Ճակատային բիլթ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Lobes of the brain NL
Ճակատային բիլթ
Տեսակգլխուղեղի հատված և անատոմիական կառուցվածքների դաս
Ենթադասգլխուղեղի բիլթ, գլխուղեղի կիսագնդի բիլթ[1] և անհատական ​​անատոմիական կառուցվածք
Մասն էՄեծ կիսագնդեր և գլխուղեղի կիսագունդ[2]
Կազմված էճակատային ստորին ծալք[2], prefrontal cortex?, պրեմոտոր կեղև, լրացուցիչ շարժիչ կենտրոն, frontal eye field? և primary motor cortex?
MeSHA08.186.211.200.885.287.500.270
Foundational Model of Anatomy61824
Terminologia Anatomica 98A14.1.09.110
Նկարագրված էԳրեյի անատոմիա (20-րդ հրատարակություն)[3][4][5][…]
 Frontal lobe Վիքիպահեստում

Ճակատային բիլթ (լատին․՝ Lobus frontalis), կաթնասունների գլխուղեղի չորս հիմնական բլթերից ամենամեծն, գլխուղեղի յուրաքանչյուր կիսագնդի առջևում։

Գագաթային բլթից այն բաժանվում է հյուսվածքների միջև ակոսով, որը կոչվում է կենտրոնական ակոս և քունքային բլթից ավելի խորը ակոսով, որը կոչվում է կողմային ակոս (Սիլվիական ճեղքվածք)։ Ճակատային բլթի առավել առջևի կլորացված հատվածը (չնայած ոչ լավ արտահայտված) հայտնի է որպես ճակատային բևեռ՝ ուղեղի երեք բևեռներից մեկը[6]։

Ճակատային կեղևը ծածկում է ճակատային բիլթը[7]։ Ճակատային կեղևը ներառում է նախաշարժային(պրեմոտոր) և առաջնային շարժողական կեղևը՝ շարժիչ կենտրոնի մասերը։ Ճակատային բլթի կեղևի ճակատային մասը ծածկված է նախաճակատային կեղևով։ Ոչ առաջնային շարժիչ բլթակի կեղևը ճակատային բլթի սահմանված գործառութային հատվածն է։

Առջևի բլիթում կան չորս հիմնական բլթեր։ Նախակենտրոնական բիլթը գտնվում է կենտրոնական ակոսի ուղիղ առջևում, գնում է դրան զուգահեռ և պարունակում է առաջնային շարժիչ բլթակը, որը վերահսկում է մարմնի որոշակի մասերի կամավոր շարժումները։ Երեք հորիզոնական դասավորված ենթաբաժիններն են՝ վերին ճակատային բլթակ, միջին ճակատային բլթակ և ստորին դիմային բլթակ։ Ստորին ճակատային բլթակը բաժանված է երեք մասի՝ ակնակապճային, եռանկյունաձև և օպերկուլյար[8]։

Ճակատային բլիթը պարունակում է գլխուղեղի կեղևի դոպամինային նեյրոնների մեծ մասը։ Դոպամիներգիկ ուղիները կապված են պարգևատրման, ուշադրության, կարճաժամկետ հիշողության առաջադրանքների, պլանավորման և մոտիվացիայի հետ։ Դոպամինը հակված է սահմանափակելու և ընտրելու զգայական տեղեկատվությունը, որը գալիս է տեսաթմբից առաջնային ուղեղ[9]։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճակատային բլիթը ուղեղի ամենամեծ բիլթն է և կազմում է յուրաքանչյուր կիսագնդի մակերեսի մոտ մեկ երրորդը[8]։ Յուրաքանչյուր կիսագնդի կողմնային մակերեսի կենտրոնական ակոսը բաժանում է ճակատային բիլթը գագաթայինից։ Կողմնային ակոսը բաժանում է ճակատային բիլթը քունքայինից։

Ճակատային բիլթը կարելի է բաժանել կողմնային, բևեռային, ակնակապճային (ուղեծրի վերևում, նաև կոչվում է հիմային կամ փորոքային) և միջնակ մասի։ Այս մասերից յուրաքանչյուրը բաղկացած է որոշակի գալարներից՝

  • Կողմնային մաս՝ վերբլթային գալար կողմնային հատված, միջին բլթային ծալք և ստորի բլթային գալար,
  • Բևեռային մաս՝ ճակատաբևեռային հատված, լայնակի ճակատաբևեռային գալարներ, չակատաեզրային գալար
  • Ակնակապճային մաս՝ կողմային, առաջային, հետին, միջին ակնակապճային գալարներ և ուղիղ գալար,
  • Միջին մաս՝ վերին ճակատային գալարի միջին հատված և գոտկային գալար։

Բլթերն առանձնացված են ակոսներով։ Օրինակ՝ նախակենտրոնական(պրեցենտրալ) գալարը գտնվում է կենտրոնական ակոսի առջևում և պրեցենտրալ ակոսի հետևում։ Վերին և միջին ճակատային գալարներն բաժանվում են վերին ճակատային ակոսով։

Մարդկանց շրջանում ճակատային բիլթը ամբողջությամբ հասունանում է միայն 20 տարեկանից հետո։ Այնուամենայնիվ, ճակատային բլթի փոքր քանակությամբ ատրոֆիան(ապաճ) նորմալ է ծերացող մարդկանց շրջանում։

Ֆյելը 2009 թվականին ուսումնասիրել է ուղեղի ատրոֆիան 60-91 տարեկան մարդկանց շրջանում։ 142 առողջ մասնակիցները անցել են ՄՌՇ հետազոտություն։ Որոնց արդյունքները համեմատվել են Ալցհեյմերի հիվանդությամբ տառապող122 մասնակիցների արդյունքների հետ։

Մեկ տարի անց անցկացված հետազոտությունը ցույց տվեց, որ Ալցհեյմերի հիվանդությամբ տառապող հիվանդների շրջանում նկատվել է զգալիորեն ուղեղի ծավալի նվազում, իսկ առողջ խմբում` ավելի քիչ է նվազել (միջինը 0,5%)[10]։ Այս արդյունքները հաստատում են Կոֆիի ստացած տվյալները, որն 1992 թվականին ցույց տվեց՝ ճակատային բիլթը փոքրանում է ծավալով տարեկան 0,5-1%ով[11]։

Գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճակատային բլթի կեղևի ամբողջությունը կարելի է համարել «գործող կեղև», ինչպես որ հետին կեղևը ՝«զգայական»։ Այն նվիրված է այս կամ այն տեսակի գործողություններին՝ կմախքի շարժումներ, աչքերի շարժում, խոսքի վերահսկում և զգացմունքների արտահայտում։ Մարդկանց շրջանում ճակատային բլթի ամենամեծ մասը՝ նախաճակատային հատվածը (PFC), պատասխանատու է ներքին, մտավոր գործողությունների համար, որը սովորաբար կոչվում է դատողություն։

Նախաճակատային(պրոֆրոնտալ,PFC) հատվածը իրականացնում է ընթացիկ գործողություններից բխող ապագա հետևանքների նախագծում։ Ներառում է նաև սոցիալապես անընդունելի արձագանքների վերացում և ճնշում, ինչպես նաև առաջադրանքների տարբերակում։ PFC-ն նաև կարևոր դեր է խաղում ուղեղում պահվող ավելի երկար առաջադրանքների վրա չհիմնված հիշողությունների ինտեգրման գործում։ Սրանք հաճախ հիշողություններ են՝ կապված էմոցիաների հետ, որոնք ստացվում են լիմբիկ համակարգից ստացված տվյալներից։ Ճակատային բլիթը փոփոխում է այդ հույզերը՝ ընդհանուր առմամբ սոցիալական ընդունելի նորմերին համապատասխանելու համար։

Հոգեբանական թեստերը, որոնք չափում են ճակատային բլթի ֆունկցիան, ներառում են մատնաբախումը(քանի որ ճակատային բլիթը վերահսկում է կամավոր շարժումը), Վիսկոնսինի քարտերի տեսակավորման թեստը և լեզվի, թվաբանության հմտությունների և որոշումների կայացումը՝ բոլորը վերահսկվում են ճակատային բլթի կողմից։

Կլինիկական նշանակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վնասում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճակատային բլթի վնասումը կարող է առաջանալ մի շարք ձևերով և հանգեցնել տարբեր հետևանքների։ Անցումային իշեմիկ նոպաները (TIAs), որոնք նաև հայտնի են որպես մինի ինսուլտներ, և մեծահասակների ինսուլտները(գլխուղեղի ինֆարկտ)՝ 65 և բարձր տարիքային շրջանում, ճակատային բլթի վնասման ընդհանուր պատճառներն են։ Այս ինսուլտները և մինի ինսուլտները կարող են առաջանալ ուղեղի արյան հոսքի մատակարարման խանգարման,դադարեցման կամ ուղեղային զարկերակի անևրիզմայի պատռման հետևանքով։ Վնասվածքի մյուս ուղիները ներառում են ուղեղի տրավմատիկ վնասվածքները, որոնք առաջացել են դժբախտ պատահարներից հետո, ախտորոշումները, ինչպիսիք են Ալցհեյմերի հիվանդությունը կամ Պարկինսոնի հիվանդությունը (առաջացնում են տկարամտության ախտանիշներ), ճակատային բլթի էպիլեպսիա(ցանկացած տարիքում)[12]։ Շատ հաճախ, ճակատային բլթի վնասումը պրենատալ(նախածննդյան) շրջանում հղիի կողմից ալկոհոլի չարաշահման արդյունք է։

Ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճակատային բլթի վնասման ընդհանուր հետևանքները բազմազան են։ Առջևի բլթի վնասվածք ստացած հիվանդները կարող են տալ իրավիճակի ադեկվատ գնահատական, բայց «իրական կյանքում» այդ նույն իրավիճակներին ցուցաբերում են ոչ պատշաճ արձագանք։ Նմանապես, զգացմունքները, չեն արտահայտվում դեմքի արտահայտությամբ կամ ձայնի միջոցով։ Օրինակ, նա, ով իրեն երջանիկ է զգում, չի ժպտա, և ձայնով զգացմունքներ չի արտահայտի։ Երբեմն անձը կարող է նաև ցուցաբերել զգացմունքների ավելի բուռն, անհիմն դրսևորումներ։ Դեպրեսիան տարածված է ինսուլտով հիվանդների շրջանում։ Նաև տարածված է մոտիվացիայի կորուստը կամ նվազումը։ Ինչ-որ մեկը կարող է չցանկանալ սովորական առօրյա գործունեությամբ զբաղվել և իրեն լավ չզգա[12]։ Նրանք, ովքեր մոտ են այդ անձին, ով վնաս է կրել, կարող են նկատել վարքի փոփոխություններ[13]։

Անհատականության այս փոփոխությունը բնորոշ է ճակատային բլթի վնասմանը և օրինակ՝ Ֆինես Գեյջի դեպքում։ Ճակատային բլիթը ուղեղի այն մասն է, որը պատասխանատու է կատարողական գործառույթների համար, ինչպիսիք են ապագայի պլանավորումը, դատողությունը, որոշումներ կայացնելու հմտությունները, ուշադրությունը և արգելակումը։ Այս գործառույթները կարող են կտրուկ նվազել այն մարդկանց շրջանում, որոնց ճակատային բլիթը վնասված է[12]։

Հետևանքները, որոնք ավելի քիչ են նկատվում, նույնպես բազմազան են։ Կոնֆաբուլացիան կարող է լինել «քիչ տարածված» էֆեկտը։ Կոնֆաբուլացիայի դեպքում ինչ-որ մեկը կեղծ տեղեկատվություն է տալիս՝ պահպանելով համոզմունքը, որ դա ճշմարտություն է։ Քիչ թվով հիվանդների մոտ կարելի է նկատել ոչ բնորոշ կենսուրախություն։ Այս էֆեկտը հիմնականում նկատվում է ուղեղի աջ ճակատային բլթի վնասվածքներով հիվանդների մոտ[12][14]։

Մեկ այլ հազվադեպ էֆեկտ է կրկնապատկվող պարամնեզիան, որի դեպքում հիվանդները կարծում են, որ այն վայրը, որտեղ նրանք ներկայումս ապրում են, այլ վայրում գտնվող տեղի կրկնօրինակն է։ Նմանապես, նրանք, ովքեր զգում են Կապգրասի համախտանիշը ճակատային բլթի վնասումից հետո, կարծում են, որ «փոխարինողը» վերցրել է մտերիմ ընկերոջ, ազգականի կամ այլ անձի ինքնությունը և ներկայանում է որպես այդ անձ։ Այս վերջին էֆեկտը հիմնականում նկատվում է շիզոֆրենիայով հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն նաև ճակատային բլթի նյարդաբանական խանգարումներ[12][15]։

ԴՆԹ-ի վնասում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդու ճակատային բլթի կեղևում գենի էքսպրեսիան նվազում է 40 տարեկանից սկսած՝ հատկապես 70 տարեկանից հետո դառնալով բավականին արտահայտված[16]։ Այս հավաքածուն ներառում է գեներ, որոնք ունեն սինապտիկ պլաստիկության հիմնական գործառույթներ և կարևոր են ուսուցման և հիշողության, վեզիկուլյար տրանսպորտի և միտոքոնդրիալ ֆունկցիայի համար։ Ծերացման ընթացքում ԴՆԹ-ի վնասումը նկատելիորեն ավելանում է գեների պրոմոտորներում, որոնց էքսպրեսիան ճակատային բլթի կեղևում նվազում է։ Նեյրոններում այս պրոմոտորները օքսիդատիվ սթրեսից ընտրողաբար վնասվում են[16]։

ՄԻԱՎ-ով պայմանավորված նյարդաճանաչողական խանգարումներ ունեցող անհատների կեղևի ճակատային բլթում կուտակվում են միջուկային և միտոքոնդրիալ վնասված ԴՆԹ-ները[17]։

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեկան առողջության ազգային ինստիտուտի զեկույցում ասվում է, որ (COMT) գենի տեսակը, որը նվազեցնում է դոֆամինի ակտիվությունը նախաճակատային(պրեկորտալ) հատվածի կեղևում։ Այն պայմանավորվում է ցածր աշխատունակությամբ, գլխուղեղի տվյալ հատվածի ոչ արդյունավետ աշխատանքով, հետևաբար ազդում է հիշողության,կենտրոնացման վրա,ինչպես նաև հանդիսանում է շիզոֆրենիայի բարձր ռիսկի գործոն[18]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեվիրաբուժություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

20-րդ դարի սկզբին առաջին անգամ հոգեկան հիվանդությունների բուժումն առաջարկել է պորտուգալացի նյարդաբան Էգաս Մոնսը, ներառում էր ճակատային բլիթը լիմբիկ համակարգի հետ կապող ուղիների վնասումը։ Ճակատային լոբոտոմիան (երբեմն կոչվում է ճակատային լեյկոտոմիա) նվազեցնում էր անհանգստությունը՝ բթացնելով սուբյեկտի զգացմունքները, կամքը և անհատականությունը։ Այս հոգեվիրաբուժական միջամտությունը զուգորդվեց ծանր կողմնակի ազդեցություններով և 7,4-ից 17 տոկոս մահացությամբ[19]։ Ճակատային լոբոտոմիան մահացել է որպես հոգեբուժական բուժում։ Ավելի ճշգրիտ հոգեվիրաբուժական պրոցեդուրաներ դեռևս կիրառվում են, թեև հազվադեպ։ Դրանք կարող են ներառել առջևի կապսուլոտոմիա կամ երկկողմանի ցինգուլոտոմիա և կարող են օգտագործվել շիզոֆրենիայի կամ դեպրեսիայի բուժման նպատակով։

Գործողության տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճակատային բլթի գործողության տեսությունները կարելի է բաժանել չորս խմբի[19]՝

  • Բազմաթիվ գործընթացների տեսություններ, որոնք ենթադրում են, որ ճակատային բլթի կատարող կենտրոնը բաղկացած է մի շարք բաղադրիչներից, որոնք սովորաբար միասնական են աշխատում առօրյա գործողություններում[20]։
  • Կառուցվածքային տեսություններ, որոնք ենթադրում են, որ ճակատային բլթի ֆունկցիաների մեծ մասը, եթե ոչ բոլորը, կարող են բացատրվել մեկ կառուցվածքով (ֆունկցիայի միատարրություն), ինչպիսին է աշխատանքային հիշողությունը կամ արգելակումը[21]։
  • Միաախտանիշ տեսություններ, որոնք ենթադրում են, որ յուրահատուկ անկատարելի ախտանիշը (օրինակ՝ կոնֆաբուլյացիա)կապված է աշխատանքի է հիմքում ընկած գործընթացների և կառուցվածքի հետ[22]։

Մյուս տեսությունները ներառում են՝

  • Stuss-ը(1999) առաջարկել է բաժանել երկու խմբի՝ ըստ հոմոգեն և հետերոգեն գործառույթների
  • Grafman-ն առաջարկել է կառավարչական գիտելիքների միավորներ (MKU) / կառուցվածքային իրադարձությունների համալիր (SEC) մոտեցում (cf. Wood & Grafman, 2003)
  • Miller & Cohen-ն առաջարկել են նախաճակատային ֆունկցիայի ընդգրկված թեորեմը (e.g. Miller & Cohen, 2001)
  • Rolls-ն առաջարկել էր խթան-պարգևատրման մատեցումը, Stuss-ը՝ առաջային զգուշացնող գործողությունները (Burgess & Simons, 2005; Burgess, 2003; Burke, 2007).

Կարելի է ընդգծել, որ վերը նկարագրված տեսությունները տարբերվում են իրենց ուղղությամբ, որոշակի գործընթացներով/համակարգերով կամ կառուցվածքվ։ Ստուսը (1999) նշում է, որ միատարրության(մեկ կառուցվածքի) կամ տարասեռության (բազմաթիվ գործընթացներ/համակարգեր) հարցը կարող է ներկայացնել իմաստաբանության և/կամ թերի ֆունկցիոնալ վերլուծության խնդիր, որ թե անլուծելի երկփեղկություն(էջ 348)։ Այնուամենայնիվ, հետագա հետազոտությունները ցույց կտան, ճակատային բլթի հասանելիությունը ֆունկցիայի միասնական տեսությունը, որը լիովին բնութագրում է գործառույթների բազմազանությունը։

Այլ պրիմատներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ գիտնականներ կարծում էին, որ ճակատային բիլթը մարդկանց մոտ անհամաչափ է մեծացած մյուս պրիմատների համեմատ։ Ենթադրվում էր, որ այն մարդկային էվոլյուցիայի կարևոր հատկանիշ է և դիտվում էր որպես մարդու տարբերման հիմնական պատճառ մյուս պրիմատներից։ Այնուամենայնիվ, մեծ կապիկների վերաբերյալ այս տեսակետը վիճարկվել է նեյրոպատկերավորման ուսումնասիրություններից հետո։ Օգտագործելով մագնիսա ռեզոնանսային շերտագրություն՝ մարդկանց ճակատային բլթի ծավալը որոշելու համար, գոյություն ունեցող կապիկների բոլոր տեսակների հետ համեմատելով, պարզվել է, որ մարդու ճակատային բիլթը համեմատաբար մեծ չէ, քան մյուս մեծ կապիկներինը[23]։ Փոխարենը, երևում է, որ մարդկանց ավելի բարձր ճանաչողականությունը կապված է նյարդային ուղիների ավելի մեծ կապի հետ, որոնք չեն ազդում ծավալի վրա[24]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ անատոմիայի հիմնարար մոդել
  2. ↑ 2,0 2,1 Terminologia Anatomica (լատ.) — 1998.
  3. ↑ Online version Open Library
  4. ↑ Online version HathiTrust
  5. ↑ http://web.archive.org/web/20041204142919/http://education.yahoo.com/reference/gray/subjects/subject?id=189
  6. ↑ Muzio, Bruno Di. «Frontal pole | Radiology Reference Article | Radiopaedia.org». radiopaedia.org (անգլերեն).
  7. ↑ João, Rafael Batista; Filgueiras, Raquel Mattos (2018-10-03), Starcevic, Ana; Filipovic, Branislav (eds.), «Frontal Lobe: Functional Neuroanatomy of Its Circuitry and Related Disconnection Syndromes», Prefrontal Cortex (անգլերեն), InTech, doi:10.5772/intechopen.79571, ISBN 978-1-78923-903-4, S2CID 149544570, Վերցված է 2023-06-24-ին
  8. ↑ 8,0 8,1 Carpenter, Malcolm (1985). Core text of neuroanatomy (3rd ed.). Williams & Wilkins. էջեր 22–23. ISBN 978-0683014556.
  9. ↑ «Incoming Sensory Information - an overview | ScienceDirect Topics». www.sciencedirect.com. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 31-ին.
  10. ↑ Fjell AM, Walhovd KB, Fennema-Notestine C, McEvoy LK, Hagler DJ, Holland D, Brewer JB, Dale AM (December 2009). «One-year brain atrophy evident in healthy aging». The Journal of Neuroscience. 29 (48): 15223–31. doi:10.1523/JNEUROSCI.3252-09.2009. PMC 2827793. PMID 19955375.
  11. ↑ Coffey CE, Wilkinson WE, Parashos IA, Soady SA, Sullivan RJ, Patterson LJ, Figiel GS, Webb MC, Spritzer CE, Djang WT (March 1992). «Quantitative cerebral anatomy of the aging human brain: a cross-sectional study using magnetic resonance imaging». Neurology. 42 (3 Pt 1): 527–36. doi:10.1212/wnl.42.3.527. PMID 1549213. S2CID 20481757.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Stuss DT, Gow CA, Hetherington CR (June 1992). «"No longer Gage": frontal lobe dysfunction and emotional changes». Journal of Consulting and Clinical Psychology. 60 (3): 349–59. doi:10.1037/0022-006X.60.3.349. PMID 1619089.
  13. ↑ Rowe AD, Bullock PR, Polkey CE, Morris RG (March 2001). «"Theory of mind" impairments and their relationship to executive functioning following frontal lobe excisions». Brain. 124 (Pt 3): 600–16. doi:10.1093/brain/124.3.600. PMID 11222459.
  14. ↑ Robinson RG, Kubos KL, Starr LB, Rao K, Price TR (March 1984). «Mood disorders in stroke patients. Importance of location of lesion». Brain. 107 ( Pt 1) (1): 81–93. doi:10.1093/brain/107.1.81. PMID 6697163.
  15. ↑ Durani SK, Ford R, Sajjad SH (September 1991). «Capgras syndrome associated with a frontal lobe tumour». Irish Journal of Psychological Medicine. 8 (2): 135–6. doi:10.1017/S0790966700015093. S2CID 74081936.
  16. ↑ 16,0 16,1 Lu T, Pan Y, Kao SY, Li C, Kohane I, Chan J, Yankner BA (June 2004). «Gene regulation and DNA damage in the ageing human brain». Nature. 429 (6994): 883–91. Bibcode:2004Natur.429..883L. doi:10.1038/nature02661. PMID 15190254. S2CID 1867993.
  17. ↑ Zhang Y, Wang M, Li H, Zhang H, Shi Y, Wei F, Liu D, Liu K, Chen D (June 2012). «Accumulation of nuclear and mitochondrial DNA damage in the frontal cortex cells of patients with HIV-associated neurocognitive disorders». Brain Research. 1458: 1–11. doi:10.1016/j.brainres.2012.04.001. PMID 22554480. S2CID 23744888.
  18. ↑ «Gene Slows Frontal Lobes, Boosts Schizophrenia Risk». National Institute of Mental Health. 2001 թ․ մայիսի 29. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 20-ին.
  19. ↑ 19,0 19,1 (Burgess, 2003, p. 309).
  20. ↑ (Burgess, 2003, p. 310).
  21. ↑ (Stuss, 1999, p. 348; cf. Burgess & Simons, 2005).
  22. ↑ (cf. Burgess & Simons, 2005).
  23. ↑ Semendeferi K, Lu A, Schenker N, Damasio H (March 2002). «Humans and great apes share a large frontal cortex». Nature Neuroscience. 5 (3): 272–6. doi:10.1038/nn814. PMID 11850633. S2CID 5921065.
  24. ↑ Friederici AD (April 2009). «Pathways to language: fiber tracts in the human brain». Trends in Cognitive Sciences. 13 (4): 175–81. doi:10.1016/j.tics.2009.01.001. PMID 19223226. S2CID 15609709.

Լրացուցիչ գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Donald T. Stuss and Robert T. Knight (Eds.), Principles of Frontal Lobe Function, Second Edition, Oxford University Press, New York, 2013.

Արտաքին հղում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիիքպահեստ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ճակատային_բիլթ&oldid=9484451» էջից