նրանք խստորեն չէին տարբերում կոլեկտիվիստական և կոմունիստական անարխիզմը մինչև Միխայիլ Բակունինի մահը, ով իրեն կոլեկտիվիստ էր անվանում[16]։ Սակայն Գիյոմը հետագայում գրել է, որ նրանք դեռ այն ժամանակվանից եղել են կոմունիստ, բայց իրենց կոլեկտիվիստ էին անվանում, որպեսզի չշփոթեն էտատիստ կոմունիստների հետ[17]։

Անարխո-կոլեկտիվիստները ձգտել են կոլեկտիվացնել արտադրության միջոցները, միևնույն ժամանակ պահպանելով աշխատանքի դիմաց վճարման համակարգը, բայց անարխոկոմունիստներն ի հակադրություն դրան ձգտում էին ընդլայնել հանրային օգտագործման հայեցակարգը՝ ներառելով նաև աշխատանքի արտադրանքը։ Թեև երկուսն էլ դեմ էին կապիտալիզմին, անարխո-կոմունիստները հեռացել են Պրուդոնից և Բակունինից, որոնք պնդում էին, որ մարդիկ պետք է տիրապետեն և վերահսկեն իրենց աշխատանքի արտադրանքը և ստանան ինչ-որ վարձատրություն իրենց աշխատանքի համար՝ առաջարկելով մի համակարգ, որտեղ մարդիկ հնարավորություն կունենան անվճար մուտք դեպի ցանկացած ապրանք, կախված ձեր կարիքներից և անկախ նրանից, թե յուրաքանչյուրն ինչ աշխատանք է կատարում առանձին։

Կաֆիերոն «Անարխիա և կոմունիզմ» (1880) աշխատության մեջ գրել է, որ աշխատանքի արտադրանքի մասնավոր սեփականությունը կհանգեցնի տնտեսական անհավասարության և սոցիալական տարբերակման.

«Եթե մենք պահպանենք աշխատուժի արտադրանքի անհատական ​​յուրացումը, ապա մենք ստիպված կլինենք պահպանել փողը՝ պահպանելով հարստության տարբեր կուտակումներ՝ ըստ տարբեր արժանիքների, և ոչ թե մարդկանց [իրական] կարիքների համար»[14]։.

1876 թվականին Ֆլորենցիայի իտալական ֆեդերացիայի կոնֆերանսում, որը տեղի է ունեցել Ֆլորենցիայի մերձակայքում գտնվող անտառում՝ ոստիկանական գործունեության պատճառով, ձևակերպվել են անարխոկոմունիզմի սկզբունքները, որոնք սկսվում են այսպես.

«Իտալիայի ֆեդերացիան աշխատանքի արտադրանքի կոլեկտիվ սեփականությունը համարում է որպես կոլեկտիվիստական ​​ծրագրի անհրաժեշտ լրացում, բոլորի օգնությունը բոլորի կարիքները բավարարելու համար՝ արտադրության և սպառման միակ կանոնը, որը համապատասխանում է համերաշխության սկզբունքին։ Ֆլորենցիայի Դաշնային կոնգրեսը պերճախոս կերպով է ցույց տվել կարծիքը Ինտերնացիոնալի իտալական [բաժնի] վերաբերյալ այս կետի վերաբերյալ ...»:

Վերոնշյալ զեկույցը կազմվել է Մալաթեստայի և Կաֆյերոյի հոդվածում, որը հրապարակվել է Յուրա Ֆեդերացիայի տեղեկագրում՝ նույն տարում, բայց ավելի ուշ

Պյոտր Կրոպոտկին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պյոտր Կրոպոտկին

Պյոտր Կրոպոտկինը հաճախ հիշատակվում է որպես անարխոկոմունիզմի առաջատար տեսաբան, որն իր տնտեսական գաղափարներն ուրվագծել է իր «Հաց և ազատություն» և «Դաշտեր, գործարաններ և արհեստանոցներ» աշխատություններում։ Կրոպոտկինը նկատել է, որ համագործակցությունն ավելի շահավետ է, քան մրցակցությունը, բերելով բազմաթիվ փաստարկներ իր գաղափարների համար, ինչի արդյունքում նա գրել է հիմնարար ուսումնասիրություն՝ «Փոխօգնությունը որպես էվոլյուցիայի գործոն»։ Նա ընդդիմանում էր մասնավոր սեփականությանը, դրա վերացմանը՝ «ամբողջ սոցիալական հարստության օտարման» միջոցով անմիջապես աշխատավոր մարդկանց կողմից[18], հանուն կամավոր միավորումների հորիզոնական ցանցի տեսքով կազմակերպված տնտեսական համակարգի ստեղծմամբ[19], որտեղ ապրանքները պետք է բաշխվեն ըստ մարդկային իրական կարիքների և անկախ սոցիալական կարգավիճակից, հարստությունից կամ որևէ այլ բանից[20]։ Նա նշել է, որ այս բոլոր «կարիքները» սոցիալական զարգացման լույսի ներքո ոչ մի կերպ չեն սահմանափակվում զուտ ֆիզիկական կարիքներով, սակայն.

«Մի խոսքով՝ հինգ կամ վեց ժամը, որը յուրաքանչյուրը կունենա, երբ նա մի քանի ժամ հատկացնի անհրաժեշտ իրերի արտադրությանը, ավելի քան բավարար կլինի բավարարելու բոլոր անսահման բազմազան ցանկությունները, որոնք շքեղություն են կազմում։ Հազարավոր հասարակություններ իրենց վրա կվերցնեն այս պատասխանատվությունը։ Այն, ինչ այժմ փոքր փոքրամասնության արտոնությունն է, հասանելի կդառնա բոլորին։ Շքեղությունը կդադարի լինել սին բուրժուայի հիմար ու ցայտուն գոհունակությունը և կդառնա իսկապես գեղարվեստական ​​ճաշակի բավարարում։

Սա միայն կավելացնի բոլորի երջանկությունը։ Միասին աշխատելով, թեթև սրտով, ի նկատի ունենալով ցանկալի նպատակին հասնելը` գիրք, արվեստի գործ կամ շքեղ իր, մարդը կգտնի այդ մղիչ ուժը, այն անհրաժեշտ հանգիստը, որը հաճելի է դարձնում կյանքը»[21].

Կրոպոտկինը ապագա անարխոկոմունիստական հասարակության մասին գրել է.

«(...) եթե վիթխարի կապիտալը՝ ներկայացված քաղաքներով, տներով, մշակովի հողերով, գործարաններով, տրանսպորտային միջոցներով և դպրոցներով` պետք է դառնար ընդհանուր սեփականություն՝ մասնավոր սեփականություն մնալու փոխարեն, եթե դա լիներ այդպես, ապա բոլորի համար հեշտ կլիներ հասնել իրական գոհունակության։ Մեր տրամադրության տակ գտնվող ուժերն այնուհետև կգնան ոչ թե անհարկի և հակասական աշխատանքի, այլ այն ամենի արտադրությանը, ինչ մարդուն անհրաժեշտ է սննդի, բնակարանի, հագուստի, հարմարավետության, գիտություններ ուսումնասիրելու և արվեստների զարգացման համար»[22]:.

Անհատները և ամբողջ խմբերը պետք է օգտագործեն և կառավարեն իրենց անհրաժեշտ ռեսուրսները, քանի որ անարխիստական կոմունիզմի նպատակն է հնարավորություն տալ բոլորին բավարարել իրենց սեփական կարիքները ստեղծված արտադրանքով, քանի դեռ դա չի բխում ուրիշների հաշվին։

Կրոպոտկինը պաշտպանել է սեփականության օտարման գաղափարը՝ ակնարկելով, որ բոլորը հավասար հասանելիություն պետք է ունենան ամեն ինչին, որպեսզի այլևս կարիք չլինի վաճառել իրենց աշխատուժը՝ իրենց կարիքները բավարարելու համար աշխատանքի արտադրանքին հասանելիություն ստանալու համար։

«Մենք ամենևին էլ չենք ուզում բոլոր վերարկուները մի կույտի մեջ դնել և հետո բաժանել (չնայած նույնիսկ նման համակարգով, նրանք, ովքեր հիմա առանց հագուստի ցրտից դողում են, դեռ կշահեն)։

Նույն կերպ մենք ընդհանրապես չենք ուզում բաժանել Ռոտշիլդի փողերը։ Մենք ցանկանում ենք ապահովել, որ աշխարհում ծնված յուրաքանչյուր մարդ երաշխավորված լինի, նախ, որ նա պետք է սովորի որոշակի արդյունավետ աշխատանք և ձեռք բերի դրա մեջ հմտություն և երկրորդը, որ նա կկարողանա զբաղվել այդ գործով առանց որևէ սեփականատիրոջ թույլտվություն խնդրելու կամ խնդրելու։ սեփականատիրոջը և ձեր ամբողջ աշխատանքի առյուծի բաժինը չտալ այն մարդկանց, ովքեր զավթել են հողն ու մեքենաները»[23]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Дороги Нестора Махно. А. В. Белаш и В. Ф. Белаш — воспоминания о становлении советской власти на Украине, употребляются термины «коммунист-большевик» и «анархо-коммунист»
  2. ↑ См.: Дамье В. В. Кропоткин и Реклю // Памяти М. А. Бакунина (Сборник). М.: ИЭ РАН, 2000.; Неттлау М. Очерки по истории анархических идей и статьи по разным вопросам. Արխիվացված 2009-08-06 Wayback Machine — Детройт: Издательство: Профсоюз г. Детройта, 1951.; Nettlau M. Breve Historia de la Anarquia. [S.L.]: Ediciones «cenit», s.d.
  3. ↑ Семененко, Радченко, 2002, էջ 308
  4. ↑ Кропоткин П. А. Речи бунтовщика. — М.: Либроком, 2009. С. 173—176.; Он же. Хлеб и воля Արխիվացված 2008-08-21 Wayback Machine // Хлеб и воля. Современная наука и анархия. — М.: Правда, 1990. С. 67-69
  5. ↑ Кропоткин П. А. Хлеб и воля. Արխիվացված 2008-08-21 Wayback Machine С. 80
  6. ↑ Кропоткин П. А. Поля, фабрики и мастерские. Արխիվացված 2016-11-04 Wayback Machine П-д.-М.: Голос труда, 1921
  7. ↑ Кропоткин П. А. Хлеб и воля. Արխիվացված 2016-11-04 Wayback Machine; Bookchin M. Post Scarcity Anarchism. — Berkeley: Ramparts Press, 1971.
  8. ↑ Бессмертный К. С. Анархо-коммунизм. Արխիվացված 2012-03-21 Wayback Machine
  9. ↑ Дамье В. В. Атомизация общества и социальная самоорганизация: Российский контекст Արխիվացված 2016-11-06 Wayback Machine // Рабочие в России: исторический опыт и современное положение. — М.: Едиториал УРСС, 2004. С. 73-82
  10. ↑ Неттлау М. Очерки по истории анархических идей… Արխիվացված 2009-08-06 Wayback Machine С. 40
  11. ↑ Цит по: Graham R. Anarchism — A Documentary History of Libertarian Ideas — Volume One: From Anarchy to Anarchism (300CE to 1939). Black Rose Books, 2005
  12. ↑ Ibid.
  13. ↑ Déjacque J. De l'être-humain mâle et femelle — Lettre à P.J. Proudhon par Joseph Déjacque. Արխիվացված 2019-09-17 Wayback Machine (French)
  14. ↑ 14,0 14,1 Цит по: Graham R. Op. cit.
  15. ↑ Guillaume J. Ideas on Social Organization. Արխիվացված 2017-11-19 Wayback Machine
  16. ↑ Guillaume J. Michael Bakunin — A Biographical Sketch. Արխիվացված 2019-06-17 Wayback Machine
  17. ↑ Гильом Дж. Интернационал (воспоминания и материалы 1864—1878 гг.). Том I—II. — Пб.-М.: Голос Труда, 1922. С. 170—171. Подстрочный комментарий.
  18. ↑ См.: Кропоткин П. А. Речи бунтовщика. С. 163—177.
  19. ↑ См.: Кропоткин П. А. Хлеб и воля. Արխիվացված 2009-11-25 Wayback Machine
  20. ↑ «Там же». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 2-ին.
  21. ↑ «Там же. С. 128». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 2-ին.
  22. ↑ «Там же. С. 22. (Реклю Э. Предисловие к первому французскому изданию.)». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 2-ին.
  23. ↑ «Там же. С. 58». Արխիվացված օրիգինալից 2008 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 2-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Անարխո-կոմունիզմ&oldid=9484579» էջից