Ախալքալաք

Ախալքալաք
Քաղաք
	Ախալքալաք
	վրաց.՝ ახალქალაქი
Դրոշ	Զինանշան
Երկիր	Վրաստան
Երկրամաս	Սամցխե-Ջավախք
Մունիցիպալիտետ	Ախալքալաքի մունիցիպալիտետ
Համայնք	Վրացական նահանգ, Վրացա-Իմերեթական նահանգ, Թիֆլիսի նահանգ և Սամցխե-Ջավախեթի մարզ
Հիմնադրված է	1064 թ.
ԲԾՄ	1707±1 մետր
Պաշտոնական լեզու	վրացերեն
Բնակչություն	▲7693 մարդ (2023)
Ազգային կազմ	Հայեր 93,8 %
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	ախալքալաքցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Ավտոմոբիլային կոդ	261
Պաշտոնական կայք	akhalkalaki.gov.ge(վրաց.)(հայ.)(անգլ.)
	Ախալքալաք (Վրաստան)
	Ախալքալաք (Սամցխե-Ջավախեթի մարզ)
	Ախալքալաք Վիքիպահեստում

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ախալքալաք (այլ կիրառումներ)

Ախալքալաք^[2] (վրաց.՝ ახალქალაქი [ախալքալաքի], թարգմանաբար՝ Նոր Քաղաք), քաղաք Վրաստանում, Սամցխե-Ջավախք մարզի կազմի մեջ մտնող համանուն շրջանի շրջկենտրոն, Ջավախք երկրամասի (պատմական Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Վերին Ջավախք գավառի տարածք) կենտրոն։

Ըստ 2014 թվականի պաշտոնական տվյալների՝ քաղաքի բնակչության 8295 մարդ է^[3], որից 93,8%-ը կազմում են հայերը։ Աշխարհագրական տեսանկյունից տեղակայված է Ախալքալաքի սարավանդում, Փարվանա գետի ավազանում։

Անվանում

Անվանումը բառացի թարգմանվում է որպես Նոր քաղաք (վրաց.՝ ახალი ― նոր, հայերեն՝ քալաք ― քաղաք)։

Քաղաքի պատմություն

Ախալքալաքը հիշատակվում է 12-րդ դարի վերջերից ի թիվս Հյուսիսային Հայաստանի այլ գավառների՝ վրաց Թամար թագուհու կողմից հայ Զաքարյաններին՝ որպես ժառանգական կալվածք փոխանցելու կապակցությամբ։ 1637 թվսկսնին քաղաքը գրավում են օսմանյան թուրքերը, իսկ 1829 թվականին այն անցնում է Ռուսական կայսրության տիրապետության տակ։ 1830-ական թթ. Ախալքալաք քաղաք և գավառ են տեղափոխվում Էրզրումից գաղթած հազարավոր հայեր, որոնք հիմնադրում են 50 գյուղ^[4]։

19-րդ դարի ընթացքում Ախալքալաքը դառնում է արհեստավորական կենտրոն, իսկ գավառի գյուղերը սկսում են կարևոր դեր խաղալ Հարավային Կովկասում հացահատիկի ու մսամթերքի արտադրության բնագավառում։ 1830-ական թվականների սկզբներին Ախալքալաքում բացվում է Մեսրոպյան ծխական արական դպրոցը։ 1918 թվականի մայիսին Հարավային Կովկասում կատարած թուրքական արշավանքի պատճառով քաղաքի և գավառի բնակչության ճնշող մեծամասնությունն արտագաղթում է Բակուրիանի անտառներ ու Ծալկայի շրջան։ Գաղթած 80 հազար հայերից 35-40 հազարը զոհվում է։

Հայաստանի և Վրաստանի խորհրդայնացումից հետո, 1921 թվականի նոյեմբերի 6-ին երկու խորհրդային հանրապետությունների միջև պայմանագիր է կնքվում, որի համաձայն Ախալքալաքն ու գավառը անցնում են Վրաստանին։

Նշանավոր ախալքալաքցիներ

Ախալքալաքում են ծնվել հայ ականավոր արձակագիրներ Դերենիկ Դեմիրճյանը, Մկրտիչ Սարգսյանը, Հայաստանի առաջին հանրապետության վարչապետ Հովհաննես Քաջազնունին, ռազմական նախարար Ռուբեն Տեր-Մինասյանը, հայ հասարակական–քաղաքական գործիչ Ռուբեն Դարբինյանը, ակադեմիկոս, պատմաբան Աշոտ Մելքոնյանը, հասարակական գործիչ, Երևանի պետական համալսարանի դասախոս (բ.գ.թ.), Հայաստանի բուհերի արհմիությունների նախագահ Արմեն Ավետիսյանը^[5]^[6] և այլ հայտնի դեմքեր։

Պատկերասրահ

Սուրբ Խաչ եկեղեցին
Ախալքալաքի ամրոցը
Խաչքար եկեղեցու բակում
Եկեղեցու բակը.jpg
Սուրբ Խաչի բակում

Ծանոթագրություններ

↑ https://www.geostat.ge/en/modules/categories/41/population
↑ Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Վրացական տեղանունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 46. ISBN 99941-56-03-9.
↑ «მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014». საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. ნოემბერი 2014. Վերցված է 26 ივლისი 2016-ին.
↑ Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 25։
↑ «Արմեն Ռուդոլֆի Ավետիսյան». www.ysu.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.
↑ «Կազմ». hamk.am. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.

Արտաքին հղումներ

Ախալքալակի տեղական զարգացման խումբը Արխիվացված 2020-08-09 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ախալքալաք» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 197)։

[_ef376fdcf2673b77-1] ttps://www.geostat.ge/en/modules/categories/41/population

[2] Հովհաննես Բարսեղյան (2006). «Վրացական տեղանունների հայերեն տառադարձության մասին որոշում». Տերմինաբանական և ուղղագրական տեղեկատու. Երևան: 9-րդ հրաշալիք. էջ 46. ISBN 99941-56-03-9.

[აღწერა_2014-3] «მოსახლეობის საყოველთაო აღწერა 2014». საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური. ნოემბერი 2014. Վերցված է 26 ივლისი 2016-ին.

[4] Հայկական հարց հանրագիտարան, Երևան, 1996, էջ 25։

[5] «Արմեն Ռուդոլֆի Ավետիսյան». www.ysu.am. Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.

[6] «Կազմ». hamk.am. Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 3-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]