Սոջորներ Թրութ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Սոջորներ Թրութ
անգլ.՝ Sojourner Truth
Դիմանկար
Ծնվել էմոտ 1797[1][2][3][…]
ԾննդավայրՀարլի, Օլստեր շրջան, Նյու Յորք, ԱՄՆ[1]
Մահացել էնոյեմբերի 26, 1883(1883-11-26)[4]
Մահվան վայրԲեթլ Քրիք, Քալհուն շրջան, Միչիգան, ԱՄՆ[5]
ԳերեզմանOak Hill Cemetery[5]
Քաղաքացիություն ԱՄՆ[6]
Ազգությունաֆրոամերիկացի
Մայրենի լեզուհոլանդերեն
Կրոնմեթոդիզմ
Մասնագիտությունիրավապաշտպան, աբոլիցիոնիստ, կանանց իրավունքների պաշտպան և սուֆրաժիստ
Պարգևներ և
մրցանակներ
Կայքsojournertruthmemorial.org
 Sojourner Truth Վիքիպահեստում

Սոջորներ Թրութ (անգլ.՝ Sojourner Truth['soʊdʒɜrnər truθ],մոտ 1797[1][2][3][…], Հարլի, Օլստեր շրջան, Նյու Յորք, ԱՄՆ[1] - նոյեմբերի 26, 1883(1883-11-26)[4], Բեթլ Քրիք, Քալհուն շրջան, Միչիգան, ԱՄՆ[5], ի ծնե՝ Իզաբելլա Բաումֆրի անգլ.՝ Isabella Baumfree), աբոլիցիոնիզմի և ֆեմինիզմի ջատագով ամերիկուհի՝ ծնված ստրկության մեջ։ Հայտնի է 1851 թվականի իր «Մի՞թե ես կին չեմ» ելույթով։ Հանդիպում են անվան Սոժուրնա, Սուժուրներ և Սոժուրնե գրելաձևերը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սոջորները Ջեյմս և Էլիզաբեթ Բաումֆրիների 13 երեխաներից մեկն էր։ Նրա ծնողները գնդապետ Հարդենբերգի ստրուկներն էին, որի կալվածքը գտնվում էր Նյու Յորքից հյուսիս տարածվող Սվարտկիլ տեղանքում։ 1806 թվականին՝ գնդապետի մահից հետո, Իզաբելլան անցել է նրա որդու տիրապետության տակ և ոչխարի հոտի հետ 100 դոլարով վաճառվել Ջոն Նիլին։ Այդ ժամանակ նա 9 տարեկան էր և խոսում էր միայն հոլանդերեն։ Հետագայում Թրութը պատմել է, որ իր տերը՝ Նիլին, ամեն օր իրեն ծեծում և բռնաբարում էր։

1808 թվականին նա 105 դոլարով վաճառվել է պանդոկապան Մարտինուս Շրայվերին, որն իր հերթին մեկուկես տարի անց 175 դոլարով նրան վաճառել է Ջոն Դյումոնին։ Վերջինս Իզաբելլային լավ է վերաբերվել, սակայն նրա կինն անընդհատ հետապնդել է աղջկան։ 1815 թվականին Իզաբելլան սկսել է հանդիպել հարևան ֆերմայից Ռոբերտ անունով մի ստրուկի հետ։ Բայց Ռոբերտի տերը դեմ էր նրա՝ երեխաներ ունենալուն, որովհետև Ռոբերտի երեխաներին նա չէր կարող ստրկացնել։ Ռոբերտին ծեծել և բաժանել են Իզաբելլայից։ Արդյունքում Ռոբերտը վերքերից մահացել է։ Նույն տարում ծնվել է նրա ու Ռոբերտի աղջիկը։ Երկու տարի անց Իզաբելլայի տերը նրան ստիպել է ամուսնանալ Թոմաս անունով մի ծառայի հետ, որից ունեցել է 4 երեխա։

Ազատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1799 թվականին Նյու Յորք նահանգում սկսվել է ստրկության օրենսդրական վերացման գործընթացը, որն ավարտվել է 1827 թվականի հուլիսի 4-ին։ Այդ դեպքերից մեկ տարի առաջ Դյումոնը խոստացել էր Իզաբելլային ազատ արձակել, եթե նա լավ ու ազնիվ աշխատի, սակայն հետագայում փոխել է իր որոշումը, քանի որ նրա աշխատունակությունը նվազել էր ձեռքի վնասվածքի պատճառով։ 1826 թվականի նա նորածին դստեր հետ հեռացել է սեփականատիրոջից՝ թողնելով մնացած երեխաներին, քանի որ օրենքով նրանք կարող էին ազատություն ստանալ միայն մինչև 20 տարեկանը ծառայելուց հետո։ «Ես չեմ փախել, քանի որ դա սխալ է, ես հեռացել եմ` հավատալով, որ ես դրա իրավունքն ունեմ»։ Իզաբելլան, վրդովված այդ որոշումից, շարունակել է աշխատել և կատարել է իր բոլոր պարտավորությունները սեփականատիրոջ առջև՝ մշակելով 100 ֆունտ բուրդ։

Նա բնակություն է հաստատել Այզեքի և Մարիա Վագների տանը, որոնք Դյումոնից ցանկացել էին գնել Իզաբելլային ստրուկների ազատման մասին օրենքի ուժի մեջ մտնելուց մեկ տարի առաջ։ Դյումոնը համաձայնել է՝ Իզաբելլայի դիմաց ստանալով 20 դոլար։ Ավելի ուշ Իզաբելլան իմացել է, որ Դյումոնն ապօրինաբար Ալաբամայում վաճառել է իր հնգամյա որդուն՝ Փիթերին։ Այզեքի և Մարիա վան Վագեների օգնությամբ նա հայց է ներկայացրել դատարան և մի քանի ամիս դատական վարույթից հետո վերադարձրել որդուն, որն անցել է նոր տիրոջ տիրապետության տակ։ Այսպիսով, Իզաբելլան դարձել է առաջին սևամորթ կինը, որը դատարանում հաղթել է սպիտակամորթ տղամարդու։

Ապրելով Այզեքի և Մարիա վան Վագեների տանը՝ նա դարձել է բարեպաշտ քրիստոնյա։ 1829 թվականին որդու հետ տեղափոխվել է Նյու Յորք և դարձել ավետարանիչ Էլայջի Փիրսոնի տնային աշխատողը։ 1832 թվականին սկսել է աշխատել Ռոբերտ Մետյուզի մոտ։ Էլայջա Փիրսոնի մահից հետո Իզաբելլան և Ռոբերտ Մետյուզը մեղադրվել են նրան թունավորելու մեջ, սակայն ավելի ուշ արդարացվել են, որից հետո Մեթյուզը մեկնել է արևմուտք։

1839 թվականին Իզաբելլայի որդին՝ Փիթերը, աշխատանքի է տեղավորվել կետորսության նավում և ուղևորվել երկար նավարկության։ 1840-1841 թվականներին Իզաբելլան երեք նամակ է ստացել որդուց, չնայած վերջինս գրել է, որ հինգ նամակ է ուղարկել։ 1842 թվականին, երբ նավը վերադարձել է նավահանագիստ, Փիթերն այնտեղ չի եղել, և նրա հետագա ճակատագրի մասին ոչինչ հայտնի չէ։

Ազատության արդյունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1843 թվականը Բաումֆրիի (անգլ.՝ Baumfree) կյանքում շրջադարձային էր։ Նա մեթոդականության ջատագով է դարձել, հունիսի 1-ին փոխել է իր անունը՝ դառնալով Սոջորներ Թրութ (անգլ.՝ Sojourner Truth): «Ոգին կանչում է ինձ, և ես պետք է գնամ»,-ասել է նա ընկերներին և ուղևորվել ԱՄՆ-ում ստրկության վերացում քարոզելու[9]։ Թրութը սկսել է հաճախել ադվենտիստների ճամբարի հավաքներին, սակայն դա երկար չի տևել, քանզի Քրիստոսն այդպես էլ չի հայտվել՝ չնայած ադվենտիստների մարգարեություններին, համաձայն որոնց՝ Քրիստոսը պետք է գար 1843 և 1844 թվականներին։ Ինչպես ադվենտիզմիցհիասթափված շատ մարդիկ, նա որոշ ժամանակ հեռացել է իր ընկերներից, որոնք հավատարիմ էին այս կրոնական շարժմանը[10][11]։

1844 թվականին նա դարձել է Նորթամփթոնի կրթության և արդյունաբերության ասոցիացիայի անդամ։ Այն հիմնադրվել էր աբոլիցիոնիստների կողմից և պայքարում էր կանանց իրավունքների համար, քարոզում կրոնական հանդուրժողականություն և խաղաղասիրություն։ Ընդամենը չորս ու կես տարվա ընթացքում կազմակերպությանը անդամակցել է 240 մարդ, թեև ոչ ավելի, քան 120 միանվագ[12]։ 1846 թվականին կազմակերպությունը լուծարվել է, քանի որ չէր կարողանում ապահովել իրեն[13]։ Թրութն իր ստրկական կյանքի մասին հիշողությունները պատմել է իր ընկերուհուն՝ Օլիվ Գիլբերտին, իսկ 1850 թվականին Ուիլյամ Լլոյդ Հարրիսոնը հրատարակել է «Պատմություն ժամանակավոր բնակչի ճշմարտության մասին. հյուսիսային ծառան» (անգլ.՝ The Narrative of Sojourner Truth: a Northern Slave)[13] գիրքը։

Նույն տարի նա 300 դոլարով տուն է գնել Նորթհեմփթոնի այն վայրում, որը հետագայում դառնալու էր Ֆլորենցիայի գյուղը, և ելույթ է ունեցել Կանանց իրավունքների ազգային կոնգրեսի առաջին հավաքում՝ Վուսթեր քաղաքում։ 1854 թվականին «Ես վաճառում եմ ստվերը գործը պահելու համար» մակագրությամբ պատմությունները և նկարները վաճառելու միջոցով նա վճարել է հիպոթեքը, որը նրա ընկերն էր վերցրել Սեմյուել Հիլլի կազմակերպությունից[14][15]։

Հասարակական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1843 թվականի հունիսի 1-ին Իզաբելլան փոխել է իր անունը՝ այդուհետ կոչվելով Սոջորներ Թրութ («սոջորներ» նշանակում էր ժամանակավոր բնակիչ, իսկ «թրութ»՝ ճշմարտություն)։ Ընկերներին ասել է՝ «Սուրբ Հոգին կանչում է ինձ, ես պետք է գնամ։» Նա շրջել է ամբողջ երկրում՝ աբոլիցիոնիզմ քարոզելով։ 1844 թվականին միացել է կանանց իրավունքների համար պայքարող, կրոնական հանդուրժողականություն և խաղաղասիրություն քարոզող Նորթեմփթոնի կրթության և արդյունաբերության ասոցացիային։ Ասոցացիայի 210 անդամները տնտեսություն էին վարում 2 կմ2 տարածքում՝ պահելով անասուններ, ինչպես նաև անտառահատումներ իրականացնելով ու գործվածքի ֆաբրիկա շահագործելով։ Այնտեղ Թրութը ծանոթացել է Ուիլյամ Լլոյդ Հարրիսոնի և Ֆրեդերիկ Դուգլասի հետ։ 1846 թվականին ասոցացիան լուծարվել է իր գոյությունը պահպանել չկարողանալու պատճառով։ 1847 թվականից ի վեր՝ Թրութը եղել է Ջորջ Բենսոնի՝ Ուիլյամ Լլոյդ Հարրիսոնի կնոջ տնային տնտեսուհին։ 1849 թվականին՝ արևմուտք մեկնելուց առաջ, նա այցելել է իր նախկին տիրոջը՝ Դյումոնին։

Մի՞թե ես կին ու քույր չեմ:

1850 թվականին Ուիլյամ Լլոյդ Հարրիսոնը մասնավոր հրատարակել է «Պատմություն ժամանակավոր բնակչի ճշմարտության մասին. հյուսիսային ծառան» գիրքը, որտեղ ժողովված են ստրկական կյանքի մասին Սոջորների հիշողությունները։ Այդ նույն տարում Իզաբելլան 300 դոլարով տուն է գնել Նորթհեմփթոնում, ինչպես նաև ելույթ է ունեցել Կանանց իրավունքների առաջին ազգային կոնվենցիայի ժամանակ։ Հաջորդ տարի Թրութը լքել է Նորթհեմփթոնը և միացել հայտնի հռետոր, աբոլիցիոնիստ Ջորջ Թոմփսոնին։ 1851 թվականի մայիսին նա մասնակցել է Օհայո նահանգի Ակրոն քաղաքում կազմակերպված կանանց իրավունքների կոնվենցիային, որտեղ արտասանել է իր հայտնի ելույթը՝ «Միթե ես կին չեմ»։ Այդ կարգախոսը ընդօրինակվել է մի հայտնի ամոլիցիոնիստական պաստառից, որտեղ պատկերված էր ծնկած սևամորթ կին, որը հարցնում էր՝ «Մի՞թե ես կին ու քույր չեմ»[16]։

Հաջորդ տասնամյակի ընթացքում Սոջորները ելույթ է ունեցել տասնյակ, հնարավոր է՝ հարյուրավոր լսարանների առջև։ 1851-1853 թվականներին նա Օհայո նահանգում աշխատել է Մարիուս Ռոբինսոնի՝ «Anti-Slavery Bugle» աբոլիցիոնիստական հրատարակչության խմբագրի հետ, ինչպես նաև իր ելույթներով շրջագայել ԱՄՆ-ում։ 1853 թվականին ելույթ է ունեցել Նյու Յորքի սուֆրաժիստուհիների ժողովում, ծանոթացել Հարիեթ Բիչըր Սթոուի հետ։ 1858 թվականին նրա ելույթներից մեկն ընդհատել է մի մարդ, որը, չհավատալով, որ կինը կարող է նման ելույթներ ունենալ, հայտարարել է, որ իրականում նա տղամարդ է։ Ի պատասխան՝ Թրութը պատռել է վերնաշապիկը և մերկացրել կուրծքը։

Հետագա տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1857 թվականին Թրութը վաճառել է Նորթհեմթոնի իր տունը և նորը գնել Միչիգան նահանգի Հարմոնի վայրում, որը գտնվում էր Բեթլ-Կրիկից հարավ։ Համաձայն 1860 թվականի մարդահամարի՝ նա ապրում էր իր աղջկա՝ Էլիզաբեթ Բենքսի (35 տարեկան) և թոռներ Ջեյմս Քոլդվելի (16 տարեկան) ու Սեմմի Բենքսի (8 տարեկան) հետ։ Ամերիկայի քաղաքացիական պատերազմի ժամանակ Թրութը օգնել է սևամորթներին հյուսիսայինների մոտ ծառայության զորակոչվելու հարցում։ Նրա թոռը՝ Ջեյմսը, ծառայել է Մասաչուսեթսի 54-րդ հետևակային կամավորական գնդի կազմում։ 1864 թվականին Սոջորներ Թրութը ապրել է Վաշինգտոնում (Կոլումբիայի շրջան) և աշխատել մի հասարակական կազմակերպությունում, որը զբաղվում էր սևամորթ բնակչության կենսամակարդակի բարձրացման խնդրով։ Նույն տարվա հոկտեմբերին նա հանդիպել է նախագահ Աբրահամ Լինքոլնի հետ։ 1865 թվականին աշխատելով վաշինգտոնյան հոսպիտալում՝ նա օգտվել է հասարակական տրանսպորտից՝ դեսեգրեգացիայի գործընթացն արագացնելու համար։ 1867 թվականին տեղափոխվել է Բեթլ-Կրիկ։ Հաջորդ տարի ճանապարհորդել է արևելյան ծովափով։

1870 թվականին Սոջորներ Թրութը փորձել է հասնել նախկին ստրուկների համար հողային սուբսիդիաների մասին օրենքի ընդունմանը, բայց ապարդյուն։ Լինելով Վաշինգտոնում՝ Սպիտակ տանը հանդիպել է նախագահ Ուլիս Գրանտի հետ։ 1872 թվականին նա, վերադառնալով Բեթլ-Կրիկ, փորձել է մասնակցել նախագահական ընտրությունների քվեարկությանը, սակայն դա նրան չի հաջողվել։ Թրութի ելույթները նվիրված էին աբոլիցիոնիզմին, կանանց իրավունքներին, բանտային բարեփոխմանը. նա դեմ էր մահապատժին։ Ոչ բոլորն էին ընդունում նրա հայացքները, բայց նա շատ կողմնակիցներ ուներ այդ ժամանակվա ազդեցիկ մարդկանց շրջանում։

Սոջորներ Թրութը մահացել է 1883 թվականի նոյեմբերի 26-ին իր տանը։ Թաղված է Բեթլ-Կրիկում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Blain V., Grundy I., Clements P. The Feminist Companion to Literature in English: Women Writers from the Middle Ages to the Present — 1990. — P. 1098.
  2. ↑ 2,0 2,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 WomenWriters
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 FemBio տվյալների շտեմարան (գերմ.)
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Find A Grave — 1996.
  6. ↑ http://www.nytimes.com/2000/11/19/books/children-s-books-serving-no-master-but-the-truth.html
  7. ↑ https://www.womenofthehall.org/inductee/sojourner-truth/
  8. ↑ http://www.michiganwomen.org/Inductee_PDFs/Truth_Sojourner.pdf
  9. ↑ Painter, Nell Irvin Sojourner Truth – A Life, A Symbol. — New York, NY: Нп3, 1996. — С. 73. — ISBN 978-0393027396
  10. ↑ Cervenak, Sarah Jane Gender, Class, And the Performance of a Black (Anti) Enlightenment- Resistances of David Walker and Sojourner Truth(անգլ.) // Нп3 : journal. — 2012. — Т. 1. — № 1. — С. 68—86. — doi:10.1353/pal.2012.0010
  11. ↑ Painter, Nell Irvin Introduction: Narrative of Sojourner Truth (und) // Narrative of Sojourner Truth. — 1998.
  12. ↑ Clark, Christopher. "The Communitarian Moment: The Radical Challenge of the Northampton Association", Cornell University Press, 1995, p. 2. 0-8014-2730-4
  13. ↑ 13,0 13,1 «WOMEN IN HISTORY – SOJOURNER TRUTH». Women in History Ohio. 2013 թ․ փետրվարի 27. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 10-ին.
  14. ↑ Grigsby, Darcy Grimaldo Enduring Truths: Sojourner's Shadows and Substance. — Chicago: Нп3, 2015. — С. Chapter 5. — ISBN 9780226257389
  15. ↑ King, Jeannine (edited by Melvin Hill) I am not here // Existentialist Thought in African American Literature before 1940. — Нп3, 2015. — С. 26. — ISBN 9781498514811
  16. ↑ Glorying in Tribulation: The Life Work of Sojourner Truth. — Нп3. — С. 1840. |isbn=9780870139086 |язык=en |автор=Stetson, Erlene; David, Linda |день=31 |месяц=8 |год=1994}}</nowiki>

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոջորներ Թրութ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Սոջորներ_Թրութ&oldid=9524290» էջից