Յուրի Մոդին
| Յուրի Մոդին | |
|---|---|
| Ծնվել է | նոյեմբերի 8, 1922 |
| Ծննդավայր | Սուզդալ, Վլադիմիրի նահանգ, Խորհրդային Ռուսաստան |
| Մահացել է | 2007 |
| Մահվան վայր | Մոսկվա, Ռուսաստան |
| Քաղաքացիություն |  Ռուսաստան |
| Մասնագիտություն | հետախույզ |
Յուրի Մոդին (նոյեմբերի 8, 1922, Սուզդալ, Վլադիմիրի նահանգ, Խորհրդային Ռուսաստան - 2007, Մոսկվա, Ռուսաստան), Խորհրդային հետախուզության սպա, բրիտանական իշխանության բարձրաստիճան հետախուզական խմբի ղեկավար, որը հայտնի է որպես «Քեմբրիջի հնգյակ» 1944-1951 թվականներին, երբ Դոնալդ Մաքլեյնը ենթադրաբար փոխանցել է ատոմային գաղտնիքները Խորհրդային Միությանը: 1951 թվականին Մոդինը կազմակերպեց Մաքլեյնի և Գայ Բյորջեսի փախուստը ԽՍՀՄ։ ՊԱԿ-ի գնդապետ, պատմական գիտությունների թեկնածու, հետախուզության բարձրագույն դպրոցի դոցենտ, գրող։
Կյանք և գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Յուրի Մոդինը ծնվել է գնդի կոմիսարի ընտանիքում, հայրը քաղաքացիական պատերազմի մասնակից էր[1]։
Մոդինը ավարտել է միջնակարգ դպրոցը Լիպեցկում և 1940 թվականին ընդունվել Լենինգրադի ռազմածովային ինժեներական բարձրագույն դպրոցը։
1941 թվականին եղել է շրջափակման մեջ, իսկ ձմռանը դպրոցի հետ տարհանվել Լադոգայով՝ սկզբում Յարոսլավլ, ապա Կոստրոմա[1]։
1942 թվականի հոկտեմբերին ուղարկվել է Մոսկվա՝ ՍՄԵՐՇ («Смерть шпионам!») դասընթացների։ Անգլերենի իմացության շնորհիվ նա անցավ լեզվի արագացված ուսուցման[1]։
1943 թվականի դեկտեմբերից Մոդինն աշխատել է արտաքին հետախուզության ծառայությունում՝ Պ.Մ.Ֆիտինի ղեկավարությամբ։
1944-1947 թվականներին աշխատել է ԽՍՀՄ ՆԿԳԲ-ՄԳԲ 1-ին տնօրինության անգլերեն բաժնում, որտեղ նրան հանձնարարվել է ղեկավարել «Քեմբրիջի հնգյակը»[2]։ Իրականում «հնգյակ» գոյություն չուներ. պարզապես, բազմաթիվ բրիտանական գործակալներից, ովքեր Հայրենական մեծ պատերազմի սկզբում իրենց ուղերձներով հեղեղեցին խորհրդային հետախուզությունը, Մոդինն ընտրեց ամենավստահելի հնգյակը: Մոդինին հանձնարարվեց այդ խնդիրը, քանի որ խորհրդային հետախուզությունը ցնցված էր բրիտանական հայտնի գաղտնի ծառայությունների ներկայացուցիչների ակտիվությունից, որոնք փորձում էին բացահայտել իրենց թշնամիների գաղտնիքները Խորհրդային Միությանը: Իր հերթին, «հնգյակի» ներկայացուցիչ Ջոն Քեյրկրոսը Խորհրդային Միության համար իր աշխատանքը դավաճանություն չհամարեց, քանի որ նա կենսական տեղեկություններ էր փոխանցում իր դաշնակցին, որը միտումնավոր գաղտնի էր պահվում բրիտանացի աջ քաղաքական գործիչների կողմից[2]։ Այն մասին, որ «հնգյակը» միավորված չէ ցանցում, ապացույց էր այն փաստը, որ Քիմ Ֆիլբիի ղեկավարությամբ MI6-ում աշխատելու ժամանակ Ջոն Քեյրնկրոսը գաղափար չուներ այն նպատակների մասին, որոնց համար Ֆիլբին իրեն աշխատանքային հանձնարարություններ է տվել[2]:
Սկզբում Մոդինը թարգմանում էր բրիտանական գործակալներից ստացված փաստաթղթերը, այնուհետև դրանք դասակարգում էր ըստ թեմաների և պատրաստում դրանք բարձրագույն մարմիններին զեկուցելու համար: Նա հիշել է․ «... Ես սովորել եմ բանականության արվեստը ոչ թե ինչ-որ դպրոցում, ոչ թե տեսականորեն, այլ գործնականում, բացառիկ հանգամանքներում... Կարդալով մեր գործակալների զեկույցները՝ ես սկսեցի նրանց ընկալել որպես մտերիմ մարդկանց»[1]։
1947 թվականի հունիսին նա ուղարկվել է ԽՍՀՄ դեսպանատուն Մեծ Բրիտանիայում՝ Լոնդոնում որպես գաղտնագիր (անգլերեն աղբյուրներում՝ «press attaché»)՝ վերահսկելու Բուրջեսին, Բլանթին և Քեյրնկրոսին։ Այս ժամանակահատվածում Քեյրկրոսը, որին Մոդինն անվանել էր իր լավագույն գործակալ, Խորհրդային Միությանը փոխանցեց ստեղծվող ՆԱՏՕ-ի փաստաթղթերի ամբողջական փաթեթը՝ դաշինքի կառուցվածքի, ֆինանսավորման սխեմայի և կազմի վերաբերյալ[2]:
Երկու տարվա հետաքննությունից հետո բրիտանական հակահետախուզությունը Դիկ Ուայթի ղեկավարությամբ պարզեց, որ Դոնալդ Մաքլեյնը խորհրդային լրտես է: Ձերբակալության նախօրեին Մոդինը կազմակերպեց իր փախուստը ԽՍՀՄ, բայց ծրագիրը այնքան էլ չաշխատեց այնպես, ինչպես նախատեսված էր: Բերջեսը պետք է ուղեկցեր Մակլեյնին Շվեյցարիա, այնուհետև վերադառնար Լոնդոն, բայց փոխարենը նա շարունակեց ճանապարհը դեպի Մոսկվա: Բուրջեսի բնակարանի խուզարկության ժամանակ Ֆորին օֆիսի գաղտնի փաստաթղթում ձեռագիր գրություններ են հայտնաբերվել և պարզվել է, որ դրանք պատկանում են Քեյրկրոսին։ Մինչ այդ պահը Քեյրկրոսը պնդում էր, որ ինքը բարեկամ է Բերջեսի հետ, բայց տեղյակ չէր նրա հովանավորներից։ ՊԱԿ-ի գործակալների հետ հարաբերությունների կազմակերպումն այնքան կատարյալ էր, որ Քեյրկրոսը, որին Բերջեսը, որպես արտաքին գործերի նախարարության բարձրաստիճան պաշտոնյա, ստիպեց իրեն գաղտնի փաստաթղթեր հանձնել, վստահ էր, որ դա անում էր միայն սովորական բյուրոկրատական քաշքշուկի պատճառով ժամանակ չձգելու նպատակով[2]։ Քեյնքրոսի դեմ հետաքննությունն ավարտվել է անարդյունք։ Դրանից հետո նա ստիպված եղավ հեռանալ պետական ծառայությունից, և Մոդինը նրան գումար տրամադրեց Չիկագո տեղափոխվելու համար, ԱՄՆ-ում Քեյրնքրոսը անցավ ակադեմիական կարիերայի Հյուսիսարևմտյան համալսարանում[2]:
Մոդինն աշխատել է դեսպանատանը մինչև 1953 թվականի մայիսը: Բլանթը և Ֆիլբին շարունակել են աշխատել որպես գործակալներ մինչև 1963 թվականը, երբ Ֆիլբին փախել է ԽՍՀՄ[2]: Հիշելով իր աշխատանքը «Քեմբրիջի հնգյակի» հետ նշել է․
|
Աշխատանքի մեջ վրիպումներ չէին կարող լինել. նման բաները չեն ներվում: Եվ ես շատ հպարտ եմ, որ նրանցից ոչ մեկը բանտում չի հայտնվել։ Սա իմ մասնագիտական մեծ ձեռքբերումն է - Յուրի Մոդին
|
|
1955 թվականին Մոդինը կրկին ժամանեց Լոնդոն՝ հատուկ հանձնարարությամբ նախապատրաստելու Ն.Ս.Խրուշչովի պետական այցը, որից հետո նրան որպես ռեզիդենտ թողեցին դեսպանատանը մինչև 1958 թվականը։
1967 թվականից Մոդինը գործուղվել է Հնդկաստան։
ԽՍՀՄ վերադառնալուն պես դասավանդել է Մոսկվայի ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի բարձրագույն հետախուզական դպրոցում, պաշտպանել թեկնածուական ատենախոսություն և դարձել դոցենտ։
Յուրի Մոդինը մահացել է 2007 թվականին Մոսկվայում։
Գիրք Քեմբրիջի հնգյակի մասին
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մոդինը 1994 թվականին Ֆրանսիայում հրատարակել է Mes Camarades de Cambridge (Հետախույզների ճակատագրերը. Իմ Քեմբրիջի ընկերները): Այնուհետև գիրքը հրատարակվել է Անգլիայում, Իսպանիայում, ԱՄՆ-ում և Կանադայում։ Ռուսերեն հրատարակվել է Олма-пресс հրատարակչության կողմից 1997 թվականին[3]։
Մոդինն ասել է Քիմ Ֆիլբիի մասին 1994 թվականի փետրվարին.
|
|
Նա երբեք չբացահայտեց իր իսկական եսը: Ոչ բրիտանացիներին, ոչ այն կանանց, որոնց հետ նա ապրում էր, ոչ էլ մեզ [ԿԳԲ-ին] երբևէ չհաջողվեց թափանցել գաղտնիության զրահը, որը ծածկում էր նրան: Լրտեսության մեջ նրա մեծ ձեռքբերումը կյանքի գործն էր, և այն ամբողջովին կլանեց նրան մինչև իր մահվան օրը: Բայց ի վերջո, ես կասկածում եմ, որ Ֆիլբին ծաղրում էր բոլորին, հատկապես մեզ |
|
«Հինգերորդ մարդը»
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Այս գրքում բարոն Ռոտշիլդը ճանաչվում է որպես Քեմբրիջի լրտեսական օղակի կարևոր անդամ: Ինչ վերաբերում է անգլերեն թարգմանությանը, ապա բրիտանական Headline Book Publishing հրատարակիչը որոշ փոփոխություններ է կատարել, նախ վերնագրում (Իմ հինգ Քեմբրիջի ընկերները) նշելով հետևյալը՝ «ԿԳԲ-ի կառավարիչը առաջին անգամ բացահայտում է աշխարհի ամենահայտնի լրտեսական խմբի՝ Բուրջեսի, Մաքլեյնի, Ֆիլբիի, Բլանտի և Քեյրնկրոսի գաղտնիքները»: Երկրորդ, վերնագրի պատճառով փոփոխություններ են պահանջվել 104-րդ էջի պարբերության մեջ, որտեղ ասվում է, որ Ջոն Քերնկրոսն է եղել Հինգերորդ մարդը․ «1944-ի վերջին Ջոն Քերնքրոս անունը, ծածկանունը՝ Կարել (նրա կեղծանունը իրականում Լիստ էր, որը նրան տրվել էր երաժշտության հանդեպ սիրո պատճառով) ավելացվեց այն չորս գործակալներին, որոնց գործերը ես համակարգում էի: Նա դարձավ «հինգերորդ մարդը»: Քեյրնքրոսը ժամանակին շփվում էր ուրիշների հետ, բայց դժվար թե նա խմբի անդամ լիներ»:104 Վերնագրի պատճառով փոփոխված և տեքստի մեջ ավելացված բառերը Մոդինը հորինված է որակել, քանի որ Քեյնքրոսըը երբեք կապված չի եղել խմբի անդամներից որևէ մեկի հետ:: Guardian-ի լրագրող Ռիչարդ Նորթոն-Թեյլորը զանգահարել է Մոդինին և պարզել, որ նա զայրացած է, որ բրիտանական (և ավելի ուշ՝ ամերիկյան) հանրության նկատմամբ կեղծ հայտարարություններ, փոփոխություններ և խարդախություններ են արվել՝ առանց նրա հետ խորհրդակցելու[4]: Guardian-ի խմբագիր Ալան Ռասբրիջերը համաձայնել է Ռոլանդ Փերիի՝ Քեմբրիջի հնգյակի մասին գրքի հեղինակի հետ, որ խմբի հինգերորդ մարդը Վիկտոր Ռոթշիլդն էր՝ Բուրջեսի ընկերակիցը Թրինիթի քոլեջում:
|
|
Յուրի Մոդինը... ասում է իր գրքի անգլերեն հրատարակության մեջ, որ Քեյրկրոսը «հինգերորդ մարդն» էր: Այնուամենայնիվ, Մոդինը պնդում է, որ նա երբեք չի օգտագործել այս տերմինը, որը չկա իր գրքի ֆրանսերեն հրատարակության մեջ - Ալան Ռասբրիջեր, The Guardian[5]
|
|
Երկեր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Modin, Yuri. My Five Cambridge Friends, 0-374-21698-3.
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Вероника Крашенинникова. «Кембриджские друзья разведчика Модина». cambridge5.ru. Ким Филби и Кембриджская пятёрка: сохранение исторической памяти о героях-разведчиках. Վերցված է 2020-11-15-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 Tom Bower (1995-10-10). «OBITUARIES: John Cairncross». The Independent (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021-01-13-ին. Վերցված է 2020-11-15-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Модин, Юрий Иванович «Судьбы разведчиков. Мои кембриджские друзья». — Мемуары. — Москва: Олма-пресс, 1997. — 428 с. — ISBN 978-5-87322-668-9
- ↑ Richard Norton-Taylor, The Guardian, 10 December 1994.
- ↑ Rusbridger, Alan, The Guardian, 10 December 1994.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Юрий Модин — друг кембриджцев, cambridge5.ru կայքում
- Модин, Юрий Иванович - Судьбы разведчиков. Мои кембриджские друзья, Ռուսաստանի պետական գրադարանի կայքում
- https://www.litres.ru/book/uriy-modin/sudby-razvedchikov-moi-kembridzhskie-druzya-7916457/chitat-onlayn/, «Судьбы разведчиков. Мои кембриджские друзья», litres կայքում
| ||||||||
