Հենրի Ֆերֆիլդ Օսբորն

Հենրի Ֆերֆիլդ Օսբորն; անգլ.՝ Henry Fairfield Osborn
Ծնվել է	օգոստոսի 8, 1857; Ֆերֆիլդ
Մահացել է	նոյեմբերի 6, 1935 (78 տարեկան); Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ
Գերեզման	Saint Philip's Church Cemetery
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	երկրաբան, հնէաբան, կենդանաբան, հնեամարդաբան, գրող և science administrator
Հաստատություն(ներ)	ԱՄՆ երկրագիտական ծառայություն, Կոլումբիայի համալսարան և Ամերիկյան բնագիտական թանգարան
Գործունեության ոլորտ	երկրաբանություն, Եվգենիկա և հնէաբանություն
Պաշտոն(ներ)	President of the American Museum of Natural History?
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Հնէաբանական ընկերություն, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա (1917-1925) և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
Ալմա մատեր	Փրինսթոնի համալսարան
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Գիտական ղեկավար	Էդվարդ Կոպ
Եղել է գիտական ղեկավար	Lawrence Lambe?
Պարգևներ	Էլլիոթի մեդալ Հայդենի հիշատակի մրցանակ երկրաբանության բնագավառում Քալումի աշխարհագրական մեդալ Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ Լոնդոնի թագավորական միության արտասահմանյան անդամ և Ուոլասթոնի մեդալ
Ամուսին(ներ)	Lucretia Perry Osborn?
Երեխա(ներ)	Henry Fairfield Osborn, Jr.?
Հայր	William H. Osborn?
Մայր	Virginia Reed Osborn (Sturges)?
	Henry Fairfield Osborn Վիքիպահեստում

Հենրի Ֆերֆիլդ Օսբորն (անգլ.՝ Henry Fairfield Osborn, օգոստոսի 8, 1857(1857-08-08)^[1]^[2], Ֆերֆիլդ - նոյեմբերի 6, 1935(1935-11-06)^[1], Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ), ամերիկացի անվանի երկրաբան, եվգենիստ, հնէաբան։ Երկար տարիներ եղել է բնապատմության ամերիկյան թանգարանի նախագահը (Նյու Յորք)։ Ստեղծել է բրածո բազմաթիվ կենդանիների, այդ թվում՝ տիրանոզավրի (Tyrannosaurus rex) գիտական նկարագիրը։

Ընտրվել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ (1900)^[7], Լոնդոնի թագավորական ընկերության արտասահմանյան անդամ (1926)^[8]^[9], Բավարիայի գիտությունների ակադեմիայի թղթակից-անդամ (1910)^[10], գիտությունների ռուսական ակադեմիայի (1923)^[11], ֆրանսիական ակադեմիայի թղթակից-անդամ (1927)^[12]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հենրի Օսբորնը ծնվել է Կոնեկտիկուտ նահանգի Ֆերֆիլդ քաղաքում։ Սովորել է Փրինստոնի համալսարանում։ 1883-1890 թվականներին եղել է համեմատական անատոմիայի պրոֆեսոր։ 1891 թվականին աշխատանքի է ընդունվել Կոլումբիա համալսարանում, ինչպես նաև բնության պատմության ամերիկյան թանգարանում։ 1896 թվականին դարձել է համալսարանի կենսաբանության պրոֆեսոր, 1908 թվականին՝ բնապատմության թանգարանի տնօրեն և այդ պաշտոնը վարել է մինչև 1933 թվականը։ Ստեղծել է հնէաբանների ու պրեպարատորների հմուտ թիմ, գիտարշավներ կազմակերպել ԱՄՆ-ի հարավ-արևմուտքում, Մոնղոլիայում, կուտակել բրածո մնացորդների՝ այն ժամանակների ամենալավ հավաքածուներից մեկն աշխարհում^[13], որոնումներ իրականացրել մարդու նախնիների բրածո մնացորդներ հայտնաբերելու ուղղությամբ։

1897 թվականի նոյեմբերի 23-ին նա ընտրվել է Թեոդոր Ռուզվելտի և Ջորջ Բըրդ Գրինելի կողմից հիմնադրված բնապահպանական ընկերության՝ Բուն և Քրոքեթ ակումբի (Boone and Crockett Club) անդամ^[14]։

1909-1925 թվականներին եղել է Նյու Յորքի կենդանաբանական ընկերության նախագահը։

1886 թվականին ընտրվել է Ամերիկյան փիլիսոփայական ընկերության անդամ^[15], 1901 թվականին՝ արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիայի անդամ^[16]։ 1903 թվականին նա գիտականորեն նկարագրել և անվանել է Ornitholestes-ը, 1905-ին՝ Tyrannosaurus rex-ը և Albertosaurus-ը, 1923-ին՝ Pentaceratops-ը, 1924-ին՝ Velociraptor-ը։

1929 թվականին Օսբորնը ԱՄՆ-ի գիտությունների ազգային ակադեմիայի կողմից պարգևատրվել է Դանիել Ժիրո Էլիոթի մեդալով^[17]։

Նրա որդին՝ Հենրի Ֆերֆիլդ Օսբորն կրտսերը (1887—1969), նույնպես ճանաչված գիտնական էր. երկար տարիներ ղեկավարել է Նյու Յորքի կենդանաբանական ընկերությունը։

Օսբորնի առավել նշանակալի գիտական աշխատությունը The Proboscidea: A Monograph of the Discovery, Evolution, Migration and Extinction of the Mastodonts and Elephants of the World խորագիրը կրող երկհատոր մենագրությունն է, որը հրատարակվել է նրա մահից հետո՝ 1936 թվականին^[18]։

Բնության պատմության ամերիկյան թանգարան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օսբորնը մեծ ավանդ է ներդրել բնության պատմության ամերիկյան թանգարանի կայացման ու կատարելագործման ասպարեզում։ Կենսագիր Ռոնալդ Ռեյնջերը նրան բնորշել է որպես «գիտության առաջնակարգ կառավարչի և երրորդական կարգի գիտնականի»^[19]։ Թերևս Օսբորնի ամենամեծ ներդրումը գիտության մեջ իսկապես էլ կայանում է նրանում, որ նա դիտողական միջոցներով հանրահռչակել է այն։ Նրա հորդորով բնության պատմության ամերիկյան թանգարանի աշխատակիցները նոր էներգիա են ներդրել ցուցադրության էական բարեփոխման համար, և արդյունքում թանգարանը դարձել է 20-րդ դարասկզբի տեսարժան առաջնահերթ վայրերից մեկը։ Թանգարանում նրա պաշտոնավարման ընթացքում արված որմնանկարները, դիորամաները և դիտողական այլ նյութերը գրավել են միլիոնավոր այցելուների և ոգեշնչել այլ թանգարանների՝ ընդօրինակելու նրա նորարարությունները^[20]։ Բայց թանգարանի ցուցանմուշները և կրթական ծրագրերը իր ռասիստական ու եվգենիստական համոզմունքներով թաթախելու, ներծծելու նրա ջանքերը անհանգստացրել են իր ժամանակակիցներից շատերին և խաթարել նրա ներդրումների դերն ու նշանակությունը^[21]։

Եվգենիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օսբորնը, ով 1922 թվականին ակտիվորեն մասնակցել էր Ամերիկյան եվգենիստական ընկերության հիմնադրմանը^[22], պաշտպանում էր այդ ժամանակների հասարակության վերին խավերում տարածում ստացած այն տեսակետը, որ ժառանգականությունը գերազանցում է շրջակա միջավայրի ազդեցությանը։ Նա ընդունում էր, որ գոյություն ունեն տարբեր ռասաներ ՝ ֆիքսված ժառանգական հատկանիշներով, և համարում էր, որ սկանդինավյան կամ անգլո-սաքսոնական «ռասան» ամենաբարձրն է։ Դրանից ելնելով՝ Օսբորնը եռանդուն կերպով պաշտպանում էր եվգենիկայի՝ «լավ» ռասայական պաշարը պահպանելու գաղափարը։ Իր այդ հայացքները նա առավել ցայտուն արտահայտել է Մեդիսոն Գրանտի The Passing of the Great Race գրքի երկրորդ և չորրորդ հրատարակությունների համար գրած ներածություններում^[23]։ Ի դեպ, այդ գիրքը մեծապես ազդել է նաև Ադոլֆ Հիտլերի վրա, ով The Passing of the Great Race-ն անվանել է «իր Աստվածաշունչը», քանի որ այն քարոզում էր ընտրության կոշտ համակարգի ներդրում՝ վերացնելու համար նրանց, ովքեր, ըստ գրողի կարծիքի, պետք է դիտվեն որպես «թույլ» կամ «ոչ պիտանի»^[24]։

Ի պատիվ Հենրի Օսբորնի անվանված տաքսոններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Saurolophus osborni դինոզավր - անվանվել է Բարնում Բրաունի կողմից, 1912 թվականին։

Osteolaemus osborni աֆրիկյան գաճաճ կոկորդիլոս - անվանվել է Կարլ Պատերսոն Շմիդտի կողմից, 1919 թվականին^[25]։

Աշխատություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

From the Greeks to Darwin: An Outline of the Development of the Evolution Idea (1894)
From the Greeks to Darwin: An Outline of the Development of the Evolution Idea, 2-րդ հրատարակություն (1905)
Evolution of Mammalian Molar Teeth: To and From the Triangular Type (1907)
The Origin and Evolution of Life (1916)
Men of the Old Stone Age (1916)
The Age of Mammals in Europe, Asia and North AmericaԱրխիվացված 2021-08-03 Wayback Machine (1921)
Evolution and Religion (1923)
Man Rises to Parnassus', Critical Epochs in the Pre-History of Man (1927)
Aristogenesis, the Creative Principle in the Origin of SpeciesԱրխիվացված 2016-10-21 Wayback Machine (1934)
Present Problems in Evolution and Heredity (1892)
Evolution And Religion In Education (1926)
Aristogenesis, the Creative Principle in the Origin of Species (1934)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
↑ https://docs.google.com/spreadsheets/d/1dsunM9ukGLgaW3HdG9cvJ_QKd7pWjGI0qi_fCb1ROD4/pubhtml?gid=216486814&single=true
↑ List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 268.
↑ https://www.geolsoc.org.uk/About/Awards-Grants-and-Bursaries/Society-Awards/Wollaston-Medal
↑ Geni(բազմ․) — 2006.
↑ us nas id
↑ Woodward, A. S. (1936). «Henry Fairfield Osborn. 1857–1935». Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 2 (5): 66–71. doi:10.1098/rsbm.1936.0006.
↑ RS id|NA751|Osborn; Henry Fairfield (1857 - 1935)
↑ Prof. Dr. Henry Fairfield Osborn Արխիվացված 2020-07-16 Wayback Machine(գերմ.)
↑ ras|51614|Генри Ферфилда Осборна
↑ Les membres du passé dont le nom commence par O Արխիվացված 2020-09-22 Wayback Machine(ֆր.)
↑ Biographical Memoir of Henry Fairfield Osborn, 1857–1935 by William K. Gregory
↑ «Archives of the Boone and Crockett Club».
↑ «APS Member History». search.amphilsoc.org. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 24-ին.
↑ «Book of Members, 1780–2010: Chapter O» (PDF). American Academy of Arts and Sciences. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 14-ին.
↑ «Daniel Giraud Elliot Medal». National Academy of Sciences. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 16-ին.
↑ Gregory W.K. Henry Fairfield Osborn (1857-1935)(անգլ.) // National academy biographical memoirs. — Т. 19. — С. 52—119.
↑ See Ronald Rainger, An Agenda for Antiquity: Henry Fairfield Osborn and Vertebrate Paleontology at the American Museum of Natural History, 1890–1935 (Tuscaloose, AB: University of Alabama, 1991).
↑ On the American Museum's habitat dioramas, see http://www.amnh.org/exhibitions/dioramas/; Karen Wonders. Habitat Dioramas, (Figura Nova Series 25: Acta Universitatis Uppsaliensis, 1993).
↑ Donna Haraway, "Teddy Bear Patriarchy," Primate Visions: Gender, Race and Nature in the World of Modern Science. (New York: Routledge, 1989). Also see Constance Clark, God – or Gorilla: Images of Evolution in the Jazz Age. (Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 2008) and Victoria Cain, "The Direct Medium of the Vision": Visual Education, Virtual Witnessing and the Prehistoric Past at the American Museum of Natural History, 1890–1923." Journal of Visual Culture vol. 10, no. 3 (2010).
↑ Darryl Fears and Steven Mufson (2020 թ․ հուլիսի 22). «Liberal, progressive — and racist? The Sierra Club faces its white-supremacist history». The Washington Post.
↑ The Passing of the Great Race, by Madison Grant, pp. vii–xiii
↑ Stefan Kühl. 2002. Nazi Connection: Eugenics, American Racism, and German National Socialism. Oxford University Press, p. 85
↑ Beolens, Bo; Watkins, Michael; Grayson, Michael (2011). The Eponym Dictionary of Reptiles. Baltimore: Johns Hopkins University Press. xiii + 296 pp. 978-1-4214-0135-5. ("Osborn", p. 196).

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Осборн (Osborn) Генри Фэрфилд // Никко — Отолиты. — М. : Советская энциклопедия, 1974. — С. 548. — (Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров ; 1969—1978, т. 18).
Rainger, Ronald (2004). An Agenda for Antiquity: Henry Fairfield Osborn and Vertebrate Paleontology at the American Museum of Natural History, 1890–1935. University of Alabama Press. ISBN 978-0817350796.
Regal, Brian (2002). Henry Fairfield Osborn: Race, and the Search for the Origins of Man. Ashgate. ISBN 978-0-7546-0587-4.
Robertson, Thomas, "Total War and the Total Environment: Fairfield Osborn, William Vogt, and the Birth of Global Ecology," Environmental History, 17 (April 2012), 336–64.
Spiro, Jonathan P. (2009). Defending the Master Race: Conservation, Eugenics, and the Legacy of Madison Grant. University of Vermont Press. ISBN 978-1-58465-715-6. (Madison Grant was a friend and collaborator of Osborn)
National Academy of Sciences: Biographical Memoir of Henry Fairfield Osborn (1857–1935), by William K. Gregory, 1937

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հենրի Ֆերֆիլդ Օսբորն» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հենրի Ֆերֆիլդ Օսբորն» հոդվածին։

[_700da82ac2dea165-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_a6e4b694c497c9d5-2] 2,0 ^2,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8

[_72a39b3f0ccd5483-3] ttps://docs.google.com/spreadsheets/d/1dsunM9ukGLgaW3HdG9cvJ_QKd7pWjGI0qi_fCb1ROD4/pubhtml?gid=216486814&single=true

[_b6585eedb8d299b8-4] List of Royal Society Fellows 1660-2007 — Royal Society. — P. 268.

[_47091ffc3bfbe06b-5] ttps://www.geolsoc.org.uk/About/Awards-Grants-and-Bursaries/Society-Awards/Wollaston-Medal

[_d11f1e826651f308-6] Geni(բազմ․) — 2006.

[NAS-7] us nas id

[frs-8] Woodward, A. S. (1936). «Henry Fairfield Osborn. 1857–1935». Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 2 (5): 66–71. doi:10.1098/rsbm.1936.0006.

[9] RS id|NA751|Osborn; Henry Fairfield (1857 - 1935)

[10] Prof. Dr. Henry Fairfield Osborn Արխիվացված 2020-07-16 Wayback Machine(գերմ.)

[11] ras|51614|Генри Ферфилда Осборна

[12] Les membres du passé dont le nom commence par O Արխիվացված 2020-09-22 Wayback Machine(ֆր.)

[13] Biographical Memoir of Henry Fairfield Osborn, 1857–1935 by William K. Gregory

[14] «Archives of the Boone and Crockett Club».

[15] «APS Member History». search.amphilsoc.org. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 24-ին.

[AAAS-16] «Book of Members, 1780–2010: Chapter O» (PDF). American Academy of Arts and Sciences. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 14-ին.

[Elliot-17] «Daniel Giraud Elliot Medal». National Academy of Sciences. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2011 թ․ փետրվարի 16-ին.

[18] Gregory W.K. Henry Fairfield Osborn (1857-1935)(անգլ.) // National academy biographical memoirs. — Т. 19. — С. 52—119.

[19] See Ronald Rainger, An Agenda for Antiquity: Henry Fairfield Osborn and Vertebrate Paleontology at the American Museum of Natural History, 1890–1935 (Tuscaloose, AB: University of Alabama, 1991).

[20] On the American Museum's habitat dioramas, see http://www.amnh.org/exhibitions/dioramas/; Karen Wonders. Habitat Dioramas, (Figura Nova Series 25: Acta Universitatis Uppsaliensis, 1993).

[21] Donna Haraway, "Teddy Bear Patriarchy," Primate Visions: Gender, Race and Nature in the World of Modern Science. (New York: Routledge, 1989). Also see Constance Clark, God – or Gorilla: Images of Evolution in the Jazz Age. (Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press, 2008) and Victoria Cain, "The Direct Medium of the Vision": Visual Education, Virtual Witnessing and the Prehistoric Past at the American Museum of Natural History, 1890–1923." Journal of Visual Culture vol. 10, no. 3 (2010).

[WPmuir-22] Darryl Fears and Steven Mufson (2020 թ․ հուլիսի 22). «Liberal, progressive — and racist? The Sierra Club faces its white-supremacist history». The Washington Post.

[23] The Passing of the Great Race, by Madison Grant, pp. vii–xiii

[24] Stefan Kühl. 2002. Nazi Connection: Eugenics, American Racism, and German National Socialism. Oxford University Press, p. 85

[25] Beolens, Bo; Watkins, Michael; Grayson, Michael (2011). The Eponym Dictionary of Reptiles. Baltimore: Johns Hopkins University Press. xiii + 296 pp. 978-1-4214-0135-5. ("Osborn", p. 196).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]