Ալան Փեյտոն
| Ալան Փեյտոն անգլ.՝ Alan Paton | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | հունվարի 11, 1903[1][2][3][…] կամ 1903 |
| Ծննդավայր | Պիտերմարիցբուրգ, ՀԱՀ |
| Մահացել է | ապրիլի 12, 1988[2][3][4][…] կամ 1988 |
| Մահվան վայր | Դուրբան, Նատալ, ՀԱՀ |
| Քաղաքացիություն | .svg){kind=small} ՀԱՀ |
| Կրոն | Անգլիկան եկեղեցի |
| Կրթություն | Նատալի համալսարան |
| Երկեր | Cry, the Beloved Country? |
| Մասնագիտություն | գրող, ինքնակենսագիր, սցենարիստ և քաղաքական գործիչ |
| Կուսակցություն | Liberal Party of South Africa? |
| Պարգևներ և մրցանակներ | |
 Alan Paton Վիքիպահեստում | |
Ալան Ստյուարտ Փեյտոն (անգլ.՝ Alan Stewart Paton, հունվարի 11, 1903[1][2][3][…] կամ 1903, Պիտերմարիցբուրգ, ՀԱՀ - ապրիլի 12, 1988[2][3][4][…] կամ 1988, Դուրբան, Նատալ, ՀԱՀ), հարավաֆրիկյան գրող՝ բրիտանական ծագմամբ, լիբերալ քաղաքական գործիչ, ակտիվիստ ապարտհեյդ շարժման դեմ։
Ծագումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծնվել է հարավաֆրիկյան Նատալ գավառում, Մեծ Բրիտանիայից գաղթած չինովնիկի փոքր ընտանիքում։ Չնայած անգլիական ծագմանը՝ Ալանի հայրը աջակցում էր դաժան բուրերի սկզբունքներին, տարբերվում էր հեղինակությամբ, ռասիստական հայացքներով, խոնարհվում էր ձեռնադրությանը։ Մանկության տարիներից Ալան Պեյտոնը խորշում էր բռնությունից ու ռասիզմից։
Ալան Պեյտոնն ավարտել է Նատալի համալսարանը, ստացել է մանկավարժի մասնագիտություն։ Աշխատում էր որպես ուսուցիչ։ Հետաքրքրվում էր անգլիական գրականությամբ, հատկապես Դիկկենսով, Սքոթով և Բրուքով։ Սկսեց գրել ինքնուրույն[5].:
Ծառայությունը պատժիչ համակարգում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1935 թվականին Ալան Պեյտոնը անչափահաս սևամորթ հանցագործների գաղութում ստացավ պետի պաշտոն։ Այդ պաշտոնը զբաղեցրեց գրեթե կես տասնամյակ՝ մինչև 1949 թվականը։ Թուլացնում ու հումանիտար կարգուկանոնի աշխատանքներ էր կատարում գաղութում, բանտարկյալներին բարաքներից տեղափոխում էր հանրակացարաններ, թույլատրում էր դուրս գալ քաղաք արձակուրդի և հասարակական աշխատանքներ կատարելու համար, թույլ էր տալիս նաև հաճախակի հանդիպումներ հարազատների հետ։ Միայն 10 հազար արտոնություն ստացած մարդկանցից միայն 500 հազարից քիչ բանտարկյալներ էին դրանք օգտագործում փախուստի համար։
1946 թվականին Պեյտոնն րի հաշվին իրականացրեց ճանապարհորդություն դեպի Շվեյցարիա, Նորվեգիա և ԱՄՆ, որտեղ բանտարկման համար ուսանում էր տարածքներ։
Հետագայում Պեյտոնի ծառայողական փորձը ազդեց նրա գրական ստեղծագործությունների վրա։
Քաղաքական գործունեությունը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալան Պեյտոնը պատկանում էր Հարավային Աֆրիկայի այն սպիտակ հասարակությանը, որը պաշտպանում էր ռասայական հավասարությունը։ 1948 թվականից նա վճռական կերպով ներկայացավ ապարտհեյդի դեմ և Աֆրիկայի Ազգային կուսակցության կառավարությանը միացրեց քաղաքական ընդդիմությունը։
1953 թվականին Պեյտոնը հիմնադրեց և ղեկավարեց Հարավային Աֆրիկայի Լիբերալ կուսակցությունը, որը միավորում էր տարբեր ռասաների ժողովրդավարության կողմնակիցներին։ Ներկայացավ ի պաշտպանություն Նելսոն Մանդելայի և Ռիվոնիայի դատական գործընթացում այլ ամբաստանյալների։ Համագործակցում էր Լորենս վան դեր Պոստի հետ։
Ինչպես Պեյտոնը, այնպես էլ կուսակցության մեծամասնությունը անգլոաֆրիկացիներ էին։ Սակայն որոշ ակտիվիստներ պատկանում էին սևամորթ բնակչության մեծամասնությանը։ Դրա հիման վրա ռասաների քաղաքական կազմակերպությունը ստիպողաբար 1968 թվականին բաց թողնվեց իշխանությունների կողմից։
Պեյտոնը ապհարդեյտի դեմ ցույցերում ակտիվ մասնակցություն է ունեցել և ենթարկվել է վարչական հետապնդումների։
Կյանքի վերջին տարիներին Պեյտոնը զբաղեցնում էր ավելի պահպանողական դիրքեր, որ կարելի էր հասկանալ որպես վտանգավոր ցնցումների կանխատեսում, որը մոտենում էր Հարավային Աֆրիկային 1980-ական թվականների երկրորդ կեսին։
«Մարդը ստեղծված չէ նրա համար, որ պետության առջև փորսող տա»։ Ալան Պեյտոն[6]
Գրական ստեղծագործություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իր առաջին գիրքը՝ «Լացիր, սիրելի երկիր»-ը, Ալան Պեյտոնը գրել է 1946 թվականին նորվեգական Թրոնհեյմում Եվրոպա ճանապարհորդելու ժամանակ, և հրատարակել է 1948 թվականին։ Հակառասիստական վեպի լույս տեսնելուց անմիջապես հետո, Պեյտոնը ստիպված եղավ թողնել պետական ծառայությունը։ Գիրքը մի քանի անգամ վերահրատարակվեց, վաճառվեց մինչև 15 միլիոն օրինակով, հիմք ծառայեց Մաքսվելլ Անդերսոնի և Կուրտ Վայլի «Աստղերի մեջ կորսվածները» բրոդվեյան մյուզիքլի համար։
«Ուշացող լողորդ», «Օ՜հ, իսկ ձեր երկիրը հիասքանչ է», «Փրկել սիրելի երկիրը» վեպերը, «Դժբախտ երկրի հեքիաթները» հեքիաթների հավաքածուն բարձրացնում էի նաև ռասիզմի ու դրա դեմ պայքարի թեմաներ։ «Օ՜հ, իսկ ձեր երկիրը հիասքանչ է» վեպը հիմնված է իրական հասարակական-քաղաքական իրադարձությունների վրա, դրա մեջ կան այնպիսի կերպարներ, ինչպիսիք են Ալբերտ Լուտուլին և Հենդրիկ Ֆերվուրդը։
Տասնվեց տարեկան հասակում, 01948-2008 թվականներին լույս են տեսել Ալան Պեյտոնի ավելի քան քսան գրական-գեղարվեստական և գրական հասարակական ստեղծագործություններ։ Նրան են պատկանում հռչակավոր հարավաֆրիկյան գործիչների կենսագրականներ՝ աֆրիկացի գիտնական Յանա Հենդրիկ Հոֆմեյրի և անգլիացի եպիսկոպոս Ջեֆրի Կլայտոնի կենսագրությունները, ինչպես նաև էթնոգրաֆիկ ճանապահրորդությունների նշումներ Կալահարիում գտնվելու ժամանակ։
Пароль-ի «Ազատությու՜ն» (1977 թվական)հավաքածուում ռուսերեն լեզվով հրատարակված են Պեյտոնի Սպայկ և Հապեննի հեքիաթները, «Անվանիր ինձ «տիկին»»[7] հավաքածուում (1978 թվական) Դեբբի, հեռացիր տուն և Գինու կաթիլը միջանցքում է հեքիաթները[8]։
«Սպայկ» հեքիաթը, որը գրվել է գաղութում ծառայելու նյութերի հիման վրա, պատմում է ավազակ-սևամորթների սպանության և քրեական խմբավորման սևամորթ երիտասարդի հետ հարաբերությունները խզելու և մասին, ում Պեյտոնին և նրա գործընկերներին չհաջողվեց փրկել։ Բնորոշ է զոհվածի հուղարկավորության վերջաբանը.
«Այստեղ չէր թույլատրվում սպիտակամորթին ունենալ ուժ և իշխանություն, որովհետև այս մահը բացահայտեց նրանց սուտը»։
Ի հիշատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ալան Պեյտոնը վախճանվել է 85 տարեկան հասակում, ապհարդեյտի վերացումից կես տարի առաջ։
1989 թվականին ՀԱՀ-ը հաստատեց Ալան Պեյտոնի անվան ամենամյա գրական մրցանակաբաշխություն։ Մրցանակաբաշխության դափնեկիրներ դարձան Նելսոն Մանդելան, Ռոննի Կասրիլսը, Բրեյտեն Բրեյտենբախը, Անտյե Կրոգը, Էնթոնի Սեմփսոնը, Իվան Վլադիսլավիչը։
2006 թվականին ՀԱՀ-ի նախագահ Տաբո Մբեկին Ալան Պեյտոնին հետմահու պարգևատրեց Իկամանգայի ոսկե մեդալով, որը նրան շնորհվեց մշակութային ոլորտում։
Ալան Պեյտոնը պաշտոնապես ընդգրկված է գաղափարա-քաղաքական հեղինակավոր Լիբերալ միջազգային կազմակերպության մեջ, նրան նվիրված ճենապակին ներառված է Ալեչ սառցադաշտի քարանձավի Ազատության սրահում[9]։
Ալան Պեյտոնի շատ ասույթներ վերածվել են թևավոր արտահայտությունների և մեջբերվում են որպես փիլիսոփայական խոսքեր։
«Աստված ներում է մեզ...Ո՞վ եմ ես, որ չներեմ[10]։»:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Encyclopædia Britannica
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Internet Broadway Database — 2000.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Babelio (ֆր.) — 2007.
- ↑ Alan (Stewart) Paton (1903—1988)
- ↑ Alan Paton, Author Who Fought Against Apartheid, Is Dead at 85
- ↑ Пароль: `Свобода!`: Рассказы писателей ЮАР
- ↑ Называй меня «миссис»: Рассказы южноафриканских писателей Արխիվացված 2016-05-12 Wayback Machine
- ↑ Alan Stewart Paton, South Africa (1903—1988) Արխիվացված 2011-10-26 Wayback Machine
- ↑ Alan Paton Quotes
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ալան Փեյտոն» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
