Փափուկ ուժ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Նայի 2004 թվականին լույս տեսած գիրքը

Փափուկ ուժ (անգլ.՝ soft power), արտաքին քաղաքական ռազմավարության ձև, որը ենթադրում է հասնել ցանկալի արդյունքին՝ հիմք ունենալով կամավոր մասնակցությունը, համակրելիությունը և գրավչությունը՝ ի տարբերություն կոշտ ուժին, որը ենթադրում է պարտադրանք։ Ըստ այս եզրը ստեղծող ամերիկացի քաղաքագետ Ջոզեֆ Նայի՝ երկրի լեզուն և մշակույթը փափուկ ուժ են, որոնք վճռական դեր են խաղում միջազգային հարաբերություններում՝ ուղղակի կամ անուղղակի ազդելով համաշխարհային քաղաքականության և գործնական կապերի վրա[1]։

Եզրույթի ծագումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Փափուկ ուժ» (անգլ.՝ soft power) եզրույթը առաջին անգամ օգտագործել է Հարվարդի համալսարանի պրոֆեսոր Ջոզեֆ Նայը 1980-ական թվականներին[2]։ Հետագայում նա զարգացրել է տվյալ եզրույթը իր 2004 թվականի «Soft Power։ The Means to Success in World Politics» գրքում։ Նայի կարծիքով ուժը այլոց վարքագծի ձևավորման վրա ազդելու և ցանկալի արդյունքի հանգեցնելու կարողություն է։ Նպատակին հասնելու համար կան մի շարք միջոցներ. կարելի է հարկադրել սպառնալիքների միջոցով, կարելի է վճարել դրա համար կամ պարզապես կարելի է գրավել նրանց և համատեղել մեր ցանկալին իրենց ցանկալիի հետ։ Սա հենց փափուկ ուժն է. մյուսներին անել տալ այն, ինչը դու ցանակնում ես, համոզել, ոչ թե հարկադրել։ Սա հակադրվում է կոշտ ուժին (անգլ.՝ hard power), որի իրականացման հիմնական միջոցը հարկադրանքն է։ Փափուկ ուժը կարող է օգտագործվել ոչ միայն պետությունների, այլև միջազգային քաղաքականության այլ դերակատարների կողմից, ինչպիսիք են հասարակական կազմակերպությունները կամ միջազգային ինստիտուտները[3]։ Սա հաճախ համարվում է «ուժ երկրորդ դեմքով», որը հնարավորություն է տալիս անուղղակիորեն հասնել ցանկալի արդյունքի։ Պետության փափուկ ուժը, ըստ Նայի, հենվում է երեք գործոնների վրա. մշակույթ (երբ այն դոմինանտ է և գրավում է այլ մշակույթների), քաղաքական արժեքներ (երբ այն գործում է և՛ երկրում, և՛ նրա սահմաններից դուրս), արտաքին քաղաքականություն (երբ ուրիշ պետությունները դիտարկում են դրան որպես լեգիտիմ և բարոյական իշխանություն ունեցող)[4]։

Փափուկ ուժի աղբյուրներն այն միջոցներն են, որոնք առաջացնում են ձգողություն, որն էլ առաջնորդում է դեպի ցանկալի նպատակ։ Նեյը նշում է. «Գայթակղությունը միշտ ավելի արդյունավետ է, քան հարկադրանքը, և շատ արժեքներ՝ինչպես օրինակ ժողովրադավարությունը, մարդու իրավունքները շատ գայթակղիչ են»։ Անջելո Կոդեվիլլան հետազոտել է, որ փափուկ ուժի առանձնահատուկ կողմն այն է, որ բնակչության տարբեր հատվածներին կարելի է գրավել տարբեր միջոցներով՝ գաղափարներ, նկարներ, հեռանկարներ[5]։ Փափուկ ուժը խաթարվում է, երբ քաղաքականությունը, մշակույթը կամ արժեքները կիրառվում են հարկադրանքի, այլ ոչ թե գրավչության միջոցով։ Այս գրքում Նայը պնդում է, որ փափուկ ուժը ավելի բարդ գործիք է կառավարությունների ձեռքում, քան կոշտ ուժը երկու պատճառով. դրա մի շարք բաղադրատարրեր դուրս են կառավարության վերահսկողությունից, և փափուկ ուժը միտում ունի գործելու անուղղակիորեն՝ ձևավորելով քաղաքական միջավայր, և երբեմն տարիներ են պահանջվում ցանկալի արդյունքի հասնելու համար[6][7]։ «Ուժի ապագան» (2011) գրքում Նայը վերահաստատում է, որ փափուկ ուժը հայեցողական է, ոչ թե նորմատիվ[8]։ Դա է պատճառը, որ փափուկ ուժը կարելի օգտագործել նաև ոչ բարի (անգլ.՝ nefarious ) նպատակներին հասնելու համար։ Ադլոֆ Հիտլերը, Իոսիֆ Ստալինը և Մաո Ցզեդունը տիրապետում էին ահռելի փափուկ ուժի, բայց չենք կարող ասել, որ օգատագործել են բարի նպատակների հասնելու համար[8]։ Նայը նաև փաստում է որ փափուկ ուժի հայեցակարգը չի հակասում միջազգային հարաբերությունների ռեալիզմի տեսությանը[9]։

Փափուկ ուժի կոնցեպցիայի նախորդողներից մեկը եղել է մշակութա-գաղափարախոսական հեգեմոնիայի կոնցեպցիան։ Սա մշակել է իտալացի փիլիսոփա Անտոնիո Գրամշին 1930-ական թվականներին իր «Բանտային տետրերի» մեջ։

Եզրույթը լայն կիրառում է ստացել արևմտաեվրոպական և ամերիկյան նոր պահպանողականների մոտ[10]։

Փափուկ ուժի գաղափարը, որպես իշխանության հաստատման միջոց սկիզբ է դրել մ․ թ․ ա․ 7-րդ դարում Լաո Ցզին[11]։ Նրան է պատկանում այս արտահայտությունը. «Աշխարհում ջրից թույլ և նուրբ առարկա չկա, բայց նա կարող է ամենապինդ առարկան քանդել[12]։ Բայց փափուկ ուժի ամենաակնառու օրինակը կնոջ գրավչությունն է ի տարբերություն տղամարդկային կոշտ ուժի»։

Կիրառման օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չինաստանի ավանդական տնտեսությունը միշտ էլ ձգողության աղբյուր է եղել, որի վրա հենվելով էլ ստեղծվել են հարյուրավոր «Կոնֆուցիոսի ինստիտուներ» աշխարհում՝ չինական լեզուն և մշակույթը տարածելու համար։ Օտարազգի ուսանողների թիվը Չինաստանում մեկ դար առաջ 36.000-ից 2010 թվականին դարձել է 240.000[13]։ Չինաստանի «Ասիական ենթակառուցվածքի ներդրումային բանկը» գրավել է արևմուտքի բազմաթիվ պետությունների այդ ոլորտը[14]։ Աֆրիկայում չինական մշակույթի տարածումը և նաև ազդեցության աճը Չինաստանի 21-րդ դարի արտաքին քաղաքականության կարևոր ուղղություններից է։

Ֆրանսիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիան փափուկ ուժ կիրառելու երկարամյա փորձ ունի։ Ֆրանսիան և ֆրանսիական մշակույթը դարեր շարունակ գրավել են ողջ աշխարհի ուշադրությունը։ Թոմաս Ջեֆերսոնն ասել է. «Ցանկացած մարդ ունի երկու հայրենիք՝ իր հայրենիքը և Ֆրանսիան»[15]։ «Մշակույթ» եզրույթը հենց ֆրանսիական ծագում ունի[16]։ Ֆրանսիան աշխարհի գաղափարական կենտրոնն էր Լուսավորության դարաշրջանում[17]. նրա կապվածությունը ազատության, հավասարության, հանդուրժողականության գաղափարներին փաստում է նրա համաշխարհային նշանակության մասին։ Ֆրանսիական հեղափոխությունը Եվրոպայի պատմության ամենանշանակալից իրադարձություններից է։ Նապոլեոնի օրենսգիրքը համարվում է այդ ժամանակների եզակի կոդիֆիկացված օրենսգրքերից[18]։

Ֆրանսերենը դարեր շարունակ եղել է դիվանագիտության լեզուն։ Նաև ՄԱԿ-ի պաշտոնական լեզուներից է, և փաստաթղթերը կազմվում են նաև ֆրանսերենով[19]։ Ֆրանսիան նաև տասնամյակներ շարունակ վարել է ակտիվ դիվանագիտական և մշակութային քաղաքականություն։ «Ալյանս ֆրանսեզը» (ֆր.՝ Alliance Française), որի նպատական է տարածել ֆրանսերեն լեզուն և ֆրանսիական մշակույթն աշխարհում, ստեղծվել է դեռևս 1883 թվականին[20]։ Ֆրանսիան և մասնավորապես Փարիզը[21] համարվում են աշխարհի ամենառոմանտիկ վայրերը[22]։

Իտալիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իտալիայի փափուկ ուժի ամենահայտնի տարրերն են արվեստը, երաժշտությունը, նորաձևությունը և խոհանոցը։ Իտալիան է օպերային արվեստի ծննդավայրը[23], և դարեր շարունակ օպերայի լեզուն համարվում է իտալերենը՝ անկախ կոմպոզիտորի ազգությունից։ Իտալիայում են գտնվում մի շարք քաղաքներ, որոնք սևեռում են ողջ աշխարհի ուշադրությունն իրենց վրա. Հռոմը՝ Հռոմեական կայսրության երբեմնի մայրաքաղաքը, Պապի նստավայրն է։ Ֆլորենցիան Վերածննդի սիրտն է[24]։ Գրավիչ քաղաքներ են նաև Թուրինը, Վենետիկը, Միլանը։ Իտալիան համարվում է արևմտյան քաղաքակրթության ծննդավայրը[25]։

Ռուսաստան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռուսաստանը զարգացրել է իր փափուկ ուժը ներդնելով հանրային դիվանագիտության գործիքները 2000-ական թվականներից սկսած[26], բայց «փափուկ ուժ» առաջին անգամ օգտագործվել է պաշտոնական փաստաթղթում 2010 թվականին, երբ նախագահ Մեդվեդևը հաստատեց Արտաքին քաղաքականության հայեցակարգի լրացումը։ Եզրույթը չէր սահմանվում, բայց ներկայացվում էր որպես մշակութային դիվանագիտություն[27]։ 2013 թվականին այս եզրույթը Արտաքին քաղաքականության հայեցակարգի մեջ դրսևորվեց նոր մեկնաբանմամբ, որպես «համընդգրկուն գործիք արտաքին քաղաքական նպատակներին հասնելու համար՝ հենվելով քաղաքացիական հասարակության ներուժի, տեղեկության, մշակութային և այլ մեթոդնեի վրա՝ որպես այլընտրանք ավանդական դիվանագիտությանը»[28]։ Պատահական չէ, որ 2013 թվականին ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինը համարվել է ամենաուժեղ մարդը՝ ըստ «Ֆորբս» ամսագրի[29]։

Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Փափուկ ուժը ԱՄՆ-ի կարևոր գործիքներից է` սկսած պետության ստեղծումից, նրա ճանաչում ստանալուց շատ ժամանակ առաջ։ Ամերկյան բացառիկությունը, ազատությանը նվիրումը, օրենքի գերիշխանությունը, հանրապետական կառավարչաձի կիրառումը, բոլոր կրոնների և ռասաների ներկայացուցիչ ներգաղթայլների անխտիր ընդունումը դարձել են համաշխարհային տերություն դառնալու անկյուանքարը[30]

ԱՄՆ-ը ունի փափուկ ուժի կիրառման վաղեմի փորձ։ Օրինակները ներառում են Ֆրանկլին Ռուզվելտի «չորս ազատությունները»[31] Եվրոպայում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտին, Երկաթյա վարագույրի հետևում «Ազատ Եվրոպա» ռադիոն լսող երիտասարադներին և այլն[6]։ Սառը պատերազմի տարիներին ամերկյան հեռարձակող ընկերությունների հասանելիությունը խորհրդային բլոկի երկրներում՝ Չեխիայում, Լեհաստանում և այլուր հենց փափուկ ուժի գործիքներն էին, որոնք էլ ի վերջո ցանկալի արդյունքներ տվեցին[32]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Евгений Загребнов Триста лет китайского языка в России // Жэньминь жибао. — 30.04.2010. Архивировано из первоисточника 18 Օգոստոսի 2012.
  2. ↑ http://www.amazon.com/Soft-Power-Means-Success-Politics/dp/1586482254/
  3. ↑ Joseph Nye, Soft Power: The Means to Success in World Politics
  4. ↑ Nye, Joseph S. (2011). The Future of Power. New York: PublicAffairs. էջ 84. ISBN 9781586488925.
  5. ↑ Angelo M. Codevilla, "Political Warfare: A Set of Means for Achieving Political Ends," in Waller, ed., Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare (IWP Press, 2008).
  6. ↑ 6,0 6,1 Nye, Joseph. Soft Power: The Means to Success in World Politics (New York: Public Affairs, 2004) p. x.
  7. ↑ Lord, Carnes, "Public Diplomacy and Soft Power,"in Waller, ed., Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare (IWP Press, 2008.) pp. 59–71.
  8. ↑ 8,0 8,1 Nye, Joseph S. (2011). The Future of Power. New York: PublicAffairs. էջ 81. ISBN 9781586488925.
  9. ↑ Nye, Joseph S. (2011). The Future of Power. New York: PublicAffairs. էջ 82. ISBN 9781586488925.
  10. ↑ Дмитриев Т. Очарование «мягкой силы»: Соединённые Штаты теряют культурно-идеологическое влияние в мире // Политический журналъ. — В. 94. Архивировано из первоисточника 25 Ապրիլի 2013.
  11. ↑ Tao De Jing: Moral Intelligence, Chapter 78
  12. ↑ Лао-цзы. Дао Дэ Цзин. Litres, 2015. С. 78.
  13. ↑ Joseph S. Nye Jr. Why China Is Weak on Soft Power; Jan, 17, 2012 http://www.nytimes.com/2012/01/18/opinion/why-china-is-weak-on-soft-power.html?_r=0
  14. ↑ «With New Bank, China Shows U.S. It's Got Soft Power». Forbes. 2015 թ․ մարտի 23. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 31-ին.
  15. ↑ «Americans in France». U.S. Embassy Paris. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 25-ին.
  16. ↑ French Culture: Customs & Traditions, LiveScience
  17. ↑ "Enlightenment thought culminates historically in the political upheaval of the French Revolution, in which the traditional hierarchical political and social orders (the French monarchy, the privileges of the French nobility, the political power and authority of the Catholic Church) were violently destroyed and replaced by a political and social order informed by the Enlightenment ideals of freedom and equality for all, founded, ostensibly, upon principles of human reason." Enlightenment, Stanford Encyclopedia of Philosophy
  18. ↑ Robert B. Holtman, The Napoleonic Revolution (Baton Rouge: Louisiana State University Press, 1981)
  19. ↑ "Treaties registered with the United Nations Treaty Series are always translated into French and English. Documents are always provided in French and English. This city’s Geneva Conventions, written in equally authentic French and English versions, laid part of the groundwork for the international system." Languages of diplomacy - Towards a fairer distribution, The Economist
  20. ↑ Who are we? Արխիվացված 2015-11-20 Wayback Machine, Alliance Française
  21. ↑ Myths and Truths: The Most Romantic Cities Around the World, The Huffington Post, 2014
  22. ↑ «UNWTO Tourism Highlights 2015 Edition» (Press release). UNWTO. 2015 թ․ հունիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 3-ին.
  23. ↑ Kimbell, David R. B. Italian Opera. Cambridge University Press, 1994. p. 1. Web. 22 Jul. 2012.
  24. ↑ Zirpolo, Lilian H. The A to Z of Renaissance Art. Scarecrow Press, 2009. pp. 154-156. Web. 16 Jul. 2012.
  25. ↑ Italy has been described as a cultural superpower by Arab news, by Global Times Արխիվացված 2014-12-26 Wayback Machine, by the Washington Post, by The Australian Արխիվացված 2014-12-26 archive.today. Italy has been described as a cultural superpower by the Italian consul general in San Francisco Արխիվացված 2015-11-27 Wayback Machine, by former Foreign Affairs Minister Giulio Terzi and by U.S. President Barack Obama Արխիվացված 2014-12-26 Wayback Machine.
  26. ↑ «Alexey Dolinskiy. How Moscow Understands Soft Power. June 21, 2013». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 25-ին.
  27. ↑ Addendum #1 to the Foreign Policy Concept of the Russian Federation (in Russian)
  28. ↑ Concept of the Foreign Policy of the Russian Federation Approved by President of the Russian Federation V. Putin on 12 February 2013.
  29. ↑ «How Russian President Vladimir Putin Became The Most Powerful Individual On Earth». Business Insider. 2013 թ․ դեկտեմբերի 17. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 1-ին.
  30. ↑ Carnes Lord, "Public Diplomacy and Soft Power," in Waller, ed., Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare (IWP Press, 2008) p. 61.
  31. ↑ «ЧЕТЫРЕ СВОБОДЫ».
  32. ↑ Carnes Lord, "Public Dipmoacy and Soft Power," in Waller, ed., Strategic Influence: Public Diplomacy, Counterpropaganda and Political Warfare (IWP Press, 2008)

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փափուկ_ուժ&oldid=9822961» էջից