Յոհան Կեպլեր

Յոհան Կեպլեր; գերմ.՝ Johannes Kepler
Ծնվել է	դեկտեմբերի 27, 1571; Վայլ դեր Շտադտ, Բյոբլինգեն, Շտուտգարտի ադմինիստրատիվ օկրուգ, Բադեն-Վյուրթեմբերգ
Մահացել է	նոյեմբերի 15, 1630[…] (58 տարեկան); Ռեգենսբուրգ, Բավարիա
Գերեզման	Ռեգենսբուրգ
Բնակության վայր(եր)	Վյուրթեմբերգ
Քաղաքացիություն	Սրբազան Հռոմեական կայսրություն
Ազգություն	գերմանացի
Դավանանք	լյութերականություն
Մասնագիտություն	բնագետ, աստղագուշակ, աստվածաբան, մաթեմատիկոս, աստղագետ, երաժշտագետ, ֆիզիկոս, տիեզերաբան, երաժշտություն տեսաբան և փիլիսոփա
Հաստատություն(ներ)	Գրացի համալսարան
Գործունեության ոլորտ	օպտիկա, աստղագիտություն, մաթեմատիկա և Մեխանիկա
Ալմա մատեր	Թյուբինգենի համալսարան
Գիտական աստիճան	Բակալավր (1588) և արվեստների մագիստրոս (1591)
Տիրապետում է լեզուներին	լատիներեն
Գիտական ղեկավար	Michael Maestlin?
Հայտնի աշակերտներ	Peter Crüger? և Ambrosius Rhodius?
Ազդվել է	Նիկոլայ Կոպեռնիկոս
Մայր	Կատարինա Կեպլեր
	Ստորագրություն;
	Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում
	Johannes Kepler Վիքիպահեստում

Յոհան Կեպլեր (գերմ.՝ Johannes Kepler, դեկտեմբերի 27, 1571^[1]^[2], Վայլ դեր Շտադտ, Բյոբլինգեն, Շտուտգարտի ադմինիստրատիվ օկրուգ, Բադեն-Վյուրթեմբերգ^[3] - նոյեմբերի 15, 1630(1630-11-15)^[4]^[1]^[2]^[…], Ռեգենսբուրգ, Բավարիա^[5]), գերմանացի աստղագետ, տեսական աստղագիտության հիմնադիր, հայտնագործել է մոլորակների շարժումները բնութագրող երեք օրենք։

Գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յոհան Կեպլերն ուսանում էր համալսարանում և պատրաստվում էր քահանա ձեռնադրվելու, երբ ծանոթացավ Նիկոլայ Կոպեռնիկոսի Տիեզերքի արևակենտրոն կառուցվածքի ուսմունքին։ Նրա մեջ մեծ ցանկություն առաջացավ հասկանալու, թե ինչ օրենքներով են շարժվում մոլորակներն Արեգակի շուրջը։ Այդ նպատակով 1601 թվականին Կեպլերը տեղափոխվեց Պրահա՝ դանիացի աստղագետ Տիխոն Բրահեի մոտ։ Իսկ վերջինիս մահվանից հետո՝ 1602 թվականին Կեպլերը նշանակվեց պալատական մաթեմատիկոս և ժառանգեց Բրահեի 40 ամյա աստղագիտական դիտումների արդյունքները։ Դրանց տեսական հիմնավորման ընթացքում նա հայտնագործեց մոլորակների շարժման երեք օրենքները, որոնք հետագայում կոչվեցին Կեպլերի օրենքներ։ 1619 թվականին լույս ընծայած «Աշխարհի ներդաշնակությունը» աշխատության մեջ նա ընդհանրացրեց իր աշխատանքներում առաջ քաշված հարցերն ու ստացավ մոլորակների շարժման օրինաչափություններն ամփոփող մի կույր տեսություն։ 1627 թվականին ավարտեց իր ամենամեծ՝ «Ռուդոլֆյան աղյուսակներ» աշխատությունը, որը հնարավորություն էր ընձեռնում բավական մեծ ճշտությամբ որոշել մոլորակի դիրքը ժամանակի ցանկացած պահին։ Նա կազմեց նաև Արեգակի ու Լուսնի խավարումների աղյուսակը և բացատրեց դրան առաջացման պատճառները՝ Լուսնի, Արեգակի և Երկրի միմյանց նկատմամբ ունեցած դիրքերով։ Յոհան Կեպլերն աշխատություն ունի նաև աստղագիտության մեջ օպտիկայի կիրառության, օվկիանոսների և ծովերի մակընթացությունների ու տեղատվությունների վերաբերյալ. այդ երևույթները նա բացատրում էր Լուսնի ձգողությամբ։ Կյանքի վերջին տարիներին ապրուստի միջոց հայթայթելու համար նա զբաղվել է նաև աստղագուշակությամբ։

Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Յոհան Կեպլերը ծնվել է 1571 թվականի դեկտեմբերի 27-ին՝ Սուրբ Հովհաննես ավետարանչի տոնի օրը, Վայլ դեր Շտադտ քաղաքում (այժմգտնվում է Գերմանիայի Շտուտգարդ վարչական շրջանի կենտրոնից 30 կմ արևմուտք՝ Բադեն-Վյուրթեմբերգ երկրամասում)։ Պապը՝ Սեբալդ Կեպլերը, Վայլ դեր Շտադտի քաղաքապետն էր, բայց Յոհանի ծնվելու ժամանակ նա ուներ երկու եղբայր և մեկ քույր, այսպիսով Կեպլերների ընտանիքի կարողությունը բաժանվեց։ Հայրը՝ Հենիխ Կեպլերը, աշխատում էր որպես վարձկան, և լքել է ընտանիքը, երբ Յոհանը հինգ տարեկան էր։ Ամենայն հավանականությամբ նա մահացել է Նիդերլանդական հեղափոխության ժամանակ։ Մայրը՝ Կատարինա Գուլդենմաննը, պանդոկապանի դուստր էր և զբաղվում էր բուսաբուժությամբ։ Ծնվելով վաղաժամ՝ Յոհանը հիվանդոտ և տկար երեխա էր։ Այնուամենայնիվ, նա հաճախ զարմացնում էր իր պապիկի պանդոկ ժամանած ճանապարհորդներին՝ իր բացառիկ մաթեմատիկական հմտություններով^[8]:

Աստղագիտությանը ծանոթացել է վաղ տարիքում։ Վեց տարեկանում նկատել է C/1577 V1 գիսաստղը^[9]: Ինը տարեկանում նկատել է մեկ այլ աստղագիտական երևույթ՝ լուսնի 1580 թվականի խավարումը։ Մանկական տարիքում ծաղիկով վարակվելու արդյունքում թուլացել է տեսողությունը, աշխատունակությունից զրկվել են ձեռքերը՝ սահմանափակելով աստղագիտական դիտարկումների կարողությունը^[9]^[10]:

1589 թվականին՝ քերականության դպրոցում, լատիներենի դպրոցում և Մաուլբրոննի սեմինարիայում սովորելուց հետո, Կեպլերը մասնակցում է Թյուբինգենի համալսարանի աստվածաբանական սեմինարներին։ Այնտեղ Վիտուս Մյուլերից սովորում է փիլիսոփայություն^[11], Ջեքոբ Հիրդբրենդից՝ աստվածաբանություն, ով նաև ուսուցանել է Մայքլ Մեստլիին^[12]: Նա փաստեց, որ հոյակապ մաթեմատիկոս է և, դասընկերների համար հորոսկոպ հաշվարկելով, վաստակեց հմուտ աստղագետի համբավ։ Մայքլ Մեստլիի, ով 1583-1631^[12] թվականներին եղել է Թյուբինգենի պրոֆեսոր, ուսուցման ներքո նա ծանոթացավ մոլորակների շարժման և՛ Պտղոմեոսի, և՛ Կոպեռնիկոսի համակարգների հետ։ Այդ ժամանակ նա ընդունում էր Կոպեռնիկոսի տեսությունը։ Ուսանողական բանավեճերից մեկի ժամանակ նա պաշտպանել է արևակենտրոն համակարգի ուսմունքը և՛ տեսական, և՛ աստվածաբանական տեսանկյուններից՝ հաստատելով, որ տիեզերքում շարժիչ ուժի հիմնական աղբյուրը Արեգակն է^[13]: Չնայած նախարար դառնալու իր ցանկություններին, ուսումն ավարտելուց հետո ստացավ Գրազի բողոքական դեպրոցում (հետագայում՝ Գրազի համալսարան) մաթեմատիկայի և աստղագիտության ուսուցչի պաշտոնի առաջարկ։ Նա առաջարկն ընդունեց 1594 թվականի ապրիլին՝ 23 տարեկանում^[14]:

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Mysterium cosmographicum (Աշխարհարարման խորհուրդը), 1596
Astronomiae Pars Optica (Օպտիկան աստղագիտության մեջ), 1604
Ad Vitellionem paralipomena (Լրացումներ Վիտելիուսին), ֆիզիոլոգիական օպտիկա, 1604
De Stella nova in pede Serpentarii (Օձակրի համաստեղության նոր աստղի մասին), 1604
Astronomia nova (Նոր աստղագիտություն), 1609
Tertius Interveniens, 1610
Dissertatio cum Nuncio Sidereo (Զրույց Գալիլեյի «Աստղային լրաբեր»-ի հետ, 1610
Dioptrice, 1611
De nive sexangula (Վեցանկյուն ձնափաթիլների մասին), 1611
De vero Anno, quo aeternus Dei Filius humanam naturam in Utero benedictae Virginis Mariae assumpsit), 1613
Eclogae Chronicae (1615)
Nova stereometria doliorum vinariorum (Գինու տակառների նոր ստերեոչափման մասին), 1615
Epitome Astronomiae Copernicanae (Կոպեռնիկյան աստղագիտություն, երեք հատորով, հրատարակված 1618—1621 թթ.)
Harmonices Mundi (Աշխարհի ներդաշնակությունը), 1619
Mysterium cosmographicum (Աշխարհի խորհուրդը, 2-րդ հրատ.), 1621
Tabulae Rudolphinae (Ռուդոլֆի աղյուսակները), 1627
Somnium (Երազը), 1634

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կեպլերի օրենքները

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կեպլերի և Տիխո Բրագեի արձանը Պրագայում
Կեպլերի արձանը Լինցում
Կեպլերի խառնարանը Լուսնի վրա /լուսանկարվել է Ապոլլոն-12 տիեզերանավից/

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Белонучкин В. Е. Кеплер, Ньютон и всё-всё-всё. М.: Наука, Серия Библиотечка «Квант», выпуск 78, 1990. 128 с.
Белый Ю. А. Иоганн Кеплер. — М.: Наука, 1971. — 295 с. — 17 000 экз.
Белый Ю. А. Вклад Кеплера в развитие математики и его астрономические исследования // Историко-астрономические исследования. Вып. XI. 1972. С.65-106.
Бэнвилл, Джон. Кеплер. — Текст, 2008. — 288 с. — (Первый ряд). — ISBN 978-5-7516-0711-1
Веселовский И. Н. Кеплер и Галилей. // Историко-астрономические исследования. Вып. XI. 1972. С.19-64.
Данилов Ю.А. Гармония и астрология в трудах Кеплера // Юлий Александрович Данилов. Прекрасный мир науки. — Традиция, 2008. — 383 с. — ISBN 5-89826-282-2
Еремеева А. И., Цицин Ф. А. История астрономии. — М.: Изд-во МГУ, 1989.
История математики / Под редакцией А. П. Юшкевича, в трёх томах. — М.: Наука, 1970. — Т. II.
«Кеплер, Иоганн»։ Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ)։ Սանկտ Պետերբուրգ։ 1890–1907
Колчинский И.Г., Корсунь А.А., Родригес М.Г Астрономы: Биографический справочник. — 2-е изд., перераб. и доп. — Киев: Наукова думка, 1986. — 512 с.
Коперник, Галилей, Лаплас, Эйлер, Кетле. Биографические повествования (библиотека Ф. Павленкова). Челябинск, «Урал», 1997.
Линник В. П. Труды Кеплера в области оптики. // Историко-астрономические исследования. Вып. XII. 1975. С.89-100.
Лишевский В. П. Рассказы об учёных. М.: Наука, 1986, с. 14-30.
Лопес, Эдуардо Баттанер. Танцы со звёздами. Кеплер. Движение планет // Наука. Величайшие теории. — М.: Де Агостини, 2015. — В. 4. — ISSN 2409-0069.
Паули В. Влияние архетипических представлений на формирование естественнонаучных теорий у Кеплера // Паули В. Физические очерки. Сб. статей. М., 1975. С.137-174.
Филоненко В. С. Кеплер и парадокс Ольберса // Земля и Вселенная. — 1984. — № 2. — С. 63.
Applebaum W. Keplerian Astronomy after Kepler: Researches and Problems. History of Science, 1996, V. 34, p. 451—504.
Caspar, Max. Kepler. — New York: Dover, 1993. — ISBN 0-486-67605-6
Gingerich O. Kepler, Johannes. Complete Dictionary of Scientific Biography.
Koyre A. The Astronomical Revolution. New York: Dover, 1973.
Voelkel J. R. Kepler, Johannes. Complete Dictionary of Scientific Biography.

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դպրոցական մեծ հանրագիտարան։ Գիրք 1, հատոր 1։ Երևան 2009, էջ 470

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Архив по истории математики Мактьютор
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Bryant W. W. Kepler — London, NYC: Society for Promoting Christian Knowledge, Macmillan Publishers, 1920. — P. 13.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Кеплер Иоганн // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ Caspar M. (unspecified title)
↑ Математическая генеалогия — 1997.
↑ Caspar. Kepler, pp. 29–36; Connor. Kepler's Witch, pp. 23–46.
↑ ^9,0 ^9,1 Koestler. The Sleepwalkers, p. 234 (translated from Kepler's family horoscope).
↑ Caspar. Kepler, pp. 36–38; Connor. Kepler's Witch, pp. 25–27.
↑ Connor, James A. Kepler's Witch (2004), p. 58.
↑ ^12,0 ^12,1 Barker, Peter; Goldstein, Bernard R. "Theological Foundations of Kepler's Astronomy", Osiris, 2nd Series, Vol. 16, Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions (2001), p. 96.
↑ Westman, Robert S. "Kepler's Early Physico-Astrological Problematic," Journal for the History of Astronomy, 32 (2001): 227–36.
↑ Caspar. Kepler, pp. 38–52; Connor. Kepler's Witch, pp. 49–69.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Kepler’s discovery (анимации на тему «Новой астрономии» Кеплера)
Daniel A. Di Liscia, «Johannes Kepler» (Stanford Encyclopedia of Philosophy)(անգլ.)
Johannes Kepler’s New Astronomy(անգլ.)
Davis A. E. L., «Kepler’s Planetary Laws»

[_c779cae863fd32a0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France идентификатор BNF (фр.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_0fbb241031255007-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Архив по истории математики Мактьютор

[_575db9f87fe6d892-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Bryant W. W. Kepler — London, NYC: Society for Promoting Christian Knowledge, Macmillan Publishers, 1920. — P. 13.

[_af0085b3245c2981-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Berry A. A Short History of Astronomy (բրիտ․ անգլ.) — London: John Murray, 1898.

[_417f4442d0464d04-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Кеплер Иоганн // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_08d2e5e82ff695e1-6] Caspar M. (unspecified title)

[_af577fd0f8baf8da-7] Математическая генеалогия — 1997.

[8] Caspar. Kepler, pp. 29–36; Connor. Kepler's Witch, pp. 23–46.

[Koestler234-9] 9,0 ^9,1 Koestler. The Sleepwalkers, p. 234 (translated from Kepler's family horoscope).

[10] Caspar. Kepler, pp. 36–38; Connor. Kepler's Witch, pp. 25–27.

[11] Connor, James A. Kepler's Witch (2004), p. 58.

[Kepler's_Astronomy_Author_2001_p._96-12] 12,0 ^12,1 Barker, Peter; Goldstein, Bernard R. "Theological Foundations of Kepler's Astronomy", Osiris, 2nd Series, Vol. 16, Science in Theistic Contexts: Cognitive Dimensions (2001), p. 96.

[13] Westman, Robert S. "Kepler's Early Physico-Astrological Problematic," Journal for the History of Astronomy, 32 (2001): 227–36.

[14] Caspar. Kepler, pp. 38–52; Connor. Kepler's Witch, pp. 49–69.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]