Հաֆթ սին
Հաֆթ սին (պարս.՝ هفت سین, ի սկզբանե` هفت چین. Հաֆթ Չին[1]), Նոռուզ տոնի (Նոր տարի) տոնական սեղանի իրանական ավանդույթ։ Հաֆթ Սինը ներառում է 7 տարրեր, որոնց անունները սկսվում են ﺱ- «Սին» տառով՝ պարսկական այբուբենի տասնհինգերորդ տառով.
- سیر (սիր) — սխտոր՝ բժշկության խորհրդանիշ։
- سیب (սիբ) — խնձոր՝ գեղեցկության և առողջության խորհրդանիշ։
- سبزه (սաբզե) — ծիլեր (ցորենի կամ ոսպի)՝ բնության վերածննդի խորհրդանիշ։
- سنجد (սենջեդ) — փշատենի՝ սիրո խորհրդանիշ։
- سرکه (սերկե) — քացախ՝ իմաստության և համբերության խորհրդանիշ։
- سمنو (սամանու) — պուդինգ՝ առատության խորհրդանիշ։
- سماق (սոմագ) — աղտոր՝ լուսաբացի խորհրդանիշ։
Բացի այդ, սեղանին հաճախ դնում են Սուրբ գիրքը՝ Շահնամեն, քաղցրավենիքներ, ընկույզ, զարդարած ձու, հայելի ինչպես նաև ժապավեն կամ ավանդական իրանական գույներով (կանաչ-սպիտակ-կարմիր) ցանկացած կոմպոզիցիա, կամ հենց դրոշը։
Նոռուզի նախօրեին տարածված ավանդույթներից է հարազատների շիրիմներին «Հաֆթ Սին» տանելու սովորույթը, որպեսզի հանգուցյալները նույնպես կարողանան մասնակցել տոնակատարությանը։
Հաֆթ Սինի ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Խան-ե Նուրուզը» կամ Նոռուզի պատվին սեղան են անվանում մեծ կտորից սփռոց, որը փռում են գարնան սկզբին՝ Նոր տարվա գալուստից առաջ։ Այդ սփռոցին դրվում են կերակուրը Նովրուզի համար ավանդական առարկաները։ Նովրուզի պատվին սփռոցների վրա դրված սննդի յոթ հիմնական պարագաներից յուրաքանչյուրը սկսվում է պարսկերեն «սին» տառով։ Դրա հետ կապված՝ պարսկերենում տարածվել է նման սփռոցի ևս մեկ անվանում՝ «սոֆրե-իյե հաֆթսին» (հաֆթսինի սփռոց)[2]։
Նոռուզի պատվին սեղանին սփռոց փռելը և այն յոթ առարկաներով զարդարելը իրանական հին սովորույթ է։ Ըստ պատմական լեգենդների՝ Սասանյանների դարաշրջանում (224-651 թվականներին) մի մարդ Նոռուզի վաղ առավոտյան, իր հետ վերցնելով արծաթե սկուտեղ և վրան դնելով յոթական հատիկ ցորեն, գարի, լոբի, ոսպ, քնջութ և բրինձ, ինչպես նաև մի քիչ շաքար, դինար և դիրհեմ, գնում է ժողով, որտեղ նստած էր շահը և սկուտեղը մատուցում է նրան[3]։
Հաֆթ սինի ժամանակակից տոնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այսօր էլ իրանցիները Նոռուզի սփռոցը զարդարում են սննդի յոթ առարկաներով՝ կախված այն շրջանների կլիմայական, սոցիալական և մշակութային կացությունից, որտեղ նրանք ապրում են։ Դրա ցուցադրումը կատարվում է մարդու դիրքին համապատասխան։ Ամենատարածվածը «հաֆթինի սեղան» է, որի վրա պետք է լինեն կարմիր խնձոր, չիչխան, ածիկից հալվա, քացախ, սումակ, հակինթի ծաղիկներ, սխտոր կամ ցանովի հապալասի սերմեր[4]։
Հնում մի սովորություն կար հավաքված մրգերն ու չրերը կառավարչին ներկայացնելը, որտեղ յոթ մրգերից յուրաքանչյուրը խորհրդանշում էր իրանական հողում աճեցված որոշակի պտուղ[5]։
Բացի վերը նշված 7 տոնական ուտեստներից, տոնական սեղանին կարող են դնել նաև հայելի, կակաչներ, մոմեր, Ավեստա (զրադաշտական ավանդույթի համաձայն), Ղուրան (իսլամը դավանող ընտանիքներում), ջրով լցված գավաթ, որի մեջ կան տոսախի և թուրինջի տերևներ, անոթ, որի մեջ կլինեն ոսկե ձկներ, նարգիզի և հակինթի ծաղիկներ, մի քանի եփված և ներկված ձու, կարմիր նուռ, սանգակ հաց, ավանդական ճաշատեսակներով ափսե, արծաթե մետաղադրամներ, որոնք շիաների մոտ խորհրդանշում են իմամ Մահդիի մետաղադրամները, ներկված սպանդի սերմեր, կաթ, իրանական ավանդական յոգուրտ, պանիր, կանաչի, քաղցրավենիք, ինչպես նաև ցորենի, գարու, ոսպի, սամիթ կամ ջրկոտեմի աճեցված ծիլեր[6]։
Տոնական սեղանը զարդարող իրերից յուրաքանչյուրը խորհրդանշական նշանակություն ունի և պատկերացում է տալիս իրանական ժողովրդի կողմից այս աշխարհի և իրականության ընկալման մասին։ Օրինակ, հայելին մաքրության և անկեղծության խորհրդանիշ է, ինչպես նաև հավերժական գոյության և մարդկային բաժնի ու ճակատագրի արտացոլումը։ Մոմը լույսի և պայծառության, ինչպես նաև խավարի և խավարի նկատմամբ հաղթանակի խորհրդանիշ է։ Ձուն արարման և վերարտադրության խորհրդանիշ է։ Ոսկե ձկնիկը ևտոսախի տերևները, որոնք դնում են սեղանին, Անահիտի՝ ջրի և կյանքի աստվածուհուխորհրդանիշն է։ Կանաչին աճի և կյանքի նշան է։ Նուռը մարմնավորում է բերրիությունն և առատությունը։ Հացը բարեբերության և առատության սուրբ խորհրդանիշն է։ Սպանդը և սխտորը օգտագործում են չար ոգիներից պաշտպանվելու համար[7]։
Այդ օրերին ընդունված է հիշատակել հանգուցյալներին, և նրանց պատվին լապտերներ վառելով՝ տոնել մեռելների հարությունը և մահացածների հոգիների գալուստը երկիր, որ միանան կենդանիներին և նրանց հետ նստեն Նոռուզի տոնական սեղան։ Իրանի զրադաշտականները տոնական սեղանը զարդարում են երեք սկուտեղներով, որոնցից յուրաքանչյուրում տեղադրվում են 7 տեսակի քաղցրավենիք, թարմ մրգեր և չրեր, որոնք էլ իրենց հերթին խորհրդանշում են Ամեշ-Սպենտի 7 անմահ սրբություն։ Փաստացի, Նովրուզի սեղանը հոգիների համար հյուրասիրության սեղան է, որը իրանցիները փռում են Նոր տարվա սկզբին և ֆարվարդինեգանի օրերին, որպեսզի կանչեն և ընդունեն աստվածների և մահացած նախնիների հոգիները[8]։ Նովրուզի պատվին սեղանը կարևոր բացառիկ դեր է խաղում այն բանում, որ հավաքում է ընտանիքի անդամներին և հանգուցյալների հոգիները մեկ սեղանի շուրջ, ջնջում է ընտանիքի անդամների միջև վիճաբանության և վրդովմունքի փոշին, խաղաղություն է հաստատում, ստեղծում է բարեկամության մարդկանց, նրանց նախնիների ու աստվածների ոգիների միջև։ Որտեղ էլ որ իրանցիները լինեն, ճանապարհին կամ տանը, իրենց բնակարանից հեռու կամ մոտ, փորձում են տուն գալ մինչև Նոր տարի, որպեսզի ընտանիքի անդամների հետ ներկա լինեն Նոռուզի պատվին գցած սեղանի շուրջ, որը սրբազան նշանակություն ունի։ Համարվում է, որ այն մարդը, ով Նոր տարին ընդունել է տանից հեռու և ոչ թե տոնական սեղանի շուրջ, մինչև տարեվերջ հեռու կգտնվի տնից և զրկված կլինի աստվածների և հոգիների օգնությունից[9]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ چین (чин), поместить
- ↑ بلوكباشي، علي. نوروز: جشن نوزايي آفرينش. تهران: دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي، 1380، ص 69-270
- ↑ دمشقي، شمس‌الدين‌محمد. نخبةالدهر في عجائب البرّ و البحر. ترجمة سيد حميد طبيبيان، تهران: فرهنگستان ادب و هنر ايران، 1357، ص 472
- ↑ بلوكباشي، علي. نوروز: جشن نوزايي آفرينش. تهران: دفتر پژوهش‌هاي فرهنگي، 1380، ص 69
- ↑ فره‌وشي، بهرام. جهان فروري تهران: كاريان، 1364، ص 58
- ↑ مأخذ ش 1، ص 51، 70
- ↑ همان. ص 108
- ↑ بلوكباشي، علي. «ضيافتي روحاني بر سر خوان نوروزي»، حافظ. ش 12، اسفند 1383، ص
- ↑ مأخذ ش 1، ص 70-71، 107-108
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հաֆթ սին» հոդվածին։ |
|
