Հիպոլիտ Տեն

Հիպոլիտ Տեն; Hippolyte Taine
Ծնվել է	ապրիլի 21, 1828[…] Վուզիե, Վուզե, Արդեններ, Շամպան — Արդեն
Մահացել է	մարտի 5, 1893[…] (64 տարեկան) Փարիզ
Գերեզման	Menthon-Saint-Bernard
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Ուղղություն	Պոզիտիվիզմ
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, պատմաբան, գրող, արվեստագետ և գրական քննադատ
Հաստատություն(ներ)	Փարիզի Գեղեցիկ արվեստների ազգային բարձրագույն դպրոց, Օքսֆորդի համալսարան և Հատուկ Ռազմական Դպրոց Սեն Սիր
Գործունեության ոլորտ	փիլիսոփայություն
Պաշտոն(ներ)	Q65498963?, Q65498963? և seat 25 of the Académie française?
Անդամակցություն	Ֆրանսիական ակադեմիա, Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Կոնդորսե լիցեյ և Բարձրագույն նորմալ դպրոց
Տիրապետում է լեզուներին	ֆրանսերեն
Պարգևներ	, Concours général (1847) և Օքսֆորդի համալսարանի պատվավոր դոկտոր (1871)
Ամուսին(ներ)	Թերեզ Տեն
	Ստորագրություն;
	Hippolyte Taine Վիքիպահեստում

Հիպոլիտ Ադոլֆ Տեն (ֆր.՝ Hippolyte Adolphe Taine, ապրիլի 21, 1828(1828-04-21)^[1]^[2]^[3]^[…], Վուզիե, Վուզե, Արդեններ, Շամպան — Արդեն - մարտի 5, 1893(1893-03-05)^[1]^[3]^[4]^[…], Փարիզ^[5]), ֆրանսիացի փիլիսոփա, գրող, գեղագետ, գրաքննադատ, պատմաբան։ Նատուրալիզմի գեղագիտական տեսության և մշակութա-պատմական դպրոցի հիմնադիրը։

Հայացքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայացքները ձևավորվել են ֆրանսիական և անգլիական պոզիտիվիզմի ազդեցությամբ։ «Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» երկում առաջին անգամ փորձել է սոցիոլոգիան կիրառել արվեստի ուսումնասիրության մեջ։ Գեղարվեստական ստեղծագործությունը ըստ Տենի ծնվում է երեք հիմնական գործոններից՝ «ռասա», բնական միջավայր և «պատմական պահ», որոնք ստեղծում են տվյալ դարաշրջանի «բարոյական ջերմաստիճանը», «մտքերի վիճակը»։ Գիտական հետազոտության խնդիրը Տենը համարել է «դրական փաստերի» շարադրումը և «այդ փաստերի առաջացման» ուսումնասիրությունը։ Եթե Տենի գեղագիտությանը բնորոշ է որոշ պատմական մոտեցում, ապա պատմության վերաբերյալ նրա հայացքներում իշխում է մետաֆիզիկան և իդեալիզմը^[7]։

Հիմնադիրն է նատուրալիզմի՝ իբրև գրական-գեղարվեստական ուղղության տեսության, այլև՝ «մշակութա-պատմական» դպրոցի, որ համաշխարհային նշանակություն է ստացել։ Ըստ Տենի համադրույթի, գրականության զարգացումը պայմանավորված է երեք «նախնական ուժերի»՝ «ցեղի», «միջավայրի» և «պահի» ներգործությամբ^[8]։

Գրական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գրել է «Քննադատական փորձեր» (1858), «Անգլիական գրականության պատմություն» (1863-1864) երկերը, էտյուդներ Օ․ դը Բալզակի (1858), Ստենդալի (1864) մասին ևն։ «Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» (1865-1869, հայկական հրատարակություն՝ 1936 թվականին) երկում առաջինը փորձել է սոցիոլոգիան կիրառել արվեստի ուսումնասիրության մեջ։ Գեղարվեստական ստեղծագործությունը, ըստ Տենի, ծնվում է հիմնական երեք գործոններից՝ «ռասա», բնական միջավայր և «պատմական պահ», որոնք ստեղծում են տվյալ դարաշրջանի «բարոյական ջերմաստիճանը», «մտքերի վիճակը»։ Գիտական հետազոտության խնդիրը Տենը համարել է «դրական փաստերի» շարադրումը և «այդ փաստերի առաջացման» ուսումնասիրությունը։

Եթե Տենի գեղագիտությանը բնորոշ է որոշ պատմական մոտեցում, ապա պատմության վերաբերյալ նրա հայացքներում իշխում է մետաֆիզիկան և իդեալիզմը, և դա բխում է Տենի այն դրույթից, որ պատմության մեջ որոշիչը պատմական գործիչների մտայնությունն ու հոգեբանությունն են։ «Ժամանակակից Ֆրանսիայի առաջացումը» պատմագիտական երկում, վերլուծելով Ֆրանսիական մեծ հեղափոխությունը, չի ըմբռնել յակոբինյանների դերը և տվել է նրանց գործունեության բացասական նկարագիրը։ Տենի հայացքները նկատելի ազդեցություն են ունեցել արևմտաեվրոպական գրաքննադատության և գեղագիտության վրա։

Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Քննադատական փորձեր» 1858 թ.
«Անգլիական գրականության պատմություն» 1863-1864 թթ.
«Էյուդներ Օնորե դը Բալզակի մասին» 1858 թ.
«Էյուդներ Ստենդալի մասին» 1864 թ.
«Ժամանակակից Ֆրանսիայի առաջացումը» 1865 թ.
«Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» 1865-1869 թթ. (հայերեն հրատարակ. 1936 թ.)
«Մտքի և ճանաչողության մասին» (1870)

Իպոլիտ Տենը հայերեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1936 թվականին Եղիշե Չարենցի խմբագրությամբ հրատարակվել է Իպոլիտ Տենի «Գեղարվեստի փիլիսոփայությունը» գիրքը։ Բնագրից այն թարգմանել է Վարազդատ Տերոյանը, սակայն նրա անունը գրքում նշված չէ։ Ստալինյան բռնաճնշումների զոհ դառնալով՝ Վարազդատ Տերոյանը ձերբակալվել է չորս անգամ՝ (1922, 1924, 1931 և 1935 թթ.): Վ. Տերոյանը վախճանվել է 1938 թվականի փետրվարի 6-ին, 51 տարեկան հասակում, Մարիինսկում, ԽՍՀՄ-Նովոսիբիրսկի մարզի Օռլովո-Ռոզովսկյան բաժնի համակենտրոնացման ճամբարում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 Base Léonore (ֆր.) — ministère de la Culture.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 RKDartists (նիդերլ.)
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
↑ Ֆրանսիական ակադեմիա (ֆր.) — 1635.
↑ Հայկական Սովետական Հանրագիտարան
↑ Ռընե Ուելլեք, Օսթին Ուորրեն (2008)։ Գրականության տեսություն։ Երևան: Սարգիս Խաչենց։ էջ 483

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Գեղարվեստի փիլիսոփայություն» 1936 թ. Երևան

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 650)։

[_55f88e7ae5090b4f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_8106127f0673ec4f-2] 2,0 ^2,1 Base Léonore (ֆր.) — ministère de la Culture.

[_62a81c176ef24514-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Encyclopædia Britannica

[_bf185a8aa24fff46-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 RKDartists (նիդերլ.)

[_9ad3cf794ab0d539-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 ^5,3 www.accademiadellescienze.it (իտալ.)

[_b2859f6cb6ecb582-6] Ֆրանսիական ակադեմիա (ֆր.) — 1635.

[7] Հայկական Սովետական Հանրագիտարան

[8] Ռընե Ուելլեք, Օսթին Ուորրեն (2008)։ Գրականության տեսություն։ Երևան: Սարգիս Խաչենց։ էջ 483

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]