Շնորհախոտ դեղատու
| Շնորհախոտ դեղագործական | |
 Շնորհախոտ դեղագործական | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Խուլեղինջածաղկավորներ (Lamiales) |
| Ընտանիք | Ջղախոտազգիներ (Plantaginaceae) |
| Ցեղ | Gratiola |
| Տեսակ | Շնորհախոտ դեղագործական (G. officinalis) |
| Միջազգային անվանում | |
| Gratiola officinalis | |
| Կարգավիճակ | |
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝  Քիչ մտահոգող տեսակ | |
Շնորհախոտ դեղատու (Ավրան դեղատու), (լատին․՝ Gratīola officinālis), խոտաբույս, պատկանում է խլածաղկազգիների ընտանիքին։ Լայնորեն տարածված է Եվրասիայում և Հյուսիսային Ամերիկայում։ Իր թունավոր հատկությունների շնորհիվ այն օգտագործվում է ժողովրդական բժշկության մեջ։ Այս բույսը քաղցկեղի բուժման համար օգտագործելու փորձեր են կատարվում[1]։
Ժողովրդական անուններ՝ տենդագին խոտ, թունավոր խայթոց, չոր սալոր[2]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ավրան դեղատու՝ 15-60 սմ բարձրությամբ բազմամյա խոտաբույս է, սողացող կոճղարմատներով, որը պատված է դարչնագույն թեփուկներով (փոքրացած տերևներով)։
Ցողունները ուղղաձիգ են, պարզ կամ ճյուղավորված, վերին մասում՝ քառանիստ։ Տերևները հակադիր են, նստադիր կամ կիսաբաց, նշտարաձև, մինչև 6 սմ երկարությամբ և1,5 սմ լայնությամբ, վերին մասում սուր, ատամնավոր, հազվադեպ սրածայր։
Ծաղիկները տերևների առանցքներում դասավորված են առանձին։ Բշտիկները բարակ են, ծաղկի հիմքում երկու երկար ծղոտներով։ Տերևները նոսր են կետավոր գեղձերով։ Բաժակը հնգբլթակ, գծային-նշտարաձև բլթակներով, երկուսից երեք անգամ ավելի կարճ Է քան պսակը։ Պսակը՝ մինչև 2 սմ երկարությամբ, դեպի վեր լայնացած դեղնավուն խողովակով և գրեթե երկու շրթունքներով վերջույթով, սպիտակ՝ երբեմն մանուշակագույն երակներով է, վերին շրթունքը կտրված է, ստորին եռաբլթակ։ Պսակի խողովակը վերին մասում ծածկված է երկար դեղնավուն մազիկներով։ Ծաղկում է ամբողջ ամառ՝ հունիսից սեպտեմբեր։
Պտուղը ձվաձև է, սուր, դարչնագույն է, երբեմն շագանակագույն։ Սերմերը բազմաթիվ են, մանր, երկարավուն, գրեթե եռանկյունաձև, ցանցանման կնճիռներով, մոտ 0,8 մմ երկարությամբ։ 1000 սերմի քաշը 0,05 գ է[3]։ Պտուղները հասունանում են հուլիսից։
Էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աճում է խոնավ մարգագետիններում, ճահիճներում, գետերի ափերին և ջրամբարներում, կարելի է հանդիպել նաև թաց ավազների վրա։
Տարածում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Արեալը շատ ընդարձակ է և ընդգրկում է Եվրասիայի և Հյուսիսային Ամերիկայի զգալի տարածքը։
Ռուսաստանում այն հանդիպում է տափաստանային գոտում և եվրոպական մասի անտառային գոտու հարավային մասում, իսկ Կովկասում և Արևմտյան Սիբիրի հարավում այն աճում է միայն խոշոր գետերի հովիտների երկայնքով։
Տնտեսական նշանակություն և կիրառություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թունավոր խոտաբույս է։
Բույսը պարունակում է գլիկոզիդներ՝ գրացիոզիդ (գրացիոլին)՝ թունավոր դառը ամորֆ նյութ, և գրացիոտոքսին։ Բացի այդ պարունակում է ալկալոիդներ (0,2%), սապոնիններ, ճարպային յուղեր, ինչպես նաև խնձորաթթուներ։
Ընտանի կենդանիները ճանաչում են Ավրան դեղատու խոտաբույսը և չեն ուտում այն արոտավայրերում, սակայն այս բույսը խոտի հետ միասին կարող է հասնել նրանց օրգանիզմ և թունավորումներ առաջացնել։ Ավրանի նկատմամբ հատկապես զգայուն են ձիերը։
Թուրմի մեծ չափաբաժինների ընդունումն ունի ուժեղ լուծողական ազդեցություն՝ առաջացնելով ստամոքսի և աղիների լորձաթաղանթի գրգռում, փսխում, փորլուծություն՝ արյունով, ինչպես նաև ցնցումներ։ Թուրմի փոքր չափաբաժինները առաջացնում են տեսողության զգայունության բարձրացում կանաչի նկատմամբ, իսկ մեծ չափաբաժինները՝ լիակատար իմունիտետ սպեկտրի կանաչ հատվածի նկատմամբ։ Տերևներից ստացված ալկոհոլային քաղվածքը սրտի վրա ունի աղվեսի ձեռնոցի ազդեցությանը։ Բույսի արմատներն ունեն արտահայտված փսխող, լուծողական և միզամուղ ազդեցություն[3]։
Ավրան խոտը ժողովրդական բժշկության մեջ օգտագործվում է սրտի անբավարարության, լյարդի և փայծաղի հիվանդությունների, թութքի, աղիների ատոնիայի, դաշտանային անկանոնությունների, արտաքինից՝ մաշկային քրոնիկ հիվանդությունների (ցաների), քոսի, խրոնիկ խոցերի, կարիեսի, երակների վարիկոզի և հոդատապի, ինչպես նաև, որպես լուծողական, միզամուղ և հակահելմինթիկ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Ядовитое растение подарило революционное противораковое средство». Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ մարտի 26-ին. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 26-ին.
- ↑ Лекарственные растения в народной медицине, 1991, стр. 29
- ↑ 3,0 3,1 Атлас лекарственных растений СССР / Гл. ред. акад. Н. В. Цицин. — М.: Медгиз, 1962. — С. 6. — 702 с.
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Губанов И. А. 1144. Gratiola officinalis L. — Авран лекарственный // Иллюстрированный определитель растений Средней России : в 3 т. / И. А. Губанов, К. В. Киселёва, В. С. Новиков, В. Н. Тихомиров. — М. : Товарищество науч. изд. КМК : Ин-т технол. исслед., 2004. — Т. 3 : Покрытосеменные (двудольные: спайнолепестные). — С. 177. — 520 с. — 3000 экз. — ISBN 5-87317-163-7.
- Алексеев, Ю. Е. и др. Травянистые растения СССР: Справочник. — Т. 2. — М.: Мысль, 1971.
- Цвелёв, Н. Н. Семейство норичниковые (Scrophulariaceae) // Жизнь растений. — Т. 5, ч. 2. — М.: Просвещение, 1981.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շնորհախոտ դեղատու» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շնորհախոտ դեղատու» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
