Մեծ Խանչալի
| Գյուղ | ||||
|---|---|---|---|---|
| Մեծ Խանչալ | ||||
| վրաց.՝ დიდი ხანჩალი | ||||
| Երկիր |  Վրաստան | |||
| Մխարե | Սամցխե-Ջավախք | |||
| Մունիցիպալիտետ | Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետ | |||
| ԲԾՄ | 1940 մետր | |||
| Պաշտոնական լեզու | Վրացերեն | |||
| Բնակչություն | 1233[1] մարդ (2014) | |||
| Ազգային կազմ | Հայեր 99,8 % | |||
| Կրոնական կազմ | Հայ Առաքելական եկեղեցի | |||
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |||
| ||||
Մեծ Խանչալի (վրաց.՝ დიდი ხანჩალი-Դիդի Խանչալի), հայաբնակ գյուղ Վրաստանի Սամցխե-Ջավախեթի մարզի Նինոծմինդայի մունիցիպալիտետում[2]։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Խանչալի բնակավայրը գտնվում է մունիցիպալիտետի վարչական կենտրոն Նինոծմինդա քաղաքից 2 կմ հարավ, իսկ Ախալքալաք քաղաքից՝ ուղիղ գծով 19 կմ դեպի հարավ-արևելք։ Գյուղը տեղակայված է Խանչալի լճի հարավարևելյան ափից ոչ հեռու և ծովի մակարդակից բարձր է 1940-1980 մ[2]։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Խանչալի գյուղը հանդիսանում է Ջավախքի հայաբնակ բնակավայրերից[2]։
Մեծ Խանչալիի ներկայիս բնակիչների նախնիները բնակության նպատակով այստեղ են հաստատվել 1829-1830 թվականներին՝ տեղափոխվելով Էրզրումի նահանգի Հինձք գյուղից[2][3]։
Հայտնի է, որ մինչև 1847 թվականին գավառի տարածքում ռուս դուխոբորների բնակեցումը Խանչալի բնակչությունն ունեցել է ընդարձակ հողատարածքներ։ Ռուս վերաբնակիչների գալուց հետո գյուղի բնակիչներից վերցվել են այն տարածքներից, որտեղ հիմնվել են Սպասովկա, Օրլովկա, Բոգդանովկա գյուղերը[2][4]։
Հայտնի է, որ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին Խորհրդային Միության կազմում Մեծ Խանչալի գյուղից մասնակցել է 202 հոգի, որոնցից 72-ը զոհվել է[2][5]։
Պատմամշակութային հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Խանչալի գյուղում է գտնվում Սուրբ Աստվածածին անունը կրող եկեղեցին, որի հիմնադրման ստույգ թվականը հայտնի չէ։ Ըստ հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի՝ ներկայիս եկեղեցին, ըստ ամենայնի, կառուցվել է հին եկեղեցու տեղում կամ հիմնովին վերակառուցվել հնի հիման վրա։ Հայտնի է, որ հին եկեղեցին դեռևս 1830-ական թվականներին գոյություն է ունեցել։ Ներկայիս եկեղեցին իր պատմության ընթացքում մի քանի անգամ վերանորոգման է ենթարկվել։ Ճարտարապետական տեսակետից այն քարաշեն, փայտածածկ կառույց է։ Կառուցված է սրբատաշ և կոփածո բազալտից, իսկ քարերը իրար ամրացված են կրաշաղախով։ Ունի 19,67 x 11,68 մ արտաքին չափեր։ Տանիքը պահում են 3 զույգ փայտե սյուները։ Մուտքը արևմտյան ճակատի կողմից է։ Սրահի լուսավորությունն ապահովվում են 10 լուսամուտները[2][6][7][8]։
Սուրբ Մինաս սրբատեղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Խանչալի գյուղի սրբատեղիներից է Սուրբ Մինաս սրբավայրը, որտեղ պահպանվում են 5-ից 7-րդ դարերով թվագրվող քառակոթողի խաչազարդ պատվանդան ու կոթողի մի բեկոր։ Պատվանդանն ունի 100 x 81 սմ չափեր, իսկ բեկորը՝ 78 x 33 x 29 սմ[2]։
Սուրբ Գևորգ սրբատեղի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Խանչալի գյուղի բնակչության համար սրբատեղիներից մեկը Սուրբ Գևորգ անունը կրող սրբավայրն է։ Այն գտնվում է գյուղի մոտակայքում գտնվող բլրի վրա[2]։
Գերեզմանոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեծ Խանչալի գյուղի պատմական գերեզմանոցը գտնվում է բնակավայրի հյուսիսային եզրին։ Հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանի ուսումնասիրությունների ժամանակ հայտնաբերվել են 19-րդ դարին բնորոշ տապանաքարեր[2]։
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| 1840[2][9] | |||||||||
| 1841[2][10] | |||||||||
| 1842[2][11] | |||||||||
| 1844[2][12] | |||||||||
| 1845[2][13] | |||||||||
| 1847[2][14] | |||||||||
| 1849[2][15] | |||||||||
| 1853[2][16] | |||||||||
| 1854[2][17] | |||||||||
| 1857[2][18] | |||||||||
| 1860[2][19] | |||||||||
| 1861[2][20] | |||||||||
| 1862[2][21] | |||||||||
| 1863[2][22] | |||||||||
| 1864[2][23] | |||||||||
| 1866[2][24] | |||||||||
| 1867[2][25] | |||||||||
| 1868[2][26] | |||||||||
| 1869[2][27] | |||||||||
| 1870[2][28] | |||||||||
| 1871[2][29] | |||||||||
| 1872[2][30] | |||||||||
| 1873[2][31] | |||||||||
| 1874[2][32] | |||||||||
| 1875[2][33][34] | |||||||||
| 1876[2][35] | |||||||||
| 1877[2][36] | |||||||||
| 1878[2][37] | |||||||||
| 1881[2][38] | |||||||||
| 1882[2][39] | |||||||||
| 1883[2][40] | |||||||||
| 1884[2][41] | |||||||||
| 1885[2][42] | |||||||||
| 1887[2][43] | |||||||||
| 1889[2][44] | |||||||||
| 1890[2][45] | |||||||||
| 1891[2][46] | |||||||||
| 1892[2][47] | |||||||||
| 1893[2][48][49] | |||||||||
| 1894[2][50] | |||||||||
| 1897[2][51] | |||||||||
| 1898[2][52] | |||||||||
| 1899[2][53] | |||||||||
| 1900[2][54] | |||||||||
| 1901[2][55] | |||||||||
| 1902[2][56] | |||||||||
| 1905[2][57] | |||||||||
| 1908[2][58] | |||||||||
| 1910[2][59] | |||||||||
| 1912[2][60] | |||||||||
| 1914[2][61][62] | |||||||||
| 1916[2][63] | |||||||||
| 1918[2][64] | |||||||||
| 1921[2][65] | |||||||||
| 1926[2][66] | |||||||||
| 1987[2] | |||||||||
Մեծ Խանչալի գյուղի ներկայիս բնակիչների նախնիները 1829-1830 թվականներին փոխադրվել են Էրզրումի նահանգի համանուն գավառի Հինձք գյուղից։ Սկզբում նրանք տեղափոխվել են դեպի Ախալցխայի մոտ գտնվող Սազել գյուղը, որտեղից էլ բնակություն հաստատելու նպատակով տեղափոխվել են Խանչալի գյուղ[2][3]։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014»։ საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური։ ნოემბერი 2014։ Վերցված է 26 ივლისი 2016
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 2,23 2,24 2,25 2,26 2,27 2,28 2,29 2,30 2,31 2,32 2,33 2,34 2,35 2,36 2,37 2,38 2,39 2,40 2,41 2,42 2,43 2,44 2,45 2,46 2,47 2,48 2,49 2,50 2,51 2,52 2,53 2,54 2,55 2,56 2,57 2,58 2,59 2,60 2,61 2,62 2,63 2,64 2,65 2,66 «Ջավախք», Սամվել Կարապետյան, Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող հիմնադրամ, Երևան, 2006 թվական։
- ↑ 3,0 3,1 Մուրատեանց Յ., Ախալցխայի գաւառի մի քանի հայ գիւղերը, «Մուրճ», 1895, N 2, էջ 326։
- ↑ Акты собранные Кавказского археорафическою коммиссиею, т. Х, Тифлис, 1885, էջ 123:(ռուս.)
- ↑ Դավթյան Ա., Ջավախք, Երևան, 1994, էջ 101։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2917, թ. 23-25:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3450, թ. 1-7, նաև` ֆ. 56, ց. 1, գ. 11746, թ. 1-3:
- ↑ «Արարատ», 1913, էջ 1004։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3800, թ. 4:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3802, թ. 63-64:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3805, թ. 78-79:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3809, թ. 15-16:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3811, թ. 72-73:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3814, թ. 34-35:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3818, թ. 39-40:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 2743 թ. 38-39:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3825, թ. 48-49:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3830, թ. 52-53:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3833, թ. 66-67:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3839, թ. 23-24:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3836, թ. 20-21:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3843, թ. 21-22:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3846, թ. 9-10:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3848, թ. 74:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3851, թ. 21-22:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3853, թ. 27:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3856, թ. 9:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3857, թ. 23:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3858, թ. 9-10:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3859, թ. 56-57:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3862, թ. 71-72:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3864, թ. 26-27:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3866, թ. 19-20:
- ↑ «Մեղու Հայաստանի», 1875, N 44, էջ 2։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3868, թ. 29-30:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3869, թ. 28-29:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3850, թ. 217-218:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3873, թ. 96-97։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3874, թ. 42-43:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3875, թ. 47-48:
- ↑ «Արձագանք», 1885, N 3, էջ 41։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3877, թ. 10:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3880, թ. 39-40:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3884, թ. 64-65:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3887, թ. 144:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3889, թ. 143:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3891, թ. 115:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3895, թ. 41-42:
- ↑ «Մուրճ», 1894, N 5, էջ 794։
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3896, թ. 168-169:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3899, թ. 141-142:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3897, թ. 164:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3903, թ. 93-94:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3905, թ. 55:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3906, թ. 67:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3907, թ. 18-19:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3912, թ. 261-262:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 35, ց. 1, գ. 559, թ. 42:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3917, թ. 134-135:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 53, ց. 1, գ. 3920, թ. 17-18:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 56, ց. 6, գ. 1020, թ. 172-173։
- ↑ “Кавказский календарь на 1915 г.”, Тифлис, 1914, էջ 195:(ռուս.)
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 196, ց. 1, գ. 43, թ. 19-20:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 469, ց. 3, գ. 2, թ. 1-4:
- ↑ Հայաստանի ազգային դիվան, ֆ. 355, ց. 1, գ. 895, թ. 1:
- ↑ Արոյան Ս., Բեկորներ Մշո ջոջ քարի, Երևան, 1997, էջ 125։
| |||||||||||||||||
