Ալբանացիները Հյուսիսային Մակեդոնիայում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ալբանացիները Հյուսիսային Մակեդոնիայում
Ընդհանուր քանակ

619,187 (2021 թվականի մարդահամար)[1]

Բնակեցում
Հյուսիսային Մակեդոնիա Հյուսիսային Մակեդոնիա 446,245 [1]
Սփյուռք 172,942 [1]
Լեզու(ներ)
Ալբաներեն, մակեդոներեն
Հավատք(ներ)
Սուննի իսլամ, կաթոլիկություն

Ալբանացիները Հյուսիսային Մակեդոնիայում (ալբ․՝ Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, մակեդոներեն՝ Албанци во Северна Македонија) Հյուսիսային Մակեդոնիայի երկրորդ ամենամեծ էթնիկ խումբն է, որը կազմում է 446245 մարդ կամ մշտական բնակչության 24,3%-ը։ Մարդահամարի տվյալներով 2,097,319 ընդհանուր բնակչությունից (ներառյալ ինքնահաշվարկված սփյուռքը) 619,187-ը կամ 29,52%-ը ալբանացիներ են[1]։

Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալբանական փոքրամասնությունը կենտրոնացած է հիմնականում երկրի արևմտյան, հյուսիս-արևմտյան և մասամբ կենտրոնական հատվածներում, հարավ-արևմուտքում գտնվող փոքր համայնքներում։ Ալբանական ամենամեծ համայնքները գտնվում են Տետովոյի (ընդհանուր բնակչության 70,3%-ը), Գոստիվարի (66,7%), Դեբարի (58,1%), Ստրուգայի (56,8%), Կիչևոյի (54,5%), Կումանովոյի (25,8%) մունիցիպալիտետներում և Սկոպիեում (20,4%)[2]։

Տեղանուններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսիսային Մակեդոնիայում մի շարք տեղանուններ համարվում են, որ առաջացել են ալբաներենից։ Որոշ դեպքեր ներառում են.

  • Շտիպը (ալբաներեն՝ Shtip) քաղաք է Հյուսիսային Մակեդոնիայի արևելքում։ Հնում այն հայտնի էր որպես Աստիբոս։ Արևելյան Մակեդոնիայում նախալբանացիների բնակեցման ամսաթվի վերաբերյալ նման փաստարկներ են ի հայտ եկել, ինչպես Նիշի դեպքում [3] [4]։
  • Օխրիդ (ալբաներեն՝ Ohër) քաղաք է Հյուսիսային Մակեդոնիայի հարավ-արևմուտքում։ Առաջարկվում է, որ ժամանակակից անվանումը հին հունական անվան փոփոխված տարբերակն է, որտեղ «Լիխնիդուս»-ից անցումը «Օխրիդ»-ին ենթադրում է բնորոշ հնչյունային զարգացում ալբաներենից, որը կարող է դրանով իսկ մուտք գործել սլավոներենի մեջ[5]։
  • Սկոպիեն (ալբաներեն՝ Shkupi) Հյուսիսային Մակեդոնիայի մայրաքաղաքն է։ Շկուպին, ինչպես հայտնի էր դասական անտիկ դարաշրջանում, ընդունվեց ժամանակակից սլավոներենում՝ հետևելով նախալբանական հնչյունական կանոններին[6]։
  • Դրինը գետ է Հյուսիսային Մակեդոնիայի արևմտյան մասում։ Հին հունարենում այն գրվում էր՝ որպես Դրիլոն (Δρίλων), իսկ լատիներենում՝ Դրինուս։ Դրինուս հնագույն անվանումը ենթարկվել է հնչյունային փոփոխության՝ հասնելով ներկայիս ալբանական Դրին ձևին [7][8]։
  • Վելեսը (ալբաներեն՝ Qyprill) հիմնադրվել է օսմանյան տիրապետության ժամանակ որպես Կյոպրյուլյու, որն անվանվել է ալբանական ծագումով ազնվական Կյոպրյուլյու ընտանիքի անունով[9]։
  • Մալեսիան (ալբաներեն՝ Malësia) փոքր շրջան է Ստրուգայից հյուսիս։ Մալեսիյա տեղանունը ալբանական ծագում ունի՝ Malësi բառից, որը նշանակում է լեռնային տարածք կամ շրջան[10]։
  • Շարը (ալբաներեն՝ Sharr) լեռնաշղթա է Կոսովոյում, Ալբանիայում և Հյուսիսային Մակեդոնիայում։ Սլավոնական «Šar» անվանումը ենթադրում է «Scardus»-ից ալբաներենին բնորոշ հնչյունային զարգացում[11]։
  • Ստրուգան (ալբաներեն Strugë) ծագել է և՛ ալբանական լեզվի ընդհանուր բառից՝ «Shtrunga», և՛ վլահերեն/ռումիներեն՝ «Strunga» բառից, որը նշանակում է ոչխարներ կթելու համար նախատեսված հողագործական տարածք («shtrunga e vathës»)[12]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին ժամանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալբանացիների՝ որպես էթնիկ խմբի առաջին որոշակի վկայությունը միջնադարյան բյուզանդական պատմագրության Միքայել Աթալեյտեսի աշխատության մեջ է (1022-1080), թեև Արևմտյան Մակեդոնիայի բազմաշերտ ալբանական բարբառները ցույց են տալիս, որ նրանք տարբեր փուլերում ներգաղթել են դեպի տարածք, որը հնագույն ժամանակներից բնակեցված է եղել ալբանացիներով[13]։ «Շտիպ» և «Շկուպի» անվանումների զարգացումը կարող է ցույց տալ, որ նախասլավոնական հին ժամանակներում այս տարածաշրջանում խոսել են նախալբաներենով[14]։ Միհաեսկուն պնդում էր, որ ալբաներենը զարգացել է մի տարածաշրջանում, որտեղ շատ ավելի մեծ շփումներ են ունեցել արևմտյան ռոմանական շրջանների, քան ռումինալեզու շրջանների հետ, և այս տարածաշրջանը գտնվում է ներկայիս Ալբանիայում, Կոսովոյում և Հյուսիսային Մակեդոնիայի արևմուտքում՝ արևելքից մինչև Բիտոլա և Պրիշտինա[15]։

Ալբանոպոլիս տեղանունը հայտնաբերվել է ներկայիս Հյուսիսային Մակեդոնիայի Սկոպիե քաղաքի մոտ (հին Սկուպի) Գորնո Սոնեում գտնվող մահարձանի վրա [16]։ Հայտնաբերվել է 1931 թվականին Նիկոլա Վուլիչի կողմից, իսկ տեքստը վերլուծվել և հրապարակվել է 1982 թվականին Բորկա Դրագոևիչ-Յոսիֆովսկայի կողմից։ Լատինական մակագրության վրա գրված է «POSIS MESTYLU F[ILIUS] FL[AVIA] DELVS MVCATI F[ILIA] DOM[O] ALBANOP[OLI] IPSA DELVS»: Այն թարգմանվում է որպես «Պոզիս Մեստիլու, Դելուս Մուկատիի դուստր Ֆլավիայի որդին, ով Ալբանոպոլիսից է»։ Այն թվագրվում է մ.թ. 1-ին դարի վերջով կամ 2-րդ դարի սկզբով[17]։

Միջնադար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սլավոնական միգրացիան հավանաբար ձևավորեց ալբանացիների ներկայիս աշխարհագրական տարածումը։ Հավանական է, որ ալբանացիները ապաստան են գտել Հյուսիսային և Կենտրոնական Ալբանիայի, Արևելյան Չեռնոգորիայի, Հյուսիսային Մակեդոնիայի արևմուտքի և Կոսովոյի լեռնային շրջաններում։ Սլավոնների և ալբանացիների միջև երկարատև շփումը կարող էր սովորական լինել լեռնանցքներում և գյուղատնտեսական կամ ձկնորսական վայրերում, մասնավորապես Դրինի սպիտակ և սև ճյուղերի հովիտներում և Շկոդր ու Օխրիդ լճերի շրջակայքում։ Այս տարածքներում միմյանց հետ շփումը բազմաթիվ փոփոխություններ է առաջացրել սլավոնական և ալբանական տեղական բարբառներում [18]։

Կայսր Հովհաննես VI Կանտակուզենոսի տեքստում հիշատակվում է քոչվոր ալբանացիների մասին, որոնք ներկա են եղել Օխրիդի շրջակայքում մոտ 1328 թվականին[19]։ Անդրեա Գրոպան կառավարում էր տարածաշրջանը և Օխրիդ քաղաքը՝ որպես Սերբիայի թագավոր Վուկաշին Մրնյավչևիչի դաշնակիցը մինչև Վուկաշինի մահը 1371 թվականին, ընդ որում Անդրեան սկսեց մրցակցություն իր որդու՝ արքայազն Մարկոյի հետ։ Վուկաշինի ժամանակներից ի վեր իշխելով որպես անկախ կառավարիչ՝ Անդրեան դե յուրե անկախացավ արքայազն Մարկոյից 1371 թվականին և կոչվում էր ժուպան և Օխրիդի գոսպոդար (Օխրիդի տեր)։ Նա միացավ ալբանացի տիրակալ և ազնվական Անդրեա II Մուզակային և կարողացավ այդ տարի Մարկոյից վերցնել Կոստուրը, Պրիլեպը և ամբողջ Դիբեր շրջանը։ Անդրեայի օրոք Գրոպա ընտանիքը կեղծել է սեփական մետաղադրամները[20]։

Գրոպայի տիրույթները 14-րդ դարի վերջին

Ալբանական ազնվական ընտանիքները միջնադարում տարբեր պատմական ժամանակաշրջաններում վերահսկում էին հողատարածքներ Հյուսիսային Մակեդոնիայում։ Գրոպաների ընտանիքը կառավարել է Պոգրադեցի, Օխրիդի և Դեբարի միջև ընկած շրջանները 12-14-րդ դարերում[21]։ Ժամանակակից Մակեդոնիայում ալբանացիների առկայությունը վկայում են միջնադարի սերբ թագավորները։ 1330 թվականին Ստեֆան Դեչանսկին բացահայտորեն նշել է ալբանացիների առկայությունը և գյուղերի ալբանական անվանումները Կոսովոյում, մասնավորապես Պրիզրենի շրջանում, ինչպես նաև Սկոպիեի շրջանում։ 1348-1353 թվականներին Ստեֆան Դուշանի կողմից ալբանացիները հիշատակվում են որպես ֆերմերներ և զինվորներ Տետովոյի շրջանում և հաճախորդներ Սկոպիեի շրջակայքում անցկացվող Սուրբ Գևորգի տոնավաճառում։ Իրականում, ամբողջ ալբանական գյուղերը նվիրաբերվել են սերբ թագավորների կողմից, հատկապես Ստեֆան Դուշանի կողմից՝ որպես նվերներ Տետովոյի սերբական վանքին, ինչպես նաև Պրիզրենի և Դեչանի վանքերին[22]։

Միջնադարում Դիբրը մտնում էր Կաստրիոտիների իշխանության մեջ, որը ղեկավարում էր թագավորական Կաստրիոտների դինաստիան, իսկ Ալբանիայի գահին Գյոն Կաստրիոտին էր։ 1437 թվականին Ջոն Կաստրիոտիի մահից հետո արևելյան շրջանը միացվեց օսմանցիներին և դարձավ Դիբրայի սանջակի նստավայրը[23]։ Օսմանյան թուրքերի դեմ իր ապստամբության ընթացքում Սկանդերբեգը մի քանի ռազմական գործողություններ է իրականացրել ժամանակակից Հյուսիսային Մակեդոնիայի տարածքում, ինչպիսիք են Օրանիկի ճակատամարտը և Օխրիդի ճակատամարտը։ Սվետիգրադը ի սկզբանե ծառայել է որպես ամրոց Լեժայի լիգայի համար, նախքան օսմանցիների կողմից գրավվելը։ Ե՛վ Սվետիգրադը, և՛ Մոդրիչը[24], Դիբրի շրջանի շրջակա տարածքների հետ միասին գտնվում էին Սկանդերբեգի վերահսկողության տակ։

Օսմանյան կայսրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալբանացիները Դեբարից 1863 թվականին

Տեղի ալբանախոս փաշաների, հատկապես Կալկանդելենի (այժմ՝ Տետովա) Աբդուրահման փաշայի և նրա երկու եղբայրների՝ Ուսկուբի (այժմ՝ Շկուպ) Հավզի փաշայի և Կուստենդիլի Հուսեյն փաշայի ձերբակալություններն ու չեզոքացումը ուղղակիորեն հանգեցրել են Դերվիշ Կարայի ապստամբությունը, որը տեղի է ունեցել 1843-1844 թվականներին։ Այս ապստամբությունը գլխավորում էր դերվիշ Կարան, և նրանք ունեին քրիստոնյա բնակչության, ինչպես նաև այլ ալբանախոս փաշաների աջակցությունը[25]։ Ապստամբությունը սկսվեց Ուսկուբում 1843 թվականի հուլիսին, և օսմանցիների կողմից վերահսկվող մի քանի քաղաքներ և շրջաններ գրավվեցին Հյուսիսային Մակեդոնիայում հաջորդ երկու տարիների ընթացքում, այդ տարածքները ներառում էին Գոստիվարը, Տետովան, Սկոպիեն, Կումանովան, Օխրիդը և Մանաստիրը[26]։ Օսմանյան կառավարությունը հայտարարեց համաներում՝ վերացնելով նոր հարկերը, և հետաձգեց հավաքագրման գործընթացը՝ փորձելով պառակտել ապստամբներին[27]։ 1844 թվականի մայիսին օսմանյան բանակը հարձակվեց ապստամբների վրա՝ ստիպելով նրանց նահանջել դեպի Կալկանդելենի, Ուսկուբի և Կումանովայի շրջաններ։ Ծանր մարտեր են տեղի ունեցել 1844 թվականի մայիսի 13-17-ը Կատլանովոյի լեռնանցքում, իսկ մայիսի 18-ին՝ Կատլանովոյի թերմալում։ Ապստամբներն այլևս չէին կարող դիմադրել թվային առումով գերակա և ավելի լավ զինված օսմանյան բանակին։ Մայիս–հուլիս ամիսներին օսմանյան բանակը հետ վերցրեց ապստամբների կողմից գրավված բոլոր տարածքները։ Դերվիշ Կարան օսմանյան ուժերի կողմից ձեռբակալվեց 1844 թվականի ամռանը։

Դիմադրությունը շարունակվեց Դիբրի հովտում, որը շատ ուժեղ էր իր տեղական ղեկավարների օրոք։ Օսմանյան զորքերը Ռեջեփ փաշայի գլխավորությամբ պարտություն կրեցին ապստամբներից Մավրովայի դաշտում։ Դիբրի սանջակում ապստամբներին առաջնորդում էր բեքթաշյան քահանա Շեհ Մուստաֆա Զերքանին[28]։ 1844 թվականի նոյեմբերին կայացած ժողովում նրանք հայտարարեցին, որ Դիբրի հին ինքնավարությունը չպետք է փոխվի։ Չեն Լեկայի գլխավորած ապստամբ բանակը փորձեց կանգնեցնել Հայրեդին փաշայի գլխավորած օսմանյան բանակի առաջխաղացումը։ Օսմանյան հրամանատարը կրկին համաներում է հայտարարել, վերացրել նոր հարկերը և հետաձգել հավաքագրման գործընթացը։

Պրիզրենի լիգան կռվում էր բուլղարական խմբավորումների դեմ և ետ մղում նրանց Քյոփրյուլու, Պերլեպի և Մանաստիրի շրջաններում, որոնք այդ ժամանակ բնակեցված էին ալբանացիներով[29]։

Սոֆիայի քարտեզագրական ընկերության 1903 թվականի փաստաթղթում Ստրուգայի Մալեսիայի գյուղերը գրանցված էին ալբանացի ուղղափառ մեծամասնությամբ, սակայն այսօր նրանք ձուլվել են և ճանաչվել որպես մակեդոնացիներ[30]։

Հարավսլավիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բալկանյան դաշնակիցների կողմից Թուրքիայի պարտությունից անմիջապես հետո՝ 1912 թվականի դեկտեմբերին, Լոնդոնում գումարվեց Մեծ տերությունների (Բրիտանիա, Գերմանիա, Ռուսաստան, Ավստրո-Հունգարիա, Ֆրանսիա և Իտալիա) դեսպանների խորհրդաժողով՝ կարգավորելու հակամարտությունից առաջացած խնդիրները։ Ալբանացիներին Ավստրո-Հունգարիայի և Իտալիայի աջակցությամբ կոնֆերանսը համաձայնեց ստեղծել Ալբանիա անկախ պետություն, որն իրականություն դարձավ 1913 թվականին։ Այնուամենայնիվ, նոր պետության սահմանները գծվեցին այնպես, որ ալբանական բնակչությամբ մեծ տարածքներ մնացին Ալբանիայից դուրս, ներառյալ այն տարածքը, որը հետագայում դարձան Մակեդոնիայի Սոցիալիստական Հանրապետության մաս։

Երբ 1946 թվականին ստեղծվեց Մակեդոնիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունը, սահմանադրությունը երաշխավորում էր փոքրամասնությունների մշակութային զարգացման և իրենց լեզվի ազատ օգտագործման իրավունքը։ Անմիջապես ներդրվեցին փոքրամասնությունների դպրոցներն ու փոքրամասնությունների լեզուներով դասարանները՝ այս խմբերի շրջանում անգրագիտության բարձր տոկոսի պատճառով։ Հետագա երկու տասնամյակների ընթացքում կոմունիստական կուսակցությունը շարունակաբար ձեռնարկում էր միջոցներ, որոնք կոչված էին նպաստելու ալբանական համայնքի ներգրավմանը նոր սոցիալիստական պետության տնտեսական և սոցիալական կյանքում կրթության, մասնագիտական վերապատրաստման և սոցիալական հնարավորությունների միջոցով[31]։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո Մակեդոնիայի Սոցիալիստական Հանրապետության բնակչությունը կայուն աճ է գրանցել, ընդ որում ամենամեծ աճը գրանցվել է էթնիկ ալբանական համայնքում։ 1953 թվականից մինչև 2002 թվականի վերջին մարդահամարը (նախնական արդյունքները հրապարակվել են 2003 թվականի դեկտեմբերին) Հյուսիսային Մակեդոնիայում ապրող ալբանացիների տոկոսն աճել է 25,2%-ով[32]։ Էթնիկ ալբանացիների մեծ մասն ապրում է երկրի արևմտյան մասում։

Ալբանացիները Գոստիվարի Շտիրովիցայից 1907 թվականին

1980-ականների վերջին, երբ Կոսովոյի նահանգի ինքնավարությունը չեղյալ հայտարարվեց, և ալբանացի բնակչության դիմադրությունը զգալիորեն ավելացավ, այս զարգացումները տեղի ունեցան նաև Մակեդոնիայի Սոցիալիստական Հանրապետությունում։ Ալբաներենը հանվել է հանրության տեսադաշտից, ալբանական ընտանիքներին արգելվել է իրենց երեխաներին ալբանական անուններով անվանել՝ պատճառաբանելով, որ դա պառակտումներ է առաջացրել հանրապետության մյուս համայնքների հետ, և, վերջապես, նվազեցնել ալբանական բնակչության ծնելիության էապես բարձր մակարդակը, ալբանական ընտանիքներին արգելվել է երկուսից ավելի երեխա ունենալ[33]։ Այս ձուլման արշավը հստակ երևում էր նրանով, որ 1990 թվականին փոփոխված Սահմանադրությունը վերասահմանեց պետությունը «մակեդոնական ժողովրդի և ալբանական ու թուրք ազգությունների պետությունից» վերածվեց «մակեդոնական ժողովրդի ազգային պետության»[34]։

Ժամանակակից պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1994 թվականին Մակեդոնիայում մարդու իրավունքների վերաբերյալ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի զեկույցում նշվում էր, որ Մակեդոնիայում գոյություն ունեն էթնիկ ալբանացիների նկատմամբ խտրականության հետևյալ ձևերը. վատ ներկայացվածություն պետական հատվածի աշխատատեղերում, վատ ներկայացվածություն ոստիկանության կորպուսում, վատ ներկայացվածություն զինվորական սպաների կորպուսում, Մակեդոնիայի երկարամյա էթնիկ ալբանացի բնակիչների քաղաքացիությունից հրաժարվելը, ինչպես նաև քաղաքացիության դիմումների գործընթացում խտրականությունը և ընտրատարածքների անարդար ձևավորում, ինչը թուլացնում է նրանց ընտրական ուժը[35]։

2002 թվականի սեպտեմբերի ընտրություններում Մակեդոնիայի սոցիալ-դեմոկրատական միության գլխավորած նախընտրական կոալիցիան ստացավ խորհրդարանի 120 տեղերի կեսը։ Բրանկո Չրվենկովսկին վարչապետ է ընտրվել էթնիկ ալբանացիների «Դեմոկրատական միություն հանուն ինտեգրման» (ԴՄՀԻ) կուսակցության և Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության (ԼԴԿ) հետ կոալիցիայի արդյունքում։ 

2019 թվականի նոյեմբերի 26-ին Ալբանիայում երկրաշարժ է գանցվել։ Հյուսիսային Մակեդոնիայի ալբանացիները արձագանքեցին Ալբանիայի կառավարության՝ ֆինանսական օգնության կոչին տարբեր մարդասիրական կազմակերպություններին նվիրատվությունների և օգնության համար հատուկ բանկային հաշիվների միջոցով դրամահավաքի միջոցով[36][37]։

Ժողովրդագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ պաշտոնական մարդահամարի տվյալների՝ 1953 թվականին ալբանացիները կազմում էին ընդհանուր բնակչության 19%-ը։ Բնակչությունը 1961 թվականին նվազել է մինչև 13%, բայց 1971 թվականին կրկին աճել է մինչև 17%։ 1981 թվականին կազմել է 19,7%, 1991 թվականին՝ 21%[38]։ 2002 թվականի վերջին մարդահամարի ժամանակ ալբաննացի բնակչությունը կազմում էր 25,2%։ Ethnologue-ը 2002 թվականին հաշվարկել էր մոտ 500,000 մարդ, ովքեր խոսում էին ալբաներեն Հյուսիսային Մակեդոնիայում[39]։ Հարավսլավիայից հանրապետության անկախության հռչակումից հետո տասնամյակում որոշ ալբանացիներ պնդում են, որ իրենց բաժին է ընկնում բնակչության 30%-ը և պահանջում իշխանության համապատասխան բաժինը։ Մյուս կողմից, էթնիկ մակեդոնացիներն ասում էին, որ ալբանացիները հազիվ 20% են[40]։ Մարդահամարի տվյալներով՝ ալբանացիները կազմում են ընդհանուր բնակչության մոտ 25,2%-ը։ 2012 թվականի մարդահամարը չի անցկացվել և բոյկոտել են ալբանական քաղաքական կուսակցությունները։ 2008 թվականի Մակեդոնիայի խորհրդարանական ընտրություններում ալբանական քաղաքական կուսակցությունները ստացել են ընդհանուր ձայների 22,61%-ը՝ ստանալով 120 մանդատներից 29-ը[41]։

Ալբաներենը համապաշտոնական է պետական մակարդակով (բացառությամբ պաշտպանական ու դրամավարկային քաղաքականության) և տեղական ինքնակառավարման ստորաբաժանումներում, որտեղ բնակչության խոսողները կազմում են 20% և ավելի։ Կարգավիճակի փոփոխությունը տեղի է ունեցել 2019 թվականին, քանի որ ալբաներենի օգտագործումն այլևս չի սահմանափակվում աշխարհագրորեն[42][43][44]։ Նոր օրենքը տարածեց ալբաներենի պաշտոնական օգտագործումը ողջ երկրում՝ հեշտացնելով ալբաներեն լեզվով հաղորդակցությունը հաստատությունների հետ։ Նոր օրենսդրության համաձայն՝ մակեդոներենը շարունակում է մնալ հիմնական պաշտոնական լեզուն, մինչդեռ ալբաներենը կարող է օգտագործվել՝ որպես երկրորդ լեզու, ներառյալ ազգային մակարդակում պաշտոնական հարցերում։ Օրենսդրությունը նախատեսում է նաև, որ երկրի բոլոր պետական հաստատությունները իրենց ամենօրյա աշխատանքում կտրամադրեն ալբաներեն թարգմանություններ[45][46]։

Երկրում ալբանացի բնակչությունը հիմնականում գյուղական է, իսկ էթնիկ ալբանացիները մեծամասնություն են կազմում երկրի 34 քաղաքներից միայն 3-ում[47]։

  • Ալբանացիները Հյուսիսային Մակեդոնիայում՝ ըստ 1981 թվականի մարդահամարի
    Ալբանացիները Հյուսիսային Մակեդոնիայում՝ ըստ 1981 թվականի մարդահամարի
  • Գերակշռող էթնիկ խումբն՝ ըստ բնակավայրերի։ Ալբանացիները ներկայացված են շագանակագույնով, 2002 թվականի մարդահամար
    Գերակշռող էթնիկ խումբն՝ ըստ բնակավայրերի։ Ալբանացիները ներկայացված են շագանակագույնով, 2002 թվականի մարդահամար
  • Լեզվական խմբերն՝ ըստ բնակավայրերի։ Ալբանախոսները ներկայացված են շագանակագույնով, 2002 թվական
    Լեզվական խմբերն՝ ըստ բնակավայրերի։ Ալբանախոսները ներկայացված են շագանակագույնով, 2002 թվական
  • Հյուսիսային Մակեդոնիայի էթնիկ խմբերի մեծամասնությունը ըստ համայնքների, 2002 թվականի մարդահամար
    Հյուսիսային Մակեդոնիայի էթնիկ խմբերի մեծամասնությունը ըստ համայնքների, 2002 թվականի մարդահամար
  • Հյուսիսային Մակեդոնիայի համայնքների քարտեզը գունավորված է ըստ էթնիկական պատկանելության, որը կազմում է պարզ կամ հարաբերական մեծամասնություն՝ համաձայն 2021 թվականի մարդահամարի տվյալների։
    Հյուսիսային Մակեդոնիայի համայնքների քարտեզը գունավորված է ըստ էթնիկական պատկանելության, որը կազմում է պարզ կամ հարաբերական մեծամասնություն՝ համաձայն 2021 թվականի մարդահամարի տվյալների։

Հյուսիսային Մակեդոնիայում նորածինների մոտ 35%-ը պատկանում է ալբանական էթնիկ փոքրամասնությանը։ 2017 թվականին Մակեդոնիայի Հանրապետությունում ծնվել է 21754 երեխա։ Այս նորածինների էթնիկ պատկանելությունը եղել է․ 11260 (51,76%) մակեդոնացիներ, 7404 (34,03%) ալբանացիներ, 940 (4,32%) թուրքեր, 1276 (5,87%) գնչուներ, 40 (0,18%) վլախներ, 129 (0,59%) սերբեր, 213 (0,98%) բոսնիակներ և 492 (2,26%) այլ էթնիկ ազգություններ[48]։

Նորածինները Հյուսիսային Մակեդոնիայում՝ ըստ էթնիկ խմբի
Էթնիկ խումբ 1994[49] 2002[50] 2012[51] 2017[52]
Թիվ % Թիվ % Թիվ % Թիվ %
Մակեդոնացիներ 16704 49.88 13639 49.13 11995 50,89 11260 51.76
Ալբանացիներ 12010 35,86 10,118 36.45 8035 34.09 7404 34.03
Թուրքեր 1616 4.83 1202 4.33 1092 4.63 940 թ 4.32
Գնչուներ 1378 4.11 1678 6.04 1552 6.59 1276 5.87
Սերբեր 403 1.20 168 0,61 125 0,53 129 0,59
Բոսնիակներ 251 1.06 213 0,98
Վլախներ (առումններ) 25 0,07 23 0.08 37 0.16 40 0.18
այլ / չճշտված 1351 4.03 933 3.36 481 2.04 492 2.26
Ընդամենը 33,487 27,761 23,568 21,754

Ալբանական մեծամասնություն ունեցող համայնքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ 2021 թվականի մարդահամարի՝ երկրի 80 համայնքներից ալբանացիները գերիշխող էթնիկ խումբն էին 17 համայնքներում։ Բնակչության ընդհանուր թիվը, ներառյալ ինքնահաշվարկվող սփյուռքը հաշվելու ժամանակ, ալբանացիները մեծամասնություն են կազմում 16 համայնքներում։

Զինանշան

Амблем

Stema 		Համայնք

Општина

Komuna 		Տարածք
(կմ2) 		Բնակավայրեր

Населени места

Vendbanime 		Տեղական բնակչություն (2021)[53] Ընդհանուր բնակչություն (ներառյալ սփյուռք) (2021)[54] Համայնքապետ

Градоначалник

Kryetar/e
Ընդհանուր % Ընդհանուր %
Արաչինովո
Haraçinë 		31․3 կմ2 4 12,353 97.45% 14,329 97.54% Միլիկիե Հալիմի
Բոգովինյե
Bogovinë 		141․65 կմ2 14 20,475 89.39% 28,878 91.70% Ալբոն Խեմաիլի
Բրվենիկա
Bërvenicë 		164․3 կմ2 10 7,377 54.06% 11,812 64.48% Ջովիկա Իլիևսկի
Չաիր
Çair 		3․52 կմ2 1 42,180 67.40% 47,460 68.81% Վիսար Գանիյու
Չաշկա
Çashkë 		819․45 կմ2 42 4,032 50.77% 4,367 51.83% Գորան Ստոյանովսկի
Դեբար
Dibër 		145․67 կմ2 18 8,438 54.75% 11,720 59.24% Հեկուրան Դուկա
Դոլնենի
Dollnen 		412․43 կմ2 37 4,442 33.84% 5,205 35.75% Խեմիլ Քամիլի
Գոստիվար
Gostivar 		513․39 կմ2 34 33,076 55.34% 64,703 68.87% Արբեն Տարավարի
Յեգունովկ
Jegunoc 		176․93 կմ2 17 3,482 39.15% 5,070 47.32% Տոնի Կոչեսկի
Կիչևո
Kërçovë 		838 կմ2 80 16,373 41.27% 31,610 55.72% Ֆատմիր Դեհարի
Լիպկովո
Likovë 		267․82 կմ2 23 21,560 96.65% 30,872 97.38% Էրկան Արիֆի
Սարայ
Saraj 		229․06 կմ2 23 34,586 90.07% 39,936 90.66% Բլերիմ Բեխետի
Ստրուգա
Strugë 		483 կմ2 49 25,785 50.58% 41,863 59.72% Ռամիզ Մերկո
Ստուդենիչանի
Studeniçan 		276․16 կմ2 20 14,982 68.19% 16,192 68.82% Ազեմ Սադիկու
Տեարկ
Tearcë 		136․54 կմ2 13 14,704 83.10% 22,319 87.05% Իսեն Ասանի
Տետովո
Tetovë 		261․89 կմ2 20 60,460 71.32% 78,860 75.46% Տեուտա Արիֆի
Վրապչիշտե
Vrapçisht 		157․98 կմ2 15 15,109 76.15% 25,308 81.30% Իսեն Շաբանի
Ժելինո
Zhelinë 		201․04 կմ2 18 18,191 95.80% 27,439 96.68% Բլերիմ Սեյդիու
— 17 3,851․32 կմ2 342 413,129 — 502,873 —

Քաղաքականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կուսակցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսիսային Մակեդոնիայում կան մի քանի ալբանական կուսակցություններ։ 2020 թվականի ընտրությունների տվյալներով՝ «Դեմոկրատական միություն հանուն ինտեգրման» (ԴՄՀԻ) և «Ալբանացիների դեմոկրատական կուսակցություն» երկու խոշորագույն ալբանական քաղաքական կուսակցություններն են երկրում։ 2008 թվականի Մակեդոնիայի խորհրդարանական ընտրություններում ԴՄՀԻ-ն հավաքեց ձայների ընդհանուր 11,3%-ը, իսկ ԱԴԿ-ն՝ 10,1%-ը[55]։ Այնուամենայնիվ, երկու հիմնական ալբանական քաղաքական կուսակցությունների միջև նախընտրական վեճերի պատճառով երկրի որոշ ալբանական շրջաններ վերաքվեարկել են։

2011 թվականի Մակեդոնիայի խորհրդարանական ընտրություններում ալբանական կուսակցությունները ստացել են ընդհանուր ժողովրդական քվեների 20,96%-ը։ ԴՄՀԻ-ն ստացել է ձայների 10,2%-ը՝ ստանալով 15 մանդատ։ Սա նախորդ ընտրություններից 3 մանդատով պակաս էր։ ԱԴԿ-ն ստացել է ձայների 5,9%-ը՝ ստանալով 8 մանդատ, ինչը նույնպես 3 մանդատով քիչ էր։ Խորհրդարանում մանդատ ստացած երրորդ ալբանական կուսակցությունը «Ազգային ժողովրդավարական վերածնունդ» կուսակցությունն է, որը ստացել է երկու մանդատ՝ ձայների 2,7%-ով[56]։

2014 թվականի ընտրություններում երեք ալբանական կուսակցություններ՝ ԴՀՄԻ, ԱԴԿ և ԱԺՎ, ստացել էին համապատասխանաբար 19, 7 և 1 մանդատ՝ ընդհանուր 123 մանդատներից։ Էթնիկ ալբանացիների կուսակցությունները ստացել են ընդհանուր ժողովրդական քվեների 21%-ից մի փոքր պակաս[57]։

Խտրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մզկիթի վրա մակեդոներեն գրված հակաալբանական գրություն, որը նշանակում է «Մահ շիպտարների համար»

Հյուսիսային Մակեդոնիայում էթնիկ լարվածությունը սրվել է 2001 թվականին զինված հակամարտության ավարտից հետո, երբ էթնիկ ալբանացիների Ազգային ազատագրական բանակը հարձակվեց Մակեդոնիայի անվտանգության ուժերի վրա՝ նպատակ ունենալով ապահովել ավելի մեծ իրավունքներ և ինքնավարություն էթնիկ ալբանացի փոքրամասնության համար։

Մակեդոնիայի գիտության և արվեստի ակադեմիան մեղադրվել է ալբանաֆոբիայի մեջ 2009 թվականին այն բանից հետո, երբ այն հրապարակեց իր առաջին հանրագիտարանը, որում պնդում էին, որ ալբանացիների անվանումը՝ շքիպտար, որը հիմնականում օգտագործվում է այլ բալկանյան ժողովուրդների կողմից ալբանացիներին նկարագրելու համար, սակայն եթե հարավսլավոնական լեզուներում օգտագործվի, անվանումը համարվում է նսեմացնող ալբանական համայնքի կողմից։ Հանրագիտարանը նաև պնդում էր, որ ալբանացիները բնակեցրել են տարածաշրջանը 16-րդ դարում[58][59][60]։ Հանրագիտարանի տարածումը դադարեցվեց մի շարք հասարակական բողոքներից հետո։

2012 թվականի ապրիլի 12-ին հինգ էթնիկ մակեդոնացի խաղաղ բնակիչներ գնդակահարվել են, ենթադրաբար էթնիկ ալբանացիների կողմից հարձակման ժամանակ, որը հայտնի է որպես Ժելեզարսկո լճի սպանություններ։

2013 թվականի մարտի 1-ին Սկոպիեում էթնիկ մակեդոնացիների ամբոխը բողոքեց էթնիկ ալբանացի քաղաքական գործիչ Թալաթ Ջաֆերիին պաշտպանության նախարար նշանակելու որոշման դեմ[61]։ Բողոքի ցույցը վերածվեց բռնության, երբ ամբոխը սկսեց քարեր նետել, ինչպես նաև հարձակվել ալբանացի անցորդների և ոստիկանների վրա։ Ոստիկանությունը հայտնում է 3 վիրավոր քաղաքացիների, հինգ վիրավոր ոստիկանների և մասնավոր գույքի մեծ վնասի մասին։ Չնայած քաղաքային հիվանդանոցը հայտնել է, որ բուժում է հինգ ծանր վիրավորված ալբանացի տղամարդու, որոնցից երկուսը գտնվում են վերակենդանացման բաժանմունքում։ Բողոքի ընթացքում ամբոխի մի մասն այրել է Ալբանիայի դրոշը։

Մանաստիրի համագումարի 108-րդ տարեդարձին Բիտոլայում վանդալիզմի է ենթարկվել ալբանական այբուբենի թանգարանը, կոտրվել են պատուհաններն ու դռները։ Թանգարանի մուտքի դռներին տեղադրվել է «Մահ ալբանացիներին» գրությամբ պաստառ, որի վրա պատկերված է առյուծը, որը կտրում է ալբանական երկգլխանի արծվի գլուխները[62]։ Այս դեպքից մեկ շաբաթ անց՝ Ալբանիայի անկախության հռչակագրի օրը, «Պելիսթեր» ազգային պարկի տնօրինության շենքի վրա տեղադրվեցին գրաֆիտիներ՝ նույն հաղորդագրություններով, ինչ նախորդ շաբաթ[63]։

Ընթացիկ խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործազուրկների մեջ ալբանացիները գերակշռում են։ Պետական հաստատություններում, ինչպես նաև շատ մասնավոր ոլորտներում նրանք քիչ են ներկայացված։ Նրանք նաև բախվում են պետական պաշտոնյաների և գործատուների կողմից խտրականության[64]։ Համաձայն Միացյալ Նահանգների Մարդու իրավունքների վերաբերյալ 2012 թվականի Մակեդոնիայի զեկույցի՝ «որոշ նախարարություններ հրաժարվել են տեղեկություններ տրամադրել աշխատակիցների էթնիկ կազմի մասին»։ Նույն զեկույցում նաև ավելացվել է.

․․․Էթնիկ ալբանացիները և այլ ազգային փոքրամասնությունները, բացառությամբ էթնիկ սերբերի և վլախների, քիչ ներկայացված էին քաղաքացիական ծառայության և այլ պետական հաստատություններում, ներառյալ բանակում, ոստիկանական ուժերում և հետախուզական ծառայություններում, ինչպես նաև դատարաններում, ազգային բանկում, մաքսային և հասարակական ձեռնարկություններում, չնայած այս համայնքներից որակյալ մասնագետներ հավաքագրելու ջանքերին։ Էթնիկ ալբանացիները կազմում էին բանակի անձնակազմի 18 տոկոսը, մինչդեռ փոքրամասնությունների համայնքները, որպես ամբողջություն, կազմում էին բնակչության 25 տոկոսը՝ համաձայն կառավարության տրամադրած վիճակագրության[65]։

2019 թվականի դրությամբ ալբաներենը երկրում պաշտոնական լեզու է։

Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալբանիացի կաթոլիկ ընտանիքը Սկոպիեից

Ալբաներենի խոսակցական բարբառներն են՝ մեծամասնությամբ ղեգերենը, իսկ հարավի որոշ հատվածներում՝ տոսկերեն[66]։ Ալբաներեն կրթությունն իրականացվում է բոլոր մակարդակներում, ներառյալ համալսարանական մակարդակներում, ինչպիսիք են Տետովոյի պետական համալսարանը[67], Հարավարևելյան եվրոպական համալսարանը[68], նույնպես Տետովոյում։

Հյուսիսային Մակեդոնիայի ալբանացիների հիմնական կրոնը իսլամն է, թեև կան ոմանք, ովքեր հռոմեական կաթոլիկ են, որոնցից ամենահայտնի հետևորդն է Ագնես (Անջեզա) Բոյաջիուն, որը նաև հայտնի է որպես Մայր Թերեզա։ Կան նաև մի քանի ուղղափառ քրիստոնյա ալբանական գյուղեր, որոնք գտնվում են Վերին Ռեկայում, ինչպես նաև պատմական համայնքներ Օխրիդում, Մալեսիայում, Կրուշևոյում, ինչպես նաև որոշ գյուղեր Բիտոլայի շրջանում (Տրնովո, Նիժեպոլե և Մագարևո)։ Այս համայնքները մեծ մասամբ ձուլվեցին սլավոնական համայնքին[69][70]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 State Statistical Office
  2. ↑ «2002 Census results» (PDF).
  3. ↑ Ismajli, 2015, էջ 263
  4. ↑ Ismajli, 2015, էջ 109
  5. ↑ Katičić 1976. "On the other hand Niš from Ναϊσσός, Štip from Ἄστιβος, Šar from Scardus, and Ohrid from Lychnidus presuppose the sound development characteristic for Albanian."
  6. ↑ Matzinger, Joachim (2006). Der altalbanische Text Mbsuame e krështerë (Dottrina cristiana) des Lekë Matrënga von 1592 : eine Einführung in die albanische Sprachwissenschaft [The old Albanian text Mbsuame e kreshtere (Dottrina Cristiana) by Leke Matrenga from 1592: An introduction to Albanian linguistics] (գերմաներեն). Dettelbach: J.H. Röll. էջ 23. ISBN 3-89754-117-3. OCLC 65166691.
  7. ↑ Katičić, 1976, էջ 186
  8. ↑ Դեմիրաջ, Շաբան (2006). The origin of the Albanians: linguistically investigated. Academy of Sciences of Albania. էջեր 146, 148−149. ISBN 9789994381715. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  9. ↑ Macedonia, Bradt Travel Guide, Authors Thammy Evans, Rudolf Abraham, 2015, 1841628581, p. 272.
  10. ↑ Włodzimierz, Pianka (1970). Toponomastikata na Ohridsko-Prespanskiot bazen. Institut za makedonski jazik "Krste Misirkov". էջ 59. "Име Малесија е од алб. потекло (Malësi 'планински крај')"
  11. ↑ Katičić, Radoslav (1976). Ancient Languages of the Balkans. Mouton. էջ 186. ISBN 9789027933157. «On the other hand Niš from Ναϊσσός, Štip from Ἄστιβος, Šar from Scardus, and Ohrid from Lychnidus presuppose the sound development characteristic for Albanian.»
  12. ↑ «OBSERVATIONS ON VLACH SHEEP-MILKING AND MILK-PROCESSING IN SOUTH-EAST EUROP» (PDF). Anthropozoologica 1994 N. 20.
  13. ↑ Schmitt, Oliver Jens (2020). The Routledge Handbook of Balkan and Southeast European History. Milton: Taylor & Francis Group. doi:10.4324/9780429464799-4. ISBN 9781138613089.
  14. ↑ Ismajli, Rexhep (2015). «STUDIME PËR HISTORINË E SHQIPES NË KONTEKST BALLKANIK» (PDF). Ashak.org. էջ 109, 263.
  15. ↑ Madgearu & Gordon 2008
  16. ↑ Plasari, 2020
  17. ↑ Dragojević-Josifovska, Borka (1982). Inscriptions de la Mésie supérieure: Dragojević-Josifovska, B. Scupi et la région de Kumanovo. Centre d'études épigraphiques et numismatiques de la Faculté de philosophie de l'Université de Beograd. էջ 32.
  18. ↑ Curtis, 2012, էջեր 25–26
  19. ↑ http://albanianhistory.net/1328_Cantacuzene/index.html, “While the emperor was spending about eight days in Achrida (Ohrid), the Albanian nomads living in the region of Deabolis (Devoll) appeared before him, as well as those from Koloneia (Kolonja) and those from the vicinity of Ohrid.” This meeting was estimated to have taken place at around February 1328
  20. ↑ Dervishi, Nebi (2005). Etnokultura e Fushëgropës së Ohrit. Tetovo: Çabej. էջ 72. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
  21. ↑ Vlora 1956, 5. Gropa Արխիվացված 2012-01-27 Wayback Machine: "The sphere of influence of the Gropas was no doubt concentrated in the region between Pogradec, Ohrid and Dibra. They seem to have ruled in that area for more than 3 centuries"
  22. ↑ Iseni, Bashkim (2008 թ․ հունվարի 25). La question nationale en Europe du Sud-Est : genèse, émergence et développement de l'indentité nationale albanaise au Kosovo et en Macédoine. Bern: P. Lang. էջ 77. ISBN 978-3039113200.
  23. ↑ History of the Albanian people Արխիվացված 2016-08-10 Wayback Machine 2002 edition from the Academy of Sciences of Albania Tome I, p. 335
  24. ↑ Glasnik na Institutot za nacionalna istorija. Institut. 1977. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 6-ին.
  25. ↑ La Question Nationale En Europe Du Sud-Est: Genese, Emergence Et Développement de L'Identite Nationale Albanaise Au Kosovo Et En Macedoine Author Bashkim Iseni Publisher Peter Lang, 2008 3-03911-320-8, 978-3-03911-320-0 p.174
  26. ↑ Albanische Geschichte: Stand und Perspektiven der Forschung Volume 140 of Südosteuropäische Arbeiten Authors Oliver Jens Schmitt, Eva Anne Frantz Editors Oliver Jens Schmitt, Eva Anne Frantz Publisher Oldenbourg Wissenschaftsverlag, 2009 3-486-58980-6, 978-3-486-58980-1 p. 168
  27. ↑ La Question Nationale En Europe Du Sud-Est: Genese, Emergence Et Développement de L'Identite Nationale Albanaise Au Kosovo Et En Macedoine Author Bashkim Iseni Publisher Peter Lang, 2008 3-03911-320-8, 978-3-03911-320-0 p.176
  28. ↑ Thierry Zarcone; Ekrem Isin; Arthur Buehler, eds. (2000), «Journal D'histoire Du Soufisme», Journal of the History of Sufism = Journal d'Histoire du Soufisme (1st ed.), Paris, Istanbul: Simurg, 1–2: 226, ISSN 1302-6852, OCLC 611947677
  29. ↑ Rama, Shinasi A. (2019 թ․ հունվարի 12). Nation Failure, Ethnic Elites, and Balance of Power. Springer. էջ 90. ISBN 9783030051921.
  30. ↑ Dervishi, Nebi (2005). Etnokultura e Fushëgropës së Ohrit. Tetovo: Çabej. էջ 175. Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
  31. ↑ Milosavlevski and Tomovski, 1997:15, 49-105
  32. ↑ «2002 Census results» (PDF)."2002 Census results" (PDF).
  33. ↑ Milosavlevski and Tomovski, 1997:205, and Politika ekspres 10-6-1986
  34. ↑ Poulton, 1995:122
  35. ↑ «Refworld | Chronology for Albanians in Macedonia».
  36. ↑ «Maqedoni, në të gjitha xhamitë grumbullohen ndihma për Shqipërinë!» (ալբաներեն). Gazeta Lajm. 2019 թ․ նոյեմբերի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  37. ↑ «Përmes telefonatave janë mbledhur rreth 40 mijë euro» (ալբաներեն). Sharri.info. 2019 թ․ նոյեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ նոյեմբերի 29-ին. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  38. ↑ Vladimir Ortakovski (2001): Interethnic relations and minorities in the Republic of Macedonia, Sts. Cyril and Methodius University, Skopje
  39. ↑ «North Macedonia». Ethnologue.
  40. ↑ Reuters (2003 թ․ դեկտեմբերի 2). «World Briefing - Europe: Macedonia: Overdue Ethnic Census Is Completed». The New York Times. {{cite news}}: |last= has generic name (օգնություն)
  41. ↑ «B92 - News - Region - Grueski victorious in violence-marred Macedonia polls». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 2-ին.
  42. ↑ Macedonian Information Agency, 18 Jan. 2019 Արխիվացված 2019-01-21 Wayback Machine.
  43. ↑ «Macedonia's Albanian-Language Bill Becomes Law». RadioFreeEurope/RadioLiberty.
  44. ↑ «Albanian designated Macedonia's 2nd official language». AP NEWS. 2019 թ․ հունվարի 15.
  45. ↑ Кинг, Ванеса. «Law on Use of Languages will cost a lot and requires a lot of work».
  46. ↑ Albanian designated Macedonia’s 2nd official language, New York Times, Jan. 15, 2019.
  47. ↑ «Macedonian census, language and religion» (PDF). stat.gov.mk.
  48. ↑ «Statistical Yearbook of the Republic of Macedonia, 2018, p. 83» (PDF). Republic of Macedonia, State Statistical Office. 2016. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  49. ↑ «Statistical Yearbook of the Republic of Macedonia, 1999, p. 21». Republic of Macedonia, State Statistical Office. 1999. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  50. ↑ «Statistical Yearbook of the Republic of Macedonia, 2004, p. 65». Republic of Macedonia, State Statistical Office. 2004. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  51. ↑ «Statistical Yearbook of the Republic of Macedonia, 2014, p. 79» (PDF). Republic of Macedonia, State Statistical Office. 2014. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին.
  52. ↑ «Statistical Yearbook of the Republic of Macedonia, 2018, p. 83» (PDF). Republic of Macedonia, State Statistical Office. 2016. Վերցված է 2018 թ․ հոկտեմբերի 20-ին."Statistical Yearbook of the Republic of Macedonia, 2018, p. 83" (PDF). Republic of Macedonia, State Statistical Office. 2016. Retrieved 20 October 2018.
  53. ↑ «Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of North Macedonia, 2021 – first dataset» (PDF). stat.gov.mk. 2022 թ․ մարտի 30.
  54. ↑ «Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of North Macedonia, 2021 – first dataset» (PDF). stat.gov.mk. 2022 թ․ մարտի 30.
  55. ↑ «B92 - News - Region - Grueski victorious in violence-marred Macedonia polls». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2008 թ․ հունիսի 2-ին."B92 - News - Region - Grueski victorious in violence-marred Macedonia polls". Archived from the original on 2008-06-03. Retrieved 2008-06-02.
  56. ↑ «Conservative Leader Claims 3rd Term In Macedonia». NPR. 2011 թ․ հունիսի 6. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 6-ին.(չաշխատող հղում)
  57. ↑ «Early Parliamentary and Presidential Elections 2014». State Election Commission. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 28-ին.
  58. ↑ «B92 - News - Macedonian encyclopedia pulled from shelves». B92. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 9-ին.
  59. ↑ Rashidi, Nazim. «Dënohet Enciklopedia maqedonase». BBC. Վերցված է 2012 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  60. ↑ «Macedonian Encyclopedia Sparks Balkan Ethnic Row». RadioFreeEurope/RadioLiberty. Վերցված է 2015 թ․ մայիսի 9-ին.
  61. ↑ «Приведени неколкумина учесници во инцидентот пред Влада». Puls 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մարտի 2-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 2-ին.
  62. ↑ «ХУЛИГАНИ ГО ДЕМОЛИРАА МУЗЕЈОТ НА АЛБАНСКАТА АЗБУКА». 21TV. 2016 թ․ մարտի 18. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 22-ին.
  63. ↑ «KËRCËNIM NË FESTËN E FLAMURIT 'VDEKJE SHQIPTARËVE'». TV-21. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 28-ին.
  64. ↑ «Albanians». Minority Rights Group. 2015 թ․ հունիսի 19.
  65. ↑ «Country Reports on Human Rights Practices for 2012, Macedonia». Bureau of Democracy, Human Rights and Labor. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ մայիսի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ ապրիլի 26-ին.
  66. ↑ «North Macedonia». Ethnologue."North Macedonia". Ethnologue.
  67. ↑ «State University – Tetovo». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  68. ↑ «Welcome to SEE University Website». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հունիսի 22-ին. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 31-ին.
  69. ↑ Koukoudis, Asterios (2003). The Vlachs: Metropolis and Diaspora. Thessaloniki: Zitros Publications. ISBN 9789607760869. p.355. "In many cases, the refugees arrived in organised groups of families with a leader, usually a priest. Right from the start, the Vlachs were accompanied by Arvanites from Vithkuq and the Opar area. Those from Vithkuq preceded those from Opar and occupied the western part of the settlement, forming their own district there. According to local lore, other Arvanite families came from Korçë and the surrounding villages of Polenë, Dardhë, and Mborje. By the early twentieth century, intermarriage meant that very few families spoke Albanian any more."; p. 436. "Mijaks... Quite a large group, from Lazaropole mainly, formed the nucleus of the Slavonic- speaking population of Kruševo, who had settled alongside the Vlachs by the mid-nineteenth century."
  70. ↑ Włodzimierz, Pianka (1970). Toponomastikata na Ohridsko-Prespanskiot bazen. Institut za makedonski jazik "Krste Misirkov". էջեր 104–105. "Најстари староседелци во градот се неколкуте старински родови во Варош. Другите Македонци се доселени од селата покрај Охридското Езеро, од Коселска Долина, Струшко Поле, Дримкол, Дерарца, Малесија, Кичевско и други краишта од Западна Македонија. По 1949 год. се доселени и повеќе семејства од Егејска Македонија. Турците се населени овде во год. 1451-81. Има и доста турцизирани Албанци (од Елбасанско, Драч, Улцињ). Албанците инаку се дојдени во градот од околните села на југ и запад од Охридското Езеро. Има и православни Албанци дојдени од Поградец, Лин, Черава и Пискупија во II пол. на XIX век. Власите се доселувале најпрво од Москополе (од 1778 год.), Каваја (крајот на XVIII век), Мизакија, Елбасан и Ланга во Мокра (сред. на XIX век), од Г. Белица и Маловишта (Битолско) кон крајот на минатиот век. Доста голем дел од нив се иселиле во Трст, Одеса и Букурешт. Циганите се доселени од Поградечко, зборуваат албански (тоскиски).... Циганите веројатно се определиле како Шиптари или Турци."
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ալբանացիները_Հյուսիսային_Մակեդոնիայում&oldid=9523591» էջից