Յոհան Լամբերտ

Յոհան Լամբերտ; գերմ.՝ Johann Heinrich Lambert
Ծնվել է	օգոստոսի 26, 1728; Մյուլուզ
Մահացել է	սեպտեմբերի 25, 1777 (49 տարեկան); Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն
Բնակության վայր(եր)	Հին Շվեյցարիայի Համադաշնություն
Քաղաքացիություն	Republic of Mulhouse և Ֆրանսիա
Դավանանք	բողոքականություն
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, աստղագետ, ֆիզիկոս, փիլիսոփա, գրող և գիտնական
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկա
Անդամակցություն	Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Գյոթինգենի Գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Գյոթինգենի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	ֆրանսերեն և գերմաներեն
	Johann Heinrich Lambert Վիքիպահեստում

Յոհան Հենրիխ Լամբերտ (գերմ.՝ Johann Heinrich Lambert, օգոստոսի 26, 1728(1728-08-26)^[1]^[2]^[3], Մյուլուզ - սեպտեմբերի 25, 1777(1777-09-25)^[4]^[1]^[3], Բեռլին, Պրուսիայի թագավորություն^[5]), գերմանացի ֆիզիկոս, փիլիսոփա, մաթեմատիկոս, աստղագետ։ Մյունխենում և Բեռլինում եղել է ակադեմիկոս։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիլիսոփայություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յոհան Հենրիխ Լամբերտի փիլիսոփայական հայացքները ձևավորվել են Քրիստիան Վոլֆի, Նիկոլայ Մալբրանշի և Ջոն Լոքի ազդեցությամբ։ «Տիեզերական նամակներ»-ից (գերմ.՝ Kosmologische Briefe über die Einrichtung des Weltbaues, 1761 թվական) հետո, որոնցում շարադրված էր տիեզերքի ծագման և հիերարխիկ սարքի վարկածը, Լամբերտը հրատարակել է «Նոր օրգանոն» (գերմ.՝ Neues Organon oder Gedanken über die Erforschung und Berechnung des Wahren, 1764 թվական) ծավալուն փիլիսոփայական շարադրությունը։ Դրա մեջ Լամբերտը անդրադարձել է քննադատական փիլիսոփայության հարցերին, հատկապես այնպիսի պատկերացումներին, որոնք, բացի առարկաների հատկանիշներից, պայմանավորված են նաև ճանաչող սուբյեկտի վիճակով։ Ասում են, որ Լամբերտի «Նոր օրգանոն»-ում առաջին անգամ գործածվել է «ֆենոմենոլոգիա»^[9] փիլիսոփայական հասկացությունը։ Իմանուիլ Կանտը, որը Լամբերտի հետ նամակագրության մեջ էր, շատ բան էր ակնկալում նրա հետ փիլիսոփայական համագործակցությունից և վշտացած էր նրա վաղաժամ մահով։ Սակայն նշել է նաև Լամբերտի «մետաֆիզիկական մտահորիզոններում անփորձության» մասին։

Հայտնի են համակարգերի տեսությանը նվիրված աշխատանքները (գերմ.՝ Logische und philosophische Abhandlungen, 1782-1787 թվականներ)։

Մաթեմատիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լամբերտը 1761 թվականին առաջ է քաշել $\pi$ , իսկ 1766 թվականին e թվերի իռացիոնալության մասին տեսությունը։ Սակայն այս թվերի տրանսցենդենտությունն ամրապնդել և ապացուցել հաջողվել է միայն հարյուր տարի անց։ Լամբերտը ոչ էվկլիդեսյան երկրաչափության հիմնադիրներից է։ «Զուգահեռ ուղիղների տեսությունը» (1786 թվական) հետմահու հրատարակված գրքում նա մի շարք խորը մտքեր է հայտնել երկրաչափության մեջ «հինգերորդ պոստուլատ»-ի դերի մասին և ներկայացրել է Լոբաչևսկու երկրաչափության մի շարք թեորեմներ, որոնք հակասական չէին։

1770 թվականին Լամբերտը կազմել է պարզ թվերի աղյուսակը մինչև 102000 թիվը, նպաստել է կոնական հատույթի, հիպերբոլական ֆունկցիաների զարգացմանը։

Իր «Մաթեմատիկայի և մաթեմատիկական հավելվածների կիրառման լրացումներ» (1765 թվական) աշխատության մեջ Լամբերտը, օգտագործելով աստղային հնգանկյունը, մաթեմատիկորեն հիմնավորել է Նեպերի կանոնը, որը հիմնականում օգտագործվում է ոլորտային եռանկյունաչափության մեջ հիմնական հարաբերակցությունների պարզեցված տեսքը ստանալու համար^[10]։

Այլ գիտական աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լամբերտը կատարելագործել է որոշ երկրաչափական մեթոդներ, իրականացրել է շարժիչների շփման հետազոտություններ։ Ֆիզիկայում սկիզբ է դրել ֆենոմենոլոգիային։

Հիշողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի պատիվ Յոհանն Հենրիխ Լամբերտի, տիեզերքի աստերոիդներից մեկը անվանվել է (187) Լամբերտա, որը հայտնաբերվել է 1878 թվականին։ Նրա անունով է անվանվել նաև լուսնի` Երկրին ուղղված կողմի հարվածային խառնարաններից մեկը։

Նրա անունը կրում է նաև մակերևույթի պարզության չափման արտահամակարգային միավորը՝ լամբերտը։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Anlage zur Architektonik oder Theorie des Einfachen und Ersten in der philosophischen und mathematischen Erkenntnis (Ռիգա, 1771 թվական)
Beiträge zum Gebrauche der Mathematik und deren Anwendung (1765, 1770, 1772 թվականներ)
Die freie Perspektive oder Anweisung jeden perspektivischen Aufriß von freyen Stücken und ohne Grundriß zu verfertigen (Zürich, 1759)
Insigniores orbitae cometarum proprietates (1761 թվական)
Kosmologische Briefe über die Einrichtung des Weltbaues (1761 թվական)
Logische und philosophische Abhandlungen. 2 Bde. (Dessau, 1782 և 1784 թվականներ)
Neues Organon oder Gedanken über die Erforschung und Berechnung des Wahren (1764 թվական)
Pyrometrie oder vom Maaße des Feuers und der Wärme (Բեռլին, 1779 թվական)
Photometria, sive de mensura et gradibus luminis colorum et umbras (Բասել, 1760 թվական)
Remarques sur le temperament en musique // Nouveaux mémoires de l’Académie Royale. Berlin, 1774, S. 68-71

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
↑ ^2,0 ^2,1 Historische Lexikon der Schweiz, Dictionnaire historique de la Suisse, Dizionario storico della Svizzera (գերմ.) — Bern: 1998.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Philosophy Ontology project
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Ламберт Иоганн Генрих // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ https://data.bnf.fr/fr/12359659/jean-henri_lambert/
↑ Mathematics Genealogy Project — 1997.
↑ CONOR.Sl
↑ «Феноменология» — статья Новой Философской энциклопедии на сайте ИФ РАН.
↑ Б.Л.Лаптев Ламберт — геометр // Историко-математические исследования. — М.: Наука, 1980. — № 25. — С. 248—252.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

И. Г. Ламберт. Сборник статей к 250-летию со дня рождения // Историко-математические исследования. — М.: Наука, 1980. — № 25. — С. 189—260.
Колчинский И. Г., Корсунь А. А., Родригес М. Г. Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
Круглов А. Н. О понятии феноменологии.// Историко-философский ежегодник. М.: Наука, 2006. С.101-104.
Кузичева З. А. Учение о знаках Г. И. Ламберта // Современная логика: проблемы теории, истории и применения в науке: Материалы VII Общероссийской научной конференции. 20—22 июня 2002 г. СПб., 2002. С. 332—334. ISBN 5-288-03115-0
Paola Basso Filosofia e geometria : Lambert interprete di Euclide. Firenze : La nuova Italia, 1999. — X, 263 p. ISBN 8822142357
Athanase Papadopoulos et Guillaume Théret, " La théorie des parallèles de Johann Heinrich Lambert : Présentation, traduction et commentaires ", Collection Sciences dans l’histoire, Librairie Albert Blanchard, Paris, 2014. ISBN 978-2-85367-266-5

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ламберт, Иоганн Генрих». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Շալ, Միշել․ Исторический обзор происхождения и развития геометрических методов. Гл IV, n. 37-38.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Յոհան Լամբերտ» հոդվածին։

[_4521d690271b3ae4-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.

[_1424ed46bfbfcac5-2] 2,0 ^2,1 Historische Lexikon der Schweiz, Dictionnaire historique de la Suisse, Dizionario storico della Svizzera (գերմ.) — Bern: 1998.

[_89e1b1c0447160a7-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Internet Philosophy Ontology project

[_56ca777fcc421203-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_d536d15dccd27377-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Ламберт Иоганн Генрих // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_8e568d9185cd5f43-6] ttps://data.bnf.fr/fr/12359659/jean-henri_lambert/

[_676bbbb17eda13e9-7] Mathematics Genealogy Project — 1997.

[_3913ac598b58cbe2-8] CONOR.Sl

[iphras-9] «Феноменология» — статья Новой Философской энциклопедии на сайте ИФ РАН.

[10] Б.Л.Лаптев Ламберт — геометр // Историко-математические исследования. — М.: Наука, 1980. — № 25. — С. 248—252.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]