Մասնակից:O'micron/Ուկրաինա
Ռելիեֆ, օգտակար հանածոներ և հողածածկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուկրաինայի ռելիեֆը աչքի է ընկնում բազմազանությամբ։ Երկրի տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում են ոչ բերրի տափաստանները և սարավանդները։ Լեռնային տարածությունները զբաղեցնում են տարածքի ոչ ավելի քան 5%-ը[1]։ Ուկրաինայի տարածքի մեծ մասը պատկանում է Արևելաեվրոպական հարթավայրի հարավ-արևմտյան վերջույթին և աչքի է ընկնում իր հարթ տեղանքով[2]։ Հարթավայրերն ունեն բարձրադիր և ցածրադիր շրջաններ, որոնք առաջացել են Արևելաեվրոպական պլատֆորմի հիմքերի ոչ հավասար բյուրեղացման հետևանքով։ Ուկրաինայի տարածքում են գտնվում հետևյալ ցածրավայրերը՝ հյուսիսում Պոլեսյան, երկրի կենտրոնում Մերձդնեպրյան և հարավում Մերձսևծովյան ցածրավայրերը։ Ուկրաինայի տարածքի բարձրավայրերն են՝ Վոլինյան, Պոդոլյան, Մերձդնեպրյան, ինչպես նաև հետևյալ բլրաշարերը՝ Տովրիները արևմուտքում, Սլովեչանսկ-Օվրուչանսկի բլրաշարը հյուսիսում, Դոնեցի բլրաշարը և Մերձազովյան դաշտավայրը հարավ արևելքում։ Երկրի տարածքի մոտ 5%-ը զբաղեցնում են լեռները՝ Ուկրաինյան Կարպատները (բարձրությունը՝ 2061 մ) հարավ-արևմուտքում և Ղրիմի լեռները Ղրիմի թերակղզու հարավում։
Ուկրաինայի տարածքում գտնվող Արևելաեվրոպական հարթավայրը բաղկացած է բարձրադիր և ցածրադիր շրջաններից: Դեպի արևելք՝ Հարավային Բուգի և Դնեպրի միջև, գտնվում է Մերձդնեպրյան բարձրավայրը[3] (բարձրությունը մինչև 323 մետր): Բարձրավայրի հյուսիսային մասը մտնում է անտառատափաստանային գոտու մեջ, հարավայինը՝ տափաստանային։ Բարձրավայրում են գտնվում երկաթի և մանգանի հանքավայրեր։ Հյուսիս-արևելքից այն հարում է Դոնեցի բլրաշարին (367 մետր բարձրությամբ ամենաբարձր կետը՝ Մոհիլա-Մեչետնայա լեռ), որի տարածքում հաճախ հանդիպում են մարդկային տնտեսական գործունեության արդյունքում առաջացած թափոնների կույտեր, քարհանքեր և ռելիեֆի այլ ձևեր։ Ջրային հոսքերը կարելի է բաժանել երեք մասերի՝ հյուսիսային (Սևերսկի Դոնեցի), հարավային (Ազովի ծով) և արևմտյան (Դնեպրի ավազան)։
Ուկրաինայի հյուսիսային մասը զբաղեցնում է Պոլեսիեի դաշտավայրի հարավը[2]՝ միջինում 150-200 մետր բարձրություններով, որի հարավային մասում իր հերթին առանձնանում է Սլովեչանսկ-Օվրուչանսկի բլրաշարը (բարձրությունը մինչև 316 մետր)[3]։ Վերջինիս հարթ մակերևույթը (տեղ-տեղ խորդուբորդ, էոլիական լանդշաֆտներով) կազմված է հնագույն գետային սառցադաշտային և բերուկային հանքավայրերից: Դաշտավայրի մեծ մասում տարածվում են անտառներն ու ճահիճները (Պինսկի կամ Պրիպյատի ճահիճներ)։ Հարավ-արևելքում այն աստիճանաբար անցնում է դեպի Մերձդնեպրյան ցածրավայր, որը ձգվում է Դնեպրի ձախ ափով (Սլավուտա)։ Մերձդնեպրյան ցածրավայրը բաղկացած է Դնեպրի լայն հովիտից՝ նրա ողողադաշտի տերասներով։ Մերձդնեպրյան ցածրավայրի սահմաններում առանձնացնում են երկու ենթաշրջան՝ Մերձդնեպրյան հարթավայրը և Պոլտավայի հարթավայրը։ Ընդերքը հարուստ է օգտակար հանածոներով, այդ թվում առկա են գազի և նավթի հանքավայրերով[3]։
Ուկրաինայի հարավային շրջանները զբաղեցնում է Մերձսևծովյան դաշտավայրը[3], որն իրենից ենթադրում է տափարակ, Սև ծով և Ազովի ծովին հարող, դեպի հարավ թույլ թեքությամբ հարթավայր Դանուբի դելտայի և Կալմիուս գետի միջև։ Մերձսևծովյան դաշտավայրը կազմված է պալեոգեն և նեոգեն ծովային նստվածքային ապարներից (կրաքարեր, ավազներ, կավեր), որոնք ծածկված են դեղնահողերով և դեղնահողանման ավազակավերով[2]։ Այստեղ գերակայում են տափաստանային լանդշաֆտները հարավային սևահողերով և մուգ-շագանակագույն հողերով։ Հյուսիսային Ղրիմի հարթավայրերը Սև ծովի հարթավայրի շարունակությունն են, բացառությամբ Կերչի թերակղզու, որն առանձնանում է իր խորդուբորդ տեղանքով և ցեխահրաբուխների առկայությամբ։ Ափամերձ հարթավայրերը հարավում աստիճանաբար փոխարինվում են Ղրիմի լեռների երեք լեռնաշղթաներով, որոնցից ամենաբարձրը Ղրիմի գլխավոր լեռնաշղթան է (ամենաբարձրը՝ Ռոման-Կոշ, 1545 մետր)։
Ուկրաինայի արևմուտքում ձգվում են երկրի ամենից բարձրալեռնային շրջանները՝ Կարպատները[3]։ Կարպատյան Ուկրաինան իրենից ներկայացնում է Արևելյան Կարպատների նեղացած (մինչև 60-100 կմ) և իջեցված մասը, և բաղկացած է հյուսիս-արևմուտքից ձգվող մի շարք զուգահեռ լեռնաշղթաներից։ Այստեղ է գտնվում Ուկրաինայի ամենաբարձր գագաթը՝ Հովերլա լեռը 2061 մետր բարձրությամբ։ Ուկրաինական Կարպատների հարավ-արևմտյան նախալեռներում գտնվում է Անդրկարպատյան հարթավայրը (միջին բարձրությունը՝ 100-120 մետր):
Երկրի ընդերքը շատ հարուստ է օգտակար հանածոներով: Նշանավոր են Կրիվիյ Ռիհի երկաթահանքային, Նիկոպոլի մանգանահանքային, Դոնեցկի ածխային ավազանները: Կան սնդիկի, տիտանի, բոքսիտների, նեֆելինի, գրանիտի, կրաքարի, մարմարի, գրաֆիտի հանքավայրեր[4]: Շատ են հանքային բուժիչ ջրերը:
- ↑ «Geographical location of Ukraine». www.ukrexport.gov.ua. Վերցված է 2024-03-13-ին.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Маринич А. М., Пащенко В. М., Шищенко П. Г. Природа Украинской ССР. Ландшафты и физико-географическое районирование. — К. : Наукова думка, 1985. — 224 с.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Рельєф України. Навчальний посібник / Ред. Стецюк В. В. — К. : Видавничий дім «Слово», 2010. — 688 с.
- ↑ Заставний Ф. Д. Географія України. У 2-х кн / Ред. M. П. Парцей. — Л. : Світ, 1994. — 472 с. — ISBN 5-7773-0043-8.