Պոզիտիվիզմ

Օգյուստ Կոնտ

Պոզիտիվիզմ (ֆր.՝ positivisme, լատին․՝ positivus - դրական, ռեալ, օգտակար, արժանահավատ), փիլիսոփայական ուղղություն և ուսմունք, որը իրական իմացության միակ աղբյուրը համարում է էմպիրիկ ուսումնասիրությունները։ Այս ուսմունքը ձևավորվել է 19-րդ դարի 30-ական թվականներին։ Պոզիտիվիզմ տերմինը գործածության մեջ է դրել ուղղության հիմնադիր ֆրանսիացի փիլիսոփա Օգյուստ Կոնտը։

Պոզիտիվիզմը մերժում է դասական մտահայեցողական փիլիսոփայության մետաֆիզիկական–գոյաբանական հավակնությունները՝ գտնելով, որ աշխարհի պատկերի ստեղծումը ոչ թե փիլիսոփայության, այլ մասնավոր՝ դրական, գիտությունների խնդիրն է․ դրական, ոչ մետաֆիզիկական փիլիսոփայությունը զբաղվում է ճանաչողության, հատկապես գիտության մեջ ծագող մեթոդաբանական և իմացաբանական խնդիրներով: Ընդսմին պոզիտիվիզմը փիլիսոփայության վրա տարածում է ճշգրտության գիտության չափանիշները (տես Սցիենտիզմ)։ Պոզիտիվիզմի զարգացումը բնութագրվում է հյումիզմի գծին հատուկ էմպիրիզմի, ագնոստիցիզմի և ֆենոմենալիզմի ուժեղացումով, որոնց արտահայտությունն են ընդհանուր տեսական մտակառուցումների և բացատրող հիպոթեզների օբյեկտիվ բովանդակության ժխտումը, գիտության հանգեցումը նկարագրության։

«Առաջին» պոզիտիվիզմը (Օ․ Կոնտ, Ջ․ Ս․ Միլ, Հ․ Սպենսեր, է․ Լիտրե, Հ․ Տեն են) դրական գիտությունների եղանակներով մշակել է ավանդական փիլիսոփայությունից օտարված առանձին բնագավառներ՝ տրամաբանություն, բարոյագիտություն, ստեղծել է սոցիոլոգիան։ Արլ․ Եվրոպայի երկրներում և հայ իրականության մեջ (Ս․ Պալասանյան, Ա․ Գարագաշյան, Գ․ Կոստանդյան, Մ․ Նալբանդյան ևն) որպես առաջադիմական և մատերիալիստական դիրքավորում ընկալվեցին Պ–ի կողմից դրական գիտելիքի ջատագովությունը և պայքարն ընդդեմ կրոնական գաղափարախոսության հետ կապված մտահայեցողական փիլիսոփայության։

«Երկրորդ» պոզիտիվիզմը էմպիրիոկրիտիցիզմի, մախիզմի համար բնորոշ են ճանաչողության սահմանափակումը զգայությունների աշխարհով և առհասարակ ճանաչողության հոգեբանական–կենսբանական մեկնաբանությունը։

«Երրորդ» պոզիտիվիզմը նեոպոզիտիվիզմը (տրամաբանական պոզիտիվիզմ, տրամաբանական էմպիրիզմ, վերլուծական փիլիսոփայություն), հանգեցրեց գիտության տրամաբանական վերլուծությանը։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պոզիտիվիզմ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 9, էջ 349)։