Մու ի Ռանա
| Բնակավայր | ||
|---|---|---|
| հարավսաամերեն Måahvie հսսամ.՝ Muoffi բուկմոլ՝ Mo i Rana նորվ.՝ Mo i Rana | ||
 | ||
| Երկիր |  Նորվեգիա | |
| Հիմնադրված է | 1997 թ. | |
| Մակերես | 11,87 կմ², 11,89 կմ² | |
| ԲԾՄ | 26±1 մետր | |
| Բնակչություն | 18 899 մարդ (նոյեմբերի 4, 2019)[1] | |
| Ժամային գոտի | UTC+1 | |
| Պաշտոնական կայք | rana.kommune.no/Modules/Default.aspx | |
| ||
Մու ի Ռանա (նորվ.՝ Mo i Rana), քաղաք Նորվեգիայի Նուրլան ֆյուլքեի Ռանա կոմունայում։ Գտնվում է հյուսիսային բևեռային շրջանից հարավ` Հելգելանդի շրջանում։ Քաղաքը կոչվում է Մու ի Ռանա (Ռանայի Մու), որպեսզի տարբերվի Մու անվանումով այլ տեղանուններից, մասնավորապես` Մուշյոեն քաղաքից, որը հաճախ պարզապես «Մու» են անվանում։ 2009 թվականի հունվարի 1-ին քաղաքի բնակչությունը կազմել է 17.894 մարդ` դրանով դառնալով բնակչությամբ ամենամեծը Հելգելանդում[2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո մինչև 1990-ական թվականները քաղաքն ամբողջությամբ կախված է եղել ծանր արդյունաբերությունից, քանի որ այնտեղ տեղակայված է եղել մետալուրգիական գործարան։ 1978 թվականին գործարանում աշխատել է քաղաքի 25.000 բնակչությունից 4.5 հազար մարդ։ Ծանր մետալուրգիայի անկումից հետո քաղաքում սկսել են զարգանալ արդյունաբերության նոր ճյուղեր։ Քաղաքը գտնվում է Նուրլանսբանեն (նորվ.՝ Nordlandsbanen) երկաթուղային գծի վրա և սպասարկվում է Ռյոսվոլում գտնվող Մու ի Ռանա օդանավակայանից։
Մու անվանումը (նորվ.՝ Mo) ծագում է հին ագարակի անունից, որը գտնվել է ժամանակակից քաղաքի հարևանությամբ։ Ագարակի անվանումն առաջացել է հին նորվեգերեն Móar բառից, որը նշանակում է «ավազ» կամ «մարգագետին»։ Ռանա անվանունը ևս հավանաբար հին նորվեգերենից է հասել և նշանակում է «արագ»` երևի մոտակա ֆյորդի արագահոս ջրերը մատնանշելով։ Քաղաքը առևտրական հին կենտրոն է Հելգելանդում. այստեղ ագարակներ են եղել դեռևս երկաթի դարից։
Հանքարդյունաբերությունը, նավակների պատրաստումը, որսորդությունն ու ձկնորսությունը այս շրջանի բնակիչների հիմնական զբաղմունքն են եղել։ 1730 թվականի ամռանը քաղաքում բացվել սաամական շուկա։ 1810 թվականին դրա տեղում եկեղեցի է կառուցվել։ 1860 թվականին առևտրական Լ. Մեյերը (նորվ.՝ L. Meyer), արտոնագիր ստանալով թագավորական իշխանությունից, բացում է առևտրական կենտրոն։ Նա շվեդների հետ զբաղվում էր ալյուրի, ձկան, ծխախոտի, եղջերվամսի և մորթու առևտրով։
Կոմունան հարուստ է երկաթի հանքերով, հիդրոէլեկտրակայաններով։ Մու ի Ռանայում գործունեություն ծավալած առաջին ընկերությունը Dunderland Iron Ore Company-ն է, որ գործել է 1902-1947 թվականները։ Rana Gruber ընկերությունը հիմնադրվել է 1937 թվականին և գործում է մինչ օրս։ 1946 թվականին Նորվեգիայի խորհրդարանը հաստատել է երկաթի մշակման գործարակ կառուցելու նախագիծը։ A/S Norwegian Iron Work Company (նորվ.՝ A/S Norsk Jernverk) ընկերությունը կառուցվել է քաղաքի կենտրոնական մասի հարևանությամբ։ Այն մետաղ է վերամշակում Նորվեգիայի և հարևան այլ երկրների համար։ Սակայն 1988 թվականը գործարանը փակվել է։ Քաղաքի արտադրական մասում գործում է 130 գործարան։ Այդ տարածքը կոչվում է Մու արդյունաբերական պարկ (նորվ.՝ Mo Industripark): Գործարաններն արտադրում են երկաթ և մետաղ, զարգացած են մեքենաշինությունը, սպասարկման ոլորտը, կատարվում են գիտական հետազոտություններ։ Այս ոլորտներում զբաղված են 2.000 մարդ։
Մու քաղաքը առանձնացվել է Մու կոմունայից 1923 թվականին։ 1964 թվականին քաղաքը միացվել է Նուր Ռանա կոմունային, մասամբ Սյոր Ռանա և Նենսա կոմունաներին` ձևավորելով նոր կոմունա` Ռանա։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մու ի Ռանան գտնվում է Ռանֆյորդի գետաբերանին` Սալտֆյելետ լեռան և Սվարտիսեն սառցադաշտի (մեծությամբ երկրորդն է Նորվեգիայում) հարավային կողմում։ Ռանելվա գետը քաղաքում թափվում է Ռանֆյորդի մեջ։ Ռանան և Սալտֆյելետը հայտնի են իրենց բազմաթիվ քարանձավներով, որոնցից եկուսը` Գրյոնլիգրոտան և Սետերգրոտան, բաց են այցելությունների համար։ Մնացած քարանձավները վտանգավոր են. 2014 թվականին դժբախտ պատահարի հետևանքով Յուրդբրուգրոտա քարանձավում 110 մ խորությունում մահացել են երկու ֆինն դայվինգներ, ևս երեքը ստացել են վնասվածքներ[3][4][5][6]։ Նման դժբախտ պատահար է տեղի ունեցել նաև 2006 թվականին, երբ Գերմանիայի և Շոտլանդիայի փրկարարներին երեք շաբաթ է պահանջվել մահացած սուզորդներին 90 մ խորությունից հանելու համար[7]։
Կլիմա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մու ի Ռանայում կլիման փոփոխվում է տարեկան մի քանի անգամ։ Նորվեգական հոսանքը, որը գոլֆստրիմի շարունակությունն է, հոսում է ամբողջ ափագծի երկայնքով դեպի հյուսիս։ Հոսանքը մեծ ազդեցություն ունի կլիմայի ձևավորման վրա։ Նրա շնորհիվ ձմռանը ջերմաստիճանն այնքան էլ ցածր չէ` չնայած այն հանգամանքին, որ քաղաքը գտնվում է ափից 70 կմ հեռավորությամբ։ Ափից հեռու լինելու պատճառով ջերմաստիճանը ձմռանն այստեղ ավելի ցածր է, քան ափամերձ բնակավայրերինը։ Եղանակը կարող է անկանխատեսելի լինել. այն փոփոխվում է շատ արագ։ Փոթորիկները կարող են շարունակվել մի քանի ժամ, ինչի հետևանքով հաճախ հետաձգվում են ինքնաթիռների թռիչքները։ Մու ի Ռանայում ամառային օրերը շատ երկար են, իսկ ձմեռային օրերը ընդհակառակը` շատ կարճ։ Ձմռան ընթացքում կարելի է տեսնել հյուսիսափայլը, որը դրսևորվում է տարբեր ձևերով, չափերով ու գույներով` սպիտակականաչավունից մինչև վառ կարմիր։
Ամառը կարճ է. ամենատաք ամիսները հուլիսն ու օգոստոսն են։ Հուլիսի միջին ջերմաստիճանը 13,2°С է[8]։ Վերջին տարիներին տարածքի կլիման ավելի է տաքացել։ Սովորաբար ամռան ընթացքում լինում են 2-3 տաք հատվածներ, երբ միջին ջերմաստիճանը կազմում է 20°С - 26°С: Տաք շրջանները կարող են տևել 2-ից 14 օր` 31°С առավելագույն ջերմաստիճանով։ Հազվադեպ լինում է այնպես, որ ջերմաստիճանը նույնիսկ գիշերը չի իջնում 20°С-ից։ Այդ երևույթը կոչվում է tropenatt: Ձմռանը արևը գտնվում է հորիզոնի ներքևում` երևալով օրվա մեջ մի քանի ժամ միայն։ Լեռները խանգարում են արևի ճառագայթների թափանցմանը. հունվարին արևը ընդհանրապես չի երևում։ Հոկտեմբերին տերևաթափ է լինում, իսկ նոյեմբերին ջրերն սկսում են սառչել։ Ձմռանը բնորոշ են 2-3 ցուրտ շրջանները, որոնք սովորաբար տևում են 3-7 օր։ Տեղումների միջին քանակը տարեկան 1400 մմ է[8]։
| Մու ի Ռանա (1961-90)ի կլիմայական տվյալները | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Ամիս | հունվ | փետ | մարտ | ապր | մայ | հուն | հուլ | օգոս | սեպ | հոկ | նոյ | դեկ | Տարի |
| Միջին բարձր °C (°F) | −2.7 (27.1) |
−1.8 (28.8) |
1.6 (34.9) |
5.3 (41.5) |
11.6 (52.9) |
15.9 (60.6) |
17.7 (63.9) |
16.4 (61.5) |
11.3 (52.3) |
6.1 (43) |
1.2 (34.2) |
−1.1 (30) |
6.79 (44.23) |
| Միջին ցածր °C (°F) | −8.1 (17.4) |
−7.1 (19.2) |
−4.4 (24.1) |
−0.9 (30.4) |
3.5 (38.3) |
7.8 (46) |
10.3 (50.5) |
9.3 (48.7) |
5.7 (42.3) |
1.9 (35.4) |
−3.5 (25.7) |
−6.4 (20.5) |
0.68 (33.21) |
| Տեղումներ մմ (դյույմ) | 146 (5.75) |
117 (4.61) |
112 (4.41) |
74 (2.91) |
64 (2.52) |
70 (2.76) |
97 (3.82) |
110 (4.33) |
155 (6.1) |
186 (7.32) |
136 (5.35) |
163 (6.42) |
1430 (56,3) |
| աղբյուր: {{{աղբյուր 1}}} | |||||||||||||
Արդյունաբերության ճյուղեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A/S Norwegian Iron Work գործարանը (նորվ.՝ A/S Norsk Jernverk), որ հիմնադրվել էր 1946 թվականին, երկրի համար մետաղ է մշակել մինչև 1988 թվականը, երբ բաժանվել է մի քանի մանր ընկերությունների։ Երկաթե աղացը մեծ նշանակություն է ունեցել երկրի համար։ 1955 թվականին քաղաքի բնակչությունը 2.000-ից դարձել է 20.000: Արդյունաբերական Մու պարկը խոշորագույններից է Եվրոպայում. այնտեղ աշխատում է մոտ 2.000 մարդ։ Քաղաքում է գտնվում Նորվեգիայի ազգային գրադարանը (նորվ.՝ Nasjonalbiblioteket): HelgelandsKraft էներգետիկ ընկերությունը էլեկտրաէներգիա է մատակարարում ողջ Հելգելանդին։ Մու ի Ռանայում է գտնվում Նորվեգայի հեռարձակող ընկերությունը (NRK), հրատարակվում է Rana Blad տեղական թերթը և գործում է Radio 3 Rana ռադիոընկերությունը։
Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ռանֆյորդում է գտնվում «Մարդը ծովից» (նորվ.՝ Havmann, անգլ.՝ The Man from the Sea) քանդակը, որը պատրաստված է արկտիկական գրանիտից։ Այն 1995 թվականին կերտել է անգլիացի քանդակագործ Էնթոնի Հորմլին։ Ամեն տարի քաղաքում կազմակերպվում է Havmanndagene փառատոնը։ Նուրլանի թատրոնը ելույթ է ունենում ողջ շրջանում։ Այն հիմնադրվել է 1979 թվականին և գտնվում է նոր եռահարկ շենքում։ Քաղաքի կենտրոնում գործում է Ռանայի թատրոնը, որը Հելգելանդի թանգարանի մասնաճյուղն է։ Ցուցահանդեսների մեծ մասը նվիրված է քաղաքի` 20-րդ դարի կյանքին։ Կա ֆոտոցուցահանդես, որտեղ հաշվվում են 80 հազար լուսանկար և տեղի բանահյուսական արխիվը։ Թանգարանում կա նաև 1930 թվականի քաղաքի մանրակերտը։ Բնագիտության թանգարանը գտնվում է քաղաքի պատմական մասում և հայտնի է «Մուհոլմեն» անունով։ Այնտեղ ներկայացված է շրջանի կենդանական աշխարհի ցուցահանդեսը։ Նուրլան ֆյուլքեի գրադարանը գտնվում է Մու ի Ռամա քաղաքում։ Քաղաքից 30 կմ հյուսիս գտնվում է Arctic Circle Raceway մրցարշավային ճանապարհը։
Քաղաքային եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եկեղեցին Մու ի Ռանայի հնագույն շինությունն է։ Այն կառուցվել է 1724 թվականին փայտից, ունի 400 նստատեղ։ Եկեղեցին կառուցվել է նորվեգացի քահանա, միսիոներ Թոմաս ֆոն Վեստենի նախաձեռնությամբ, ով աշխատել է սաամների միջավայրում։ Իրենց հարազատների շիրիմները գտնելու հույսով ամբողջ աշխարհից շատ մարդիկ են այցելում քաղաքի գերեզմանատուն, ուր Երկրորդ աշխարհամարտին մեծ թվով մարդիկ են թաղվել։
Քույր քաղաքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Tettsteders befolkning og areal — Statistics Norway.
- ↑ Statistics Norway (2009)։ «Urban settlements. Population and area, by municipality. 16 June 2009»։
- ↑ Тела финских дайверов не будут поднимать – слишком опасно
- ↑ Финские аквалангисты дважды попали в беду в подводной пещере в Норвегии
- ↑ Два финских аквалангиста погибли в Норвегии
- ↑ Финские водолазы подняли тела своих товарищей, погибших в Норвегии
- ↑ Тела погибших аквалангистов находятся на глубине 130 м
- ↑ 8,0 8,1 «met.no: Normaler for Rana»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2007-03-11-ին։ Վերցված է 2016-11-20
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Ռանա կոմունայի կայքէջ Archived 2016-11-22 at the Wayback Machine.
- Մու ի Ռանայի լուսանկարներ Archived 2016-12-17 at the Wayback Machine.Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ Չափորոշչային վերահսկողություն
